Pobierz Historia powszechna - Notatki - Politologia Część 2 i więcej Notatki w PDF z Politologia tylko na Docsity!
- ława do spraw cywilnych – podobnie jak powyżej byli też sędziowie zawodowi. Ława orzekała o zaistnieniu faktu, a sędziowie stosowali przepisy prawa.
IV. Źródła poznania prawa
Powstanie systemu common low i systemu equality
L
Źródła poznania prawa
L
V. Charakterystyka okresu
Główne cechy wyróżniające
L
Rozdział XII Państwo Kijowskie w okresie monarchii wczesnofeudalnej
I. Rys historyczny
Powstanie państwa ruskiego
Na przyspieszenie zjednoczenia plemion wpływały:
- dogodne położenie na szlakach Handlowych
- zagrożenie ze strony plemion obcych W IX w. doszło do zjednoczenia dwóch najznaczniejszych państw ruskich: Nowogrodu i Kijowa. Władca Nowogrodzki Oleg zawładnął Kijowem i rozszerzył swe panowanie na szereg innych państw ruskich. Dając początek Państwu ruskiemu.
Problem wpływów normańskich na powstanie państwa
Są tezy o założeniu państwa kijowskiego przez normańskie Wargów, którego wodzem był Ruryk, jest jednak pogląd na wpół legendarny.
Obecnie jednak tę tezę się odrzuca i twierdzi, że powstanie pierwszego państwa ruskiego było efektem wielowiekowego scalania i łączenia się wielu plemion.
Rozwój państwa kijowskiego
Po Olegu na tron wchodzili:
- Igor
- księżna Olga(wdowa po Igorze)
- Świętosław(wnuk Igora)
- Włodzimierz
- Jarosław Państwo to nawiązało stosunki Handlowe z Bizancjum oraz podbito kilka przyległych państw.
W 988 przyjęto chrzest(z Bizamcjum), co pogłębiło jeszcze silne związki z Bizancjum i miało bardzo korzystny wpływ na rozwój państwa.
Włodzimierz i Jarosław musieli się zmierzyć z silnymi ruchami odśrodkowymi. Obaj zdołali jednak umocnić swoją władzę i odsunąć konkurujących pretendentów.
Jednak po Jarosławie doszło podobnie jak w Polsce do rozbicia dzielnicowego, po którym doszło do krótkiego zjednoczenia Włodzimierz(1113 -25) i jego syn Mścisław(1125 -32). Po
tym krótkim okresie tendencje odśrodkowe wystąpiły jeszcze silniejsze i Ruś weszła w długi okres rozbicia Feudalnego.
II. stosunki gospodarcze i społeczne
Ogólne warunki gospodarcze
Państwo Kijowskie zawdzięczało swój rozwój gospodarczy głównie dobremu położeniu geograficznemu, Przez ziemie ruskie przechodziły wtedy ważne w skali europejskiej szlaki handlowe. W tym okresie zablokowaniu uległy szlaki śródziemnomorskie przez arabów, więc szlaki handlowe między Wschodem i zachodem musiały iść drogą lądową, przez Ruś. Książęta ruscy zawierali kilkakrotnie kontrakty handlowe z Bizancjum dla unormowania wymiany. W XI w. zaczęły występować na szlaku południowym do Bizancjum elementy kryzysu, ustępując północnym szlakom, wzmacniając potęgę Nowogrodu..
Ugruntowanie się stosunków feudalnych
W państwach wschodnich Feudalizm ukształtował się wprost z struktury pierwotnej. Okres przejściowy nazywany jest tu okresem protofeudalnym i trwał na Rusi do X w.
Struktura społeczna
Struktura społeczna składała się z czterech kategorii:
- wolni chłopi = Smerdowie – była to już zanikająca grupa już w XI w. bardzo uzależniona od wielkiej własności. Posiadali w zależność od pana głównie na drodze zadłużenia u pana(ludzie tacy zakupowie )
- Niewolni – w źródłach ruskich nazywani byli chłopami. Na Rusi niewolni byli osiadania na ziemi w zamian za drobną rentę feudalną, wyzwoleni w takiej formie nazywani byli: izgojami, zadudsznikowi. Kategoria niewolników zupełnie zaniknęła w tym okresie.
- Chłopi poddani – z biegiem czasu różnice na drodze wejścia do tej kategorii się zatarły(od niewolnych, od wolnych).
- Bojarzy a. Pierwsza ich kategoria wywodziła się od dawnych wielmożnych Plemiennych b. Druga od dawnych członków drużyny książęcej Własność ich pozycja opierała się na wielkiej własności ziemskiej, co zobowiązywało ich do służby wojskowej. Podobnie też jak w krajach zachodnich monarcha wydawał immunitety.
III. Ustrój państwa
Władza wielkoksiążęca
Monarcha stojący na czele państwa kijowskiego nosił tytuł Wielkiego księcia, jego władza była bardzo silna(najwyższy/a wódz, sędzia, władza administracyjna i ustawodawcza). Teran całego kraju należał do rodu rurykowiczów, władzę tą popierała cerkiew i bojarzy. Wielką rolę w umacnianiu władzy książęcej miała drużyna, z biegiem czasu obsadzana na ziemi w zamian za służbę wojskową.
Następstwo tronu i podziały państwa
Na Rusi rywalizowały dwie zasady dziedziczenia:
- Według pierwszej prawo do tronu miał najstarszy rodu( seniorat )
- zasada ojcowizny zapewniała prawo do tronu tylko potomkom äładcy
- Z czasem o następstwie zaczęła decydować elekcja
- Charakterystyczny jest podobny rozwój monarchii stylu charakterystycznym dla terenów wschodnich
- Państwo kijowskie miało szczególne znaczenie dla dalszego rozwoju Rusi
Rozdział XIII: Ruś w okresie rozdrobnienia Feudalnego
I. Rys Historyczny
Rozdrobnienie i przebieg zjednoczenia ziem ruskich
Tendencje odśrodkowe po upadku państwa kijowskiego, były tak silne, że pod koniec XII w. na terenie dawnego państwa kijowskiego istniało 70 niezależnych księstw. Jednak już w XII rozpoczęły się tendencje zjednoczeniowe, poprzez podbijanie sąsiednich terenów przez książąt ruskich.
