Pobierz Historia powszechna - Notatki - Politologia Część 1 i więcej Notatki w PDF z Politologia tylko na Docsity!
Część II: Państwo w epoce feudalizmu
Rozdział V: Państwo Frankońskie
I. Rys historyczny
Rozwój terytorialny
W 496 – Klodwik przyjął katolicyzm[{{{{{{{[[3db473b23c]}}}}}}}]
- 507 – zajęli Akwitanię
- 534 – zajęli państwo Burgundzkie
- 774 – ostatecznie wcieli tereny państwa Longobardów
- W VIII w. Karol wielki przyłączył jeszcze tereny Sasów i wschodnią część Hiszpanii
- 800 – koronacja cesarska Karola Wielkiego
Okres panowania Merowingów
Znaczny wpływ na rozwój państwa Frankońskiego miało krzyżowanie się kultury rzymskiej i franków. Czasy Frankońskie można podzielić na dwa okresy Panowania Merowingów i Karolingów.
Czasy merowingów. Pierwsi z nich panowali do 751. Po okresie rozkwitu państwo po9woli zaczęło się rozpadać. Królowie nie mogli zapobiec tym tendencjom poddając się możnowładztwu i Majordomom. W VIII w. majordom Pepin z Heristalu przywrócił jedność państwu. Po odparciu najazdu arabskiego już faktycznie Majordonowie obalili Merowingów. W 1751 Pepin Mały został koronowany dając początek dynastii Karolingów.
Okres Panowania Karolingów
Po początkowym rozkwicie za panowania Karola Wielkiego, państwo uległo tendencjom odśrodkowym i rozpadło się w 843 Traktatem z Verdun pomiędzy trzech wnuków Karola wielkiego. W Niemczech Karolingowie przetrwali do 987 a we Francji wschodniej do 911.
II. Ustrój gospodarczy i społeczny
Ogólne warunki gospodarcze
Za czasów Frankońskich, nic nie poprawiło się w stosunku do czasów rzymskich a wręcz pogorszyło, miasta rzymskie podupadły, i utrzymały się jedynie jako ośrodki zarządu kraju lub rezydencje biskupie. Obrót życia gospodarczego przeniósł się do latyfundiów. Pogłębienie kryzysu powiększyło się jeszcze za czasów podbojów arabskich, niszcząc niemal handel między wschodem a zachodem.
Rozwój wielkiej własności ziemskiej
Największym właścicielem ziemi był król, stale powiększana domena królewska ulegała jednoczesnemu rozproszeniu poprzez nadania na rzecz kościoła i możnych świeckich.
Do wielkich rozmiarów doszła własność kościelna rozwijająca się poprze nadania monarsze, możnowowładztwa. Kościół ponosił jednak czasami straty poprzez zawłaszczanie sobie ich ziem przez szlachtę.
Majątki świeckich możnowładców powiększały się przez nadania królewskie, przez bezprawne zabory oraz pochłanianie drobnej własności ziemskiej. Poprzez np. Prekaria oddanie się chłopa pod władzę pana wraz z uprawianą przez niego ziemią, lub nadanie ziemi przez pana chłop bezrolnemu w zamian za wejście pod władzę.
Organizacja wielkiej własności
Grunty dzieliły się na grunty będą pod bezpośrednim zarządem pana i pracujące na jego rzecz(1/3, ¼ całości), oraz na grunty należące do chłopów będących pod władzą pana.
Immunitet. Powstanie władztwa gruntowego
Rozwój wielkiej własności prowadził do tego, że panowie uzyskiwali wobec swojej ludności poza prawami czysto ekonomicznymi, władze wynikającą raczej publiczną. Drogę do tego torowały immunitety(pobieranie podatków lub sądownictwo). Ich zakres stopniowo się powiększał doprowadzając do likwidowania się wszelkiej zależności dóbr immunitetowych od państwa. W ten sposób własność ziemska przekształciła się w Władztwo gruntowe.
Stosunki społeczne
Nierówność społeczna miała tu dwa podłoże gospodarcze i etniczne.
Inne prawa miał ludność Frankońska, germańska i galo- rzymska. Jedna szybkie mieszania się tych ludności doprowadziło tylko do różnic w zakresie prawa prywatnego i częściowo karnego.
