Historia Prawa Polskiego, Notatki z Historia Polski

Pobierz Historia Prawa Polskiego i więcej Notatki w PDF z Historia Polski tylko na Docsity! Historia państwa i prawa polskiego - wykłady 16.10.2023 1. Cechy prawa epoki feudalizmu -zwyczajowość, Podstawowa cecha Zwyczaj – reguła, zasadnicza, niezmienna, dana przez ,bogów, potem dana przez Boga, słuszna, konieczna Teraz  konstytucja, akty prawne (system prawa kontynentalnego, umowy międzynarodowe, ustawy) Prawo feudalne – nie miało ustaw Podstawa – zwyczaj, potem władca akty prawne – statuty Parlament Źródło prawa Obok zwyczaju akty prawne W syst anglosaskim zwyczaj jest źródłem prawa, umowy międzynarodowe, precedensy Prawo nie jest niezmienne Warunki się zmieniają Prawo dostosowuje się do zmieniających się warunków – sądy dostosowują, nie trzeba zmieniać przepisów( dzięki temu, że zwyczaj, a nie ustawa) -osobowość, Jednostka rządzi się prawem swojej społeczności, jednostka podlega prawu swojej społeczności, człowiek będzie podlegał zawsze swojemu prawa Np. Człowiek z Krakowa, jedzie do Wwy, przestępstwo w wwie, podlega prawu Krakowskiemu Problem Małżeństwo wg prawa małopolskiego – wg tego które obowiązuje w Krakowie Według jakiego kraju ma sprzedać coś Poważne problemy Dopóki ludzie się nie przemieszczali było git, ale potem zaczęły się problemy i konflikty Konflikt – idzie ktoś do sądu, to które prawo? Na samym początku się sprawdzała 10/11 wiek Zmiana od 13 wieku na rzecz terytorialności prawa Terytorialność – wszyscy znajdujący się na danym terenie, podlegają prawu tego terenu Żydzi, tatarzy i ormianie – zawsze swojemu prawu, niezależnie gdzie są -stanowość, Jeszcze bardziej komplikuje sytuację Każdy stan rządzi się swoim prawem Rycerstwo – szlachta – prawo ziemskie Duchowni – prawo kanoniczne Mieszczaństwo – prawo miejskie Chłopi – prawo wiejskie Każdy podlega swojemu prawu 4 systemy prawne Zasada bezwzględnie przestrzegana do końca XVIII wieku Każdy stan swój sąd Sądy wiejskie Sądy miejskie Sądy grodzkie Sądy kościelne -nierówność, Związana z zasadą stanowości , bo stany nie są sobie równe, nasila się to w XVI wieku, szerszy stan szlachecki, pierwszeństwo w życiu publicznym i prywatnym Nawet w ramach jednego stanu Szlachta – szczególnie w XVIII wieku, gołota traci prawo, możliwość do udziału w sejmikach W ramach stanu mieszczańskiego – największe różnice Status różnych miast Przywilej stanu, mogli się bogacić itp, przywileje, między miastami W ramach takiego samego PATRYCJAT, POSPÓLSTWO, PLEBS – inaczej -partykularyzm, Na poszczególnych terytoriach – inne systemy prawne Wielkopolska – trochę inny system prawny niż w Małopolsce , inaczej np. na Kujawach, w ziemi Kujawskiej i Łęczyckiej Różne prawa z punktu widzenia różnych terytoriów Różnice nie dotyczą najważniejszych kwestii, a tylko rozwiązań szczegółowych Morderstwo – przestępstwo, ale różne kary Z czego wynikało? Ze zwyczaju, inny zwyczaj na terenie Wielkopolski, a inny Małopolski Statuty Kazimierza Wielkiego, prawo stanowione – pewne różnice Wielkie Księstwo Litewskie – inny system prawny Prawo ziemskie – widoczne Prawo miejskie – widoczne, ale w inny sposób, nie może terytoria, a prawo na którym prawie jest lokowane Np. na magdeburskim, chełmińskim, mogą sąsiadować, ale inne systemy prawne Różnice w prawie karnym, w prawie cywilnym Miasta wg 3 systemów prawo Chełmińskie, Magdeburskie, Średzkie Pomiędzy 3 różnice Małżeństwa różnice w zakresie majątkowym Magdeburskie - Majątek małżeński – żona, mąż coś wnosi, ustrój małżeński Średzkie – rozdzielność majątkowa, umowa, majątki oddzielne Chełmińskie – wspólność majątkowa, nie ma składników tylko męża tylko żony, a wszystko jest wspólne Jeśli pobicie kobiety ciężarnej ze skutkiem poronienia, główszczyzna – kara za głowę + grzywna Koniec osoby fizycznej – moment śmierci Otwarcie spadku Reguły prawa spadkowego Jeśli osoba zmarła była małżonkiem – ustają prawa, istotny moment, prawa osobiste Człowiek dalej żył, ale traktowany tak, jakby przestał istnieć Kara wywołania/proskrypcji – gdy sądy nie mogły orzec kary śmierci Przestępstwo, ale sprawca zbiegł, wiadomo że ta osoba przestępstwo, są dowody Skutki – wysoko idące, uważano, że ta osoba nie żyje, wyjęta spod prawa, nie istnieje, żona wdowa, otwarcie spadku, dziedziczenie, nie podlega ochronie prawnej, można ją bezkarnie zabić, gdyby została zabita, nie podlega karze Kara orzekana do końca XVIII wieku, potem już nie stosowano Kodeks napoleona – śmierć cywilna Śmierć domniemana – uznanie za zmarłego Osoba zaginęła, ale w warunkach zagrożenia życia np. była burza i ktoś wypadł za burtę, tej osoby nie ma Przyjmowano, że osoba jest uznana za zmarłą po upływie roku i sześciu niedziel Pierwotnie – z mocy samego prawa, ktoś zaginął, rok i sześć niedziel i nie żyje, a potem wyrok sądowy, sąd mógł wydać wyrok uznając taką osobę za zmarłą i wtedy ta osoba rzeczywiście była uznana za zmarłą, wyrok sądowy Dzisiaj jest to znane Instytucja ewoluowała Śmierć klasztorna – uznawano, że jeśli ktoś wstępuje do zakonu, ktoś umiera dla świata, o zakony klauzulowe Jeśli osoba miała jakiś majątek, spadkobranie 23.10.2023 1. Zdolność prawna – to zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków), czyli zdolność do uczestniczenia w obrocie prawnym (dzisiaj każdy człowiek od momentu urodzenia; nasciturus - wyjątek, jeśli chodzi o jego korzyść) Ubezwłasnowolnienie, dzieci  mają zdolność prawną, ale nie mają zdolności do czynności prawnych; przysługują im prawa, ale nie może sama działać w obrocie Za tę osobę działa opiekun – np. umowa sprzedaży nieruchomości, rodzice – przedstawiciele ustawowi lub opiekun prawny Kiedyś też to funkcjonowało Można było mieć zdolność prawną ograniczoną albo wręcz zabraną albo mieć pełną zdolność prawną Czynniki wpływające na zakres zdolności prawnej: -niewola Nie byli traktowani jak osoby fizyczne, a jak rzecz – można go sprzedać, kupić, nie mieli zdolności prawnej Niewolnictwo do XII wieku Mogli dokonywać pewne czynności – pewne prawa mogli nabywać – wyjątki od zasady Mogli gromadzić środki na wykup z niewoli (ale bardziej ruchomości, często np. zboże) Mógł zawierać małżeństwo – ale zgoda pana -stan Przynależność stanowa do konkretnego stanu społecznego Największy zakres zdolności prawnej – szlachta, ale też nie miała pełnej zdolności prawnej – ona i tak była ograniczona, nawet w stosunku do szlachcica Zdolność prawna w ramach swojego stanu Szlachcic vs chłop – duża nierówność stanowa, chłop zawsze w gorszej sytuacji, w sądzie  pójdą do ziemskiego, przez co gorzej traktowano Szlachcic nie może wykonywać pracy zarobkowej – nie może zajmować się fachem miejskim (zawody hańbiące – np. kobiety powłóczne, łaziennik, hycel - utrata czci, niezależnie od stanu) Rzemiosło, handel, rzeźnik, piekarz – traci szlachectwo Zdolność prawna – może nabywać dobra ziemskie, może sprawować urzędy, nie ma tu ograniczenia /Lichwą nie mogli zajmować się chrześcijanie (niezgodne z zasadami wiary) – tylko żydzi / Mieszczanin mógł się zajmować tymi zawodami, ale nie mógł posiadać dóbr ziemskich Właściciel zwierzchni (szlachcic) – jeszcze w 20 leciu międzywojennym mogło to funkcjonować i właściciel podległy (szlachcic, chłop)  dwóch właścicieli do tego samego Nie można nabyć np. części wsi, część miasta, czy cała, nie ma drugiego poziomu własności Chłopi wolni – nie są podlegli, nie muszą pytać o zgodę na ślub Chłopi niewolni (XV, XVI, XVII wiek – najgorsza sytuacja) – stopniowo tracą wolność osobista, zgoda na ślub, wychodztwo Duchowni – ograniczenia, po celibacie – nie mogą zawierać ślubów, potem nieruchomości – np. w drodze spadkobrania, nie mogli dziedziczyć za pomocą testamentu Największe różnice – w relacjach między stanami Gdy szlachcic chciał ożenić się z mieszczanką - mógł to zrobić, ale ograniczenia w stosunku do osoby niższej stanem, ale ona nadal jest w swoim stanie, a konsekwencje dotkną dzieci – przyjmą stan osoby niższej stanem -cześć (honor) – do XV wieku mówiono, że przysługuje każdemu, a potem szlachta coraz więcej uprawnień – coraz większe znaczenie przywiązywano do tej czci szlacheckiej – jest największym dobre Jeżeli miał cześć – w ramach swego stanu pełna zdolność prawna Można utracić – jak: -ktoś postępował w sposób naganny i w ten sposób tracił cześć -dezerterzy – ucieczka z pola bitwy -szlachcic wykonujący zawód miejski -zawód hańbiący – prostytucja, cyrulik, kat – nikt nie chciał być katem, dlatego zawód ten podlegał dziedziczeniu – najstarszy syn katem, łaziennik; -można było być skazanym na karę hańbiącą – np. proskrypcję – traktowana jak zmarła i traciła cześć albo infamii – po prostu traciła cześć -okoliczności, na które człowiek nie ma wpływu – nieślubne urodzenie (do połowy lat 40 XX wieku mieli gorzej, a dziś ma pełnię praw – dziedziczy po obojgu rodziców, ma prawo do nazwiska; dziecko nieślubne nie dziedziczyło po ojcu, chyba, że ojciec uznał, ale i tak były ograniczone) – bardzo zła sytuacja, jedynie bez szykan – dzieci władców, arcybiskupów, możnowładztwa – najwyższe kręgi koło króla, a innych daleko idące ograniczenia – dziedziczenie po matce, nazwisko matki, syn szlachciców nie może brać udziału w sejmikach, nie może sprawować urzędów, zostać posłem, senatorem, a nawet składanie przysięgi w sądzie, szykanowanie – nazywanie bękartem, traktowany jak wyrzutek w społeczeństwie -cudzoziemskość Początkowo w ogóle nie mieli zdolności prawnej – żadne prawa im nie przysługiwały i żadna ochrona prawna – można było go bezkarnie zabić, dopiero gdy rozwijało się osadnictwo, handel – zaczęło się prawo zmieniać prawo gościnności – gospodarz, u którego przebywał cudzoziemiec miał mu zapewnić ochronę, cudzoziemiec-gość Osoby pełnoletnie – podokresy 1) etap do 24 roku życia - prawo ziemskie nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych 2) lata roztropne – po 24 roku życia – pełna zdolność 3) mniej więcej do 60/70 roku życia lata roztropne, a potem wiek starczy – nie wiązało się z ograniczeniami, a przywilej (głównie dla mężczyzn) – np. nie musiał już brać udziału w pospolitym ruszeniu, mógł się wymówić od opieki – nie musiał być już opiekunem (bo szlachcic musiał przyjąć, ale gdy był stary nie musiał, bo gdy mówił, że nie jest w stanie) Prawo dla szlachty -płeć – dotknięte kobiety, poprawiała się do XV wieku – np. dziedziczyć nieruchomości, nabywać, a później od końca XV wieku i początku XVI wieku – coraz więcej ograniczeń Kobiety w XVI/XVII – traktowane jak chory psychicznie mężczyzna Panna pod opieką ojca lub brata, żona – męża- reprezentant np. umowa kupna sprzedaży – za jego zgodą i obecnością lub on sam zawierał, nieformalna opieka , wdowa – samodzielna W XVIII wieku – ograniczenie – wdowa musiała mieć opiekuna Praw politycznych nie posiadały Pierwsze prawa – 1862 – Galicja – czynne prawo wyborcze – sejm krajowy– ale w ramach tylko 1 kurii – wybory kurialne (wyborcy podzieleni na kurie, właścicielki dóbr tabularnych – największe dobra ziemskie w Galicji, ale przez pełnomocnika) -1918 – kobiety prawa wyborcze – czynne i bierne Przywileje -wdowa: okres ochronny – rok i 6 niedziel po śmierci męża – żałoba , nie można było jej pozywać do sądu, trzeba było poczekać aż ten okres żałoby się skończy, postępowanie – zawieszenie, nie występowała w sądzie, sama ze skargą nie mogła wystąpić, zawieszenie biegu terminu przedawnienia - termin przedawnienia korzystniejszy dla kobiet; mężczyźni – 3 lata przedawnienie, wdowa – 6 lat, mężatka – 10 lat, zakonnica 20 lat -Kobieta nie musiała sama stawać w sądzie, a mężczyzna musiał – sprawy cywilne, mogła wskazać pełnomocnika i mogła go wyznaczyć w domu, nie musiała jechać do sądu, mężczyzna musiał chociaż raz -zdrowie Początkowo zarówno fizyczne, jak i psychiczne miało wpływ. Żeby mieć pełną zdolność – trzeba było być w pełni zdrowym. Dziś zdrowie fizyczne wcale nie wpływa na zdolność do czynności prawnych. Wynikało to z tego, żeby dokonać różnych czynności trzeba było dokonywać sformalizowanych gestów, a nie każdy z ta niepełnosprawnością mógł to zrobić. Umowa kupna sprzedaży – tylko w formie ustnej, potem wpisy do ksiąg sądowych (XVI wiek i później), sprzedający i kupujący spotykali się na granicy nieruchomości – cena, warunki nieruchomości, jakie, zbywca wyskakiwał ze swojej nieruchomości, a nabywca musiał wskoczyć. Osoby głucho-nieme traktowano jak osoby psychicznie chore – bo nie można było się z nimi porozumieć Pewnych czynności nie można dokonywać, jeśli się jest na łożu śmierci, wskazywano, ze ta osoba obłożnie chora umrze, nie mogła dokonywać czynności zbycia nieruchomości, ani zapisu na rzecz kościoła Osoby chore psychicznie – poważny problem (okres do końca 13 wieku) – nie maja żadnych zdolności do czynności prawnych, za taka osobę działa opiekun; 14 wiek – są różne okresy jeśli chodzi o funkcjonowanie – pogorszenie, remisja (zastanawiano się, żeby osoba mogła w tym okresie dokonywać różnych czynności prawnych – wątpliwości, jak to rozpoznać , w związku z tym w 17 wieku – instytucja ubezwłasnowolnienia, uregulowano procedurę w inny sposób niż dziś – decydował o tym sejm – wydanie konstytucji (ustawa) sejmowej – tak ubezwłasnowolniano; ubezwłasnowolnienie chłopa i mieszczanina nie wchodzi w grę; specjalna komisja – nie stała – powoływana dla danej, konkretnej sprawy (ale chodziło o mężczyznę szlachcica), skład ustalany każdorazowo; wniosek: albo małżonek albo żona albo krewni albo opiekun, potem dopiero mocą wyroku sądowego – XIX wiek, postępowanie przed sądem – opinie lekarzy, krewni, rada familijna – kodeks napoleona, cywilna królestwa polskiego; marnotrawcę też traktowano jak osobę chorą psychicznie, też uzależnione od hazardu czy przepijające majątek, tylko ich ubezwłasnowolnienie częściowo – kurator i kuratela ) -stan Głowa państwa – panujący posiada pełną zdolność do czynności prawnych z wyjątkami, małżeństwo nie jest to prywatna sprawa króla – sojusz polityczny, król potrzebuje zgody senatu; niekoniecznie musiało to dotyczyć samego władcy – a też jego dzieci Duchowni – mogą nabywać nieruchomości tylko za zgodą sejmu, jeżeli jakieś dobra ziemskie (miasteczko, wieś itp.) stanie się własnością duchownych – dobro martwej ręki – wychodzą z obrotu – Kościół nie pozbywa się nieruchomości Mieszczanie i chłopi – zależy czy byli w zależności od jakiegoś pana, szlachcica, bo jeżeli cieszyli się wolnością osobista, to ograniczeń dla nich nie było, jeżeli nie mieli wolności osobistej – ta zdolność bardzo ograniczone; mieszczanie – miasta duchowne itp. – kat. Miasta królewskie – większy zakres uprawnień, bez zależności osobistej , prywatne - podległość rożna, czasem daleko posunięta, czasem nawet wychodztwo, czy zawieranie małżeństwa i duchowne; chłopi – zależność od układu stosunków, wolni chłopi – pełna zdolność do czynności prawnych, a jak uzależnieni t o już nie , ograniczona zdolność 24.10.2023 Czasopismo paragraf – artykuły naukowe (Mikołaj) 1. Osoby prawne – wytwór średniowiecza, duży wpływ kościół – zainteresowany tym, żeby jako instytucja gromadzić majątek, jeśli właścicielem majątku był konkretny duchowny, to nie było to Kościelne, żeby Kościół się bogacił, więc zaczęto poszukiwać jakiś rozwiązań; Jeśli ktoś chciał, żeby po śmierci ktoś się modlił za czyjaś dusze- to pieniądze dla duchownego, a lepiej by było na rzecz instytucji Kościelnej np. na rzecz parafii Darowizna – wsiąść na konia, kościół nie mógł, więc jak to zrobić? Instytucja adopcji Chrystusa – pierwszy pomysł – osoba, która chciała dokonać przysporzenia na rzecz instytucji kościoła – adoptowała Chrystusa, czyli ten kto adoptował to była jakaś osoba fizyczna, która chciała przekazać, dawała Chrystusowi, ale to niezgodne z prawem kanonicznym – no bo co? Staje się Bogiem? Wieź jak między ojcem a synem. Wymyślano coś innego – przekształcenie w adopcję świętego np. Parafia pod wezwaniem Jana Chrzciciela – to go adoptuje i dzięki temu parafia może odziedziczyć te cześć majątku „Ja adoptowałem Jana Chrzciciela, dlatego parafia, której jest patronem może otrzymać część majątku” Koncepcja osoby moralnej – na gruncie prawa kanonicznego – osoba moralna – biskupstwo, zakon, parafia, dzięki temu przysporzenia na rzecz osoby moralnej Pracowano w miastach państwach włoskich – glosatorzy – komentatorzy prawa rzymskiego w średniowieczu, badali księgi, zapisy prawa rzymskiego – na marginesie zapisywali komentarze – wypracowali koncepcję osoby prawnej – osoby fikcyjnej – zbiorowość osób fizycznych, które mieszkają w danym mieście i ta zbiorowość stanowi osobę prawną/fikcyjną; ta koncepcja tez była stosowana na ziemiach polskich, reprezentanci miasta – burmistrz i rada, odpowiedzialność za czyny mieszkańców Rodzaje osób prawnych -korporacje Substratem są uczestnicy – osoby fizyczne, to oni tworzą korporacje, decydują o powstaniu korporacji, jakie będą cele, zadania, oni podejmują decyzje, miasta były korporacjami, państwa, biskupstwo, spółki, cechy rzemieślnicze, -fundacje – substratem jest majątek, założyciel – fundator, on przeznacza jakiś majątek, przekazuje go fundacji i określa cel, który fundacja ma zrealizować – jak majątek będzie realizowany; tworzone przez zakony - przytułki dla dzieci, domy dziecka, przytułki dla bezdomnych Powstanie osoby prawnej -tryb koncesyjny – żeby utworzyć osobę prawną, potrzebna zgoda jakiegoś organu, sprawdzamy jakie są wymogi, występujemy do organu państwa i on występuje o utworzenie osoby prawnej 30.10.2023 1. Kanoniczna forma małżeństwa - nic nam się nie zmienia od epoki nowożytnej (od postanowień soboru trydenckiego) Zgodnie z prawem kanonicznym małżeństwo stanowi sakrament i można powiedzieć, ze wprowadzenie kanonicznej formy, upowszechnienie się zasad wynikających z prawa kanonicznego, bardzo duża poprawa sytuacji kobiet nastąpiła w związku z tych zasad prawa kanonicznego, zdanie kobiety tak samo ważne jak zdanie mężczyzny, jeżeli małżeństwo przez młodych ludzi - to rodzice zawierali i mężczyzna tez mało do powiedzenia, bardziej samodzielny np gdy był wdowcem lub rodzice nie żyli, kobity tylko wdowa względna samodzielność i to i tak nie do końca, bo gdy miała pod opieką dzieci 2. Zgodnie z prawem kanonicznym w myśl zasady consensus facti nuptias - czyli zgoda rodzi małżeństwo, oboje musieli się zgodzić, zdanie rodziców się nie liczyło, tylko przyszłego męża i żony, zdanie kobiety się liczyło, ale w praktyce było różnie - to jedynie prawo, ale tradycja sprawiała, ze kobiety nie sprzeciwiały się rodzicom 3. Z formalnego punktu widzenia zdanie kobiety się liczyło 4. Ważna zasada - zgodnie z prawem kanonicznym małżeństwo w obecności duchownego - 1197 - Piotr z Kapui 5. 1215 sobór laterański - powszechny obowiązek w formie kościelnej 6. 3 wymogi żeby mogło być małżeństwo -Zgodne oświadczenia zgody stron -Brak przeszkód -zawarte w obliczu kościoła - obecności duchownego i co najmniej 2 świadków 7. Przeszkody nie mogą występować w chwili zgodnych oświadczeń woli, mogły np dzień przed ślubem, ale wcześniej nie 8. Obyczaj się zmieniał, a z punktu widzenia prawa kanonicznego to właśnie obecność duchownego i co najmniej 2 świadków 9. Istota małżeństwa - sakrament 10. Jakie są konsekwencje? Małżeństwo jest nierozerwalne, kościół katolicki nie dopuszcza rozwodów, sakrament, którego udzielają sobie przyszli małżonkowie 11. Gdy idziemy na ślub to przysięgę składa kobieta, mężczyzna, ksiądz nie udziela sakramentu, tylko oni sami sobie 12. Do końca XII/XIII wieku były zawierane bez obecności duchownych, tylko oni sami sobie 13. Dochodziło do nadużyć, bo wystarczyło złożyć oświadczenia woli Bigamia 14. Kościół dążył do przejęcia kontroli, żeby właśnie nie dochodziło do czegoś takiego 15. Sprzeczność - okazuje się, że z jednej strony małżeństwo udzielają sobie nupturienci , ale duchowny potrzebny 16. Ksiądz tylko na wszelki wypadek mówi i nupturienci powtarzają, ale to nie jest konieczny element 17. Od 1215 kanoniści pracowali przez kolejne wieki nad formalnym uzasadnieniem formalnej koncepcji, ze będzie można pogodzić te dwie sfery - ze duchowni i sami nupturienci ze świadkami 18. Udało się 1563 rok Sobór Trydencki- pogodził te dwie zasady - uzasadnienie, żeby nie było sprzeczności i nadal były te małżeństwa tajne - takie małżeństwa które zostały zawarte z naruszeniem formy, czyli nie zawarte w obliczu kościoła - oświadczenia woli zgodne 19. Małżeństwa tajne - powszechny problem nawet w XVIII wieku 1741 roku papież Benedykt XIV wydal encyklikę - amnestia tym osobom, które zawarły małżeństwa tajne - bo to powszechny problem Małżeństwo nie istnieje w świetle kościoła, nie wpisane do ksiąg I Benedykt w encyklice, że ci co się zgłoszą do duchownych i wskażą, że małżeństwo zostało zawarte, będą traktowane jako zawarte od samego początku 20. Ex tunc - małżeństwo ważne od początku złożenia oświadczenia woli 21. Małżeństwo tajne – to, o którym nie wiedział duchowny i w tym nie uczestniczył, tego małżeństwa nie ma i dzieci z tego małżeństwa - dzieci nieślubne, nieprawe - ograniczenie praw 22. Dzieci nie dziedziczyły po ojcu, tylko po matce, osoby w konkubinacie - nie są małżonkami 23. Hierarchia duchowna 24. Papież wskazywał, że jeżeli małżonkowie udadzą się do duchownego, wskażą datę zawarcia , imiona , nazwiska świadków, to wtedy będzie się uważać, że takie małżeństwo jest ważne od samego początku - od złożenia oświadczeń woli 25. Ten sobór trydencki pogodził te dwie zasady w ten sposób, że wskazał, ze tylko w obecności duchownego i 2 świadków mają tzw zdolność małżeńska, czyli jeśli sami składają sobie oświadczenia woli to nie mają zdolności małżeńskiej, dopiero na uzyskują w chwili, gdy jest obecny duchowny, 2 świadkowie i wtedy dochodzi do zawarcia małżeństwa, bo mają tą zdolność małżeńska 26. Gdyby ktoś składał oświadczenie woli bez obecności duchownego i 2 świadków, nie mają zdolności małżeńskiej , czyli zgodności do zawarcia małżeństwa, to to małżeństwo nie istnieje 27. Nowa przeszkoda małżeńska - przeszkoda zrywająca- brak odpowiedniej formy, zasada była taka, małżeństwo zawierane w parafii nupturientów i tam składają oświadczenia woli, jeśli pochodzą z różnych parafii - właściwa parafia narzeczonej, nie jest to bezwzględnie przestrzegana zasada - można gdzieś indziej, nie jest to przeszkoda 28. Sobór Trydencki- przeszkoda zrywająca 29. Forma kościelna - pewne etapy zawierania małżeństwa - forma świecka była bardziej atrakcyjna z punktu widzenia nupturientów, rodzin, te zamówiny, zdawiny itp 30. A forma kościelna mało atrakcyjna, nupturienci udadzą się do duchownego, nie jest potrzebna obecność innych osób, dlatego dużo osób się nie decydowało Kościół dążył, żeby zachęcić to społeczeństwo do tego, żeby były zawierane małżeństwa w formie kanonicznej Koncepcja 2 etapów zwarcia małżeństwa: 1) zaręczyny ( umowa zaręczynowa) - to jeszcze nie jest zawarcie małżeństwa, zawarcie małżeństwa dopiero w chwili ślubu; jest to tylko obietnica, ze w przyszłości małżeństwo zostanie zawarte Umowę zaręczynowa mogli zawierać rodzice nupturientów 2) ślub - na tym etapie dochodzi do zawarcia małżeństwa , muszą być obecni, to oni udzielają sakramentu i oni muszą się zgodzić Ta forma wypracowana w połowie XIII wieki 1248 roku synod wrocławski - umowa zaręczynowa i zastrzeżono, ze te zaręczyny mają być zawierane w uroczystej formie - czyli w obecność duchownego i co najmniej 3 świadków Chciał dobrze, ale prowadziło to do negatywnego zjawiska - ponieważ ludzie zaczęli się mylić i nie wiedzieli czy to już ślub czy nie (POMYLKA) 1279 rok - kościół polski się z tego wycofał ze względu na te pomyłki i zakazano udziału duchownego Od 1215 -postanowienia soboru - instytucja zapowiedzi na gruncie prawa kanonicznego - wykrycie ewentualnych przeszkód małżeńskich - to, co uniemożliwia zawarcie małżeństwa W parafiach małżonków - informacja, że chcą zawrzeć małżeństwo i jeśli ktoś przeszkody to żeby powiedzieć Mają być podawane w kościele do publicznej wiadomości 3 krotnie, w dni świąteczne, nie częściej niż co tydzień. Nie buntowano się, nic przeciwko tym zapowiedziom Zapowiedzi - próba kontroli, szlachta sprzeciwiała się zapowiedziom Ze każdy mógłby przyjść do duchownego i powiedzieć, że są jakieś przeszkody Spor - szlachta nie chciała zapowiedzi Kościół w Polsce się ugiął 1398 - kościół zwolnił z obowiązku władcę i najbliższą rodzinę, uznano ze to osoby publiczne, fakt powszechnie znany itp ze i tak zostanie to ujawnione, taka info dotrze do kościoła Później wiek XV - kościół się wycofywał w stosunku do szlachty -różnica wyznań Chodzi o to, gdy jeden jest chrześcijaninem, a ktoś inny islamu, jest to przeszkoda zrywająca, Katolik nie powinien zawierać małżeństwa z wydawcą innej religii - całkowicie innej nie wyznania (np luteranizm itp git) -wyższe świecenia kapłańskie i zakonne Św kapłańskie – przeszkoda zrywająca, ale jest możliwość uchylenia, jeśli mężczyzna rezygnuje z kapłaństwa, może uzyskać zgodę na małżeństwo -świecenia kapłańskie -pokrewieństwo naturalne Zawsze stanowi przeszkodę Dwa rodzaje pokrewieństwa – naturalne i sztuczne Naturalne – takie, które wynika z więzów krwi, powstaje na skutek urodzenia Sztuczne – wynika z aktu prawnego czy szerzej mówiąc z jakiejś normy prawnej np. adopcja – przysposobienie Wyrok sądowy – osoba adoptująca a adoptowanym więź jak między rodzicem a dzieckiem Więzy krwi -> Linia prosta – pochodzą jedna od drugiej (dzieci, rodzice, dziadkowie itp.) lub linia boczna (osoby, które nie pochodzą jedna od drugiej, ale mają wspólnego przodka np. bracia, siostry, kuzyni itp.); W linii prostej zawsze przeszkodą, a w linii bocznej może być przeszkodą, ale nie musi Pokrewieństwo liczy się w stopniach – są 2 komputacje (dwa sposoby liczenia) – jest komputacja rzymska i komputacja kanoniczna (st do XX wieku na gruncie kościoła katolickiego) Różnica liczeniu pokrewieństwa w linii bocznej Liczymy liczbę urodzeń, które były potrzebne, żeby pokrewieństwo wystąpiło Między ojcem a synem I stopień, dziadek a wnuczek II stopień – liczymy ile urodzeń po prostu, pradziadek prawnuczka III stopień itp. – tak samo komputacja rzymska i kanoniczna – linia prosta Linia boczna : a) Prawo kanoniczne – dłuższe ramię, nie liczymy narodzin wspólnego przodka – ile narodzin jest potrzebne np. jest B, A, A1, Z – to III stopień pokrewieństwa, bo liczymy dłuższe ramię b) Według rzymskiej – liczymy wszystkie narodziny, które były potrzebne, oprócz wspólnego przodka B,A, A1, Z – to czwarty stopień pokrewieństwa Do 1215 – sobór laterański - do 7 stopnia pokrewieństwa przeszkodę wg komputacji kanonicznej Bo większa śmiertelność, częściej dzieci zapadają na choroby Potem zasada do 1918 roku – przeszkoda – pokrewieństwo w IV stopniu wg komputacji kanonicznej 1918 – kodeks prawa kanonicznego – jeszcze zmniejszył przeszkodę do III stopnia wg komputacji kanonicznej 1983 – kodeks zmienił zasadę – IV stopień wg komputacji rzymskiej Wyznanie mojżeszowe – np. A1 i B już mogą np. brat matki mężem -pokrewieństwo duchowe Powstaje sztucznie np. chrześniak, przeszkoda zrywająca -powinowactwo Pokrewieństwo między jednym małżonkiem a krewnymi męża czy żony np. teściowa itp. -adopcja Przysposobienie -porwanie panny Kościół się sprzeciwiał i dlatego zmieniono prawo świeckie też -wady oświadczenia woli Na skutek zgodnych oświadczeń woli – nie może być dotknięte wadą, 4 przeszkody wady oświadczenia – podstęp – celowe wprowadzenie w błąd – jeśli podstępu jeden z małżonków np. narzeczony dotknięty choroba psychiczna i ukrywa to przed małżonkiem, błąd co do osoby- taka sytuacja, kiedy jeden z nupturientów myślał, że z kimś zawiera małżeństwo, a jednak z kimś innym – tożsamość osoby, przymus – wada, która wynika z zachowania nupturienta – grozi narzeczonej, że wyrządzi jej krzywdę czy jej najbliższym, musi być realna i bezprawna , brak świadomości – po stronie osoby narzeczonego czy narzeczonej, co do okoliczności po drugiej ze stron -przyzwoitość publiczna – na gruncie prawa rzymskiego, miejskiego i wiejskiego Szczególne sytuacje – kiedy potencjalnie może zachodzić bliskie pokrewieństwo między nupturientami, niekoniecznie występuje, ale może występować np. konkubent matki z córką – niby nie jest córką, ale może być 06.11.2023 B) przeszkody wzbraniające - takie przeszkody, które uniemożliwiają zawarcie małżeństwa, ale jeśli zostało zawarte w obliczu kościoła, duchownego itp., jest ważne od początku istnienia , zostało zawarte - brak zgody rodziców Ukłon w kierunku zwyczaju, zasad, rodzice mieli wyrazić zgodę na zawarcie, ale jeśli mimo wszystko i tak zostało zawarte, to istnieje Ale inne konsekwencje Bez zgody rodziców dziewczyny – traciła prawo do posagu Mogli i tak dać, ale nie musieli, bo nie przysługiwało jej roszczenie -brak zgody pana Dotyczyła przede wszystkim służących – musiała mieć zgodę na zawarcie małżeństwa, też chłopi pozbawieni wolności osobistej -różnica stanu Konsekwencja - Dzieci stanu niższego -różnica wyznań chrześcijańskich Prawa kardynalne – wyraz ugody, zgodnie z nią małżeństwa mogą być zawierane, ale córki w religii matki, synowie w ojca -cenzura kościelna Jeżeli na jakimś obszarze był nałożony interdykt – nie można było udzielać sakramentów, ale jeśli mimo wszystko zostały złożone oświadczenia