Historia powszechna XVIII wieku - Notatki - Historia - Część 2, Notatki z Historia

Pobierz Historia powszechna XVIII wieku - Notatki - Historia - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity!

• polityka personalna, wprowadzanie na urzędy zaufanych współpracowników; -gdzie kupowano urzędy, kwitła korupcja; -dyletantyzm

3. Wojskowość:

• regularne armie, rezygnacja z pospolitego ruszenia na rzecz stałej armii z aprowizacją, stałe koszary, szkoły kadetów, szpitalnictwo wojskowe; -rozwój techniki wojennej-karabin skałkowy z bagnetem, karabin, prowadzenie szyku liniowego, masowy ogień, artyleria; utrata znaczenia kawalerii, ewidencje wojskowe ludzi, milicje miejskie, nieregularne formacje(kozacy w Rosji),pobór do wojska-przyczyna ucieczki chłopów, większa skuteczność floty wojennej,

4. Skarb:

• dobra królewskie, cła, akcyzy i podatki; pierwsze spisy ludności, świadczenia osobiste i gruntowe; ograniczenie samorządów, cechy rzemieślnicze jako źródło dochodu; nieprzekupność urzędników; kredyty

5. ‘Policja’: -akcje represyjne jak i pilnowanie porządku oraz pilnowanie urzędników, znaczna ingerencja w działania urzędników oraz wiele spraw gospodarczych m. in. reglamentacja towarów(Francja), kontrola nad służbą zdrowia, pilnowanie przestrzegania obyczajów, kontrola ruchu ludności;
6. Sądownictwo:

• sąd jedną z głównych funkcji władzy;
• wraz z rozwojem absolutyzmu rozwój zakresu jurysdykcji monarchy; Monteskiusz i trójpodział władzy;
• immunitety i przywileje, normy prawa zwyczajowego hamowały rozwój kodyfikacji prawa, różność praw w jednostkach administracyjnych;
• zniesienie tortur w śledztwie, ograniczenie stosowania wyroków śmierci, wyzysk więźniów jako taniej siły roboczej;

7. Państwo a Kościół:

• wiek XVIII wiekiem umiarkowanej tolerancji religijnej, pokój westfalski zakończył erę wojen religijnych mimo to tępienie heretyków;
• rozwój stałej służby dyplomatycznej czynnikiem sprzyjającym w pewnym stopniu tolerancji

• przy obcych poselstwach utrzymanie kościołów i kaplic;

• pojęcie religii panującej;
• parafie jako jednostki cywilno-terytorialne;
• jednakowoż dążenie do zapewnienia sobie nad Kościołem jak najściślejszej kontroli;
• dualizm władzy świeckiej i duchownej-kraje katolickie, podwójna suwerenność monarchy i papieża;
• dobra kościelne przyczyną sporów;
• szczególna presja wywierana na zakonach kontemplacyjnych i żebrzących, mimo to klasztory i kościoły to nadal ośrodki ludzi dysponujących ponadprzeciętnym wykształceniem