Rozwój wielkiej własności wywarł wieki wpływ na rozwarstwienie społeczne:
- Wolni a. Uprzywilejowana frankońska szlachta, która zlała się z szlachtą pochodzenia rzymskiego b. Wolni frankowie – w drodze feudalizacji stawali się uzależnieni od szlachty
- Półwolni i niwolni a. Niewolni i półwolni, zaczęli się zlewać w jedną grupę, osób uzależnionych o wielkiej własności, co oznaczało poprawę położenia niewolników./
Wasalstwo i beneficjum
Powoli zaczął się też wykształcać ustrój lenny (dotyczy wzajemnych powiązań szlachty między sobą i między królem). Wiadomo, że stosunek lenny wywodził się z dwóch pierwotnie odrębnych instytucji:
Wasalstwo – był to stosunek osobisty, polegający na oddaniu się pod opiekę ( komodacja ), w zamian za przysięgę wierności i drobne świadczenia, które początkowo nie były ściśle określone, z czasem stał się obowiązkiem konnego stawienia się na żądanie seniora. Z czasem stosunek wasalny stał się dziedziczny i powszechny. Beneficjum tworzyło stosunek rzeczowy między feudałami. Za czasów merowingów stanowiło ono nadanie ziemi, a za czasów Karolingów przekazanie jej w dożywotnie użyczenie. Często seniorzy nadawali swoim wasalom ziemię, co miało stanowić ich wynagrodzenie oraz pokryć koszty ich służby wojskowej, co doprowadziło w IX w. do zlewania instytucji beneficjum i wasalstwa.
III. Ustrój państwa
Charakter patrymonialny królestwa
Państwo Frankońskie początkowo było demokracją wojenną(wiece i elekcyjność króla, którego władza była ograniczona). Stopniowo państwo oparte na ziemi podbitej, przekształciło się w monarchię patrymonialną, a za czasów Karola Wielkiego zaczęła się tworzyć monarchia feudalna.
- Feudalizacja hrabstw – królowie wynagradzali hrabiów beneficjami w ich okręgu co doprowadziło do dożywotniości tego urzędu i ziemi z nim związanej, a później na skutek ich działań samych hrabiów urząd ten stał się dziedziczny.
Wojskowość
Frankońskie wojsko było oparte na pospolitym ruszeniu wszystkich wolnych obywateli, taki system utrzymał się do czasów Karolińskich. W VIII w. wojsko Frankońskie musiało się zreorganizować. Wojsko zostało oparte na ciężkiej kawalerii, złożonej z właścicieli ziemskich, którzy za ziemię, mieli sami kupić i utrzymać ekwipunek i konia.
Skarbowość
Pastwo Frankońskie tylko w ograniczonym zakresie skorzystało z rzymskich doświadczeń. Królewski budżet opierał się na ich własnych dochodach z dóbr, ceł oraz z pewnych świadczeń w naturze i dochody z kar sądowych.
IV. Źródła prawa
Zasada osobowości prawa
Po podbiciu ziem należących do Rzymu, Frankowie nie wprowadzili swojego prawa, wobec podbitej ludności, która nadal rządziła się według prawa rzymskiego, a Frankowie według swojego, była to tzw. Zasada osobowości prawa , która związywała stosowalność prawa do osoby a nie miejsca, w którym się znajdowała.
Ustawodawstwo królewskie(kapitularze)
Rozporządzenia królewskie określa się mianem kapitularzy :
- Kapitularze dodawane do spisów prawa
- Kapitularze dla wysłanników królewskich – zawierały szczegółowe instrukcje dla wysłanników.
- Kapitularze właściwe – zawierały normy dotyczące całego królestwa.
Dokumenty praktyki
Powszechnymi aktami były akty spisane poświadczające, dojście do skutku jakieś czynności prawnej. Akty takie nazywamy dokumentami lub dyplomami. Szczególnie cenny źródłem są zbiory dokumentów tzw. kartularze lub kodeksy dyplomatyczne sporządzane przez poszczególne klasztory. Przy redagowaniu dokumentów posługiwano się zbiorami wzorów dla ich redagowania, czyli formularzami ( np. Formularz Markulfa ).
Spisy prawa rzymskiego
- Prawo rzymskie Burgundow – spis wydany przez krola Burgundow, dla ludności rzymskiej(koniec V w.)
- Prawo rzymskie Wizygotów , czyli brewiarz Alaryka – 506 r. do XII w. Stanowił najbardziej znane źródło prawa rzymskiego w europie zachodniej.
- Edykt teodoryka – wydany dla ludności rzymskiej ostrogotów w VI w.
Spisy prawa germańskiego
- Lex salicia Francorum, prawo Salickie – spisany w latach 507 -511 był zbiorem praw franków osiadłych na terenach Francji. Obejmował 65 artykułów głównie prawa karnego i procesowego ujętych w sposób kazuistyczny. Tylko 5 artykułów dotyczyło prawa cywilnego.
- Spisy prawa zwyczajowego Burgundów i Wizygotów – koniec V w. 3. Lex longobardorum – pierwszy z licznych spisów prawa Longobardzkiego 4. I inne np. lex saxonum(Sasów), Lex Ftrisionum(Fryzów).
V. Charakterystyk prawa Frankońskiego i jego znaczenie dla rozwoju
państwa i prawa w europie zachodniej.
Istotne elementy problemu
- Państwo Frankońskie powstało w V w. na gruzach imperium rzymskiego, i dokonało ewolucji z państwa starożytnego do państwa Feudalnego.