woli, to małżeństwo zawarte -przeszkoda czasu zakazanego Np. wielki post, adwent, nie powinny być zawierane, ale no cóż Małżeństwa tajne – nie w obliczu kościoła 3. Laicyzacja małżeństwa – powrót do świeckiego charakteru małżeństwa, forma świecka, ziemie polskie – do rozbiorów forma wyznaniowa, ale potem normy prawa zaborczego – stopniowe odchodzenie w kierunku formy świeckiej Europa najpierw Holandia, anglia, francja – reformacja – wcześniej Formy małżeństwa 1) Forma świecka (laicka) System ten został przyjęty w Księstwie Warszawskim wraz z wprowadzeniem Kodeksu Napoleona Zgodnie z kodeksem małżeństwo stanowiło umowę cywilna zawierana przed urzędnikiem stanu cywilnego Art. 69 – kodeks napoleona w księstwie warszawskim, ale opor społeczeństwa – weszły w życie 1 maja 1808 roku, ale wciąż opór – dlatego duzo przepisów z kodeksu nie obowiązywała Małżeństwo – umowa cywilna przed urzędnikiem, a nie przed duchownym Problem – w księstwie warszawskim nie było takich urzędników, on nie przystawał do warunków polskich Władze księstwa warszawskiego – że akty stanu cywilnego będą sporządzać księża, ale oni za to chcieli żeby w formie wyznaniowej małżeństwa Rozwody – trochę ich było -porzucenie -choroba utrudniająca dalsze funkcjonowanie małżeństwa, zwłaszcza jeżeli była to choroba nieuleczalna lub odpychająca, ewentualnie umysłowa -zmiana wyznania -nakłanianie do rozpusty (prostytucji) -różnica charakterów, pod tą płaszczyzną, można zmieścić każda sytuację Skutki rozwodu – ustanie małżeństwa Ustaje ex nunc – od momentu uprawomocnienia wyroku sądowego, ustaje małżeństwo, może ustawać domniemanie ojcostwa, prawa spadkowe, nie dziedziczą po sobie, prawo do alimentów na rzecz jednej ze stron, obowiązki ustają, a prawa rodzicielskie zostają 07.11.2023 2) Rozwiązanie małżeństwa zgodnie z prawem kanonicznym a) Rozwiązanie małżeństwa – rodzaj ustania małżeństwa w drodze rozwodu  Kościół uznawał małżeństwo za sakrament i w związku z tym, co do zasady nie dopuszczał możliwości rozwiązania go za życia małżonków. Przewidywał jednak dwa wyjątki do powyższej reguły: -małżeństwo nieskonsumowane (matrinonium non consumatum); nie każde – szczególnie jak np. małżonek chce wstąpić do zakonu -dalsze trwanie małżeństwa groziło utratą wiary przez jedną ze stron – jeżeli ze strony małżonka który ma inną wiarę są jakieś naciski, szantaże i katolik obawia się, że jeżeli małżeństwo dalej będzie trwało to nie będzie wierzył i dowody b) separacja -Kościół uznając nierozerwalność małżeństwa, zezwolił jednak na rozłączenie małżonków w sytuacji, gdy nie potrafili dalej żyć razem -nie powodowała rozwiązania małżeństwa, lecz uznanie stosunków małżeńskich. Wolność od znoszenia swojej obecności. Dzięki temu nie musieli razem mieszkać Rozwód i separacja to nie to samo. c) unieważnienie małżeństwa. Sąd stwierdza w wyroku, że małżeństwo jest nieważne – jest ex tunc – nie ważne od samego początku. O tym decyduje tylko sąd. Nieważność stwierdza się wtedy, gdy w chwili zawierania małżeństwa występowała przeszkoda zrywająca – małżeństwo nie istnieje od samego początku. Kobieta staje się panną, mężczyzna kawalerem, ale negatywne skutki nie powinny dotykać dzieci – to bardzo istotne. Dzieci dalej mają status dzieci ślubnych, dzieci prawych. 3) Stosunki osobiste małżonków. -Zawarcie małżeństwa rodziło też dla obojga małżonków obowiązki o charakterze osobistym, do których należały między innymi: a) obowiązek wspólnego pożycia, b)obowiązek wierności, c) obowiązek wzajemnej pomocy. Sytuacja kobiet różnie uregulowana. Wg kodeksu napoleona – sytuacja żon dużo gorsza. Żona mogła wystąpić o rozwód w szczególnych przypadkach. 4) Majątek małżeński - Stosunki majątkowe między małżonkami zawsze podlegały prawu świeckiemu, a zatem prawo wyznaniowe nie ingerowało w tę dziedzinę. -Majątek małżeński mógł się składać z następujących elementów:  Mienia stanowiącego własność męża w chwili zawarcia małżeństwa  majątku wniesionego przez żonę  składników majątkowych nabytych w czasie trwania małżeństwa W sprawach majątkowych właściwe sądy świeckie. Stosunki mogą podlegać różnym ustrojom małżeńskim. Rozmaite zasady mogły być przyjmowane już od średniowiecza. Regulacja stosunków majątkowych miedzy małżonkowi 1. ustrój ustawowy -Prawodawca zawsze określał jak miały kształtować się stosunki majątkowe – Normy prawne obowiązujące w tym zakresie miały charakter ius dispositivum, czyli obowiązywały, o ile małżonkowie nie postanowili inaczej 2. ustrój umowny -Nupturienci byli uprawnieni do zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej, tak zwanej intercyzy. Mogli w niej sami uregulować swoje wzajemne relacje majątkowe, ewentualnie – jak to określa obecne obowiązujący kodeks cywilny przyjąć jeden z ustrojów umownych wskazanych przez prawodawcę -początkowo intercyza mogła zostać zawarta tylko przed ślubem i nie podlegała zmianom w czasie trwania małżeństwa. Uzasadniano to tym, że przed ślubem mieli wpływ rodzice dziewczyny – działali na rzecz córki, a po ślubie musi być posłuszna i żeby tego na niej nie wymusili. Wcześniej nupturienci decydowali sami jaki chcą przyjąć ustrój (przed 1943 chyba – kodeks rodzinny i opiekuńczy) – mogli przyjąć ustój w ustawie, ale nie musieli, mogli sami zdecydować – teraz można wybrać z tego co jest w ustawie 5) Ustroje majątkowe 1. Wspólność majątkowa (różny zakres) – prawo chełmińskie Ogólna – wspólność całego majątku – wszystko, co małżonkowie wnieśli do małżeństwa wchodzi do majątku wspólnego i wszystko to, co wniosą po ślubie też wchodzi do majątku wspólnego – jedna masa majątkowa - wszystko jest wspólne, ale nie musi mieć takiego charakteru Teraz 3 masy majątkowe – żony, męża i wspólny Wspólność na wypadek śmierci (k. cw. Królestwa polskiego) – w tracie trwania małżeństwa 2 masy majątkowe – żony i męża – a gdyby któreś z małżonków umrze, wtedy te majątki się łączą i tworzą jedno Najpierw spłacani wierzyciele – wszystkie długi spłacone, a później to, co zostało było dzielone na 2 równe części – jedna część przypadała małżonkowi pozostałemu przy życiu, a druga połowa przypadała spadkobiercom zmarłego małżonka 2. Rozdzielność majątkowa – prawo wiejskie, prawo średzkie Polegała na tym, że istniały dwa odrębne majątki – majątek żony i majątek męża – jeden z rodzajów ustrojów umownych, każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem Dzisiaj też z wyrównaniem dorobków – Lutostański – 20-lecie 3. Rząd posagowy – szlachta On na szczęście już dzisiaj nie występuje. Występował na dawnych ziemiach polskich – na gruncie prawa ziemskiego Przewidywał, że istnieją 2 odrębne majątki – żony i męża, ale majątek żony podzielony na 2 części – część niezbywalna i część, którą można zbywać – może być przedmiotem aktów Fabryka w Ozorkowie, ożenił się, wielki posag, dzięki wsparciu żony, razem działalność, rozbudowa fabryki Córka z Herbsem – szpital pediatryczny, pensje były niewielkie dla fabrykantów – jedne z niższych Izrael Poznański – wnuk kupca, Kowal, działalność handlowa, rozwój działalności, przeniesienie do Aleksandrowa – tam się urodził, przejął i z żoną przeniósł się do Lodzi , kupował nieruchomości – wszystko przedsiębiorstwo, rozbudowywane przez Poznańskiego Mieli 7 dzieci Intercyzy – 1875 roku – obie Matylda Scheiber – umowa sporządzona ręcznie – Ferdynand Szlim – notariusz – papier stemplowy – na nim sporządzane dokumenty – opłata stemplowa – góra aktu określana mianem komparycji – wskazana data, miejsce, nazwisko, dane osób, stron, innych osób uczestniczących przy sporządzeniu aktu Repertorium Numery czynności, które są sporządzane przez notariusza, numeracja – nr 608 – numer aktu sporządzonego w tym roku (u dołu, pod kreską), a 13272 – to nad kreska – ogólnie sporządzone Podwójna datacja – wg 2 kalendarzy – gregoriański (Królestwo Poslkie) – 25 maja, a Juliański (Ces Rosyjskie) -różnica 13 dni (dziś 14), Cerkiew Prawos Był obowiązek wskazywania podwójnej datacji Jeżeli znane osobiście – klauzule, a jeśli nieznana -rekognoscenci – świadkowie, którzy potwierdzali tożsamość danych osób XIX wiek -w prawie nie ma już wyprawy i posagu, ale w umowach dalej to funkcjonuje Bielizna – obrusy, serwety, poszewki na pościel i poduszki itp. Nupturienci, rodzice, świadkowie Posag później, bo musi zapracować sobie na zaufanie, po 5 tyś rocznie – tak długo aż nie uznają za stosowne zastąpić tą kwotę stosownym posagiem Stosunki majątkowe obu stron Ustój ustawowy – wyłączność majątkowa, a jeśli powiększy się przez pracę, przemysł (pewne przemyśliwania- inwestycje itp.), los (skarb)- stanowić wspólność majątkową obojga małżonków Wspólność dorobkowa – równe połowa, udziały we wspólności Kwestia nietrafionych inwestycji – niebezpieczeństwo utraty majątku – żeby kobietę zabezpieczyć, że kobieta tylko przy posagu i wyprawie, żeby na tym nie traciła gdy straci się majątek Strony nie zmieniają porządku dziedziczenia Określenie – nie musi występować, jak kodeks napoleona – można było inaczej Zasady dziedziczenia, gdy kolejne małżeństwo – nawet wdowcy – by zabezpieczyć te dzieci Dziś nie można sobie ustalić dziedziczenia Jeśli nie ma wzmianki jakieś tam to wtedy ustrojowe Akty sporządzane w obecności świadków – inaczej umowa nieważna, akt notarialny nieważny, testamenty – 1 notariusz, 4 świadków, inaczej 2 notariuszy, 2 świadków (ale to mało) Opłata stemplowa i opłata na rzecz kasy miejskiej Hertz i Poznańska Wypis główny Dziś można umowę otrzymać w drodze wypisu – kancelaria notarialna – 10 lat – potem sąd rejonowy Wyciąg główny Wypis W domu Izraela Poznańskiego, a nie w kancelarii Podwójna datacja Notariusz ten sam Ferdynand Szlim Poznański – kupiec 3 stopień pokrewieńtwa wg komputacji rzymskiej- ale wyznanie mojżeszowe, więc git Poznańska nieletnia, za zgodą ojca, matka niewiele znaczyła – nawet jej nie było Narzeczony gotówka, ona otrzymuje, od razu wydanie posagu, wyprawa Ustrój – połączenie wyłączności ze wspólnością, obowiązują przepisy dotychczasowe, nie wprowadza się zmian Legalis, lex Wzory umów małżeńskich Taksa notarialna – uzależniona od wartości umowy przedmiotu Umowa majątkowa – 400 zł – niezmiennie, testament – 50 zł +VAT Teraz prawo rodzinne Dwa rodzaje pokrewieństwa: naturalne i sztuczne Pokrewieństwo naturalne liczymy wg pewnych stopni Komparycje , komputacje Pokrewieństwo naturalne Linie i stopnie Wstępny – krewny od którego my pochodzimy np. babcia, tata, mama, dziadek itp. i zstępny – osoby, które od nas pochodzą np. wnuki, prawnuki, dzieci Pokrewieństwo sztuczne – są to relacje które łączą dwie osoby obce, którym prawo nadawało podobny do pokrewieństwa charakter Powstaje taka relacja na podstawie aktu, czy zwyczaju – podobna do naturalnego, ale to obce, funkcjonują w takiej relacji a) Powinowactwo – powstawało na podstawie aktu małżeństwa pomiędzy krewnymi naturalnymi jednego małżonka a drugim małżonkiem (teść, teściowa, szwagier, bratowa); stopień pokrewieństwa oblicza się tak, jak pokrewieństwa; ono nie ustaje Jeżeli na przykład dzisiaj mamy zawarte małżeństwo i rozwód – małżeństwo ustaje, a powinowactwo nie – teściowa nadal jest teściową, a nie byłą teściową b) Pokrewieństwo duchowe- relacja na gruncie prawa kanonicznego, łącząca uczestników sakramentów – tworzone było na mocy aktu chrztu, bierzmowania (chrześniak, kumotrzy – ojciec i matka chrzestni, rodzice naturalni) c) Adopcja – przysposobienie Relacja inaczej niż dzisiaj, bo dziś adoptujemy dziecko – inny cel adopcji , może adoptować osoba pełnoletnia osobę niepełnoletnia, dom dla dziecka, opieka Kiedyś inaczej – nie adoptowano dzieci – dziecko sierotą, obowiązek zajęcia się dzieckiem na rodzinie, jeśli nie to sąsiedzi Ochronki, sierocińce – XVIII wiek, bo uznawano, ze to nie obowiązek państwa, żeby zajmować się takimi dziećmi Inny cel – ci którzy nie maja zstępnych zapewniła sobie dziedzica, przysposabiający – pełnoletni człowiek i adoptowany tez człowiek pełnoletni - mógł być nawet starszy, żeby mieć komu przekazać majątek Mężczyźni i adoptowali tylko mężczyzn, bo kobiety miały nie dziedziczyć nieruchomości wiec to by nie miało sensu Gdy mężczyzna nie ma dzieci – adoptuje i przekazuje majątek -adopcja pełna – to akt prawny na mocy którego miedzy osobami obcymi kreowany był stosunek jaki występuje miedzy ojcem a synem -adopcja częściowa – dokonywana była dla celów politycznych, np. dokonywana przez szlachcica adopcja do herbu prowadziła do nobilitacji adoptowanego Adopcja – Kazimierz Wielki – nie miał synów – wnuk po kądzieli – syn córki – Kazik Słupski – często korzystano z tego Mężczyzna, który nie miał syna, a kochał córkę i chciał ją zabezpieczyć, wydawał ją za mąż i adoptował zięcia – katolicy – małe prawdopodobieństwo, że ustanie małżeństwo – córka i wnuczki mieli zagwarantowany byt Gdy następowała adopcja nie rodziła relacji między mężem a żoną To jest adopcja pełna Relacja ojciec – syn, ale relacje tylko z adoptującym, a nie z krewnymi Teraz dziecko wchodzi do rodziny Dziecko adoptowane wchodzi w relacje jak miedzy wnukiem, a babcia itp. Inny charakter Ojciec również prawo do karcenia dzieci za nieposłuszeństwo Specjalny dom odosobnienia – nieposłuszne - musiało tam przebywać przez określony czas Karcenie nie mogło trwałych obrażeń Prawo opiekuńcze Opieka -stosunek prawny łączący podopiecznego (pupila) z opiekunem - ma na calu ochronę dziecka, któremu rodzice( przede wszystkim ojciec) nie mogli zapewnić warunków niezbędnych do zachowania życia i zdrowia, odpowiedniego dla zajmowanej pozycji społecznej rozwoju oraz bezpiecznego zarządzania majątkiem, -w pewnych przypadkach ustanawiano nad osobami pełnoletnimi Choroby psychiczne -stosunek opieki powstawał na mocy specjalnego aktu prawnego Marnotrawstwo – zaburzenia – czasem się zdarzało Większość – dzieci, których ojcowie zmarli Wydawany akt opiekuńczy na podstawie którego ustanawiano opiekę Żeby ustanowić opiekę – orzeczenie sądowe W Król Polskim – XIX w – Rada Familijna – 6 osob – 3 krewni ze str ojca, 3 krewni mescy ze strony matki – pod przewodnictwem podsędka czy kogoś tam – podejmowała decyzję – Sędzia Pokoju decydował Kuratela – odrębny stosunek prawny Sposoby ustanowienia opieki a) Opieka ojcowska (inaczej określana testamentową łac. Tutela testamentria): -mogła być ustanawiana przez umierającego w testamencie, zaznania ksiąg sądowych lub w innym przewidzianym przez prawo akcie, -ojciec wskazywał na osobę, której miała być powierzona piecza nad dziećmi i ich majątkiem, - opiekunek dziecka szlacheckiego może być tylko posesjonatem jednak zdarzało się że jest nieposesjonatem – wtedy mimo wszystko zdanie ojca się liczy i nieposesjonat zostaje opiekunem b) Opieka przyrodzona (natralna) (tutela legitima): - obowiązek objęcia pieczy nad sierotami ciążył na rodzinie - posesjonat pełnoletni i rodzina ojca miała pierwszeństwo c) opieka urzędowa (nadana): -gdy brak było krewnych zdolnych do objęcia pieczy, wówczas ustanawiano tzw. Opiekę urzędową (tutela dativa) - władca opiekunem wdów i sierot – więc albo on wskazywał opiekuna albo sądy – to on wskazywał opiekę urzędową Zmieniło się w 1775 roku, kiedy sejm uchwalił konstytucję ustawę – sądy ziemskie d) opieka samowładna: -jeżeli dziecko miało ukończone 7 lat, miało wówczas możliwość wyboru opiekuna, spośród ubiegających się o opiekę krewnych. Uprawnienie to nie przysługiwało jeżeli ojciec ustanowił opiekę testamentową Dziecko samo sobie może wybrać opiekuna. Prawa i obowiązki opiekuna: -opiekun był zobowiązany do sprawowania pieczy nad majątkiem i osobą pupila. 