Pobierz Historia powszechna XVIII wieku - Notatki - Historia - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! Historia powszechna: XVIII wiek Emanuel Rostworowski Wstęp Charakterystyka XVII wieku -> rokoko … Oświecenie … dynamizm stulecia, czyli rewolucje Omawiana z punktu widzenia kultury europejskiej -> Europejczyków i krajów przez nich opanowanych -> jako epoka, która jest mniej światowa niż XIX wiek, ale bardziej niż średniowiecze Bez sporów można mówić o umowności historii, dlatego też kwestia dat granicznych jest umowna dla historii narodowej, a tym bardziej dla historii powszechnej. Przykłady prób stawiania granic datowych: Francja -> 1715 (data bez znaczenia) – 1789 (rewolucja francuska) lub 1715 (dalej data bez znaczenia) – 1815 (Napoleon jako kontynuator rewolucji) Anglia -> 1713 (pokój utrechcki) – 1784 (pokój wersalski) a lata 1680-1715 jako pomost miedzy XVII a XVIII wiekiem ogólnie-> 1700 (śmierć ostatniego potomka Karola V – sukcesja hiszpańska; początek wojny północnej) – 1789 (rewolucja francuska) Konstrukcja podręcznika: I część -> podział pionowy – autonomiczny zarys historii poszczególnych zagadnień i krajów II-IV -> podział poziomy – chronologiczny Podział epoki: 1. 1700-1733 – wlk. wojny i stabilizacja powojenna 2. 1733-1763 - wojny 3. 1763-1789 – względny spokój Przemiany w skali stulecia I. Ludność 1. Wzrost zaludnienia: o W wieku XVIII Europa weszła w okres stałego wzrostu demograficznego, mniej więcej od 1730 roku widzimy trwały wzrost zaludnienia Europy. XVII wiek pod tym względem był okresem stagnacji. Ten fakt spowodowały liczne wojny (np. wojna trzydziestoletnia), epidemie i klęski głodu oraz zła sytuacja gospodarcza. Ludność Europy w 1700 liczyła ok. 120 mln, natomiast w 1800 r. ok. 190 mln. O dziwo duży wzrost ludności odnotowano w rejonach rolniczych (mały odsetek przemysłu lub jego brak): np. Irlandia, Prusy Wschodnie – tereny, na których najwcześniej nauczono się ratować przed głodem kartoflami. o Rodzina posiadająca powyżej dziesięciorga odchowanych dzieci była częstym zjawiskiem. o W XVIII w. wydłużyła się średnia ludzkiego życia, z 25 do 30 lat. o Występowanie epidemii, tak dotkliwie niszczących społeczeństwa ludzkie, w XVIII wieku znacznie zmalało. Duży wpływ na to miała regulacja spraw pogrzebów i cmentarzy, państwo organizowało kwarantanny i kordony sanitarne. Ostatnie pojawienie się dżumy w XVIII wieku było kwestią dość lokalną, mianowicie w 1730 r. w Marsylii. Zmarło wówczas 50 tys. osób, jednak ścisłe odizolowanie nawiedzonego zarazą miasta zapobiegło szerzeniu się pomoru. 2. Migracje: o Największym przemieszczeniem etnicznym w XVIII w. było przerzucenie za ocean do Nowego Świata ok. 6 mln Murzynów. Jednak duża śmiertelność spowodowała, że w obu Amerykach przebywało ok. 4 mln Murzynów. o Również znaczny odsetek białej ludność wybierała emigrację do obu Ameryk, zwłaszcza tej północnej. Głównym motorem migracji do Ameryki było szukanie przez mieszkańców przeludnionych krajów lepszego losu i religijnej swobody. o Klasycznym krajem wychodźstwa była Irlandia. Irlandczycy kierowali się za ocean, a także do Wielkiej Brytanii. Dopływ ludności z „zielonej wyspy” do Anglii i Szkocji wyrównywał odpływ Brytyjczyków do Ameryki. Irlandczycy szukali w Anglii pracy w rolnictwie i przemyśle jako tani robotnicy najemni. Nasilenie migracji tego typu jest zjawiskiem znamiennym dla nadchodzącej epoki kapitalizmu. 3. Rozwój miast: o Największym miastem świata w XVIII w. był Pekin z ludnością liczącą ok. 3 mln. o W 1700 roku granicę 50 tys. mieszkańców przekraczało 30 miast w Europie, np. Wenecja, Neapol, Rzym, Marsylia, Paryż, Amsterdam, Antwerpia, Madryt, Grenada, Londyn, Dublin, Moskwa, Wiedeń, Gdańsk, Kopenhaga. W 1800 roku liczba miast przekraczających 50 tys. mieszkańców wzrosła do 55. o Znaczny wzrost ludności zanotowały wielkie metropolie, szczególnie te położone nad morzem: Londyn, Neapol, Kopenhaga, Sztokholm, Lizbona(wzrosłą o 133%). Wolniej rosły stolice w głębi lądu. Paryż powiększyło się o 50%, Madryt o 60 %, Moskwa o 166%. Warszawa do drugiej połowy XVIII wieku wzrosła aż czterokrotnie, do 120 tys. mieszkańców. Największym jednak osiągnięciem urbanistycznym stulecia był Petersburg położony nad Newą. Jego budowę rozpoczęto w 1703 r. na pustkowiach, u schyłku stulecia liczył już ok. 200 tys. mieszkańców. II. Gospodarka. 