- Od czasów karolińskich było podporządkowane interesom panów feudalnych. Pierwsze państwo feudalne.
- Państwo Frankońskie było rozbite wewnętrznie, nawet administracja różniła się na ego skrajnych częściach, a możnowładztwo dążyło do rozbicia państwa.
- W tym panstwie ukształtował się system lenny, jako specyficzna dla krajów zachodnioeuropejskich struktury stosunków pomiędzy królem a możnowładztwem.
- Krzyżowanie się praktyk Germańskich i rzymskich, w efekcie czego powstawały zupełnie nowe rozwiązania.
Ogólne znaczenie historyczne państwa
Znaczenie historyczne państwa Frankońskiego związane jest z tym, że jako pierwsze stworzył podstawy państwa średniowiecznego(organizacja kurii królewskiej, hierarchia urzędów nadwornych)
Rozdział VI: Ogólne zagadnienia Państwa feudalnego
Stosunek poddańczy
Najistotniejszym rysem państw feudalnych była wielka własność ziemska i stosunek poddańczy na wsi, można wymienić trzy cechy tego stosunku:
- chłop nie miał ziemi na własność – miał tylko jej posiadanie i prawa użytkowe. Stąd wynika pojęcie własności podzielonej, między pana i chłopa.
- chłop w zamian za prawo do używania ziemi świadczył panu tzw. rentę feudalną( odrobkowa, naturalna lub pieniężna ).
- Z czasem stosunek poddańczy przybrał tez inne aspety, poprzez nadawane przez króla immunitety.
Feudalizm a ustrój lenny
Feudalizm – cały system społeczno – gospodarczy i ustrojowy Europy w czasach średniowiecza i wczesnonowożytnych.
Ustrój lenny z kolei jest pojęciem węższym, bo określa tylko stosunek między monarcha i szlachtą i szlachtą między sobą wzajemnie.
Kontrakt lenny
Elementy kontraktu lennego:
kapitalizmu nie były dopuszczane do władzy. Same miasta miały jednak podobną bo też hierarchiczna strukturę(od pospólstwa i biedoty do możnych itp.)
Stany społeczne
Stan – jest to grupa społeczna wyróżniając a się od społeczeństwa nie tylko wykonywanym zawodem ilością dochodów ale tez własnym oddzielnym dla innych stanów prawem i przywilejami. W ten sposób wyróżniły się trzy stany: Szlachecki, mieszczański i duchowny, które wspólnie różniły się od stanu chłopskiego, który przywilejów z reguły nie miał.
Przywileje i nierówność prawa
W przeciwieństwie do państw nowożytnych, feudalizm opierał się na nierówności prawa. Było to stosowane poprzez nadawania przywilejów wyodrębniających daną grupę spod prawa powszechnego.
Ustrój monarchiczny
Różne systemy następstwa tronu:
- system dziedziczność tronu
- system elekcyjności tronu
- System mieszany czyli elekcyjności tronu w zakresie dynastii
Formy państwa feudalnego
Etapy rozwoju;
- monarchia wczesnofeudalna
- rozdrobnienie feudalne
- monarchia stanowa
- monarchia absolutna jako zjawiska nietypowe wyroznia się;
Monarchię przed feudalna Feudalne republiki miejskie
Rozdział VII: Francja w okresie rozdrobnienia feudalnego
I. Rys historyczny
Objęcie tronu przez kapetyngów
Po traktacie z Verdun pozycja królów Francji gwałtownie spadała, gdy tymczasem pozycja Feudałów rosła. Największym rodem rywalizującym z koroną byli Robertynowie, którzy po wygaśnięciu dynastii Karolingów zostali wybrani na ich następców i zapoczątkowali dynastie Kapetyngów. Po wygaśnięciu starszej linii Kapetyngów tron w XIV w. objęli Walezjusze, następnie XVI w. Burbonowie i wreszcie w 1830 linia książąt Orleańskich.
Geografia polityczna Francji
Tereny Francji były w tym okresie rozbite pomiędzy wielkich Feudałów, dla których król był tylko marionetką. Do największych posiadłości ziemskich należały:
- Hrabstwo Flandrii
- Księstwo Normandii
- Księstwo Bretanii
- Hrabstwo szampanii
- Księstwo Burgundii
- Anjou i księstwo Poitou
- księstwo Gujenne
- Hrabstwo Tuluzy
Rozrost domeny królewskiej
Posiadłości władców Normandii i Anglii ośmiokrotnie przekraczały swym obszarem posiadłości króla Francuskiego, od wyparcia tego przeciwnika z terenów Francji zależała niezależność królestwa, co dopiero udało się w XV w.
W XI w. autorytet króla się załamał, co doprowadziło do anarchii i przejęcia władzy w swoich domenach przez wasali. Od XII w. z poparciem papieskim królowie Francji zaczęli konsekwentnie prowadzić politykę mającą na celu doprowadzić do ograniczenia władzy panów feudalnych i likwidacje władztw senioralnych.