1) Obowiązki o charakterze majątkowym: a) sporządzenie inwentarza majątku pupila, (spis co jest w tym majątku - szczegółowy) b)składanie rachunków z opieki: - co roku ile na co zostało wydane c) ograniczenia w zarządzie majątkiem: -opiekun co do zasady nie był uprawniony do alienacji dóbr małoletniego sukcesora. – jeżeli majątek skromne dochody albo wcale to nie było środków utrzymania dziecka – wtedy część można sprzedać, żeby móc utrzymać pupila Opiekun nie może również poślubić pupilki. 2)Obowiązki o charakterze osobistym: -opiekun powinien dostarczać środków dla stosownego do stanu utrzymywania, wychowania i wykształcenia podopiecznego, -jego obowiązkiem było wydać pupila za mąż. 3) Obowiązki procesowe: -powinien dochodzić do główszczyzny, jeżeli ojciec pupila został zamordowany, -był także zobowiązany do popierania procesów wszczętych jeszcze przez ojca lub wytoczonych za życia ojcu. Prawa opiekuna: nie musiał charytatywnie utrzymywać – mógł otrzymywać część pożytków, 10 procent – wynagrodzenie – XVIII wiek Kto mógł zostać opiekunem?  mężczyzna (musiał posiadać pełną zdolność do czynności prawnych), musiał to być posesjonat – właściciela nieruchomości , chyba ze opieka testamentowa, można było nieposesjonata, musi mieszkać w pobliżu domu pupila Powinien reprezentować sobą jakiś poziom – człowiek uczciwy, a nie osoba rozrzutna Ustanie opieki - gdy małoletni pełnoletni się stawał, pupilka za mąż – opieka ustaje, jeżeli opiekun zmarł czy pupil, jeżeli dochodziłoby do malwersacji, trwonienia majątku – mogli utracić opiekę, decyzja – król, XVIII wiek – sąd decydował o pozbawieniu opieki Generalna zasada – nie można było nie przyjąć opieki, ale jeżeli ktoś przyjął 5 lat np. sprawował, ale zachorował ciężko – to można zrzec się – uzasadniona przyczyna Lata starcze – można nie przyjąć opieki (bo inaczej obowiązek) Kuratela : Od XVI w. pod wpływem prawa rzymskiego, kuratelą zaczęto określać opieką sprawowaną nad osobami nie mającymi tzw. lat sprawnych (np. w XVII w. byli to np. chłopcy w wieku od lat 18 – do pełnoletniości, którą osiągali po ukończeniu 24 lata życia) nad starcami, upośledzonymi fizycznie bądź umysłowo, marnotrawnymi i kobietami dla dziecka poczętego. Kuratela wiązała się głównie z pieczą nad majątkiem i zakładała udział osoby jej podlegającej. Kurator brzucha – dla dziecka poczętego – nasciturusa Nad osobami, które miały ograniczoną zdolność do czynności prawnych (ci co nie mieli tej zdolności – opieka) Obowiązki kuratora: -Kurator co do zasady współdziałał z pupilem przy sporządzaniu aktów prawnych dotyczących jego majątku. -Nie dokonywał czynności mieszczących się w granicach zwykłego zarządu. Ustanie kurateli – mężczyzna 24 lata czy pełnoletnia panna wydana za mąż, śmierć kuratora czy osoby poddanej kurateli Miał obowiązek składania rachunków z kurateli – Radzie Familijnej oraz rozliczać się z wykonywania obowiązków Kuratela mniejsze znaczenie niż opieka Często kuratela dla marnotrawców – kontrola działania Prawo spadkowe Spadkodawca, spadkobiercy, spadkobranie, testator – ten który sporządził testament Zwyczajowe, a z czasem dopiero spisane Musi być własność indywidualna W średniowieczu nie było Niedział (własność pospólnej ręki): - własność rodzinna Dobra nabyte – nabyte w każdy inny sposób (poza dziedziczeniem) najpierw tylko te dziedziczyły i dobra dziedziczne- takie które ktoś odziedziczył, nabył w drodze dziedziczenia – potem też to Jeśli raz odziedziczone – to dobra dziedziczne np. zmarł dziadek ojciec odziedziczył i syn ma dziedziczyć już status dóbr dziedzicznych – trudniej jest nimi dysponować, są chronione b) rodzeństwo – było powołane do spadku w przypadku braku zstępnych Różnica czy po ojcu – dziedziczą bracia (3/4 majątku po ojcu, a siostry ¼) ) czy matce (będą dziedziczyć w częściach równych) Składniki majątku, który spadkodawca nabył w inny sposób Każdy dziedziczy w równych częściach Dziedziczy tylko rodzeństwo – nie dziedziczy przyrodnie – generalna zasada (chyba ze jeden z rodziców był wspólny) Nie dziedziczy wcale ma prawo do dziedziczenia, ale majątek Y do jego rodziny wraca c) wstępni - dochodzili do spadku w przypadku braku rodzeństwa, a dziedziczyli w równych połowach NP. rodzice, dziadkowie, pradziadkowie Dziadek ze str matki odziedziczy połowę Potem połączono rodzeństwo – nie było rozdzielenia d) krewni boczni – dochodzili do spadku w ostatniej kolejności najpierw doi 4 st pokrewieństwa wg komputacji rzymskie, potem rozszerzono w XVI wieku do 7 st pokrewieństwa wg komputacji rzymskiej Spadek podzielić wg krewnych ze strony matki i ojca – na równe połowy Kaduk – majątek bezdziedziczny, puścizna, w przypadku braku krewnych połowach do dziedziczenia z mocy ustawy lub na podstawie testamentu spadek stawał się kadukiem, która przechodziła na własność panującego Jeśli majątek bardzo zadłużony, chętni się nie zgłaszali, krewni nie chcieli dziedziczyć Pozbawienie dziedzica praw spadkowych Okoliczności powodujące odsunięcie osoby uprawnionej do spadku: -niezdolność dziedziczenia – dana osoba w ogóle nie może dziedziczyć – po żadnej osobie, kara banicji – orzekano banicję – nie mogła korzystać ani z praw publicznych ani nie przysługiwało spadkobranie – banita nie mógł dziedziczyć -niegodność dziedziczenia – kiedy dana osoba może dziedziczyć – ma zdolność do dziedziczenia – ale nie może dziedziczyć po konkretnej osobie np. ojcobójca (zabił ojca, po którym nie dizedziczy, ale ogólnie dziedziczyć może) -wydziedziczenie – sytuacja w której spadkobierca nie dziedziczy na skutek decyzji spadkodawcy – to on decyduje, teraz też można spadkobiercę wydziedziczyć np. w testamencie – z ważnej przyczyny, uzasadniona p. nieodpowiednie zachowanie w stosunku do ojca/matki czy nie wykupienie ojca z niewoli 2) Dziedziczenie testamentowe -Testament – jednostronne(testator – jego oświadczenie woli) i odwołalne rozporządzenie majątkowe spadkodawcy na wypadek śmierci -Nie był znany w najdawniejszym prawie spadkowym -Instytucja testamentu pojawiła się na ziemiach polskich u schyłku XII w. Ograniczenia Forma testamentu Rozporządzenie majątkowe -Zakres testowania Pierwotnie tylko ruchomościami można rozporządzać (dlatego ze ziemia jest podstawa bytu, źródłem utrzymania musi pozostać zawsze przy rodzinie – musza dziedziczyć konieczni, chyba ze ich nie ma, musi wyst ze zwyczajem, a nie wola testatora) Później zmieniały się zasady Dop do możliwości testowania – szlachta i rycerstwo się sprzeciwiało Kościół dążył do tego, żeby mogly być na rzecz kościoła – dlatego nacisk na sporządzanie testamentu Majątek w ręku rodziny Jeśli dopuszczono myśl, żeby rozp nieruchomościami – zgoda żeby testować nieruchomości nabytych (np. kupna sprzedaży, darowizny) później zgodzono się na kwestie dziedziczenia dziedzicznych nabytych w drodze dziedziczenia – prawy spadkobierców ustawowych Przełom XIV/XV w. Zasada trzecizny – można rozporządzać 1/3 majątku -Forma testamentu - początkowo w formie ustnej -od XIII w wykształciła się również pisemna forma testamentu, dot tylko niewielkiego odsetka sporządzanych testamentów Dopiero XV wiek ograniczenia – obowiązek w obecności świadków, treść tekst do ksiąg sądowych, forma pisemna testamentu Dlaczego nie akt notarialny – nie było notariusza – pojedyncze osoby – cesarscy, ojcowscy itp. Notariat – księstwo warszawskie Formy szczególne – wojskowych, mogły być ustnie w obecności świadków i hetmana – szczególne syt wojny i wypraw wojennych, syt wyjątkowe Dziś w testamencie wskazuje się albo jednego spadkobiercę albo kilku, można dok. Zapisu jakiejś określonej rzeczy, szczególna czynność spadkobiercy Co do zasady nie wskazywano części ułamkowej Rozp konkretnie jakimiś rzeczami – dziedzic i np. zapisy na rzecz służących 3) Dziedziczenie umowne a) umowa dożywocia -Polegała na przyznaniu w formie kontaktu prawa np. małżonkowi do dysponowania majątkiem do czasu zawarcia powtórnego małżeństwa lub śmierci -Umowa ta nie zmieniała zasad porządku dziedziczenia ustawowego, a tylko je zawieszała Małżonkowie zawierali na wypadek śmierci i wskazywali co się stanie z majątkiem po śmierci danej osoby, gdy małżonek ożeni się czy wyjdzie za mąż a co się stanie jak nie wyjdzie Taka umowę małżonkowie – majątek męża – on zapisywał na rzec żony – nie dziedziczyła, dlatego jej zapisywał Z czasem się zmieniało – dożywocia wzajemne – co by było jakby żona umarła pierwsza – zapisywała mężowi Nie przypadał małżonkowi na własność, a tylko w użytkowanie Małżonek nabywał użytkowanie – nie stawał się właścicielem majątku Celem było zapewnienie małżonkowi środków do życia – pobieranie pożytków itp., przysługiwało żonie dożywotnio, a potem wygasało Przysługiwać miało do śmierci lub powtórnego wyjścia za mąż Sytuacje w których żony ukrywały swoje powtórne małżeństwo, żeby mogły dalej pobierać dożywocie Dzieci spadkodawcy nie mogły korzystać – na nich przechodzi własność, ale nie mogą przejąć jeszcze, bo matka obejmuje majątek – zawieszenie w czasie b) ordynacje – majątek ziemski niepodlegający rozdrobnieniu, rządzący się swoimi prawami – wyjęcie określonej części majątku spod ogólnych zasad obowiązującego prawa spadkowego i poddania jej odrębnym zasadom dziedziczenia -XVI wiek na ziemiach polskich (ale nie nowość – w Eur Zach) Królestwo polskie – KN znowelizowany przez KC Królestwa Polskiego Austriacki – częściowo węgierskie, a przede wszystkim ABGB Pruski – Wielkie księstwo poznańskie – początkowo Landrecht Pruski, a potem BGB – kodeks cywilny niemiecki 1901 ABGB – Kodeks Cywilny austriacki -główny twórca Franciszek Zeiller, sędzia i profesor prawa -kodeks uzyskał sankcję cesarską 1 VI 1811 - zaczął obowiązywać 1 I 1812 -W 1852 wprowadzony W Wolnym Mieście Kraków Miał zespolić kraje mon austriackiej Ten kodeks nie podlegał większym zmianom Pierwsze poważniejsze reformy – 1 wojna sw Był oparty na prawnonaturalnych zasadach a) równości podmiotów prawa b) wolnej własności c) swobody umów Zawierał przepisy stanowiące pozostałość stosunków feudalnych Zasada wolnej własności – odejście od własności podzielonej W tym kodeksie odchodzi się od kazuistyki – krótkie sformułowania – żeby można było je stosować – ogólne i chodziło o to, żeby przepisy miały jak najbardziej ogólny charakter 3 części 1 – osobowe Też prawo rodzinne, kwestie stos rodzice a dzieci, prawo opiekuńcze, kuratela, małżeńskie – ale osobowe 2 – praw rzeczowych Też prawo zobowiązań i prawo spadkowe 3 – przepisy wspólne praw osobowych i rzeczowych Kwestie zasiedzenia, przedawnienia Tytuły dziedziczenia  kodeks dopuszczał zarówno testamentowe, kontraktowe, ustawowe Otwarcie spadku – chwila śmierci Nasciturus uprawniony do dziedziczenia Kodycyl – w drodze zapisu można zapisać rzecz i podstawienie, a gdyby nie mógł nie chciał dziedziczyć ten zapis ma otrzymać najstarszy syn albo coś w tym rodzaju – dziedzic podstawiony – osoba przyszła 1. Dziedziczenie ustawowe Zasady: 1)Równouprawnienie płci 2)Równouprawnienie stanów 3)Równouprawnienie majątku Czyli dziedziczyło się części bez względu na pochodzenie majątku – czy nabyty czy dziedziczny, czy po ojcu, czy po matce itp. Dawne prawo polskie rozróżniało, a AGBG nie Dziedziczyć mogły pewne grupy spadkobierców ustawowych – krewni pochodzenia ślubnego – dzieci legitymowane -dzieci nieślubne -osoby przysposobione -rodzice stosunku do dzieci legitymowanych i nieślubnych - małżonek Grupy te nie wykluczały się wzajemnie od dziedziczenia – dziedziczyli razem tylko określone części System paranteralny -krewni byli podzieleni na linie (parantele), z których bliższa wyłącza dalszą, -każda z linii składała się z osób, złączonych ze sobą pochodzeniem od wspólnego przodka. Daleko sięgało dziedziczenie. Prawa spadkowe dzieci nieślubnych -dziedziczyły tylko po matce (na równi z dziećmi ślubnymi) -nie miały prawa do spadku po ojcu, chociażby ojcostwo zostało udowodnione lub dobrowolnie przyznane. Prawa spadkowe dzieci legitymowanych a) Dzieci legitymowane przez późniejsze zawarcie małżeństwa przez rodziców: -miały takie same prawa jak dzieci ślubne b) dzieci legitymowane przez uzyskanie łaski monarszej -dziedziczyły po ojcu tylko wówczas jeśli legitymacja nastąpiła na zadanie ojca i w tym celu aby dziecko zyskało równe prawo do spadku z dziećmi ślubnymi -dziedzicząc po matce miały takie same prawa jak dzieci ślubne -nie dziedziczyły po krewnych matki lub ojca Podział dokonany z punktu widzenia treści: 1)testamenty – jednostronna, odwołalna 2)kodycyl – też Podział z punktu widzenia treści, jeśli ktoś się pomylił – nie ma znaczenia Jeżeli został sporządzony testament późniejszy, uchyla testament wcześniejszy Jeśli testator 5 dzieci i każdemu zapisuje 1/5 spadku, a potem się rozmyśla – nowy testament znów cały, np. wydziedzicza 4 dzieci i całość najstarszemu, to ten 2 uchyla wcześniejszy, a w przypadku kodycylu inaczej – kodycyl późniejszy nie uchylał wcześniejszego Chyba ze dot tej samej rzeczy np. testator ma 2 nieruchomości – jedna mocą kodycylu jednej osobie, potem drugi i przekazuje drugiej to obie są ważne, ale jeśli ta sama nieruchomość innej osobie to wtedy się liczy – bo ta sama rzecz 1) Testamenty -rozporządzenia zawierające ustanowienie spadkobiercy -dotyczył całego majątku -powoływały -jednego spadkobiercę (sukcesja ogólna) - lub kilku(w częściach ułamkowych) w stosunku do całości 2) Kodycyle -zawierały inne postanowienia, -dotyczyły jednej lub więcej rzeczy pewnego rodzaju, sumy pieniężnej lub prawa -kodycyl – to np. rozporządzenie, w którym spadkodawca dokonał tylko kilku zapisów i wskazał opiekuna lub swojego dziecka. -różnica między testamentem a kodycylem polegała również na tym, że późniejszy testament uchylał z reguły testament