V. OŚWIATA I OŚWIECENIE

1. PRZEWRÓT UMYSŁOWY

• 1784, I. Kant – „ Co to jest Oświecenie? – Oświecenie to wyjście człowieka ze stanu małoletniości, w której był zatrzymany z własnej winy. Małoletność to niezdolność posługiwania się rozumem bez kierunku nadanego przez inną osobę. Powiemy, iż człowiek pozostaje w stanie małoletniości z własnej winy, jeśli przyczyną tego stanu nie jest niedostatek rozumu, ale brak decyzji i odwagi, aby się nim posługiwać bez czyjegokolwiek kierownictwa. Sapere Aude! Miej odwagę posługiwać się swoim własnym rozumem! Oto dewiza Oświecenia”
• Sapere Aude – stosowane w XVIII w. jako inskrypcja na medalach i motto dzieł walczących z „ciemnościami” (w PL – Stanisław August uczcił w 1765 Stanisława Konarskiego medalem „ sapere auso ”)
• mentalność Oświecenia można przyrównać do umysłowości wychowywanego w klasztorze chłopca, przeżywającego kryzys wiary – przełożeni „nakazują” mu myśleć w dany sposób. Przewrót umysłowy = coraz śmielsze przenoszenie kwestii szeptanych na korytarzach do szkolnej sali (wraz z rosnąca pobłażliwością przełożonych)
• Kant – istota Oświecenia = wolnomyślicielstwo; Oświecenie jako prąd umysłowy charakteryzujący się racjonalizmem, empiryzmem czy utylitaryzmem = nieprecyzyjne
• filozofia XVIII w. – odeszła od metafizyki, zwróciła się ku naturze. Myśliciele zaczynają interesować się problemami etycznymi. Empiryzm, historyzm, ludoznawstwo i religioznawstwo Oświecenia – bliskie relatywizmu w ujmowaniu spraw ludzkich; zwrócony ku doczesnemu szczęściu eudajmonizm i euforyczny naturalizm – szukały zasad uniwersalnych. Utylitaryzm (pogląd głoszący zgodność szczęści jednostki z pomyślnością ogółu) – jeden z naczelnych nurtów myśli etycznej.
• w pojęciu natury – zawsze niejasna granica między tym, co realne, a tym, co idealne; między ideą pozytywna a normatywną; między faktem a prawem; jednoczesne nawoływanie do obowiązków i rozgrzeszanie; funkcja pojęcia natury ulegała zmianom; Jean Ehrard: na schyłku XVII w. koncepcja natury wzywała do rezygnacji i poddawania się konieczności, w 1-szej poł. XVIII w. głosiła „wszystko jest dobrze”, w ostatnich dekadach stulecia służyła namiętnej walce z „przesądami” (…) w końcu stała się „wojenną machiną” skierowaną przeciw staremu ładowi.
• Kant – ludzie Oświecenia podnieśli bunt przeciw przesądom
• stosunki społ-gosp: sprzeczność między feudalnymi przywilejami a rzeczywistym podziałem potencjału (ekon. i umysł.) między uprzywilejowanych i nieuprzywilejowanych.
• obraz świata w kontraście: światło-mrok; mrok = zabobon, fanatyzm religijny, hipokryzja, pycha rodowa, narzędzia tortur, stosy inkwizycji, indeks ksiąg zakazanych, przeszłość „barbarzyńska, gotycka, feudalna”; światło = zdobycze nauki, porządek społeczny i moralny „zgodny z rozumem i naturą”.
• człowiek wykształcony – nie tylko humanista; chciał mieć orientację w matematyce, fizyce, astronomii, chemii, biologii i naukach o ziemi; moda na eksperymenty fizyczne i chemiczne, doświadczenia z elektrycznością, odwiedziny obserwatoriów astronomicznych, gromadzenie zbiorów przyrodniczych; pisanie o nauce w formie przystępnej dla światowej damy;
• dyskusyjna sprawa wpływu rozwoju nauk matematyczno-przyrodniczych na zachwianie wierzeń religijnych;

religijny; Szkocja – w XVIII w. 1-sze miejsce wśród krajów europejskich obejmujących oświatą masy ludowe (mimo braku przymusu szkolnego)

• kraje niemieckie – obok motywacji religijno-moralnych silnie zaznaczony praktycyzm sfer rządowych (pozyskanie pojętnych żołnierzy, wydajnych producentów i zdyscyplinowanych poddanych); 1698 – obowiązek szkolny w p. brandenbursko-pruskim, stopniowo zaostrzany => 1763, Fryderyk II ogłasza powszechny przymus pobierania nauki; za jego panowania rozwijają się elementarne szkoły zawodowe rolnicze i przemysłowe; pruskie wzory przeniósł do Austrii Johann Felbiger (od 1773 z powołania Marii Teresy – generalny dyrektor szkół elementarnych w całej monarchii Habsburskiej); w toku jego reform we wsiach i miasteczkach organizowano jednoklasowe szkoły trywialne; Czechy (Ferdinand Kindermann)
• rozbudowa sieci elementarnych szkółek zawodowych.
• mniejsze efekty w szkolnictwie pl, ros, hsp. Rosja – Piotr I kładł nacisk na szkolnictwo techniczne + chęć podbudowy siecią elementarnych szkół rachunkowych (efekt: szkól niewiele, uczęszczały jedynie objęte przymusem dzieci szlacheckie; Katarzyna II nakazała otwarcie szkoły elementarnej w każdym mieście powiatowym (= sieć szkolna w miastach, ale nie na wsi); PL – Komisja Edukacji Narodowej bez powodzenia próbowała zaktywizować szkółki parafialne, opracowano elementarze i programy nauczania; Hiszpania – po 1770 zakładano tzw. szkoły patriotyczne o zawodowym charakterze (Barcelona: Szkoła Żeglarska i Szkoła Szlachetnych Rzemiosł)
• postęp tak nierównomierny, ze pogłębiały się kontrasty: Wlk Brytania, Prusy, Francja, Austria – Włochy, Hiszpania, Polska, Rosja.
• w skali całego kontynentu bardziej równomierny był rozwój szkolnictwa średniego; po wieku XVII odziedziczono dwa typy szkół: humanistyczne (nauczanie głównie języków klasycznych i wymowy) i rycerskie (języki nowożytne, elementy wojskowości, prawa, matematyki, duży nacisk na dobre maniery, jazdę konną, szermierkę, taniec, itp.). Szkoły humanistyczne opanowane przez zakony, głównie jezuitów (w Hsp – konkurencja dominikanów i augustianów, we Fr – oratorian, we Wł, PL i Faust – pijarów). Program nauczania niewiele różniący się od protestanckich gimnazjów publicznych w Niemczech, czy szkół publicznych w Ang. Humanistyczna szk. Średnia = szczebel do łacińskich studiów uniwersyteckich(kształcenie nauczycieli, teologów, prawników, lekarzy)
• reformy szkół średnich – zakładanie szlacheckich kolegiów (wprowadzanie w klasztorne mury programów i metod wypracowanych w szkołach rycerskich); batalia o rolę łaciny i języka narodowego w nauczaniu, przyznanie prymatu językowi ojczystemu = wprowadzenie do szkół literatury i historii ojczystej, elementów geografii i prawodawstwa krajowego
• po wygnaniu jezuitów z kolejnych krajów , a potem po całkowitym zniesieniu zakonu (1773) – problem pojezuickiej sukcesji: setki opróżnionych szkół i wielkie dobra zakonu przeszły do dyspozycji rządów; likwidacja = rewolucja w zakresie szkolnictwa średniego i wyższego (w wielu krajach – jezuickie akademie, jezuici zajmowali katedry na świeckich uniwersytetach); najgłębsze zmiany – PL i Austr.; Hsp, Portug. i Fr = wiele interesujących projektów, jednak w większości spadek po jezuitach przejęły inne zakony; uderzenie zakonnego systemu szkolnego w jego najsilniejsze ogniwo = możliwość utworzenia państwowej szkoły średniej, której model kształtował się w protestanckich Niemczech.
• Philantropinum – założone w 1774 w Dessau przez Johanna Bernharda Basedowa, łączyło elementy szkoły humanistycznej z elementami szkoły rycerskiej.