Początek rozpoczął od pozbawienia kilku lenn księstwa Normandii. W XIII w. królowie włączyli do domeny hrabstwo Tuluzy i hrabstwo Szampanii. Dzięki czemu za panowania Filipa Pięknego XIII/XIV w. królowie Francuscy uzyskali przewagę nad władcami senioralnymi i ten okres uważa się za koniec rozbicia Feudalnego we Francji.
II. stosunki gospodarcze i społeczne
Ogólny rozwój gospodarczy
Załamanie się rynku jeszcze za czasów rzymskich w VIII w. jeszcze się pogłębiło poprzez najazdy arabów. W dobie wypraw krzyżowych XII w. znaczny wzrost gospodarczy i odnowienie szlaków handlowych ze wschodem doprowadziło do zmiany sytuacji na lepsze. Francja stanęła na szlaku handlowym, co doprowadziło do znacznego rozwoju miast i przemysłu.
Powstanie stanu szlacheckiego
Szlachta Francuska wywodziła się przede wszystkim z wasali, którzy za czasów Francuskich, otrzymali beneficjum w zamian za konną służbę wojskową. Z biegiem czasu ta grupa społeczna się zamknęła i stała się dziedziczna, początkowo rycerz, który stracił lenno lub syn, który go nie otrzymał tracili tez tytuł rycerski, natomiast od tych czasów do przynależności do rycerstwa zależało tylko czy urodził się z ojca szlachcica. W dalszych okres poprzez nadawanie przywilejów ta grupa wyodrębniła się tez odrębnym prawem.
Powstanie stanu duchownego
Z jednej strony duchowieństwo posiadające ziemie istniało w hierarhi lennej, z drugiej jednak strony posiadało własną organizację i sadziło się własnym prawem, co spowodowało jego wyodrębnienie.
- Kler miał wyłączne prawo do korzystania z beneficjów kościelnych
- Duchowieństwo podległo wyłącznie specjalnemu prawu kościelnemu
- Duchowieństwo było wolne od podatków
- Duchowieństwo było zw2olnione ze służby wojskowej
Powstanie miast
Wraz z ożywieniem życia gospodarczego zaczęły rozwijać się miasta, najpierw jako skupiska ludności, lecz były one ograniczone poprzez władzę feudałów. Stąd też powstanie ruchów komunalnych walczących przede wszystkim przeciw samowoli Feudałów.
Rychło szlachta przekonała się , że z nadawania miastom przywilejów czerpię korzyści, dzięki czemu w XII i XIII w. Francja była pokryta siecią miast mających własne prawa
Położenie ludności wiejskiej
Chłopi francuscy dzielili się na dwie kategorie:
- Poddani a. Poddani osobiści 1. byli przywiązani do ziemi 2. świadczyli pogłówne 3. mogli być dowolnie obciążani przez pana miasta 4. nie mieli prawa występować w sądzie jako świadkowie 5. nie mogli bez zgody pana wstąpić do stanu duchownego 6. musieli otrzymać zgodę na zawarcie małżeństwa 7. nie mogli dysponować majątkiem na wypadek śmierci b. poddani gruntowi 1. Byli związani z panem związkiem nie osobistym lecz rzeczowym 2. mieli takie same obciążenia jak powyżej, lecz w każdej chwili mogli się z nich wyzwolić poprzez opuszczenie wsi
- chłopi czynszowi
- świadczyli rentę na rzecz pana, i nie płacili żadnych dodatkowych opłat
- nie byli przywiązani do ziemi Wszyscy poddani podlegali sądownictwu pana, pan mógł wy7zyskiwać chłopów poprzez swoie monopole(młyn, browar, karczma itp.). Praktyka dążyła do złagodzenia pozycji chłopa.
Powstanie społeczeństwa stanowego
Rozwój rozdrobnienia doprowadził do wykształcenia się trzech stanów: Szlachty, duchowieństwa i stanu trzeciego. Migracje między stanami były utrudnione.
Po okresie rozbicia dzielnicowego stany doprowadziły do powstania mnonarchi stanowej we Francji.
III. Ustrój państwa
Struktura terytorialna monarchii
Francja była krajem, gdzie podział lenny był dokonany najbardziej konsekwentnie, a własność alodialna była wielką rzadkością. W praktyce Francja składała się z dużej ilości państw należących do feudałów, podlegających tylko symbolicznie władzy królewskiej. W wyniku powiększania domeny królewskiej w XIII w. za czasów Filipa pięknego królowie znowu mogli przejąć władzę.