wcześniejszy. PRAWO RZECZOWE -zajmuje się relacją zachodzącą miedzy podmiotem prawa a rzeczą. Określa także społeczne formy korzystania z rzeczy a ponadto wskazuje w jaki sposób można gospodarczo rzecz wykorzystywać -Przyznaje PRAWO PODMIOTOWE DO RZECZY O CHARAKTERZE BEZWZGLĘDNYM, a zatem prawa skuteczne erga omnes – wobec wszystkich Inter partes – prawo zobowiązań np. umowa kupna sprzedaży – obowiązuje miedzy stronami – miedzy kupującym a sprzedającym – może zadac zapłaty tylko w st do kupującego Moje prawo rzeczowe jest skuteczne wobec wszystkich, nie ważne kto ukradnie mi laptopa mogę żądać Rzecz – tp wyodrębniona w sposób naturalny lub sztuczny część przyrody, posiadająca wartość materialną, która w stosunkach gosp może funkcjonować jako dobro samoistne Może być przedmiotem obrotu -Podział rzeczy: -zmysłowe i niezmysłowe -Zajmuje się relacją zachodzącą między podmiotem prawa a rzeczą. Określa także społeczne formy korzystania z rzeczy, a ponadto wskazuje w jaki sposób można gospodarczo rzecz wykorzystywać. -Przyznaje prawa podmiotowe do rzeczy o charakterze bezwzględnym, a zatem prawa skuteczne erga omnes, czyli wobec wszystkich. Czwartek 30 – 9.30 do 12 – aula niebieska Własność – jest najdalej idącym prawem rzeczowym, na pozór nieograniczonym. Zawsze są ograniczenia. Dot. Ruchomości i nieruchomości. Nawet jak mamy działkę to nie możemy zrobić na tej działce wszystkiego, co nam się podoba. Triada uprawnień właścicielskich (trzy uprawnienia, które przysługują, mogą doznawać pewnych ograniczeń – może korzystać ale nie musi) -posiadanie – stan faktyczny chroniony przez prawo, może być posiadaczem, ale nie musi (bo może przekazać innej osobie) -korzystanie – używanie rzeczy i może jej używać aż ją zużyje i pobieram pożytki z tej rzeczy np. jestem właścicielem mieszkania – mogę komuś wynająć i jako właściciel będę pobierać pożytki – czynsz najmu -rozporządzanie – może być zbycie (mogę ją zbyć np. w drodze umowy kupna sprzedaży) lub w drodze zamiany, darowizny itp., ustanowić ograniczone prawo rzeczowe np. zastaw (mała alienacja – nie zbywam, ale zaciągam jakąś pożyczkę pod zastaw, jeśli nie – utrata własności) W ramach tego różne ograniczenia Własność feudalna 1) Własność pełna (alodialna) – zbliżona do współczesnej, do tej która na ziemiach polskich od kodeksu napoleona, przysługiwała rycerstwu, bo jeżeli chodzi o chłopów, mieszczan – nie zdarzało się, żeby byli właścicielami w ten sposób – przynajmniej XI/XII wiek własność indywidualna wykształcać Jeśli w czyichś rękach-rycerstwo Triada uprawień przysługiwały, mogły być jakieś ograniczenia np. regale łowiecki (właściciel może używać rzeczy jak chce – własność pełna, gospodaruje, jak chce upolować – to przysługuje królowi) Ale osoba nie pozostaje w żadnym stosunku zależności jako właściciel Np. król ma fantazję – ziemia rycerzowi, własność alodialna – rycerz nie popadnie w żadną zależność od króla, może sam gospodarować Ta własność nie była powszechna 2) Własność zależna – częściej spotykana - dwie kategorie a)własność lenna To też własność, która przysługiwała rycerstwu – własność rycerza, własność nadana przez seniora – czyli własność na dwóch płaszczyznach – własność przysługuje seniorowi i wasalowi – możny nadał ziemię swojemu rycerzowi i własność przysługuje i temu możnemu i rycerzowi Jakie konsekwencje? Stosunek zależności między seniorem a wasalem Wasal składa hołd lenny i na tej podstawie uzyskuje własność Własność feudalna – własność nieruchomości Wasal i senior – prawa i obowiązki, wzajemna zależność Wasal – zob do udzielania rady seniorowi, pomocy (także wojskowej) Taki możny chce podjąć jakąś decyzję, ale najpierw wzywa wasala, żeby zaciągnąć rady Jeśli dobra seniora w niebezpieczeństwie – obowiązek pomocy wojskowej (musi przyjechać z uzbrojeniem, pocztem – wskazywano ile, jak mają być uzbrojeni, dodatkowo wasal miał obowiązek opłaty trybutu – zazwyczaj trybut roczny) Senior też miał pewne obowiązki wobec wasala – gdyby ktoś na niego napadł senior ochraniał – pomoc wojskowa Kto mógł być wasalem? -mężczyzna właśnie ze względu na obowiązek pomocy wojskowej – kobieta nie mogła na siebie takiego obowiązku -Gdyby wasal chciał sprzedać dobra – ograniczone rozporządzanie dobrami – musiała być zgoda seniora na rozporządzanie nieruchomością Ta własność istniała od średniowiecza do XVIII wieku – zniesiono, przekształcono własność lenna – przekształcono we własność alodialną (pełną) Przemiany społeczne, gospodarcze b)własność podzielona Też dwa podmioty, ale na niższym poziomie Rycerz/szlachcic a chłop albo rycerz/szlachcic a mieszczanin Też funkcjonowała w dobrach kościelnych i królewskich Własność i władza zwierzchnia np. król i podległa np. mieszczanie, chłopi -własność zwierzchnia - szlachcic -własność podległa - chłop To nie współwłaściciele – każdy z nich jest właścicielem Cała wieś jest szlachcica, jest 20 gospodarstw, łąka las, a właścicielami podległymi są chłopi – którzy są właścicielami swojego pola, może korzystać z własności wspólnej – pole, las Każdy jest właścicielem tego poletka Obowiązki -czynsz (nie w pieniądzu, a daniny w naturze i jest określone, że on jak płaci daniny to np. piec korcy zyta rocznie, kopa jaj na Wielkanoc, boże narodzenie, kurczak na Wielkanoc, ges na sw Marcina) Można też zastrzegać robocizny (pańszczyzna) Przysługuje posiadanie, korzystanie i rozporządzanie, ale jeśli chodzi o to ostatnie, to jest ono ograniczone Konsens Ograniczone tym, że nie może samodzielnie zbyć nieruchomości – musi uzyskać konsens - zgodę właściciela ziemskiego – bez niej nie może Właściciel podległy ma Pan zwykle udzielał konsensu – pod warunkiem, że jest w stanie te robocizny itp. , mieszczanie też np. czynsz jeśli jest w stanie Popadanie w zależność – pracownicy folwarku pana Nabywca – zgoda – płacił laudemium – opłata na rzecz pana – płacę gospodarzowi cenę, a dodatkowo laudemium dla szlachcica – zwykle wynosiło tyle, ile czynsz zwykły – też jakiś procent Obowiązki odpowiadają też właściciela zwierzchniego Prawa jednocześnie obowiązkami drugiej strony A jakie obowiązki ma pan wobec chłopa? -zapewnienie środków na przeżycie i zboża na zasiew w razie klęski żywiołowej W epoce nowożytnej coraz więcej obowiązków - ufundowanie kościoła, sprowadzenie duchownego i kawałek ziemi na utrzymanie duchownego Obowiązek ochrony – zapewnienie im bezpieczeństwa Obowiązek ściągania podatków Z czasem właściciele zwierzchni – przywileje sądowe – czyli na podstawie tych przywilejów muszą sprawować sąd – mogą sami – sołtys i ława wiejska Obowiązek ufundowania szkoły (wiek XVIII) Sytuacja właścicieli podległych – w dobrach ziemskich – własność podzielona – sytuacja git – ale kiedy folwarki i rugowano chłopów – bardzo źle się działo – musieli pracować na polu pana i nie mieli statusu właściciela, byli tylko pracownikami – zależność osobista – nie mogli opuszczać wsi – tylko jeden chłop rocznie – coraz większe ciężary – ograniczenie zawierania małżeństw – zgoda pana na zawieranie małżeństwa – potrzebna zgoda obu panów Własność prefabrykancka (XIX wiek) 1)elementy feudalne -np. konsens – można nabywać nieruchomość, można tam budować dom, warsztat ale trzeba uzyskać zgodę , laudemium – trzeba to zapłacić (opłata z tytułu nabycia), czynsz – taki symboliczny 2) elementy wynikające z nowych stosunków społecznych i gospodarczych -np. obowiązek prowadzenia działalności gospodarczej – ktoś nabył jakąś działkę, fabrykant, który jest szwaczem – warsztat tkacki, ma zatrudniać 8 czeladników i ma prowadzić działalność gospodarczą Zastrzegano możliwość zbycia nieruchomości tylko na rzecz określonych osób np. tkacz może sprzedać tylko danemu tkaczowi – warsztat tylko 8 osób Nie jest uregulowana w żadnym akcie prawnym – sama się kształtowała, dlatego zawiera i takie cechy i takie. Miasta, w których funkcjonowały osady fabryczne np. Łódź – w latach 20 XIX wieku – nowa własność, żeby zachęcić osadników Czynniki ograniczające prawo własności (Do XVIII wieku) formalna np. przekazanie grudki ziemi – czynność znakiem przeniesienia prawa własności z właściciela na nabywcę b) Wwiązanie (intromisja) – przeniesienie posiadania – dokonanie czynności – zazwyczaj czynność dokonywana w samej nieruchomości – sprzedający zeskakiwał, a kupujący wskakiwał Wprowadzano do księgi sądowej – wprowadzano i tyle – wpisywano ciurkiem do ksiąg sądowych UTRATA PRAW WŁASNOŚCI a) Zużycie b) Porzucenie Wyrzucam rzecz i tyle c) Dawność Nie korzystam, ktoś korzysta na skutek dawności tracę d) Przeniesienie prawa własności Umowa kupna sprzedaży e) Konfiskata rzeczy Następowała na podstawie wyroku sądowego Sankcja za dokonanie czynu niedozwolonego – za popełnienie przestępstwa Generalna – pozbawienie całego majątku np. ci co powstanie listopadowe i to nie tylko w Polsce a też na Węgrzech Konkretnej rzeczy pochodzącej z przestępstwa – też narzędzie i do dziś prawo karne to stosuje f) Wywłaszczenie Czynność administracyjna, dokonywana na cele publiczne, nie było odszkodowania, dopiero oświecenie – zmiana, XVIII wiek – można tylko z a odszkodowaniem i ważny interes społeczny 28.11.2023 Zastępstwo z Biedą Kwestia ograniczonych praw rzeczowych Przysługiwały do cudzej własności. Stanowiły one swego rodzaju przywilej zezwalający uprawnionemu na wykorzystywanie rzeczy będącej własnością innej osoby lub zabraniający właścicielowi wykorzystywanie rzeczy w pewnym określonym zakresie. Ograniczone prawa rzeczowe mogły przybierać różne postacie – mogło to być użytkowanie, prawo bliższości, służebności, ciężary realne oraz zastaw. Mogły również powstawać na kilka sposobów: -z woli właściciela na podstawie umowy lub testamentu -na podstawie zwyczaju -na mocy ustawy -na mocy wyroku sądu 1) Użytkowanie – polegało na pobieraniu pożytków z cudzej rzeczy i najczęściej miało charakter czasowy, mogło zostać przyznane na podstawie umowy i funkcjonować samodzielnie np. mogła to być dzierżawa albo też użytkowanie mogło funkcjonować jako jeden z elementów w ramach innych praw rzeczowych 2) Prawo bliższości – służyło ochronie przed obcymi i występowało jako uprawnienie krewnych lub sąsiadów Mogło powstać na mocy umowy -prawo bliższości krewnych – prawo to ograniczało właściciela tylko w zakresie prawa dysponowania rzeczą i stanowiło pozostałość uprawnień rodzinnych, jego istotą było przyznanie krewnym prawa do pierwszeństwa nabycia nieruchomości, na wypadek gdyby dotychczasowy właściciel zamierzał ją zbyć W takim wypadku właściciel musiał dopełnić przewidziane przez prawo czynności. Przede wszystkim musiał poinformować krewnych o zamiarze sprzedaży tej nieruchomości. Jeśli krewni nie zamierzali skorzystać z tego praw mieli obowiązek złożyć odpowiednia deklaracje. Tym samym oświadczali ze nieruchomość może być zbyta na rzecz osoby spoza kręgu rodziny. Jeżeli doszło do sprzedaży bez zgody krewnych, mogli oni skorzystać z z tzw prawa retraktu – czyli możliwości odebrania rzeczy. Problemem w prawie bliższości krewnych – krąg krewnych którym przysługiwało to prawo bliższości nie był wprost wskazany, co bardzo utrudniało obrót nieruchomości i zniechęcało potencjalnych nabywców. Ustawodawca podjął pewne kroki zmierzające do ograniczenia tego prawa Duże znaczenie skrócenie terminu, w którym krewny mógł skorzystać z tego uprawnienia, a także zawężenie tego prawa jedynie do nieruchomości rodowych. Prawo bliższości sąsiadów – funkcjonowało na zasadach zbliżonych do analogicznych uprawnień krewnych 3) Służebności (wolności) – grupa ograniczonych praw rzeczowych z punktu widzenia uprawnionego stanowiła wolności, a z punktu widzenia zobowiązanego – właściciela nieruchomości stanowiła służebności To prawo służebności polegało na tym, ze właściciel nieruchomości, która została obciążona służebnością musiał powstrzymać się od pewnych działań w stosunku do rzeczy lub udostępnić rzecz osobie trzeciej i znosić korzystanie przez tą osobę z rzeczy, natomiast uprawnionemu wolności przyznawały prawo do podejmowania działalności w stosunku do cudzej ziemi rozumianej jako korzystanie z nieruchomości lub prawo do ochrony przed szkodliwym korzystaniem z rzeczy przez właściciela Te służebności mogły mieć różny charakter – odmienne uprawnienia występowały w prawie ziemskim, a inne w prawie miejskim, czy też prawie wiejskim W prawie ziemskim, któremu podlegała szlachta występowały służebności gruntowe i służebności leśne Służebności leśne – obciążały one las, przede wszystkim z punktu widzenia gosp – obejmowały one prawo wypasu zwierząt, prawo zbierania chrustu na opał – chociaż nie obejmowało prawa ścinania drzew, ale wykorzystywanie drzewa w celach budowlanych Służebności gruntowe – mogły one polegać na uzyskaniu prawa dostępu do wody, mogły również polegać na tzw. Prawie zalewku – było to prawo do zalewania sąsiedniej nieruchomości wodą ze stawu – było to związane z systemem hodowli ryb, które wyłaniano pop spuszczaniu wody ze stawu – miało charakter wzajemny, gdy obaj właściciele byli właścicielami stawów Należało również prawo wykorzystywania ziemi w celu komunikacyjnym np. służebności drogowe Prawo wiejskie – duże znaczenie miały służebności związane z korzystaniem z cudzej wody. Było to prawo pojenia czy pławienia zwierząt. Jeżeli chodzi o służebności uregulowane w prawie miejskim to te służebności wynikały z małej powierzchni na której wznoszono nieruchomości i głównie wiązały się z prawem budowlanym. Np. służebności wspólnego muru – wspólnej ściany dla dwóch budynków, prawo światła – miało na celu wznoszenie budynków w taki sposób, żeby nie ograniczać światła budynkom sąsiednim. Wszystkie te służebności można było zarówno odpłatnie i nieodpłatnie. Niemniej zawsze stanowiły one pewien przywilej dla uprawnionego. Jeżeli chodzi o ustanie służebności – to przede wszystkim przyczyna ustania służebności mógł być upływ określonego czasu – wtedy gdy ta służebność miała charakter budowy czy też kolejnym sposobem/przyczyna ustania służebności – wygaśniecie przyczyny dla której ta służebność została przyznana Przyczyną ustania służebności mogło być tez zniszczenie rzeczy obciążonej np. spalenie się lasu Służebność mogła również ustać w wyniku wykupu przez właściciela obciążonej nieruchomości Również służebność mogła ustać z powodu zrzeczenia się jej przez uprawnionego Kolejnym ograniczonym prawem rzeczowym były ciężary realne Ciężary realne dotyczyły konkretnej nieruchomości i polegały na tym, iż każdoczesny jej właściciel – nieruchomości był zobowiązany do spełniania określonych świadczeń na rzecz uprawnionego Te świadczenia, do których był zobowiązany mogły być spełniane