Najazdy tatarskie rozpoczęte w XIII w, negatywnie wpłynęły na tendencje zjednoczeniowe. W 1223 pokonani zostali przez Tatarów pod Kałką. Po śmierci Chingis chana Ruś została objęta ekspansją chanatu Kipczackiego zwanego złotą Ordą. W latach 1236-42 niemal cały kraj został uzależniony od Tatarów(oprócz Nowogrodu). Nakładali oni wysokie daniny, przy czym jednemu z książąt nadawali jarłyk czyli przywilej czyniący go odpowiedzialnym za wykonanie świadczeń wszystkich książąt ruskich na rzecz Tatarów.
W XIV w. obserwuje się znowu tendencje integracyjne, poprzez wzrost znaczeń niektórych księstw poprzez podbój innych tytułując się wielkimi książętami.
Od momentu przejęcia księstwa włodzimierskiego przez Wielkiego księcia Moskiewskiego Iwana Kalitę w 1328 i nadania mu Jarłyku, rozpoczyna się okres jednoczenia ziem ruskich. W 1380 Wnuk Iwana kality Dymitr doński wyzwolił ziemie ruski spod panowania tatarskiego zwyciężając z nimi w bitwie na Kulikowym Polu, co zapoczątkowało rozkład Złotej Ordy. Zrzucenie jarzma tatarskiego ostatecznie nastąpiło w 1480 za Iwana III Srogiego(konic zjednoczenia).
II. Stosunki gospodarcze i społeczne
Ogólny Rozwój gospodarczy
W XI i XII zaczęły występować w państwie kijowskim pewne tendencjie depresji gospodarczej. Natomiast podbój ziem ruskich przez Tatarów doprowadził do ruiny kraju. Miasta legły w gruzach. Wielcy feudałowie nadal zagarniali chłopską ziemię co spowodowało zbrojne wystąpienia chłopów przeciw panom.
Dopiero w XIV w. poziom sił wytwórczych zaczął wzrastać. Odbudowany został handel i miasta, ożywiły się szlaki handlowe, na wsi wprowadzono trójpolówkę. W XV w. pojawila się renta pieniężna.
Feudałowie
W czasie rozdrobnienia doszło do powiększenia Władzy i ilości ziem feudałów, na drodze prawnej i w drodze zawłaszczenia. W XV w. własność Feudalna występowała w dwóch kategoriach:
Wotczyny – były to własności wyższych warstw, czyli bojarów i książąt służebnych (czyli dawnych książąt, którzy zostali podporządkowani Wielkim książętom, a także książęta obcy czyli tacy którzy otrzymywali ood wielkich książąt wotczynę). Służba bojarów miała charakter dobrowolny tzn. Bojarzy mogli w każdej chwili przejść na służbę do innego księcia( wolny odjazd wraz z ziemiami dziedzicznymi, z czasem było to ograniczone)
Pomiestije – stanowiło ziemię nadawana w dożywotnie władanie w zamian za służbe księciu. Pierwotni były nadawane w zamian za sług na dworskim, czyli dworian( służbę na dworze ). Z czasem zaczęli otrzymywać je inni. Dzięki takim rozwiązaniom tworzyła się nowa szlachta, którą książęta mogli przeciwstawić bojarom, i wykorzystać w zjednoczeniu kraju. Później pomiestija przekształciły się w dziedziczne. W Rosji o wiele wyraźniej niż w Polsce wykształciła się struktura lenna i usankcjonowana zostala w Rosji tzw. miestniczestwem, czyli formalnym umieszczeniem feudałów w hierarchii lennej, w zależności od urodzenia, wyższa pozycja dawała możliwość osiągnięcia wyższego urzędu.
Ludność wiejska
Procesy Feudalizacyjne doprowadziły do wykształcenia się w Rosji w XIII w, warstwy chłopów zwanej Krystianami , nie oznacza to jednak, że położenie chłopów całym kraju buło równe. Poza tym utrzymywali się jeszcze niewolni chłopi i zbliżeni do nich położeniem tzw. kabalni ludzie , którzy popadli w niewolę za długi. W drugiej połowie XIV w. wybuchały lokalne powstania chłopów, co doprowadzało do jeszcze większych represji. Inna formą oporu był wychód tj. opuszczenie zajmowanego gruntu i przeniesienie się do innego królestwa. Doprowadziło to, że chłopom przysługiwał tylko jeden roku krótki okres w którym mogli opuścić ziemie pana.(św. Jerzy tydzień przed i po)
Miasta i mieszczanie
Miasta zaczęły się podnosić po zniszczeniach przez Tatarów dopiero w XIV w.. Miasta składały się z dwóch części centralne zwanej Kremlem, otoczonej murem i stanowiącą siedzibę księcia. Oraz podgrodzia zwanego posadą. W Xiv spośród ludności miejskiej wyodrębniły się uprzywilejowane grupy tzw. gości.
III. Ustrój państwa
Rola wielkich książąt moskiewskich w zjednoczeniu państwa
W XIII w. Tereny ruskie były pokryte mozaiką księstw. W XIV wyłoniły się tzw. Wielkie księstwa dążące do integracji. Stosunki między wielkimi księstwami a księstwami były regulowane podobnie do umów lennych. Władza Wielkich książąt była dostatecznie silna, żeby zepchnąć książąt dzielnicowych do poziomu Bojarów. Dalsze proces zjednaczani doprowadził do narzucania przez książąt moskiewskich swego zwierzchnictwa innym wielkim książętom(XIV i XV). W 1480 Iwan III pobił Tatarów i uniezależnił swoje państwo od złotej Ordy.