Podstawy władzy królewskiej
- Na terenie swej domeny sprawował władzę jako książę Francji
- jako król Francji przysługiwało mu zwierzchnie władztwo na terenie całej Francji a. zwierzchnik lenny b. najwyższy strażnik pokoju c. najwyższy sędzia
Król – najwyższy zwierzchnik lenny
Król stał na czele hierarchii lennej, podlegali mu nie tylko wasale w jego domenie, ale też wszyscy seniorzy. To dzięki zwierzchnictwu feudalnemu, królom udawało się powiększyć swoją domenę, gdyż przysługiwały im ziemię bez dziedziczne i konfiskowane. Korzystny
charakter dla powiększania domeny miało taż dopuszczenie kobiet do dziedziczenia, dzięki małżeństwom z dziedziczkami, królowie znacznie powiększali swa domenę.
Król – strażnik pokoju. Zwłaszcza wojen prywatnych
W średniowieczu feudałowie, rozstrzygali spory między sobą poprzez wojny prywatne. Pojawienie się ich nawiązywało do zemsty rodowej. Wojny prywatne były wyrazem załamania autorytetu państwa i sądownictwa.
Jedyna instytucją mogąca doprowadzić do zażegnania sporu, był kościół, który w XI w. stworzył:
- pokuj boży – chronił przed wojną osoby nie prowadzące wojny.
- Rozejm boży – zabraniał prowadzenia wojen w dni szczególnie uroczyste, Ci którzy naruszyli powyższe warunki obejmowani byli ekskomuniką i sądzeni przed trybunałami pokoju.
Król – najwyższy sędzia
Formalnie według prawa lennego sąd królewski był upoważniony do spraw:
Między wasalami a seniorami między seniorami między seniorami a królem W praktyce sprawy takie rozwiązywały wojny prywatne. Dopiero wraz ze wzrostem domeny, królewski sąd zaczął nabierać autorytetu.
- Królowi przysługiwało sądzenia w pierwszej instancji spraw królewskich (obraza króla, fałszerstwo monet). Ilość spraw należących do króla wzrastała wraz ze wzrostem Autorytetu królewskiego.
- Wprowadzono apelację(odmowa wymiaryu sprawiedliwości przez właściwego sędziego, nagana wyroku do XIII e. były to sądy boże, później sąd królewski)
Utrwalenie dziedziczności tronu
Po wygaśnięciu linii Karolingów tron stał się elekcyjny. Kapetowie dążyli jednak do wprowadzenia dziedziczności:
- Hugo Kapet wprowadził zasadę obieralności króla za życia poprzedniego króla
- zasada dziedziczności tronu(nieformalna)
- zasada dziedziczność najstarszego syna(nieformalna)
- Elekcyjność korony wprowadziła jeszcze zasadą niepodzielności tronu i domeny królewskiej
Organa centralne
Wielcy dygnitarze korony
- seneszel – stał na czele wojska, miał tez uprawnienia sądowe
- Kanclerz – stał na czele kancelarii królewskiej.
- zmiany – w 1191 seneszel został zastąpiony konstablem(wojsko) i kanclerzem(sądownictwo). W 1227 na pewien czas zlikwidowano kanclerza i powierzono jego funkcje strażnikowi pamięci Kuria królewska - z której w XIII/XIV w. wyodrębniły się:
- Scisła rad królewska
- Parlament(organ sądowy)
- Izba obrachunkowa
- stany generalne
Nauka prawa rzymskiego miała szczególne znaczeni dla rozwoju prawa i kultury prawniczej w europie:
Stała się jedną z dwóch podstaw kształtowania prawników na uniwersytetach Wywarła poważny wpływ na kształtowanie się pojęć o państwie Wpłynął na rozwuj prawa cywilnego Prawa rzymskiego nie recypowano, gdyż oznaczało by to uniezależnienie się od cesarza Konstantynopola, lecz uznano je jako jedno z praw zwyczajowych, mające walor „specjalnej racji”
Powstanie i rozwój prawa kanonicznego
Prawo kanoniczne opierało się na piśmie św. Z biegiem czasów rozwijały się prawa ojców kościoła kanony – ustawy wydawane przez synody i sobory oraz dekrety papieskie. Wobec dużej różnorodności zaczęto je spisywać, w ten sposób powstały kolekcje prawa kanonicznego.
Dekret Gracjana – jeden z najlepszych spisów prawa kanonicznego(wydany w XII), usuwający lub redukujący znaczenie sprzeczności. Stanowił znaczące dla rozwoju prawa dzieło.
Nauczanie prawa na uniwersytetach
Zarówno prawa rzymskie jak i kanoniczne stały się podstawa nauczania na uniwersytetach. Natomiast prawp zwyczajowe stało się przedmiotem nauczania dopiero w XVII w.
V. Charakterystyka okresu
Główne cechy wyróżniające
- Okres rozdrobnienia Francji przypada na XI – XIII w.(Hugon kapet – stany generalne)
- Rozdrobnienie feudalne przeżywało swój szczytowy moment w XI i XII w.