w naturze, ale mogły też mieć charakter pieniężny Wymagały niewątpliwie aktywności ze strony właściciela nieruchomości i były one charakterystyczne dla epoki feudalnej Przykładem takiego ciężaru realnego była np. dziesięcina, która stanowiła zobowiązanie właściciela do uiszczania na rzecz osoby uprawnionej 1/10 dochodu z nieruchomości Dzierżawa – stosunek zobowiązaniowy – przekazanie posiadania oraz pożytków z nieruchomości na rzecz innej osoby Dzierżenie – ozn, że rzecz znajduje się w posiadaniu i podlega dziedziczeniu innej osoby (faktyczne władztwo nad rzeczą należy do dzierżyciela – zastępca w posiadaniu) Zastaw bez dzierżenia (hipoteki) – jest bardzo korzystny dla obu stron. Dla wierzyciela i dla dłużnika. Dlatego, że jeżeli chodzi o wierzyciela, to ma zabezpieczenie na nieruchomości, ma dużą pewność, że jego roszczenie zostanie spełnione, że dłużnik spełni swoje świadczenie. Zabezpieczenie. A dla dłużnika jest to korzystne, bo cały czas ma ta swoja niej, może pobierać pożytki, nie jest pozbawiony możliwości spłaty długu. Nawet mógłby sprzedać. Tylko zastaw idzie za rzeczą. (nie za dłużnikiem) Czyli zawsze zastaw obciąża rzecz- a nie osobiście dłużnika. Można sprzedać ta obciążona rzecz, tylko dalej obciąża tą rzecz. Nabywca musi mieć świadomość, ze kupuje mieszkanie obciążone hipoteką. Na początku nie było żadnych ksiąg wieczystych itp. Problem dla kontrahentów. Problem w obrocie gosp – też dla potencjalnych przyszłych wierzycieli. Szlachcic średnio-zamożny daniny w naturze. Szlachcic mógł obciążyć np. wieś hipoteką – ale tego nie widać. Problem dla wierzycieli, gdy tych ksiąg nie było. Mogło być np. 4 wierzycieli i długi np. przewyższają 5 krotnie wartość wsi – nie da się spłacić wszystkich wierzycieli. W XIV wieku wpis hipotek do ksiąg sądowych – kontrahent wiedział, ze musi spr czy już jest na ta nieruchomość wpisana hipoteka czy nie. Problem nie była jedna księga sądowa W przypadku zastawu – zastawnik i zastawca – dwie strony stosunku zastawu – w momencie, w którym pojawiły się księgi sadowe – reguła – żeby ustanowić zastaw – dok 2 czynności 1 – umowa miedzy wierzycielem a dłużnikiem – okr na czym ta hip ma zostać ust (przedm zastawu, musi być wskazane świadczenie np. w jakiej kwocie pożyczka – wys świadczenia, jakie dłużnik ma spełnić, wysokość hipoteki i wskazany termin spełnienia świadczenia Zależy z kim była zawierana itp. Wpisanie hip do księgi sądowej – konieczne Kolejno zaczęły się wykształcać zasady funkcjonowania hipoteki – praktyce W 1588 roku nie zostały te zasady ustanowione, a one po prostu spisane (bardziej nie daty, a wiek pamiętać) Wykształcone w praktyce, a w 1588 zostały spisane w konstytucji sejmowej („Konstytucja o ważności zapisów”) -zasada pierwszeństwa –„Prior tempore potior iure” – „Pierwszy w czasie – lepszy prawem” To jest zasada przede wszystkim korzystna dla wierzyciela – dlatego, że można ustanowić kilka hipotek na tej samej nieruchomości, nie ma ograniczeń. Zasada jest taka, że wierzyciel, którego wierzytelność zost wpisana wcześniej zostanie zaspokojony w całości Jest wieś – XVI w., zasady wykształcone, jest warta 1000 zł polskich i właściciel ustanawia hip w kwocie 500 zł, potrzebuje znowu pieniędzy, ust kolejną hip na 400 i kolejna na 400 zł, przewyższa wartość nieruchomości Zas pierwszeństwa – zaspokajani w kolejności i w całości 1 wierzyciel – dost 500, 2 – 400, 3 – 100 Dlatego wierzycielowi zależy, żeby jego hipoteka została wpisana na 1 miejscu – wg kolejności wpisów Dla wierzyciela korzystne i dla dłużnika(bo może więcej niż 1 hipotekę) tez, ale już kolejni pot wierzyciele musza się zorientować czy jeszcze im się to opłaca -zasady jawności formalnej – a zasada jawności materialnej Zał ksiąg sadowych – każdy może zapoznać się z treścią ksiąg sadowych Chce zostać tym potencjalnym wierzycielem, chce żeby było zab, czytam księgi sadowe i sprawdzam – nie ma odrębnej dla każdej nieruchomości i tam nie są wpisywane tylko hipoteki, a tez inne rzeczy – problem – rozmaite wpisy dot różnych nieruchomości – nie było czegoś takiego jak księga wieczysta, a sadowa i to wertowanie mozolne i długotrwale; można się zapoznać z treścią księgi i można dok wpisu do różnych ksiąg i jeździmy po kilku sadach grodzkich i mamy 10 ksiąg, 10 hipotek i taki wierzyciel musiałby jeździć i sprawdzać Przekształcenie w zas jawn mat – żeby chronić wierzycieli – wpisu hipoteki można dokonać tylko do jednej konkretnej księgi sadowej – chodzi o księgę właściwa dla położenia nieruchomości Sąd właściwy – treść księgi – nie ma hipoteki – tzn, że można ustanowić hipotekę -zasada szczegółowości Bardzo precyzyjnie trzeba było określić przedmiot zastawu i wierzytelność, jeżeli ustanawiamy hipotekę na danej wsi to dokładnie trzeba ją opisać – nie tylko nazwę, a tez granicę tej wsi -zasada dobrej wiary Zasada chroniąca wierzyciela. Zgodnie z nią stan faktyczny jest zgodny z treścią wpisów. Czyli jeżeli potencjalny wierzyciel zapoznał się z treścią wpisów i w księdze nie ma wpisanej żadnej hipoteki albo zost wpisana, ale jest wpisana na 100 zl a nie na 500 – to ten wierzyciel zap się z treścią i jest chroniony. On nie może żadnego uszczerbku jeśli działał w dobrej wierze. Jeśli wiedział – to nie jest. Jeżeli dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie – konsekwencje różne – i zależy od postanowień umownych – wskazują jakie skutki nie dochowania terminu przez dłużnika. Ta zasada-reguła o char zwyczajowym – nie tylko do hip – a tez do innych rodzajów zastawu – przyjmuje się zal – ze skoro hipoteka – najp sankcja w ramach post umownych – nieruchomość własnością wierzyciela (surowa), nie aż tak surową można tez było np. nieruchomość sprzedana i w 1 kol roszczenie wierzyciela, a reszta dla dłużnika Mogło być tak, że zastaw bez dzierżenia przeksz się w zastaw z dzierżeniem – czyli jeżeli wieś to dzierżenie przypadnie wierzycielowi Pożytki z nieruchomości – wierzyciel TRZEBA ZNAĆ TE ZASADY One współcześnie też obowiązują, ale są też nowe ale trzeba gdzieś tam mieć Postępowe w stosunku do regulacji np. we Francji Hipoteka na ziemiach polskich w XIX wieku Księstwo Warszawskie -hipoteka prawna - wynikała z przepisów prawa, nie trzeba było zawierać umowy, a z samych przepisów wynikało, ze funkcjonuje hipoteka Przysługiwała przede wszystkim żonie na całym majątku męża i pupilowi na całym majątku opiekuna. Dlatego gdy wchodziło się w st handlowe i chcielibyśmy hip – to trzeba się zorientować czy mężczyzna jest żonaty, czy jest opiekunem – bo oni maja pierwszeństwo – najpierw ich roszczenia zaspokojone. Mogłoby być tak ze mężczyzna kawalerem i się żeni Niebezpieczne -hipoteka generalna – też niebezpieczna, bo dot całego majątku dłużnika – niebezpieczne dlatego, że dłużnik może być właścicielem 10 nieruchomości i wpis wzmianki i nagle generalna info może nie być zaw w księdze a obejmuje cały majątek i krytykowane to Zasady z Francji nie aż tak zaawansowane – hip francuska wiele mankamentów Wpr tego krokiem wstecz Bo te hipoteki łamały nasze wcześniejsze zasady Skutkowały brakiem pewności co do stanu prawnego nieruchomości Właściciele w lepszej syt W Królestwie Polskim została uchwalona zastawa hipoteczna 1818 – wpr zasady hipoteki, znoszona hip prawną i generalną, przywracała stare zasady i wpr nowe – korzystne dla obu stron i chroniła wierzyciela NIE PYTA O TO JAKIE TE ZASADY W jaki sposób zastaw ustawał? a) Wykup b) Sprzedaż c) Dawność Ona jest zawierana już w momencie porozumienia – nie przez wykonanie – zaw w momencie złożenia oświadczeń woli Umowa zawierana Solo consenso – na skutek porozumienia przez zgodne osw woli stron Każda ze stron oświadczenia woli (zgodne – te same postanowienia) i umowa jest zawarta Już funkcjonują gwarancje wykonania zobowiązania – wierzyciel ma bardzo duża pewność, ze zobowiązanie zostanie wykonane Wykonanie odroczone w czasie – później Inne gwarancje wyk zobowiązania już się wykształciły Najpierw w formie ustnej, natomiast z czasem przyjęto, że przedmiotem umowy nieruchomość – treść umowy musi być wpisana do księgi sadowej Większość ludzi analfabetów Dziś – czynności nieruchomości – akt notarialny – zasada na ziemiach polskich – dopiero w Królestwie Polskim, wcześniej nie musiało być Rodzaje zobowiązań 1. Ze względu na wzajemność uprawnień i obowiązków stron: -jednostronne – polegają na tym, ze jedna strona jest wyłącznie uprawniona druga strona jest wyłącznie zobowiązana Np. Darowizna – obdarowany dłużnikiem, darczyńca wierzycielem -dwustronne – każda ze stron jest jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem Przykład naszej sprzedaży Sprzedający dłużnikiem, bo obowiązek wydania nieruchomości, a wierzycielem bo ma dostać pieniądze Kupujący – jest dłużnikiem, bo ma zapl kasę, a jest wierzycielem, bo ma dostać nieruchomość Każda ze stron ma prawa i obowiązki 2. Ze względu na ilość podmiotów występujących jako strony stosunku prawnego – uczestników zobowiązania: -zobowiązania proste – to są takie, kiedy po każdej ze stron stosunku zob wyst tylko jeden podmiot – jeden dłużnik i jeden wierzyciel -zobowiązania złożone – to są takie, gdy co najmniej po jednej stronie są co najmniej 2 podmioty w ramach tego samego stosunku zob Może być tak ze np. 1 wierzyciel i 2 dłużników albo 5 wierzycieli i 3 dłużników a) zobowiązania podzielne – w tym przypadku jeżeli jest wielość dłużników, każdy ma spełnić określoną część świadczenia, a każdy z wierzycieli może otrzymać tylko swoją część świadczenia. Roszczenie tylko o tą część. Np. dłużnik ma spełnić świadczenie w wys 1000 zl na rzecz 2 osób – jest 2 wierzycieli, pożyczył pieniądze od braci (ta sama umowa pożyczki) jednemu bratu 400, drugiemu 600 i gdy termin to tyle oddaje, a gdy minie termin im przys roszczenie – wyst do sadu razem b)zobowiązania niepodzielne(solidarne) – inna sytuacja,w takim przypadku jeżeli jest wielość dłużników, to każdy z nich jest zob do spełnienia świadczenia w całości – do spełnienia całego świadczenia Wielość wierzycieli – to każdy z nich ma roszczenie w stosunku do całości To nie znaczy, że wierzyciel żąda 1000 zł, a drugi znowu 1000 zł i w końcu zamiast 1000 placi 2000, tylko jak wierzyciel spłaci całość, to zob wygasa Korzystne dla wierzyciela jak jest wielu dłużników bo może sobie isc do jednego dłużnika zamiast do każdego z osobna, ale dłużnik nie jest pokrzywdzony – bo on może dochodzić części świadczenia od pozostałych Ewentualnie do sądu roszczenie o zwrot – jeśli by nie chcieli spłacić 3. Ze względu na charakter odpowiedzialności za dług - zobowiązania pełne – polega na tym, że po stronie dłużnika stoi dług i odpowiedzialność Dłużnik ma spełnić świadczenie 1000 zl na rzecz wierzyciela i jeśli nadejdzie termin – zwłoka – to wierzycielowi przysługuje roszczenie o spełnienie świadczenia– może iść do sadu Ma spełnić świadczenie w terminie Większość zobowiązań właśnie taki charakter Dłużnik w zwłoce – może być zmuszony do spełnienia świadczenia -zobowiązanie niepełne (naturalne) – po stronie dłużnika jest tylko dług, nie ma odpowiedzialności Chodzi o to, że dłużnik ma spełnić świadczenie na rzecz wierzyciela – nie ma problemu Ale jeśli znajduje się w zwłoce, to wierzyciel nie może żądać spełnienia świadczenia – nie przysługuje mu roszczenie – nie może wyst do sądu Np. zobowiązanie powstałe na skutek przegranej w grze w kości – ma spełnić świadczenie i jeśli spełni to wygaśnie, ale jeśli nie to nikt nie może go zmusić Gwarancje wykonania zobowiązań umownych 1. Gwarancje o charakterze osobistym -wykonanie umowy mogło być zabezpieczeni wszystkimi walorami jakimi dysponuje człowiek a) życiem – silna gwarancja, bo to nie byłoby przestępstwo – nie ma kary publicznej i prywatnej, bo świadczenie nie zostanie spełnione Ale jak go zabije, zobowiązanie wygasa NP. jeśli nie spłaci to można go bezkarnie zabić b) zdrowiem – albo gwarantuje się ze np. pobitym batem, czy jakaś mutylacja ręki, też gwarancja taka sobie, bo jak już skrzywdzi, to wygasa c) wolnością – jeżeli nie spełni, będzie moim niewolnikiem – lepsze – mogli tez gwarantować wolnością najbliższej rodziny np. zony i dzieci Gdy istniało niewolnictwo do XII w A potem przekształciło się w załogę – jeśli dłużnik nie spelnil w terminie – do karczmy i tam jesc, pic itp. i dłużnik i ci jego towarzysze wydaja pieniądze W interesie karczmarza Przekształcenie w 2 poł 16 w, że to wierzyciel sam albo z towarzyszami i jadł pił na koszt dłużnika d) czcią – gwarantowano w umowie, że może dok. Bezkarnego łajania – bezkarnie naruszać dobre imię dłużnika – dobre imię wielką wartość, skłaniało to dłużnika, żeby spełnić świadczenie Tylko te gwarancje i one miały jakieś gwarancje 04.12.2023 Gwarancje wykonania zobowiązań umownych Osobiste -przekleństwo i przysięga Przekleństwo – zazwyczaj przez strony w czasach przedchrześcijańskich Przysięga w czasach chrześcijańskich Zaprzysiężenie treść umowy – świadek bóstwa/Boga W przypadku, gdy umowa nie zrealizowana przez któraś ze stron albo … ściągniecie na stronę jakieś negatywne skutki – gniew Boga/bóstwa, przekleństwo Wiąże się to z faktem zakorzenionych wierzeń Społeczność IX/X wiek to społeczeństwo mocno z religią związane – wiec złożenie przysięgi na Boga – przysięgający i w jego przekonaniu nie spełnienie świadczenia – kwestionowanie poważne konsekwencje Bożek Perkup – słowa przekleństwa – nie poważanie umowy W treści tej przysięgi wyp takie słowa, ze jeśli ktoś będzie wypierał to bożek pozbawia opieki, tarcze żeby ich nie osłoniły i własnymi mieczami posiekani Miało to przekonać -klątwa Również ekskomunika Cenzura kościelna/ekskomunika za krzywoprzysięstwo Zagrożenie tym dodawane do umowy, jeśli jedna ze stron podmiot kościelny – często brały udział Często wpisywane W przypadku nie dot umowy – często przez stronę świecka – ozn dla świeckiej strony ekskomunikę ze stronny podmiotu Wyjecie spod tej społeczności chrześcijańskiej – niemożność sakramentów, czy pochówku na poświęconej ziemi Kiedyś bardzo ważne, poważne konsekwencje -list Cyrograf-w mom zaw umowy – tradycja – przeniesienie, wręczenie listu – dowód na poddanie się wierzycielowi Nie musiał być zapisany, wyst kawałek papieru – odciśnięta pieczęć dłużnika, przyciśnięta lub przywiązana na rzemieniach I jeśli otrzyma to dłużnik nie będzie mógł się wyprzeć, ze umowa została zawarta XVI wiek – listy dołączone do ksiąg ziemskich, sąd ziemski, grodzki Z czasem mogły zawierać też info w formie pisemnej, których cześć tej umowy przenosiła na papier -litkup – tzw uroczysta uczta, która była organizowana, wystawiana na rzecz zawarcia umowy, dotyczyła takich transakcji