• nowy typ – szkoła realna, nastawiona głównie na umiejętności praktyczne; uczono – matematyki, fizyki, geografii, architektury, nauki o manufakturach, wiedzy handlowej, księgowości, języków obcych itp.; 1sza szkoła realna – 1747, Berlin; efekt = 2 nurty w rozwoju szkolnictwa średniego: szk. ogólnokształcąca (silne elementy nauczania klasyczno- humanistycznego) i szk. realna (bliższa koncepcji szk. zawodowej); powstawanie szkół handlowych (gł. Niemcy); rozwój szk. wojskowych i morskich (monarchie militarne, gł. Francja)
• uniwersytety – na ogół ostoja konserwatyzmu; największy zastój – Hsp, Fr i PL; reformatorska inicjatywa państwa = pewne ożywienie na uniwersytetach włoskich i austr., później w Portugalii, Hispanoameryce i w PL; początki wlk renesansu uniwersytetów (mającego dokonać się w XIX w.) – W krajach protestanckich: Wlk Brytanii, Niemczech; pocz. XVIII w. – przodowanie uniwersytetów w Lejdzie i Edynburgu, 2ga poł. stulecia – uczelnie w Glasgow, Halle, Tybindze i Getyndze.
• XVIII w. – zagęszcza się sieć uniwersytetów w Europie i Ameryce; 1szy ros. uniwersytet = Moskwa (1755); rośnie znaczenie matematyki, fizyki, medycyny, powstawanie obserwatoriów astronomicznych przy uniwersytetach; zasady Newtona w podręcznikach akademickich
• XVIII w. – przełomowy okres w dziejach nauczania technicznego (pobudzająca rola rozwoju sztuki wojennej); 1752 – austr Akademia Wojskowa w Wiener Neustadt, 1777 – paryska Królewska Szkoła Wojskowa otrzymuje status wyższej uczelni; lata 40-ste XVIII w.
• powstają wyższe szkoły inżynierii wojskowej w Saksonii i we Francji; 2ga poł. XVIII w. – zakładanie wyspecjalizowanych szkół artyleryjskich w różnych krajach (Rosja = początek szkolnictwa wyższego); wzór dla nowożytnych uczelni inżynierii cywilnej – założona w 1747 francuska Szkoła Budowy Mostów i Dróg; Brunszwik – otwarcie Szkoły Górniczej (1745), za nią podobne uczelnie we Freibergu (1765), Clausthal (1775) i Paryżu(1778); brak wyodrębnionych wyższych szkół rolniczych, ale na niem. uniwersytetach wprowadzono kursy rolnictwa i melioracji rolnych