Także w Xiv w. dążono do zjednoczenia rynku gospodarczego ogólnonarodowego. Władcy moskiewscy otrzymali silne poparcie ze strony miast a także cerkiew. Tytuł podjęty przez Iwana Kalie ( księcia całej Rusi ) podkreślał jedność państwa, we wspólnym froncie walki z Tatarami.
Do wzrostu autorytetu Iwana III, przyczyniło się głównie jego koronacja carska,(po upadku cesarstwa bizantyjskiego ożenił się z bratanica ostatniego cesarza bizamtyjskiego).
Zarząd wielkiego księstwa moskiewskiego
Zarząd księstw dzielnicowych i wielkich księstw opierał się na dawnych wzorach monarchii wczesnofeudalnej. W XV w. zarysowały się nowe instytucjie:
- Ukształtowała się duma bojarska jako stały organ doradczy przy wielkim księciu.
Ustrój republik Nowogrodu i Pskowa
Odmiennej drodze rewolucji uległy Psków i Nowogród, które nie uległy jarzmu tatarskiemu
Nowogród - stanowił ważne centrum handlowe. W XI w. Wielcy książęta kijowscy obsadzali w Nowogrodzie swych najstarszych synów. W 1136 Nowogrodzianie wypędzili ostatniego wnuka Monomacha i na jego miejsce powołali jednego z książąt czernichowskich. Odtąd Książe Nowogrodzki był powoływany w drodze elekcji. Nowogród więc nie był monarchią tylko republiką na której czele stał Książe. W 1138 z Nowogrodu wyemancypował psków tworząc nowa oddzielną republikę. W 1478 Nowogród został wcielony do państwa moskiewskiego w 1510 Psków.
Ważną cechą Nowogrodzkiej władzybyło to, że poza bojarami rządzili nim bogaci kupcy razem tworząc patrycjat nowogrodzki. Formalni najwyższym organem władzy był wiec , który był zgromadzeniem wszystkich obywateli miasta i miał on najwyższą wadzę ustawodawcza, sądową i wykonawcza. Wiec mianował i usuwał księcia, posadnika i tysiącznika, z biegiem czasu stał się on narzędziem w rękach bojarów, bowiem właściwe rządy w Nowogrodzie przejęła rada panów( 300 członków ).
Książę był głównie dowódcą wojskowym, wybrany przez wiec musiał zaprzysiąc umowę ograniczającą jego władzę. Właściwą władze wykonawczą miał wybierany spośród rady posadnik i jego pomocnik tysięcznik.
IV. Charakterystyka okresu
Główne cechy wyróżniające
- Okres rozdrobnienia Feudalnego trwał na Rusi od początku XII do końca XV w.
- W XII i XIII w. nastąpił na Rusi zupełny zanik władzy centralnej. Od Xiv zaczęły się tendencje integracyjne. Kierowniczą rolę objęło Wielki księstwo moskiewskie.
- Zjednoczenie nastąpiło przy istnieniu czynników(przesłanki gospodarcze i społeczne, zagrożenie zewnętrzne ze strony Tatarów i Litwy, przesłanki ideologiczne)
- W okresie rozbicia powstały na Rusi dwie republiki miejskie Nowogród i Psków
Rozdział XIV; Rosja w okresie monarchii stanowej
I. Rys historyczny
Rosja za ostatnich Rurykowiczów
Po wyzwoleniu się spod jarzma tatarskiego nastąpił w Rosji okres stabilizacji państwa. W rosi w przeciwieństwie do zachodu nie ukształtowało się zjednoczone państwo narodowe lecz wielonarodowe, rządy nad innymi narodowościami objęli Rosjanie. Do monarchi zostały przyłączone:
- 1510 – republika Pskowska
- 1521 księstwo riazańskie
- 1552 – chanat kazański
- 1557 – chanat Astrachański
- XVI w. – Ural i Ob.
- Połowa XVII – morze Ochockie Jeszcze długo po zjednoczeniu dominowały w Rosji Tendencje odśrodkowe. Wyiłki monarchii centralnej szły do ograniczania stanowiska bojarów, największe znaczenie ma tu postać Iwana groźnego, który swe rządy oparł na przez siebie tworzonej szlachcie, cerkwi i miastach. Za jego panowania powstał też sobór ziemski.
Kryzys monarchii w początkach XVII w.
Po śmierci bezpotomnie syna Iwana Groźnego Fiodora wygasła linia Rurykowiczów i nastąpił okres zamieszek, walk o tron i interwencji innych państw.
Sobór ziemski wybrał na cara Borysa Godunowa. W 1605 pojawił się „cudownie ocalały” młodszy syn Iwana IV Dymitr Samozwaniec. Nagła śmierć Borysa pozwoliła mu zajęć przy polskiej pomocy Moskwę. W 1606 doszło do zamachu Dymitr zginął, a na tron bojarzy powołali Wasyla Szujskiego. W 1607 pojawił się nowy Dymitr samozwaniec, Moskwę zdobyli znowu Polacy, pojawiły się też wojska szwedzkie. Powstanie Minina i Pożarskiego doprowadziło jednak do wypędzenia obcych wojsk z państwa. W 1613 sobór ziemski powołał na tron Michała Romanowa i od tego momentu na tronie do 1917 panują Romanowowie.