na większa kwotę Np. wysoka cena za zakup Zwyczaj praktykowany w prawie miejskim, zaint na grunt polski Znane w Europie jako symbol zawarcia umowy Przyjmuje się, ze były 3 etapy: 1 – sąd litkupu – polegał na tym, że litkupnicy (inni ludzie uczestniczący w uczcie) zapoznawali się z treścią umowy zaw miedzy str, omawiali warunki, zgodność z prawem i jeśli wszystko jak należy – przechodzono do 2 etapu – błogosławieństwa litkupu – wyp formuły przez strony (może tez litkupnikow) – odp przesiedzę i po tej ceremonii przystępowano do 3 – spożycia litkupu – przede wszystkim popicie i konsumpcji -przybicie Podanie sobie dłoni na znak porozumienia po zawarciu umowy Do XV wieku taki zwyczaj jeszcze obowiązywał – dłużnik na znak poddania się wierzycielowi pozwalał sobie zaw dłonie za plecami – dłużnik poddaje się zobowiązaniom – będzie przestrzegał tych zob do których się zobligował Ta czynność miała charakter publiczny – zazwyczaj w obecności świadków -symboliczne przecięcie rąk Tego rodzaju zwyczaj praktykowany i ma to dosyć głębokie i stare korzenie W przypadku umowy służby – gdy właściciele nieruchomości zatrudniali służbę u siebie i sługa rękodajny -świadkowie Osoby trzecie, które nie są zainteresowane samą umową – nie są stroną w umowie, powinny to być, co do zasady osoby, które zachowają pewien obiektywizm w stosunku do obu stron ( np. nie mógł być brat) Osoby trzecie, których zeznania – środek dowodowy – jeśli ktoś by się chciał wyprzeć, że umowa została zawarta -dokument Pojawia się w momencie gdy umiejętność czytania i pisania opanowana Stosowany rzadko Fakt niskiego stopnia obiektywizmu Nie stanowił on podst środka dowodowego W hierarchii świadkowie Ryzyko sfałszowania – u schyłku średniowiecza/pocz nowożytność – często, dlatego któryś z kolei środków dowodowych, ale jednak jakiś środek był – szczególnie później Dokument, który miał charakter dowolny – forma pisemna/dok – dowolna, ale niektóre – wymóg np. testament o 1721 roku tylko w formie pisemnej -rejestrowanie umów Wpisywanie umów do ksiąg ziemskich/grodzkich/miejskich Umowa powinna zostać zawarta w obecności sadu/urzędu, spisywana przez urzędnika, a nast. Wciągnięta do rejestru np. urząd miejski, sad grodzki, ziemski itp. Było to oczywiście dowodem, ze zost zawarta Poczucie bezpieczeństwa Data, która ma znaczenie, zaw umów i spisywanie przez urz – 1523 – formulla processus – do urzędu w celu wpisania – obowiązek i zbadanie czy strony maja zdolność do czynności prawnych (czy któraś strona może) i badała zgodność umowy z obowiązującym prawem Spr zgodności z prawem 1 rejestry wraz z poj się urzędów – grodzkie/ - małopolskie – wiek 14 Później sądy sobie jeździły – objazdowe – z dokumentami Wady rzeczy -wady fizyczne (brak opisywanych właściwości; braki ilościowe) – to takie, gdy rzecz nie posiada właściwości, o których zapewniał sprzedawca lub zawiera pewne braki, których nie powinien zawierać zgodnie z zapewnieniem sprzedawcy Np. miało być mięso w bigosie, a go nie ma albo odkurzacz, który ma zbierać sierść, a nie zbiera i jeszcze kumuluje – czyli nie ma takiej właściwości Braki – np. puzzle dla dziecka maja mieć 500 puzzli, a daja 499 albo 2 kg ziemniaków, a odważono 1,8  wady jawne – to takie, które nabywca może się dowiedzieć/ stwierdzić zachowując normalną staranność – kupujący/ nabywca jest w stanie zauważyć np. ze samochód nigdy nie robiony – a już widać ze lakierowane albo nie ma guzika przy marynarce – a powinien być A kiedyś na jarmarku sprzedawca koni i tam idziemy z zamiarem zakupu ogiera i mowa, ze to wspaniały ogier, a to klacz – wada jawna TO NIE TAK ŻE NA OKO – tylko starannie sprawdzam np. odważenie, ze to kilo, a nie 10  wady ukryte – nabywca nie jest w stanie zauważyć, nawet dochowując staranności – nie będzie w stanie stwierdzić tej wady np. licznik wyzerowany, czy sytuacja konia – koń bezpłodny, a chcemy żeby nam koniki urodził albo chcemy go do zawodów, a to nie koń wyścigowy lub mają jakąś chorobę, która jest bardzo zaawansowana – ale jej nie widać -wady prawne (brak prawa, obciążenie lub ograniczenie prawa- to są wady, które sprowadzają się do nast. Kwestii: zbywca nie jest uprawniony żeby taka rzecz zbyć, nie ma prawa do dysponowania rzeczą – brak prawa do bycia zbywcą Np. ktoś kupuje na rynku przedmiot, kupi złoty zegarek i okazuje się, że zbywca jest paserem lub złodziejem, który wcześniej ukradł – nie przysługuje prawo własności i nie może sobie sprzedać Może być również sytuacja gdy chcemy wynająć mieszkanie, ale to my to wynajmujemy i komuś byśmy wynajęli drożej, ale jest w umowie, że zakaz podnajmu, ale ktoś postanowił to ominąć Obciążenie lub ograniczenie prawa – sprzedaż domu, jesteśmy właścicielkami – ten dom – hipoteka (zastaw bez dzierżenia) – dom obciążony zastawem i nawet właściciel nie spłaci, to ktoś może ten dom zajac I ten dom ma hipotekę, nie wspominam i ktoś kupuje – kiedyś nie zawsze dało się znaleźć ta informacje w księgach Czyli zatajenie i ograniczone prawo rzeczowe Jak prawo reagowało gdy wady fizyczne lub prawne? Wady fizyczne – ważne czy charakter wady jawnej czy ukrytej Początkowo prawo nie chroniło nabywcy w przypadku, gdy mieliśmy do czynienia z wadą Potem – wzmożony handel/obrót prawnych – w przypadku wad ukrytych nabywca mógł dochodzić swoich praw od zbywcy A w przypadku wad jawnych – nie można wyst z roszczeniem do zbywcy NP. Samochód porysowany W przyp wad ukrytych – prawo chroni nabywcę i daje mu możliwość rekompensaty 3 możliwości ochrony nabywcy 1- zakupił rzecz, może żądać wymiany rzeczy na taką, która nie zawiera wady 2- może być syt gdy nie można wymienić, bo ostatni egzemplarz, wiec możliwość zwrotu pieniędzy – oddanie takiej kwoty, która zapłacona za dany przedmiot 3- naprawa rzeczy – gdy syt, w której dana rzecz wada ukryta – sprzedawca tez producentem – żądanie naprawienia rzeczy na koszt sprzedawcy W przyp wad prawnych – rozwój historyczny – początkowo poniesiona – można wystąpić od samego zbywcy z roszczeniem, jeśli zostało to zastrzeżone w umowie – klauzula W związku z tym, z każdym stuleciem dekada zwiększał się, ochrona wprowadzona i nie trzeba było zastrzegać w umowie  Jedna z pierwszych, która jest zawierana w dawnych czasach i najczęściej zawierana  Zawierana przez dwie strony, które świadczą sobie jakieś rzeczy  Dotyczyły przedmiotów w naturze  Starano się, aby te przedmioty miały taką samą wartość  nie zawsze się to udawało  W związku z tym uzupełniano mniejszą wartością przedmiot dodatkiem  Zazwyczaj przedmiotem zamiany były ruchomości, ale w niektórych przypadku można było zamienić nieruchomość 2. Darowizna  Mamy do czynienia z darczyńcą i obdarowanym  Pierwotnie darowizny miały bardzo obustronny  Darczyńca dokonywał przysporzenia na rzecz obdarowanego, a obdarowany musiał się odwdzięczyć przedmiotami o zbliżonej wartości  Dopiero z czasem darowizna nabrała jednostronnego charakteru  Obie strony składały swoje oświadczenie woli  darczyńca składa swoje oświadczenie woli, tak samo jak obdarowany (że przyjmuje darowiznę)  Nabrała charakteru nieodwołalnego  żeby odwołać darowiznę trzeba było wystąpić do sądu 3. Kupno-sprzedaż  Dzisiaj umowa określana jako umowa sprzedaży  Mamy do czynienia z kupującym i sprzedającym  Polega na tym, że sprzedający przenosi na kupującego własność przedmiotu sprzedaży, a kupujący płaci określoną w umowie cenę sprzedaży 4. Umowa o usługi  Polegała na tym, że usługobiorca zobowiązywał się do świadczenia usług przez określony czas, w zamian za wynagrodzenie  Rozwijała się szeroko w prawie miejskim i ziemskim  Powodowała powstanie pewnej zależności osobistej  Usługodawca i usługobiorca  w praktyce pan i służący  Pan o Zobowiązany do wypłaty wynagrodzenia określonej w umowie o Musiał zapewnić środki utrzymania o Opieka nad tymi osobami o Pan przyjmował na siebie odpowiedzialność na szkody wyrządzone przez służącego o Przysługiwała mu jurysdykcja sądowa  Służący o Najwyższa staranność podczas wykonywania usługi o Musiał być posłuszny, wierny wobec pana o Nie mógł zawrzeć małżeństwa bez zgody pana o W przypadku kobiet  jeżeli wychodziła za mąż bardzo często kończyła się jej służba  Z umowy o usługi zaczynają wykształcać się umowa o pracę i prawo pracy 5. Umowa o dzieło  Przedmiotem umowy jest określone dzieło, czyli wynik pracy autora dzieła  Ma obowiązek dostarczenia dzieła zamawiającemu i wtedy dostaje wynagrodzenie  Przedmiotem umowy jest wynik pracy  Gdyby okazało się, że dzieło jest niezgodne z umową, to wykonawca dzieła ponosi odpowiedzialność za wadę  Można było ustanowić karę umowną, w przypadku, gdy dzieło zostało zrealizowane z wadą albo nie został określony termin 6. Umowa zlecenie  Mamy do czynienia ze zleceniodawca i zleceniobiorcą  Przedmiotem umowy zlecenia jest wykonanie określonej czynności  Były zawierane z pełnomocnikami procesowymi  Zleceniobiorca otrzymywał określone w umowie wynagrodzenie  Zleceniobiorca przyjmował na siebie obowiązek dochowania najwyższej staranności 7. Najem rzeczy  Mówimy o wynajmującym i najemcy  Wynajmującym był zazwyczaj właściciel rzeczy  Przedmiotem najmu mogły być ruchomości jak i nieruchomości  Najemca miał prawo do korzystania z tej rzeczy, miał prawo do używania tej rzeczy  Najemca był zobowiązany do uiszczania czynszu najmu, a także do zwrócenia rzeczy w stanie niepogorszonym 8. Dzierżawa  Dzierżawa mogła dotyczyć tylko nieruchomości  Dzierżawca  osoba, która bierze rzecz w posiadanie i używanie  Przedmiotem dzierżawy była też np. ziemia orna albo cała wieś  Dzierżawca mógł pobierać pożytki (naturalne, dochody pieniężne z tytułu dzierżawy)  Najem był zazwyczaj na określony czas, dzierżawa natomiast też mógł być na określony czas, ale często miała charakter dożywotni  Przyznawano dzierżawcy prawo bliższości (prawo pierwokupu)  Nawet jeżeli nie przysługiwało mu prawo pierwokupu, a właściciel sprzedał wieś, to dzierżawa nie wygaszała, tyle że w miejsce dotychczasowego właściciela wchodzi nowa osoba  Jeżeli została zawarta umowa dzierżawy, to dzierżawca miał na sobie obowiązek służby wojskowej za (miast właściciela)  ponosił również opłaty na rzecz skarbu  9. Pożyczka  Zakaz zawierania pożyczki na procent  Można było udzielić pożyczki, ale nie na procent  Chrześcijanie nie mogli zawierać umowy pożyczki oprocentowanej, taką umowę mogli zawierać przede wszystkim żydzi  Pożyczkodawca i pożyczkobiorca  Przedmiotem umowy były rzeczy oznaczone co do gatunku albo sumy pieniężne  Po upływie określonego czasu musiał oddać taką samą sumę pieniędzy albo taką samą liczbę rzeczy oznaczonych co do gatunku  W XVI w. wprowadzono oprocentowanie, które nie mogło wynosić więcej niż 14%  Dokonywano np. umowy widerki  ustanawiano rentę i dzięki temu obchodzono zakaz pożyczek oprocentowanych  Dawne prawo polskie nie odróżniało pożyczki od użyczenia  Użyczenie wiąże się z przekazaniem rzeczy indywidualnie oznaczonej  Pożyczka wiąże się z kwestią przeniesienia własności, natomiast użyczenie nie przenosiło własności na inną osobę 10. Przechowanie (depozyt, wierna ręka, pokład)  W przypadku tej umowy mamy do czynienia z pokładnikiem i pokładcą  Pokładnik  ten kto zobowiązuje się do przechowania rzeczy przez określony czas i zwrócić ją pokładcy w stanie niepogorszonym  Umowa przechowania mogła mieć charakter odpłatny albo nieodpłatny (najczęściej w stosunkach rodzinnych)  Gdyby rzecz uległa pogorszeniu to pokładnik ponosił odpowiedzialność wobec pokładcy, chyba że doszło do pogorszenia na skutek przypadku albo vis major (siły wyższej) to nie ponosił odpowiedzialności 11. Weksel  Rozwinęły się w prawie miejskim szczególnie w stosunkach handlowych  Weksel to papier wartościowy  stwarza abstrakcyjne zobowiązania pieniężne bez wskazania przyczyny jego powstania i celu powstania  Papier wartościowy musiał być sporządzony w określonej formie  Obowiązek zobowiązania pieniężnego ciąży na dłużniku wekslowym  spełnia świadczenie pieniężne na rzecz okaziciela weksla (wykup weksla) Prawo karne 1. Racjonalizacja kary jest wskazaniem celów jakie pozwala osiągnąć kara zarówno wobec sprawcy, jak również wobec całego społeczeństwa  Racjonalizacja religijna  miała znaczenie przed i po wprowadzeniu chrześcijaństwa o Jeżeli zostało popełnione przestępstwo to obraza bogów (potem Boga) o Cała społeczność naraża się na gniew bogów czy Boga Polega na tym, że sprawca ma świadomość skutków swojego działania, ma świadomość, że jego czyn stanowi przestępstwo i chce tego. Chce popełnienia przestępstwa. b)zły zamiar pośredni (dolus indirectus) Już u nas to nie funkcjonuje. Chodzi tu o taka sytuacje, kiedy sprawca chce popełnić przestępstwo, podejmuje pewne działania w celu popełnienia przest, ale dodatkowo jednocześnie wywołuje jakiś inny skutek też przestępny, dodatkowe szkody powstają, sprawca tego nie planował, planował tylko jeden rodzaj skutku, ale powinien przewidzieć, ze te inne też wystąpią. c)zły zamiar ewentualny (dolus eventualis) Sytuacja, w którym sprawca wie, że podejmując pewne działania może popełnić przestępstwo, mogą wywołać skutek przestępczy, nie zależy mu na tym, żeby popełnić przestępstwo, ale godzi się na to, że jeżeli te skutki wystąpią, jest w stanie się z tym pogodzić. Nie zależy mu na tym, ale no jak wystąpią, to wystąpią te skutki. Wina nieumyślna – nie chce popełnić przestępstwa, ale jednak skutek występuje a) lekkomyślność Polega na tym, że sprawca ma świadomość, że jego działanie może wypełnić znamiona przestępstwa, może wywołać skutek, może wystąpić szkoda, ale bezpodstawnie przypuszcza, że do tego nie dojdzie, że tego uniknie. b)niedbalstwo Polega na tym, że sprawca w ogóle nie przewidział, ze taki skutek wystąpi. Że jeśli podejmie jakieś działania to wywoła jakiś skutek przestępny. Ale w okolicznościach, w których działał mógł i powinien przewidzieć, że taki skutek wystąpi. Formy popełniania przestępstwa 1) Sprawstwo, Polega na działaniu czy zaniechaniu danej osoby, które to wypełnia znamiona przestępstwa – wywołuje skutek zakazany przez prawo 2) Współsprawstwo, Tu mogą być pewne wątpliwości, bo żeby móc o nim mówić, muszą wystąpić pewne okoliczności – co najmniej 2 osoby, muszą działać wspólnie i w porozumieniu i musi wyst skutek przestępny Mamy do czynienia np. gdy późno w nocy wraca sobie człowiek, idzie ulicą, zostaje napadnięty przez jakieś 2 osoby, jedna np. nóż do gardła, druga zabiera portfel, wcześniej ustaliły że to zrobią itp. A gdy 2 odrębne przestępstwa, to w ciemnej uliczce człowiek obrabowany przez 1 osobe, potem 2 osobe za pare kroków – to 2 oddzielne przestępstwa – bo te osoby nie działały wspólnie i w porozumieniu Odp karna – to z puntku widzenia kary i odpowiedzialności za to przest nie było żadnego rozróżnienia – współsprawcy ponosili taką samą odpowiedzialność Np. zabójstwo przez 3 osoby – każdy z nich taka sama odp i taka sama kara – każdy z nich główczyznę (i rodzina otrzymałaby 3 główszczyzny), Statuty Kazimierza Wielkiego zaczęły rozróżniać – dążono do indywidualizacji odpowiedzialności karnej, dążono do tego, żeby każdy ponosił odpowiedzialność w swoim zakresie np. działała jakaś banda przest – ten główny np. wieksza karę niż inni 3) Podżeganie, To nakłanianie do popełnienia przestępstwa. Jeżeli o to chodzi, to właściwie do końca średniowiecza podżegacz taką sama odp jak sprawca przestępstwa. To dawne prawo polskie nie różnicowało odp karnej, dopiero pod koniec XVI w. potem XVII, XVIIII różnicowano, podżegacz też odpowiedzialność, ale mniejsza niż sprawca 4) Pomocnictwo, Udzielenie pomocy przed/w trakcie popełnienia przestępstwa – może polegać na czym? – chodzi o taką syt, gdy złodziejowi dost się drabinę, czy inne narzędzie do pop przest, czy udziela się jakiś informacji potrzebnych do pop przest Musi być świadome. Jakaś osoba musi mieć świadomość tego, ze ta konkretna osoba chce popełnić przestępstwo. Początkowo nie odróżniano pomocnictwa od sprawstwa. I sprawca i pomocnik traktowani jednakowo. To trwało nawet dłużej niż w przypadku podżegania. Dopiero w XVIII wieku zaczęto indywidualizować. Pomocnik był traktowany łagodniej niż sprawca. 