- Od XII w. zaczęły istnieć warunki do zjednoczenia(przesłanki gospodarcze, wzrost handlu i przemysłu, rozwój miast, poczucie zagrożenia ze strony królów angielskich )
- Droga zjednoczenia królestwa prowadziła przez stopniowe zwiększanie domeny
- Procesy integracyjne odbywały się tez na terenach poszczególnych władców feudalnych
Rozdział VIII: Francja w okresie monarchi stanowej
I. Rys historyczny
Główne wydarzenia historyczne
- W 1302 powstały stany generalne
- W 1328 wygasła linia kapetyngw
- Po zmaganiach tron objęła dynastia Walezjuszy
- 1337 – 1453 wojna stuletnia
- Ludwik XI ostatni król monarchii stanowej
- 1477 przyłączenie księstwa Burgundii
- 1484 – ostatnie stany generalne
II. Stosunki gospodarcze i społeczne
Ogólny rozwój gospodarczy
Zapoczątkowany rozwój Francji w XII w. doszedł do swojego szczytowego momentu w XIV. Na kryzys składało się wiele elementów:
- Względne przeludnienie kraju
- Zmiana szlaków Handlowych – Upadek Francuskich szlaków handlowych
- wojna stuletnia
- czarna śmierć 2 połowa XV w. to okres szybkiego wzrostu gospodarczego
Społeczeństwo stanowe
Ludność Francji dzieliła się na trzy stany: szlachtę, duchowieństwo i stan trzeci
Formami uczestnictwa stanów w zarządzie państwem było powstanie zgromadzeń stanowych(stany generalne i prowincjonalne), samorządów miejskich i inne formy samorządu lokalnego.
W Francji stany zgromadzenia stanowe wobec silnych antagonizmów wobec siebie i nie wytworzyły tak silnej i zwartej grupy do walki z królem jak w innych krajach.
III. ustrój państwa
Zmiana Charakteru władzy królewskiej
W XIV w. pozycja króla zaczęła się zmieniać gdyż:
- Domena królewska przeistoczyła się z dobra prywatnego w publiczne
- władza królewska zaczęła współpracować z całym państwem
Legiści
Aparat państwowy przestał opierać się na hierarchii lennej, a króla zaczęli otaczać fachowcy., określa się ich mianem logistów. Stanowisko króla:
- król jest najwyższym zwierzchnikiem lennym w królestwie
- Król jest źródłem wszelkiej sprawiedliwości(zwierzchnictwo sądu monarszego nad innymi)
- Król jest cesarzem w swoim królestwie a. Król nie podlega zwierzchności cesarza b. Przyznanie królowi władzy absolutnej
Następstwo kobiet
Wykluczenie kobiet (od XIII w. tylko na najstarszego syna), powoływali się przy tym na zapisy prawa Halickiego Teoria statutowa – królestwo jest dobrem ogólnym i król nie może wybieraź dziedzica Regencje – „Umarł król niech żyje król” , regencje czyli opiekę nad małoletnim królem obieralna zazwyczaj królowa matka.
Zasada niepodzielności domeny. Apanaże
Apanaże określone części domeny dla młodszych członków dynastii. Uznano też w XIV w. że domena królewska jako dobro publiczne nie ulega podziałom(domena = rzymskie dobra publiczne)
- Taille – 1439 – ustalony jako podatek stały na utrzymanie wojska, i wszedł w miejsce powyższego, był to podatek bezpo®edni pobierany od dochodów stanu trzeciego. Poza powyższymi podatkami skarbowość królewska opierała się tez na innych świadczeniach
Izba obrachunkowa – kontrola niższych organów skarbowych i sądownictwo w sprawach skarbowych.
Skarbnicy Francji( 4 ) – kontrola nad lokalnymi organami skarbowymi.
Zarząd lokalny
Baliwaty się utrzymały. Nowości natomiast były stany prowincjonalne, które zajmowały się nie tylko ustalaniem podatków na szczeblu prowincji ale też ich ściąganiem. Zarząd dochodów królewskich przypadał skarbnikom królestwa. Dla podatków uchwalanych przez Stany generalne, ustalono nowy podział, kraj podzielono na okręgi skarbowe zwane elekcjami każda elekcja zajmowała obszar jednej diecezji i podlegała 3 elektom wybieranym z każdego stanu, na szczeblu centralnym rządzili 4 generałowie finansowi.
IV. Źródła prawa
Zjawiska najistotniejsze
- wzrost ustawodawstwa królewskiego – przez ordonanse, które otrzymały moc obowiązywania w całym kraju i musiały być zarejestrowane w parlamencie
- Akcja spisywania praw zwyczajowych – np. w 1454 nałożono na balików obowiązek spisania prawa zwyczajowego
Główne cechy wyróżniające
- Okres monarchii stanowej od Początku Xiv do końca XV w.(pierwsze i ostanie zebrania stanów generalnych)
- Władza królewska stała się władzą publiczną(była ograniczona przez uprawnienia polityczne stanów generalnych)
- Głównym organem stanów było zgromadzenie stanowe nie uzyskały jednak one tak wielkiego znaczenia jak w innych krajach
- dualizm władzy państwowej i stanowej
- Okres monarchii stanowej był stosunkowo krótki, instytucje stanowe nie rozwinęły się tak bardzo jak w innych krajach.