3. ŚWIECKIE ŚRODOWISKO INTELEKTUALNE. TOWARZYSTWA NAUKOWE, KRĘGI LITERACKIE, LOŻE MASOŃSKIE

• szkoła w XVIII w. pozostawała w cieniu Kościoła, coraz bujniejsze życie naukowe poza Kościołem i szkołą.
• średniowiecze – intelektualiści = głównie duchowni, inteligencja świecka = przede wszystkim lekarze (wówczas również jako badacze przyrody, natury); w czasach nowożytnych medycyna stawała się naukowym przyrodoznawstwem;
• lekarze: Locke, twórca angielskiego utylitaryzmu Hartley (oboje z wykształcenia), filozof La Mettrie, botanik Linneusz, ekonomista Quesnay, fizyk Galvani; od schyłku XVII w. mnożyły się lokalne towarzystwa, akademie medyczne, w XVIII w. –lekarze = mocno powiązane środowisko międzynarodowe.
• Holender Herman Boerhaave (1668 – 1738) – twórca lejdejskiej szkoły klinicznej, „nauczyciel całej Europy”; jego uczniowie: Szwajcar Albrecht Haller (1708 – 1777) – fizjolog, myśliciel i poeta, Austriak: Gerhard van Swietan (1700 – 1772) – mąż stanu, reformator szkolnictwa i służby zdrowia, twórca medycznej szkoły wiedeńskiej; utrzymywali kontakty z konfratrami w całej Europie, decydowali o obsadzie katedr i stanowisk dworskich lekarzy w odległych stolicach.
• Gottfried Wilhelm Leibniz (1646 – 1716) – niem. filozof, matematyk i dyplomata;

Courrier de l`Europe (od 1776, w Londynie)

• od czasu pojawienia się gazet w poł. XVII w. – ich liczba wzrasta; zawartość – wiadomości polityczne (ściśle cenzurowane), rozporządzenia, opisy różnych uroczystości, kronika życia towarzyskiego + ogłoszenia handlowe i wiadomości gospodarcze; wytworzył się typ gazet handlowo-ogłoszeniowych; ojczyzna nowożytnej prasy – Holandia i Anglia.
• Anglia – brak cenzury prewencyjnej i monopolu prasowego; dziennikarze = min. Defoe, Swift, Fielding; 1771 – prasa uzyskuje prawo do publikowania sprawozdań z posiedzeń parlamentu; rozwój działu handlowo-ogłoszeniowego; gazety ukazywały się 2-3 razy w tygodniu; 1szy dziennik = Daily Courant (1702); rozpowszechnienie się(później także w Europie i koloniach amerykańskich) 4ech typów periodyków: 1)gazeta polityczna, 2) gazeta handlowo-ogłoszeniowa, 3) gazeta „moralna”, 4) magazyn wszelkich ciekawostek; Gentleman`s Magazine (1731) – 1szy magazyn
• tzw. czasopisma uczone – często powiązane z towarzystwami typu akademickiego; Fr – Journal des Savants, Ang – Philosophical Transactions, Niem – Acta Eruditiorum, Wł – Bibliotheca Volante, Hol – L`Europe Savante; rozwój czasopism literackich (prymat Francji – Mercure de France), z czasem – czasopisma poświęcone malarstwu, architekturze, muzyce, teatrowi, religii.
• czasopisma – dość drogie, dla ludzi zamożnych; najbardziej atrakcyjne gazety – w języku fr.

5. WIARA W POSTĘP

• Oświecenie – przekonanie o wyższości intelektualnej współczesnych przy równoczesnym kulcie dla „pierwszych” (wielkich umysłów starożytności);
• ostatnie dziesięciolecia XVII w. – zjawisko kryzysu świadomości europejskiej; postęp w dziedzinie nauk budził zaufanie do ludzkiego rozumu (poglądy Kartezjusza, Locke`a, Leibniza); Leibniz – świat jest najlepszy z możliwych i ulega dalszemu doskonaleniu; postęp w dziedzinie nauki – łączony z optymistycznym poglądem na ogólny rozwój ludzkości.
• spór literacki starożytników z nowożytnikami; starożytnicy (Boileau) – najwyższa i niezmienna wartość = kanon starożytnej poetyki, nowożytnicy (Ch. Perrault) – starsi od starożytnych o nagromadzone dziedzictwo = bardziej doświadczeni i mądrzejsi; Bernard Fontenelle – krytykując chrześcijaństwo i starożytność antyczną stał się najwybitniejszym na przełomie stuleci propagatorem idei nieskończonego perfekcjonizmu w dziedzinie nauk i cywilizacji.
• filozofowie stawiali organizacjom państwowym za cel zapewnienie szczęścia lub przynajmniej ulżenie w cierpieniach możliwie największej liczbie ludzi; Wolter – epoki oświecone (przeplatane wiekami ciemnoty) = czasy Peryklesa, Augusta, Medyceuszy i Ludwika XIV, czasy Ludwika XV przyniosły rozprzestrzenienie się świateł na niespotykaną dotąd skalę.
• najbardziej wykończona teoria postępu – Jean Antoine Condorcet, 1793-1794: nieskończony postęp ludzkości ma charakter konieczny, wynika to bowiem z natury ludzkiej, której właściwością jest zdolność umysłu do nieskończonego doskonalenia się.
  • brak rozdziału 6 -