II. Stosunki gospodarcze i społeczne
Ogólny rozwój gospodarczy
Gospodarka pieniężna i tendencje do rozszerzania rynku zapoczątkowane w okresie poprzednim dalej się rozwijały, doprowadzając w XVII do powstania ogólnonarodowego rynku. W XVI w. doszło do powstania obszernych rynków dookoła wielkich miast co przyczyniło się do rewolucji na wsi. Jego wyrazami były ekonomiczny upadek bojarów, którzy zaczęli ustępować nowej szlachcie oraz powstawanie gospodarki Folwarczno- pańszczyźnianej. Jednak gospodarka rosyjska ciągle była hamowana brakiem szerszego dostępu do morza.
Bojarowie
- W XVI w. w wyniku wielu nadużyć bojarskich(dzielili ziemie państwową i zagarniali ziemie drobnej szlachty), drobna i średnia szlachta zaczęła wspierać silną władzę monarszą.
- Iwan IV Groźny z niezwykłą siłą i okrucieństwem przystąpił do zwalczania bojarstwa. Iwan IV zabiegał o wzmocnienie ekonomicznej i politycznej siły oddanego mu dworiaństwa. Podstawę ich siły ekonomicznej stanowiły pomiestie(nadania carskie). W latach 1556 – 72 została ustalona oprycznina – część terytoriów państwa, z której zostali bojarowie wysiedleni. Wraz z siłę ekonomiczne wzrastała też polityczna rola dworiaństwa, przewaga w soborze ziemskim i udział w dumie bojarskiej.
- Powyższe działania prowadziły do zacierania różnic pomiędzy feudałami, i tworzenia jednolitego stanu szlacheckiego, proces ten zakończył się dopiero w XVII/XVIII w. za Piotra I. Wtedy dojdzie też do zatarcia różnic pomiędzy Wotczyną a pomiestiem. Pułki strzeleckie – rodzaj armi stworzonej przez Iwana IV, funkcja była dożywotniua idzxiedzczn, byli powoływani tylko na czas wojny, w czasie pokoju byli zwykłymi obywatelami.
Ludność wiejska
W XVI i XVII w. położenie chłopów się pogorszyło co związane było z powstaniem, gospodarki folwarczno-pańszcyźnianej. Panowie otrzymali prawo ustalania powinności chłopów wobec pana, równocześnie zaostrzeniu uległa możliwość opuszczeniu wsi przez chłopa(w 1497 2 - tygodnie). W XVI w. dalsze ograniczenia. Przytwierdzono do ziemi wszystkie kategorie chłopów, a pan mógł ich sprzedawać nawet bez ziemi. Chłop też nie mógł bez zezwolenia pana wnosić na niego skargi.
Ucisk chłopów miał wyraz w powstaniach chłopskich(np. Bołotniiowa). Szlachta zagrożona wrzeniem wsi tym bardziej popierała silną władzę królewską, co doprowadziło do przekształcenia monarchii XVIII w. w absolutną.
Zarząd lokalny. Samorząd gubny i ziemski
Podział państwa podzial państwa nie był jednolity. Typowy był podział na ujazdy( powiaty ) , w których władzę sprawowali namiestnicy. Iwan IV przeprowadził reformę administracyjną przekazując władzę w okręgach samorządom:
- samorząd gubny – (okręg powiat)obejmował przede wszystkim funkcje sadowe w zakresie ścigania i sądzenia rozbójników. Organem tego samorządu była gubna izba w skład, której wchodził gubny starosta i przysięgli, oraz gubny diak. Szycy pochodzili z wyborów, w których uczestniczyli też chłopi. Starosta spośród szlachty. Przysięgłych wybierali tylko chłopi.
- Samorząd ziemski – miały uprawnienia nie tylko sądowe ale i skarbowe, gospodarcze i policyjne. Sądziły sprawy tylko mieszczan i czarnych włości(carskich). [Panowie podlegali sadownictwu prikazów].Oganem samorządu była ziemska izba w skład, której wchodzili starosta ziemski, ziemski diak, przysięgli wybierani przez całą ludność. Ten system zaczął się rozpadać w XVII w.
IV. Źródła prawa
Najważniejsze zbiory prawa
W okresie rozbicia feudalnego szeroko stosowana nadal była prawda ruska , co przyczyniło się do ujednolicenia prawa sądowego. Po zjednoczeniu bardzo aktywne stało się ustwodastwo carskie, aktywne były tez prikazy, sądownictwo sprawowane przez dumę.
Do najważniejszych zbiorów należą:
- sudiebnik(1497) – stanowił prawo powszechne dla całego państwa. Jego przepisy dotyczyły głównie sądownictwa i procesu. Większość przepisów, była nowa dostosowana do rozwoju handlu, rolnictwa i ekonomicznego państwa
- Carski sudiebnik(1550) – zawierał niemal w całości poprzedni sudiebnik poprzedni, zawirał także wiele przepisów z zakresu prawa karnego i prywanego.
- Soornoje ułożnoje(1649) - przewyższała technika ustawodawczą poprzednie zbiory. Zredagowane przez specjalną komisję uchwalone zostało przez sobór ziemski zaraz potem ogłoszone drukiem (ok. 1000 art.), obejmuje prawie wszystkie dziedziny prawa.
V. Charakterystyka okresu
Główne cechy wyróżniające
- Określenie formy państwa w XVI i pierwszej połowie XVII nastręczają wiele trudności(Absolutna i czy stanowa)
- Przyjęć należy jednak, że mimo faktycznie silnej władz monarszej. Rosja nie miała wtedy cech monarchii absolutnej
- W Xvi w. pojawiły się w Rosji instytucje typowe dla monarchii stanowej(Duma bojarska, sobór ziemski orz samorząd lokalny)
Rozdział XV charakterystyka państwa feudalnego w dobie poprzedzającej
pojawienie się monarchii absolutnej
I. Monarchia wczesz feudalna
Ogólne ujęcie syntetyczne
- Powstanie – najwcześniej monarchia feudalna pojawiła się w europie zachodniej, na gruzach państwa rzymskiego w państwie frankońskim za Karolingów. Później pojawiła się w europie środkowej i wschodniej gdzie wyrosła jako najwcześniejsza forma państwowa. Wyłonianie się jej z formy pierwotnej nazywamy okresem protofeudalnym
- podstawy gospodarcze – Monarchia feudalna powstaje na gruncie feudalnych stosunków produkcyjnych rozwiniętych w ramach wielkiej własności ziemskiej. W okresie tym powstała niemal wyłącznie gospodarka rolna, miasta zaspokajały tylko potrzeby ograniczonego rynku i nie stanowiły zazwyczaj jednostek prawnie wyróżnionych.