Rozdział IX Niemcy w okresie monarchii wczesnofeudalnej
I. Rys historyczny
Główne wydarzenia historyczne
- 911 – wygaśnięcie niemieckiej linii Karolingów
- Pod koniec IX odżyły księstwa szczepowe
- 911 Szczepowym królem Franków Konrad(dalsi królowie wraz z datami koronacji:)
- 919 – Henryk Ptasznik(rozpoczął umacnianie władzy królewskiej)
- 936 – Otton I(ekspansja na tereny słowiańskie, 962 – koronacja carska)
- Henryk IV(spór z papieżem Grzegorzem, 1122 konkordat wormacki)
Ramy terytorialne
Zachód na renie, później dział notariusza i Włochy. Wschód łaba
II. Stosunki gospodarcze
Ogólny rozwój gospodarczy
Początkowo kraj Niemiecki, był na wskroś rolniczy, dominowała tu wielka własność ziemska. Dopiero w XII w. zaczął się tu wzrost gospodarczy(pojawianie się miast i rozwój gospodarki towarowo – pieniężnej)
Powstanie Stanu szlacheckiego
Podobnie jak we Francji, na czoło wysunęła się grupa rycerska opierająca swe stanowisko na wielkiej własności dzierżonej tytułem lennym. Podobnie jak we Francji ta grupa szybko wydzieliła się oddzielnym prawem, w XIII zakazano brać chłopów na rycerzy. W przeciwieństwie do Francji w Niemczech dążono do rozwarstwienia stanu szlacheckiego i wyodrębnieniu w ramach tego stanu kilka grup szlacheckich, różniących się zakresami posiadanych praw.
- Książęta rzeszy
- rycerstwo
Książęta szczepowi i terytorialni
- Na czele odrodzonych księstw szczepowych stali książęta zwani herzogami (wojewodowie) i to oni wybierali królów. Po 1180 po upadku Henryka Lwa, konfiskaty jego majątku i rozdysponowania go innym, księstwa szczepowe zamieniły się w terytorialne Poza księstwami szczepowymi było jeszcze dużo bezpośrednich wasalów korony, w ten sposób terytorium rzeszy było bardzo rozdrobnione co ułatwiało królom ich politykę. Od 1180 wszystkich bezpośrednich wasalów królestwa uważano za książąt rzeszy.
- Książęta rzeszy dzielili się na świeckich(16) i duchownych(60), z czasem liczba tych pierwszych wzrastała. Lenne książąt rzeszy stawały się coraz bardziej niezależne, zmierzając do zwierzchnictwa terytorialnego, do czego przyczyniały się jeszcze przywileje królewskie.
Ministrałowie
Obok wyodrębnienia górnych warstw rycerstwa rozwarstwienie dokonało się też w niższych warstwach. W X w. pojawili się ministrałowie – czyli osoby rekrutujące się z ludności niewolnej, którym królowie i możnowładcy powierzali funkcje takie jak swoim wasalom. Ministrałowie byli bardziej zależni od panów i mniej niesforni stąd też ich szybkie rozpowszechnienie i szybki wzrost statutu. Szybko zatarły się też różnice między nimi a ludnością niższej szlachty.
Ludność wiejska
Rozwój stosunków Feudalnych w Niemczech przebywał wolniej niż we Francji w niektórych miejscach utrzymali się nawet wolni chłopi. Można wyróżnić dwie formy poddaństwa:
- Poddaństwo osobiste chłopów – pracowali głównie we dworze pana jako słudzy domowi, rzemieślnicy albo parobkowie.(jeśli został osiedlony na gruncie mógł być z niego swobodnie wysiedlony)
- Poddaństwo gruntowe – poddany osiedlony dziedzicznie na gruncie, nie mógł go opuścić bez zgody pana, sprzedać go mógł tylko za zgodą pana, ale pan nie mógł go też z niego alienować. Ktokolwiek siedział na gruncie wiejskim przez 1 rok i 1 dzień stawał się poddanym
b. Papieże mianowali cesarzy, próba uniezależnienia się od tego przez cesarzy nie dała skutku c. XIII w. spór Fryderyka II Barbarossy z papieżem => zdjęcie cesarza z tronu i odsunięcie dynastii Hohenstaufów d. XV koniec walk przybranie tytułu przez cesarzy niemieckich”cesarze rzymscy narodu niemieckiego” => ograniczenie ich pretensji tylko do Niemiec
Władza królewska
W przeciwieństwie do Francji gdzie po procesie rozdrobnienia królowie zaczęli jednoczyć kraj, proces w Niemczech prowadził do jeszcze większego rozdrobnienia, zachowali jednak swój wysoki autorytet do końca XII w.