1. Gospodarka światowa a merkantylistyczna polityka gospodarcza: o W ciągu XVIII w. zwielokrotniło się krążenie dóbr miedzy Europą a resztą znanego świata. To, co w XVII w. było jeszcze zbytkiem lub nowością, w połowie XVIII wieku jest sprawą codzienną coraz szerszego kręgu konsumentów, np. kawa, herbata, tytoń. o W XVIII w. podstawowymi produktami „kolonialnymi” były, obok tradycyjnie holenderskich korzeni, antylski i brazylijski cukier z trzciny cukrowej, jawajska i antylska kawa, kakao z Wenezueli i Martyniki, tytoń z Wirginii i rum z Jamajki. Herbatę w przeważającej ilości importowano z Chin. o Okres od XVI w. do XVIII w. można nazwać dobą merkantylizmu, czyli epoką „gospodarki narodowej”. Państwowa czy narodowa polityka gospodarcza polega na protegowaniu krajowego przemysłu i odgradzaniu się za pomocą ceł i zakazów (prohibicji) od importu towarów mogących konkurować z krajowymi, ostatecznym zaś celem ma być gromadzenie w kraju pieniądza kruszcowego. Zakładanie zamorskich kolonii, uzależnionych monopolistycznymi prawami metropolii, jest przedłużeniem tej narodowej polityki gospodarczej. o Mimo przewagi gospodarki merkantylistycznej, pojawia się wzrost obiegu dóbr w skali gospodarki światowej, pierwsze międzynarodowe traktaty handlowe, nagminne łamanie ceł i monopolów przez kontrabandę. o Dużą rolę odgrywał tzw. handel trójkątny, który w XVIII w. przeżywał swoje największe nasilenie. Okręty wyładowane jaskrawymi tkaninami, strzelbami, wyrobami żelaznymi, paciorkami, lusterkami i rumem udawały się do wybrzeży o W dziedzinie transportu lądowego nie dokonał się tak wielki skok jak w transporcie morskim. Co prawda podjęto w tym czasie budowę wielu utwardzanych dróg, jednak podstawowym środkiem transportu pozostawał dyliżans, w którym dzięki resorowaniu zwiększył się komfort i nieznacznie szybkość jazdy. 6. Produkcja szlachetnych metali i obieg pieniądza: o W XVIII w. na szeroką skalę napływały do Europy wartościowe kruszce (podwoił się ich przywóz w porównaniu z XVII w.): złoto z Brazylii oraz srebro z Meksyku. o Od średniowiecza posługiwano się w transakcjach przekazami pieniężnymi, wekslami, czekami czy przekazami żyrowymi. W XVIII w. natomiast na szeroka skalę państwa zaczęły emitować banknoty. o Jako główny ośrodek międzynarodowych finansów do schyłku wieku utrzymał swą dominująca role Amsterdam, z którym coraz poważniej konkurował Londyn, aby w latach osiemdziesiątych wysunąć się na pierwsze miejsce. Od lat dwudziestych XVIII w. szybko rozwijał się kredytowo – pieniężny rynek Hamburga oraz Frankfurtu nad Menem. W rejonie Morza Śródziemnego wciąż potęga bankową była Genua. W toku stulecia rosło również międzynarodowe znaczenie Genewy. 7. Podsumowanie ogólnej sytuacji gospodarczej w XVIII w.: o Pierwsze trzydziestolecie (1700 – 1733) to przedłużenie złej koniunktury gospodarczej drugiej połowy XVII w., pogłębionej klęskami z lat wielkich wojen. Okres Dużych trudności finansowych. Drugie trzydziestolecie (1733 – 1763) obejmuje przełomowy okres zmiany koniunktury i reorientacji w ruchu cen i płac. Zaznacza się teraz ekspansja demograficzna i wzmożony napływ kruszców. Nadchodzą złote lata dla właścicieli ziemskich, którzy bogacą się dzięki wzrostowi miast i chłonności rynku. Wreszcie ostatnie ćwierćwiecze (1763 – 1789) to okres przyspieszonego wzrostu gospodarczego i demograficznego w warunkach znamiennych dla nadchodzącej epoki kapitalizmu, pogłębiania się polaryzacji społecznej. W danym okresie gospodarka Anglii zdystansowała inne gospodarki europejskie pod wszystkimi względami, wchodząc tym samym w epokę rewolucji przemysłowej. III. Społeczeństwo 1. SZLACHTA ANGLIA: o Nobility- arystokratyczna grupa setki rodów parowskich o Przywilej dziedzicznej reprezentacji w izbie lordów o Dobra dziedziczyli najstarsi synowie o Doniosła rola w życiu politycznym