- główne cechy pomieszanie władzy i własności, elementów prywatnoprawnych z publicznoprawnymi. Monarchia miała charakter patrymonialny Feudałowie mający ziemię dziedzicznie mieli też elementy władzy publicznoprawne na podstawie immunitetów Feudałowie mieli w stosunku do ludności mieszkających na ich ziemiach uprawnienia, które zazwyczaj należ do władzy państwowej Związki między władzą publiczna a mieszkańcami miały charakter osobowy. Miejsce każdej osoby było określone poprzez jej podporządkowanie innej osobie(zazwyczaj miejsce w hierarchii lennej) Silna władza monarsza
- struktura społeczna – monarchia wczesnofeudalna opierał się na możnowładcach świeckich duchownych. Spór między możnowładcami a monarchami doprowadzał zwykle do rozbicia państwa.
- Władza monarchy – skupienie się silnej ładzy w rękach monarchy było związane z tym, że uważał on, ze cała ziemia w państwie należy do niego. Konsekwencją tego było dążenie monarchy do wprowadzenia dziedziczności. Władza monarsza była ograniczona prawem boskim. Nadawanie mżnym przywilejów prowadzło do osłabienia władzy.
- Aparat państwowy – organizacja państwowa była mało rozwinięta, co wynikało i z tego, że funkcje państwa były skromne. Działalność państwa przejawiała się głównie w organizacji wojskowej, w sądownictwie i zarządzaniu skarbowym. Aparat państwowy nie był zbyt rozbudowany głównie ograniczał się do rady królewskiej na szczeblu lokalnym występowali urzędnicy państwowi, którzy mieli władze wojskową, sądowa i skarbową.
- Stosunek państwa do kościoła – kościół był podporządkowany państwu i był narzędziem w jego ręku w zamian za co otrzymywał ziemię, doprowadzało to do powstania grupy feudałów duchownych.
- okres monarchii wczesnofeudalnej trwał szczególnie długo w Anglii i Niemczech.
III. Monarchia stanowa
Ogólne ujęcie systematyczne
- powstanie – monarchia stanowa była formą państwowości występującą po okresie rozdrobnienia, te same grupy społeczne( uprzywilejowane i zorganizowane stany ), które przyczyniły się do zjednoczenia teraz nadały jej specyficzny charakter. Zaczęły powstawać w XIII w.
- Podstawy gospodarcze – Życie gospodarcze po zjednoczeniu znalazło się w jeszcze korzystniejszych warunkach, co powodowało rozwój miast i pozycji mieszczaństwa.
- główne cechy wyróżniające – zjednoczenie państwa spowodowało wzmocnienie władzy monarszej. Władza była jednak ograniczona przez współudział w rządach warstwy uprzywilejowanych. Udział ten przejawiał się w tworzonych zgromadzeniach stanowych oraz różnych formach samorządu lokalnego. Charakterystyczne jest też równoległe dzialania organów władzy państwowej i stanowych = dualizm władzy
- struktura społeczna – Faktyczne przewagę miały duchowieństwo i szlachta, głównym źródłem ich siły politycznej było to, że z racji posiadanych uprawnień były zwolnione z podatków świadczeń państwowych. Władca chcący otrzymać zgodę na podatki musiał się zgadzać na coraz większe przywileje dla stanów a w szczególności dla ich zgromadzeń. Siłę stanów ograniczało antagonizmy i zatargi pomiędzy stanami
- Władza monarsza – Regeneracji uległa władza monarsza. Władza nie była jednak skupiona w całości w rękach monarchy, gdyż była ona ograniczana przez uprawnienia zgromadzeń stanowych, oraz przywileje stanowe. Co mogło doprowadzić nawet do tego, że stany miały większą władzę niż monarcha.
- Aparat państwowy – Zjednoczenie kraju wymagało wprowadzenia sprawnego aparatu państwowego. Na szczeblu centralnym pojawiła się przede wszystkim funkcja zgromadzeń stanowych. Rozbudowaniu uległo tez sądownictwo królewskie. Kształtowały się nowe organy skarbowe. Stworzona została bardzo rozbudowana sieć organów zarządu lokalnego, mających z reguły, duże kompetencje samorządowe.
- Stosunek państwa do kościoła – Kościół próbował utrzymać uprzywilejowaną pozycję jaką osiągnął podczas rozbicia, co prowadziło do częstych zatargów z królem i stanami uprzywilejowanymi. Szlachta z królem prowadziła do uniezależnieniu kościoła lokalnego od Rzymu, (obsadzanie urzędów i ograniczenie sądownictwa kościelnego)
- Zgromadzenia stanowe – w różnych krajach występowały pod różnymi nazwami, wszystkie jednak łączyły cechy wspólne tylko parlament Angielski i sejm polski się bardziej wyróżniały. Ich kompetencje różnie się kształtowały w różnych państwach, lecz podstawowe były podobne(podatki[to dzięki nim pozycja zgromadzeń stale rosła], aprobata ważnych posunięć monarchy, a czasem same przejmowały decyzje w najważniejszych sprawach) Skład był różny z reguły jednak stany zasiadały i obradowały oddzielnie i tworzyły z reguły dwie izby(czasami trzecia duchowieństwo) Posłowie byli reprezentantami swojego stanu i byli związani instrukcjami wyborczymi. Różnym ujęciom był tez poddawany stosunek władzy monarszej do stanów(kto ma głos decydujący, kto zwoływał i rozwiązywał)
- Rozwój prawa sądowego – We wszystkich krajach pojawiły się tendencje do unifikacji prawa. Powszechnie doszło te do ekspansji praw rzymskiego.