Król
- polityka zagraniczna
- naczelny wódz
- najwyższy pan lenny
- najwyższy sędzia
- regalia
Upadek księstw szczepowych. Początki księstw terytorialnych
Książęta niemieccy szybko zaczęli dochodzić do pozycji niezależnych władców na swych terytoriach.
Środkami ochrony monarchii było prawo kreowania na całym obszarze nowych lenn, kolejnym ciosem w księstwa szczepowe było powstanie księstw biskupich, oraz zakładanie na terenie całego państwa miast królewskich.
W 1180 dokonała się likwidacja księstw szczepowych. Monarchia wygrała z książętami szczepowymi, lecz rychło musiała ulec znacznie liczniejszym książętom terytorialnym(waży etap przywileje 1220 i 1232).
Następstwo tronu
W Niemczech w przeciwieństwie do Francji nie wykształciła się zasada dziedziczności tronu, a to główne dzięki temu, że kilkakrotnie wygasła dynastie i wtedy dochodziło do restauracji obieralności króla. Elekcyjność króla niekorzystnie wpłynęła na tendencje zjednoczeniowe, niemożliwe było przy tak częstym zmianom dynastii opierać się o domenę królewska. W Niemczech nie mogło nawet dojść do ustalenia stolicy państwa
Problem przymusu lennego
Prawo zobowiązujące króla w razie wygaśnięcia jakieś dynastii lennej obsadzenia na danych ziemiach nowej. Ziemie lenne miały pozostać lenne na zawsze.
Stosunek państwa do kościoła
Kościół w Niemczech od początku swego istnienia był bardzo uzależniony od władzy, co pogłębiło się jeszcze po koronacji carskiej kiedy to cesarz zaczął obsadzać urzędy biskupie własnymi ludźmi.
W XI w. kościół zaczął dążyć do reform czego wyrazem były reformy Kluniackie, poza wewnętrznymi sprawami miały one dążyć do uniezależnienia się kościoła od państwa. Zapoczątkowało to w XI i XIII w, spór o inwestyturę( nadawania urzędów kościelnych ). Długoletni spór doprowadził do podpisania w 1122 konkordatu wormackiego:
kościół miał prawo obierania biskupów przez wybory kanoniczne konkordat oddzielił nadanie urzędu biskupiego od nadania uposażenia.
Król otrzymał prawo odmówienia inwestytury(w tym wypadku uposażenia
Zarząd centralny państwa
Urzędy Centralne (cześnik, marszałek, komornik itp.) stały się dziedziczne.
Aktywnym organem centralnym Rzeszy był Zjazd nadworny, który miał charakter podobny do francuskiej kurii królewskie. Od 1180 uczestniczyli w nim wszyscy władcy terytorialni(wcześniej tylko desygnowani przez króla), a decydowały o najważniejszych sprawach.
Zarząd lokalny
Rozwój księstw terytorialnych doprowadził do zaniku aparatu lokalnego.
Zarząd dóbr królewskich przypadał landwójtom
Cesarz Otton I wprowadził tytuł palatyna dla kontroli księstw szczepowych., urząd ten uległ szybko feudalizacji. Podobnie była z innymi urzędnikami królewskimi np. landgrawatami. W miastach królewskich królowie ustawili burgrabiów dla czuwania nad wykonywaniem przez mieszczan obowiązków wobec króla.
IV. Źródła prawa
Ogólny rozwój prawa
Podobnie jak we Francji obserwuje się tu rozwój lokalnych praw zwyczajowych, z nikłym udziałem praw królewskich. Szczególną rolę w ustawodawstwie odgrywały landfrydy czyli ustawy o pokoju ziemskim. Ostrzejszym natomiast podziałom niż we Francji uległo sądownictwo między stanami: prawo miejskie ziemskie i dworskie(chłopi) poza tym istniały jeszcze szczególne prawa jak lenne czy górnicze.
Prawo ziemskie
- Zwierciadło saskie – 1220-1235najbardziej znany spis prawa ziemskiego(prawo ziemskie i lenne), było ono bardzo rozpowszechnione głównie dlatego, że drugie jego wydanie zostało napisane w języku niemieckim
- Zwierciadło szwabskie
- Zwierciadło Frankońskie
Prawo miejskie
W każdym mieście powstawało własne prawo zwyczajowe, lecz szybko zostało to zahamowane poprzez system filialny. Miasta filialne zaciągały często porad prawnych w miastach macierzystych., do rozwoju prawa przyczyniły się też ortyle czyli wyroki sądów., oraz wilkierze ustawy miejskie.
Prawo lenne dworskie i górnicze
W Niemczech poza podstawowymi gałęziami prawa ukazały się prawa specjalne:
- prawo lenne – normowało stosunki lenne wynikające z kontraktu lennego.
- Prawo dworskie – normowało stosunki prawne chłopów
- Prawo górnicze –