o Landlordowie- ziemiańska gentry i arystokratyczna nobility o Gentry – ziemianie o 1688- 1832- zrośnięcie szlachty i burżuazji:P parowie lokowali kapitał w mieście, a kupcy w ziemi, którą należało mieć dla społecznego prestiżu i startowania do izby gmin o Grunty gentelmanów uprawiali dzierżawcy, oni jedynie korzystali z renty o Część samodzielnie uprawiała ziemię o Młodsi synowie często pozbawieni tytułów i godności szukali innych dróg kariery o Częste małżeństwa szlachty i mieszczaństwa o Słabość armii i tradycji militarnych nie sprzyjała tworzeniu się kast o XVIII w. Stanowisko społeczne gentry zależy od dominującej roli rolnictwa o Główną aspiracją mieszczaństwa było wejście w szeregi ziemiaństwa o Klasa panująca współpracuje z mieszczaństwem na polu gospodarczym ROSJA o XVII w. zatarcie podziału na wotczyny ( czyli dziedziczne władanie ziemią) i pomiestie ( dobra władane dożywotnio w zamian za służbę) o Służba szlachcica zaczynała się od 10 roku życia( nauka podlega kontroli państwowej) o Służba państwu umożliwia uzyskanie szlachectwa( awans z ludu do szlachty) o Tytuły szlacheckie były dziedziczne, ale wyrok sadowy zatwierdzony przez cara mógł pozbawić tego tytułu o 1785r.- nadanie przez Katarzynę II „karty szlacheckiej”- upodobniła ona status szlachty rosyjskiej do zachodnioeuropejskiej o Szlachta rosyjska to jednocześnie stan uprzywilejowany i służebny o Szlachta będąca w służbie państwu była wykształcona o Szlachta rosyjska nie współpracuje z mieszczaństwem PRUSY o Oparcie pruskiej biurokracja i militaryzmu na szlachcie o Szlachta pruska nie była bogata i w służbie państwowej doszukiwała się źródeł fortuny AUSTRIA o Szlachta uczestniczyła w administracji lokalnej o Szlachta bardziej zróżnicowana niż w Prusach o Większa rola życia dworskiego wśród szlachty o Dochodzenie do szlachectwa przez urzędy, pozycja szlachty umocniona dzięki warstwie urzędniczej POLSKA o Liczny stan szlachecki o Bardzo duża liczba przywilejów o Szlachta zamykała innym drogę do nobilitacji o Zdecydowana gospodarcza i społeczna rola szlachty o W większości aktywna i intelektualnie i wykształcona WĘGRY o Liczny stan szlachecki o Zasiadywała w przedstawicielskich organach władzy publicznej o Posiadała rozległe przywileje o Stanowiła główną rolę w życiu kulturalnym kraju SZWECJA o Przeważała we władzy politycznej, ale nie stanowiła monopolu o Lata 1720-1772- ekskluzywność stanowa szlachty, utrudniała nobilitację o Słabsza pozycja ekonomiczna szlachty niż np. w Polsce NIEMCY o Duża liczba rodów sprawujących władze w miniaturowych państewkach o Duża liczba dworów książęcych dawała dużą liczbę urzędów dworskich o Ważna rola Wolnych miast Rzeszy i jej patrycjatu, który czasem górował pod względem majątkowym i kulturalnym nad szlachtą WŁOCHY o Mozaika: rodów kardynalnych w Państwie Kościelnym o Stare państwa- miasta, gdzie trudno odróżnić szlachtę od mieszczaństwa o Duża liczba pierwiastka hiszpańskiego, co powoduje przyjmowanie od nich zwyczajów SZWAJCARIA o Współistnienie: republik chłopskich, feudalnej enklawy; i republik miejskich HOLANDIA o Mieszczaństwo ma wyższą rolę społeczną niż szlachta o Szlachta to relikt przeszłości zamknięty i odizolowany w swoich zamkach HISZPANIA o Królowie chętnie otaczali się szlachtą o Grandowie ( szlachta) skupiają wokół siebie klientelę i dworaków o Prowadzili leniwy, czasem ubogi żywot, przebywali często więcej w mieście niż na wsi; plebeizacja szlachty o Szlachta hiszpańska nie dbała o wykształcenie o Dbała zaś o genologie i czystość krwi; pogardzała niższymi stanami o Nie współpracowała z mieszczaństwem o Miała oparcie w klerze FRANCJA o Duża liczba szlachty na dworze królewskim ( bardzo kosztowna w utrzymaniu) o Szlachta chętnie skoligowała się z finansistami i zasiadała w parlamencie szlachty Urze dziczej o Mieszczaństwo przenika do stanu szlachty poprzez zakup dóbr ziemskich o XVIII w. Następuje dziedziczność stanowisk, co powoduje konserwatyzm i zamknięcie się szlachty o Mieszczaństwo: bogate i ambitne o Pogłębienie się kontrastu miedzy bogatym wyższym klerem a biednym klerem parafialnym