Rozdział XVI: Francja w okresie Monarchii absolutnej
I. Rys historyczny
Monarchia absolutna i jej kryzys w XVI w.
Rządy absolutne rozpoczęły się we Francji już za panowania Ludwika XI. Po jego śmierci zostały jeszcze tylko raz zwołana stany generalne(1484) i następnie zmilkły na kilkadziesiąt lat. Monarchia absolutna trwała we Francji do Wielkij Rewolucji do 1789. Władza w tym okresie przeżywała różne okresy, lecz mimo pewnych kryzysów przez cały ten okres utrzymała się silna władza monarsza, nmie podlegająca niczyjej kontroli.
Pierwszy kryzys nastąpił w drugiej połowie XVI w. w związku z rozwojem reformacji, co doprowadziło do rozpadu kościoła katolickiego we Francji na dwa zwalczające się stronnictwa, oba jednak dążyły do obalenia monarchii. Nastąpił długi okres krwawych wojen, w wyniku, których wygasła linia Walezjuszy i władzę objęła dynasta Burbonów(wzamioan z przejście Henryka na katolicyzm). Henryk IV Burbon zażegnał okres wojen Religijnych wydając edykt nantejski 1598, który zapewniał w stosunku do protestantów umiarkowaną tolerancje religijną.
Kryzys monarchii w XVII w. i rządy Ludwika XIV
Walkę z monarcha podjęto znowu po śmierci Henryka IV, za panowania Ludwika III, skutecznie zostały jednak stłumione przez kardynała Richelieu. Podobna sytuacja powtórzyła się po śmierci Ludwika XIII za panowania królowej regentki, Ludwika XIV, tym razem opozycyjne możnowładztwo sprzymierzyło się z mieszczaństwem, którego rzecznikiem był parlament Paryski. Doszło do wojny domowej, w 1648 Parlament jawnie wystąpił przeciw rządów( Fronda ), zmusił króla do opuszczenia Paryża i stał się panem sytuacji. Jednak już w 1649 Parlament podporządkował się królowi, a w 1652 Fronda została ostatecznie zlikwidowana. Po śmierci kardynała Mazzariniego, król przejął samodzielne rządy za których po zwycięskich wojnach z sąsiadami Francja stała się pierwszym mocarstwem w Europie zarówno terytorialnie jak i kulturalnie.
Zmierzch i kryzys monarchii w XVIII w.
Szybkie narastanie kapitalistycznych elementów w gospodarce, zrost znaczenia mieszczaństwa, nowe idee polityczne i ekonomiczne doprowadziło do niezadowolenia mieszczaństwa, którzy mimo ich wielkiej pozycji nie mieli praktycznie udziału w rządach. Doświadczenia Angielskiej monarchii konstytucyjnej i Ameryki wskazały drogę niezadowolonej burżuazji, jednak wszystkie próby wprowadzenia reform nie dawały skutku, a narastające sprzeczności ekonomiczno – społeczne i polityczne doprowadziły do wybuchu rewolucji.
Ramy terytorialne
Ramy terytorialne Francji nie uległy od XV w. większym zmianom. W 1558 ostatnia posiadłość Angielska na kontynencie Calais została włączona do Francji. Odrębny status miały tylko zimie papieskie koło Awinionu i księstwo Nevers do połowy XVII w.
1607 włączona została Navarra i Bearnau. W połowie XVI przejęła trzy biskupstwa Metz, Toul i Verdun. W XVII w. Alzacje. W 1766 Lotaryngię. W XVIII nabyła też Korsykę. W okresie Wielkich odkryć powstało też wiele kolonii.
Duchowieństwo
Duchowieństwo zachowało w zasadzie jego podstawowe zdobyte w średniowieczu przywilej. Duchowieństwo jednak przestało być wolne od świadczeń na rzecz poaństwa, czego przejawem było powstanie w XVI w. dobrowolnych świadczeń na rzecz państwa uchwalanych na zgromadzeniach kleru.
W łonie duchowieństwa doszło do rozpad na duchowieństwo wyższe (biskupi, prałaci, opaci
- dysponujący sporym uposażeniem) i niższe (reszta żyjąca w warunkach materialnych często bardzo niekorzystnych).
Szlachta
Szlachta utrzymała swoją pozycje i przywileje mimo zmienionych warunków. Zniesione zostały właściwie powinności lenne dla pana, instytucja lenne przetrwała jednak jako sposób dzierżenia ziemi. Sytuacja majątkowa szlachty uległa zachwianiu w XV w., doprowadziło do tego postępujące obniżanie się dochodów z ziem opartych głównie na czynszach.
Czynnikiem wzmacniającym szlachtę był ciągły napływ do niej nowych elementów. Dlatego w strukturze szlachty zaczęło się wyróżniać dwie warstwy:
- szlachta rodowa – stara szlachta a. Dworska – to arystokracja potomkowie dawnych wielkich feudałów, a także nowo kreowani przez króla książęta, margrabiowie itd. Spełniała ona nadworne funkcje reprezentacyjne z czym wiązane były wysokie pensje. b. Szlachta żyjąca na prowincji – w związku ze spadkiem wartości czynszów ich pozycja stale się obniżała. Ratowaa się zgarbianiem gruntów gminnych, tworzyła Folwarki oparte na pracy najemnej, zastępowała czynsze chłopskie innymi świadczeniami.
- szlachta urzędnicza – osoby nobilitowane, jej nazwa wskazuje, ze nobilitacje otrzymywali głównie urzędnicy. W praktyce niektóre urzędy były związane z automatyczna nobilitacją i w związku z tym, że można było kupować urzędy, liczebność tej grupy stale się zwiększał. Jednak w związku z tym, że wchodziła tu głównie burżuazja związane było to z automatycznym osłabieniem stanu mieszczańskiego.
Mieszczaństwo
Podobnie jak w okresie poprzednim nie stanowiło jednolitej grupy społecznej. Rysem znamiennym było bogacenie się górnych warstw mieszczaństwa, w ich rękach gromadził się kapitał i to na nich opierał się rozwój kapitalizmu.
W dalszym rozwoju monarchia absolutna zaczęła ograniczać samorząd miast Poczynając od XVI w. monarchia coraz bardziej ingerowała w wewnętrzne sprawy miast. Najdotkliwszym ciosem był wprowadzenie urzędu intendenta, któremu miast były podporządkowane. Monarchia opierała się na mieszczaństwie w wprowadzaniu merkantylnej polityki, a rakże w walce z możnowładztwem Wyrazem poparcia dla mieszczaństwa było szerokie otwarcie dlań stanu szlacheckiego.
Instytucja w której mieszczaństwo mogło walczyć z monarchią i możnowładztwem o swoje interesy był parlament.
Ludność wiejska
We Francji wprowadzenie systemu Folwarczno pańszczyźnianego nie doprowadził do poprawy bytu chłopów przed rewolucją gdyż:
- Do końca chłopi byli uzależnieni od pana a. Nie posiadali pełnej własności ziemi
b. Podlegali sądownictwu patrymonialnemu c. Za dobrą rzecz należy uznać, że ich prawa do ziemi zbliżyły się do własności d. Panowie zacęli sprawować sądownictwo na mocy delegacji, królewskiej(poprzednio przywileje)
- Okres monarchii absolutnej przyniósł nowe formy wyzysku chłopów a. Nowe formy powinności chłopskiej były dla chłopów o wiele uciążliwsze b. Powszechna stała się dzierżawa za określoną część plonów c. Ci jednak którzy nadal płacili czynsz, mieli lepiej z powodu dewaluacji pieniądza
- pojawiła się bardzo liczna grupa chłopów bezrolnych
III. Ustrój państwa
A. król i władza królewska
Zakres władzy królewskiej
- Król nie podlegał żadnym prawom, poza prawami boskimi,
- przed nikim nie był odpowiedzialny
- Posiadał pełnię władzy, której z nikim nie dzielił ( władza wszechstronna [omnipotencja]){ ustawodawstwo, sądownictwo, wykonawcza, armia, rozszerznie działalności administracji[zwanej policją ] }
- Zarząd państwa polegał na centralizmie i biurokratyzmie. Centralizm – władza delegowana przez monarchą i monarcha jest na szczycie aparatu władzy. Biurokracja
- szeroko rozwinięty aparat urzędniczy i formalizm. a. Urzędnicy komisaryczni – swobodnie obsadzane przez monarchę b. Urzędnicy nieusuwalni – kupne urzędy dziedziczne.
Uzasadnienie władzy absolutnej
W XV w. zaczęło się rozpowszechniać teor, że państwo jest osoba prawną. W związku z tum rozpowszechnił się pogląd, że wolę państwa wyraża ogół ludu.
Pojawiać się zaczęły traktaty naukowe dotyczące instytucji państwa. Np. Jean Bodion ” sześć ksiąg o rzeczpospolitej”, pogłębił on pojęcie suwerenności jako absolutnej i odwiecznej władzy państwa, wśród wymienionych przez niego możliwości sprawowania władzy, stwierdził, że najlepsza jest monarchia absolutna.
Dopiero w XVIII w. pojawiły się we Francji teorie skierowane przeciw absolutyzmowi teoria prawa natury.
Montesiusz z kolein przewidywał jako najlepsza formę państwa monarchę umiarkowaną tzn. konstytucyjna. Sformułował też zasadę trójpodziału władzy. Jean Jakub Rssou sformułował: zasadę suwerenności ludu.
W instytucje absolutyzmu uderzał też fizjokratyzm.
Prawa fundamentalne monarchii
Ograniczeniem prawnym monarchii absolutnej we Francji były tzw. Prawa fundamentalne Monarchii: czyli prawa następstwa tronu i do niepodzielności domeny królewskiej ustanowione je w XVII w. później dołączono do nich to, że król musin być katolikiem.
Prawa i aspiracje polityczne parlamentów
Parlamenty jako najwyższe sądy, były swoistym ograniczeniem prawa królewskiego dzięki posiadanym przez nie prawie rejestracji ustaw. Król wysyłał ordonanse do parlamentu a ten rejestrował je w odpowiedniej księdze „rejestrze ordonansów”, już w XIV w. parlament w
B. organa centralne
Urzędy ministerialne
Kształtowanie się urzędów ministerialnych, kształtuje się we Francji w drodze ewolucji.
- kanclerz – spośród dawnych urzędów tylko kanclerz zachował dawną wysoką pozycje, reszta urzędów nadwornych przekształciła się w urzędy tytularne. Kanclerz utrzymał w swych rękach pieczęć królewską(kontrola aktów wychodzących z kancelarii), pozostał zwierzchnikiem wszystkich sądów, nadzorował funkcjonowanie wszystkich rad królewskich, Przewodniczył radzie stron, która zajmowała się sprawami sadowymi. (quasi minister sprawiedliwości)
- Sekretarze stanu – wywodzili się ze skromnych notariuszy kancelarii królewskiej. W XV w. 4 spośród nich zaczęto wyróżniać jako sekretarzy d spraw finansowych W XVI w. uniezależnili się od kanclerza i zaczęli odpowiadać bezpośrednio przed królem z tytułem sekretarzy stanu po uzyskaniu przez nich dostępu do Rady królewskiej urząd ten nabrał znamion urzędu ministerialnego. Podział kompetencji a. Do końca XVI w. był to podział geograficzny terytorialny, każdy według tron świata, nie tylko Francuskie ale także zagraniczne stosunki. Każdy ¼ terenu Francji i kontakty z określonymi krajami za granica. b. W XVI podział ich kompetencji był już częściowo rzeczowy. Kolejno dla nich: Całość spraw zagranicznych; wojna; marynarka i czwarty otrzymał dwór królewski. Sprawy wewnętrzne nadal podzielone między nich terytorialnie, co roku monarcha zmieniał im grupy prowincji.
- Generalny kontroler Finansów - od XVI w. nie tylko sprawy budżetowe ale i roboty publiczne, rolnictwo, handel, oraz przemysł(minister gospodarki narodowej)
- Ministeriat – wymienionych 6 dygnitarzy, 4 sekretarzy stanu i generalnego kontrolera finansów w XVIII w. zaczęto nazywać ministrami. Ministrowie vs. Minis=trowie stanu(członkowie rady królewskiej) a. Ministrowie nie tworzyli kolegów współpracowali bezpośrednio z królem indywidualni lub na posiedzeniach rady b. Nie mieli prawa do podejmowania w swoim imieniu decyzji, decyzja zawsze należała do króla, byli tylko doradcami i wykonawcami woli króla. c. Byli odpowiedzialni tylko przed królem
Rady królewskie
Na wielką radę składały się wszystkie urzędy państwowe, które miały tylko charakter doradczy.
Instytucja Rady królewskij wywodzi się z średniowiecznej Kurii. W dalszym cięgu ulegając ewolucji co doprowadziło do wydzielenia się czterech sekcji Rady niewliczając wyodrębnionych już z niej wcześniej parlamentu i izby obrachunkowej.. Doi tych czterech wyłonionych sekcji należały:
- rada stron procesowych czyli rada prywatna stanowiła bezpośrednią kontynuacją dawnej rady królewskiej. Przewodniczył jej kanclerz a uczestniczyli w niej 4 sekretarze stanu, arystokraci i 30 radców reprezentujących wszystkie trzy stany. Pełniła tylko funkcje sądowe miała charakter sądu kasacyjnego. Tworzyła też prototyp sądu administracyjnego tworzyła też trybuna kompetencyjny dla rozsądzenia kompetencji sądów niższej instancji.
- Rada stanu, czyli rada tajna Przewodniczył w niej król, a w skład wchodziło tylko kilka powołanych przez niego osób, z czasem zasiadających w niej osoby zaczęto nazywać ministrami stanu. Zajmowała się sprawami najważniejszymi dla państwa. (sprawy zagraniczne, wojna, pokuj)
- Rada depesz obradowała pod przewodnictwem króla z udziałem wszystkich ministrów członków rady i właściwych ministrów. Przedmiotem jej obrad były sprawy zarządu wewnętrznego.
- rada finansowa – zajmowała się sprawami finansów państwa, główną rolę odgrywa generalny kontroler Finansów.
Stany generalne
Zwołano je po raz ostatni w 1484. Później w obliczu zagrożenia wojnami religijnymizostały zwołane trzykrotnie(koniec XVI). Zostały powołane jeszcze w 1614 przez regentkę królową Marię Medici.
Natomiast stany prowincjonalne działały do końca monarchii absolutnej.
Upadek stanów generalnych świadczył dobitnie o panowaniu we Francji monarchii absolutnej.
Ponowne zebranie stanów generalnych świadczyło już o końcu monarchii absolutnej.
C. Zarząd lokalny
Cechy podstawowe
Monarchia absolutna dążyła do wprowadzenia scentralizowanego i biurokratycznego aparatu urzędniczego, żeby to osiągnąć musiała hierarchicznie zorganizować urzędy, szczegółowo rozgraniczyć kompetencje, ograniczyć lub zlikwidować organy decentralizacji a więc wszelkich form samorządu lokalnego.
- Baliwowie i gubernatorzy - W ciągu XV baliwowie stracili na znaczeniu a głównym urzędnikami zarządu lokalnego stali się gubernatorzy. Pierwotnie byli mianowani w prowincjach granicznych )mieli szerokie uprawnienia wojskowe) z czasem mianowani byli we wszystkich prowincjach, a ich kompetencje wzrosły. Kiedy ten urząd zaczął mieć charakter arystokratyczny ludwik XIV ograniczył ich wpływy i przeniósł do wersalu.
- Intendenci – Urząd intendenta jako urząd komisaryczny. Intendenci sprawowali władzę w okręgach generalnych, podporządkowani byli bezpośrednio radzie królewskiej. Osiadali oni swoje biura. A na niższym szczeblu podporządkowani im byli Subdelegacji rezydujący w miastach. D. Skarbowość
Charakterystyka ogólna
Pobieranie podatków bezpośrednich wymagało nadal zgody stanów generalnych. Królewską administracje skarbową reprezentowali 4 skarbnicy a administracje stanową 4 generałowie i tzw. elekcje. Podstawowym celem polityki stało się dopuszczenie zasady swobodnego nakładania podatków przez monarchę i wprowadzenie jednolitej królewskiej administracji skarbowej(nie dualistycznej). Pierwszy cel monarchia osiągnęła już w XV, nakładając podatki nie zważając na zgodę Stanów. Przywilej wyrażania zgody na podatki utrymałyjednak stany prowincjonalne i stan duchowny.
Pewną jednolitośc wprowadziła monarchia łącząc generałów finansów i królewskich skarbników.
Na szczeblu centralnym skarbowość należaa do rady Finansowej i generalnego kontrolera finansów. Oraz do izby obrachunkowej.
F. Stosunek państwa do wyznań