5) Poplecznictwo, To jest udzielenie pomocy sprawcy, ale już po popełnieniu przestępstwa przez sprawcę. Chodzi tu o taką pomoc, która ma umożliwić sprawcy uniknięcia odpowiedzialności karnej. Np. dostarcza jakiegoś środku transportu, który umożliwi ucieczkę – żeby sprawca uniknął odp Pocz tak samo jak sprawstwo 6) Paserstwo. Pomoc w uzysk jakiś korzyści finansowych/ materialnych z przestępstwa Początkowo nie różnicowano odp, paser taka sama odpowiedzialność, dopiero w nowożytności się to zmieniało i łagodniejsza kara Formy stadialne przestępstwa (stadia przestępstwa) a) Zamiar Pomysł, ze chce popełnić przestępstwo. To jeszcze nie rodzi odpowiedzialności karnej. Był zasadniczo jeden wyjątek – chodzi o Kodeks Kar Głównych i Poprawczych – nadany gdy parlament w królestwie już nie funkcjonował – Car nadał kodeks – on przewidywał odp karną osoby, która miała zamiar zabicia cara – ktoś pomyślał, ze zabije cara – odp karna – kara śmierci b) Czynności przygotowawcze Chodzi o podjęcie pewnych działań, czynności, planowanie przestępstwa, kradzież z włamaniem do domu, obserwacja mieszkańców, kiedy można przest popełnić pod nieobecność, zakup drabiny czy łomu, one same w sobie nie są karalne i co do zasady nie groziła za nie odpowiedzialność karna Chyba że ta czynność była nielegalna Np. zona ma dość męża i chce mu podać truciznę – a obrót truciznami zakazany – res extra commercium – one karane, a tak to niekarane c) Przystąpienie do wykonania zamiaru zakończone: Działania zmierzające bezpośrednio do popełnienia przest Np. podanie zupy z trucizną -jedynie na usiłowaniu - realizacja zamiaru popełnienia przestępstwa, ale do dokonania przestępstwa nie dochodzi z przyczyn niezależnych od sprawcy Np. kiedy żona nalała zupy, mąż przyszedł siada, wpada sąsiad i mówi „Nie jedz, widziałem jak twoja żona kupowała truciznę” Nie jakby żona sama wylała zupę Albo -na dokonaniu (osiągnięciu zamierzonego skutku) – czyli gdyby umarł po zjedzeniu tej trucizny 2 rodzaje: 1- Udolne – rzeczywiście sprawca przystępuje do bezpośredniej realizacji zamiaru, a przyczyna sąsiad mówi stop 2- Nieudolne – sprawca przyst do popełnienia przestępstwa, ale tak nieudolny sposób, że nie dochodzi do przest – nie wyst skutek Dopóki na ziemiach polskich skutkowe ujmowanie przestępstwa – do tego momentu problem z karalnością usiłowania – bo skoro do skutku nie doszło, mąż nie zmarł – to jak mówić, że żona dopuściła się przestępstwa Usiłowanie skutkuje taką samą odp jak dokonanie A przodkowie nie radzili sobie z tym. Zaczęto wypracowywać nowe typy rodzajowe przestępstwa. Np. zadania trucizny – gdy już podana trucizna Próba zabicia skutek nie nastąpił, ale potencjalny sprawca chciał się rzucić na króla – typ rodzajowy – przestępstwo wyjęcia miecza w obecności króla/urzędnika Nie było usiłowania – bo tego nie rozumiano, tylko nowy typ przestępstw Rodzaje przestępstw 1. Przestępstwa publiczne – ścigane z urzędu a) Przeciwko władcy i państwu Niezależnie czy książę czy król To bardzo istotna grupa przestępstw crimen laesae maiestatis – zbrodnia obrazy majestatu – kara konfiskaty majątku/kara śmierci – można popełnić w różny sposób, bo to nie tylko przeciw władcy, a też przeciwko majątkowi władcy – kradzież w dobrach królewskich, też kradzież insygniów władzy – można wskazać też przest zdrady państwa Też uznawano, ze to 2 z najpoważniejszych przestępstw b) Przeciwko urzędom Chodzi o przest przeciwko urzędnikom – bo urzędnicy potrzebują szczególnej ochrony – obraza urzędnika, nie wyk decyzji urzędnika, czy też awanturowanie się przed sądem c) Urzędnicze Czyli przestępstwa popełniane przez urzędników – wskazywano, że te przest też muszą być ścigane z urzędu a nie na wniosek – z tego wzsgl ze autorytet państwa/ władcy cierpi Np. nadużywanie władzy przez urzędnika. On narusza swoje kompetencje lub jeśli przyjmuje łapówki. d) Wojskowych Początek – initium – zaczepka słowna lub czynna (fizyczna ) – osoba zaczepiona mogła na tą zaczepkę odp – jeśli doszło do zranienia lub śmierci zaczepiającego to można mówić o usprawiedliwieniu działania zaczepianego – nie był -pociągany do odpowiedzialności W okresie nowożytnym ograniczano to już stopniowo i stopniowo wyłączano tą okoliczność, czyli fakt zaczepiania nie dawał prawo do odpowiedzi na tą zaczepkę (XV/XVI wiek) Z tego wykształciło się coś innego: -obrona konieczna – okoliczność, instytucja stworzona – wolność, swoboda działania wobec ataku osoby trzeciej Muszą zostać spełnione warunki/przesłanki (sprawca czynu, którego znamiona czynu zabronionego te przesłanki, żeby obrona była przez sąd uznana) 1 – realny atak ze strony osoby trzeciej – że naprawdę ktoś nas zaatakował 2 – atak musi być rzeczywisty – działanie reakcji na atak, a nie z potrzeby zemsty 3 – obrona konieczna – osoba nie mogła w inny sposób uniknąć ataku (np. gdyby mogła uciec czy coś, to nie) 4- odpowiednia, proporcjonalna do środków użytych przez napastnika – np. jeśli nas zaatakuje rękami, a my wyjmiemy pistolet – no to może zostać nie uznane 5- niezwłoczna, czyli obrona w momencie, w którym występuje atak -dozwolona zemsta, samopomoc Kształtował się już w okresie średniowiecza. Prawo do przywrócenie stanu rzeczy zgodnie z prawem. Uprawnienie, które powołuj eisę, mogło samodzielnie przywrócić stan rzeczy. Np. gdy doszło do kradzieży konia, to odebranie tej rzeczy złodziejowi można traktować jako dozwoloną samopomoc. Czyli to przywrócenie stanu zgodnego z prawem. A krawa zemsta- rodzina zabitego mogła zabić sobie sprawcę albo członka rodziny sprawcy Krwawa zemsta w jedną i drugą stronę – w ten sposób przypadki, że całe rody ginęły w wyniku wzajemnie wykonywanej krwawej zemsty. Z czasem stopniowo ograniczone – jeśli chcieliśmy dok. Krwawej zemsty – to tylko na samym sprawcy (ograniczenie podmiotowe) i ograniczenie czasowe – do 3 lat -stan wyższej konieczności – możliwość ratowania własnego dobra (wartość wyższa) kosztem cudzego dobra (wartość niższa) Przesłanka wymagana – bezpośrednie, rzeczywiste niebezpieczeństwo, decyzja o poświęcenie dobra cudzego w celu ratowania swojego Np. gdy statek tonie i trzeba go odciążyć – trzeba wyrzucić jakieś rzeczy – dla ratowania życia ludzkiego (wyższa wartość) -pojedynek – geneza z sądów boży (ordaliów – średniowiecze, sposób rozstrzygania sporów sądowych – środek dowodowy, który polegał na tym, ze strony spierające się brały udział w pojedynku, pojedynek np. na miecze, kije – zazwyczaj zwycięstwo 1 osoba, wychodzono z założenia, że bóg będzie sprzyjać jednej ze stron i jeśli ktoś wygra, to bóg wziął ja pod obronę, zwycięstwo – sprawiedliwość z siły wyższej) Początkowo wyłącznie w ramach ordaliów, ale od wieku XIV – pojedynki formę pozasądową – nie musiało być decyzji sądu – pozasądowa forma obrony honoru (honor przez rycerstwo stawiany na równi z życiem ludzkim) Ważenie 2 dóbr – 1 honor, 2 życie ludzkie Honor może mieć większą wartość, więc można zabić w pojedynku osoby, która zakwestionowała nasz honor Jeśli w pojedynku pozbawiono życia – to jak w obronie koniecznej – ratujemy swój honor – nie traktowano tego zabójstwa jako czyn bezprawny Praktyka pojedynków formy wątpliwe – bo nie każda obrona honoru, wystarczyły błahe powody, z czasem zakazano, bo z byle powodu wywoływano na pojedynek Najpierw w sądach zakazano ordaliów, a pod koniec wieku XVI – zakaz pojedynkowania się (jedynie można gdy jest zgoda od króla) -umowne uprawnienia wierzyciela Jedną z gwarancji zob o charakterze umownych – gwarancja na życiu czy wolności, jeśli została wpr klauzula że wierzyciel może pozbawić dłużnika zżycia, czy obciąć mu rękę – to może to zrobić bez konsekwencji -dawność Jest związana z przedawnieniem czynu zabronionego. Jeśli doszło do przestępstwa i zostało ono ujawnione np. po upływie 30 lat – to pozew gdy sprawca powołuje się za dawność – i mimo że wszystkie przesłanki wskazują na przestępstwo, to nie musi ponieść odpowiedzialności -zabójstwo proskrybowanego (osoby, które utraciły ochronę prawa, zazwyczaj osobę, której nie udało się pojmać i to nie jest traktowane jako zabójstwo, a wykonanie), plebeja – syt gdy plebej podszywa się pod szlachcica – osobę stanu wyższego, to szlachcic może pozbawić tą osobę życia bez kary, kobiety powłóczonej – uniknięcie odp karnej, ale to zostało zniesione już w statutach Kazimierza Wielkiego -zranienie szlachcica pijącego rzędem z chłopem Picie jak równy z równym - gdyby przyłapano szlachcica (też można było go czci pozbawić) -ugoda sprawcy z ofiarą Zamożny sprawca i biedna osoba zraniona, czy jej prawa naruszone i gdy doszło do ugody np. jak zapłaci tej osobie, to może być przestępczość wyłączona – bo to oskarżenie prywatne – nie było ścigane z urzędu Wyłączenie winy (bo wina jest to negatywna ocena nastawienia sprawcy do czynu – musi być świadomość, czy miał zamiar, ale powinien mieć świadomość, ze jego działanie dop do czynu zabronionego Jeśli sąd nie może przypisać winy – nie można mówić o przestępczości działania – ale nie zawsze tak było – bo w przestępstwach skutkowych nie brano pod uwagę winy, a skutek – dlatego czy to zwierzęta czy siły natury mogły być winne/skazane Np. jeśli zginął ktoś w lesie to wycinano las xdddd Można winę przypisać tylko ludziom, których nast. Do czynu można ocenić w sposób negatywny -nieletniość sprawcy – jeżeli np. 2 latek zastrzeli Dziś 16 lat, czasem 15 Granica wieku Kodeks karzący 1818 – do 12 roku życia sprawca nie karany, jeśli w chwili pop od 13 do 15 lat – traktowany łagodniej – jako występek Kodeks kar głównych i poprawczych od 1847 – do lat 7 tylko one mogły uniknąć odpowiedzialności gdy dop się czynu zabronionego, a później się to zmienia -niepoczytalność – jest związana z chorobą/ upośledzeniem umysłowym – syt, w której z uwagi na jakiś niedorozwój umysłowy, sprawca nie ma świadomości, że jego czyn wywoła jakieś skutki, często ma ona charakter czasowy – może wyst remisja choroby- zbadanie przez sąd czy w chwili popełnienia czynu osoba była poczytalna czy nie Ustawa o kuratoriach – istniała możliwość uznania os chorej psych za niepoczytalną i pozbawienie zdolności do czynności prawnych Do jednego wora dzieci, chorych psychicznie i matołków Ale zaprzeczenie – Michał Piekarski – który raczej był niepoczytalny - 1620 – zyg III waza -błąd – sytuacja, gdy ktoś w sposób nieświadomy dop się czynu – i w wyniku tego czynu – skutki w postaci szkody Nieznajomość prawa szkodzi – ktoś może być przekonany, że coś nie jest zabroniony przez prawo, a jest i problem Kiedyś w szczególnych okolicznościach dzięki temu można było uniknąć kary, dziś nie -przymus – ktoś zostaje zmuszony (fizycznie/psychicznie) do popełnienia przestępstwa Sprawca np. bije 2 osobę, ale dlatego, że ktoś przykłada mu pistolet do głowy i dlatego to robi – nie było tu swobody działania, bo gdyby było to można odmówić działania -upojenie alkoholowe – dziś jest okolicznością, która właśnie nie wyłącza winy i nawet surowiej, a kiedyś ze upojenie wyłącza możliwość racjonalnego myślenia, wiec nie ma winy Ale dopr to do tego, ze płatny zabójca się upijał, potem zabijał i się powoływał ze był pijany Początkowo tak było, ale zmieniono Okoliczności wpływające na wymiar kary Okoliczności obostrzające  ścięcie  powieszenie k. kwalifikowana  ćwiartowanie  łamanie kołem  ukrzyżowanie  ukamienowanie  spalenie żywcem  gotowanie w oliwie  utopienie  zagłodzenie  wbicie na pal  zawieszenie na hak  wypuszczenie kiszek  Skórowanie  Zakopanie żywcem  rozszarpanie końmi 12.12.2023 Nie ma zapisów na zerówkę 15 stycznia po wykł 3.60 16 stycznia np. po wykładzie 3.60 Dyżury w środy od 12 do 13.30 (3.60) , dyżur dziekański od 9 do 10.30 (2.10)nawet (17 stycznia czy 24) W sesji pewnie od godziny 10, wchodzi się po 2 osoby Prawo określało karę grożącą sprawcy za popełnienie czynu zabronionego Jednak wymierzenie kary sprawcy wymagało jeszcze uwzględnienia zasad wymiaru kary, okoliczności łagodzących, obostrzających Zasada arbitralności – dziś nie funkcjonuje Ona dawała sędziemu bardzo dużą swobodę. Chodzi tu o szczególnego sędziego – księcia czy króla, w tych post gdzie on był sędzią, była zasada arbitralności. Miał dużą swobodę przy ustalaniu wymiaru kary. W jakich przypadkach był sędzią? W postępowaniach zbrodni przeciwko władcy – crimen lease maiestatis i przeciwko państwu – zdrada stanu. Zasada arbitralności – nie tylko sam wymiar kary, a też rodzaj kary – on sam o tym decydował, pełna swoboda np. coś nie zagrożone karą śmierci, ale on może nałożyć Rodzaje kar: -kary prywatne – tylko kary pieniężne a) główszczyzna – zabójstwo Jeśli współsprawcy – początkowo każdy z nich i tak samo z nawiązką b) nawiązka – przeciwko zdrowiu np. pobicie – opłata, kara za rany sine, krwawe, w różnej kolejności orzekano, w zależności czy odcięcie palca czy czego tam Doszło do przest zabójstwa – mogła być tez kara publiczna śmierci np. , ale poza tą karą osoba skazana za pop przestępstwa trzeba było zapłacić za głowę zabitego, a nawiązka to przeciwko zdrowiu -kary publiczne 1) kara śmierci -zwykła – tylko pozbawienie życia -kwalifikowana – na celu dodatkowe udręczenie tej osoby skazanej Mogło polegać na dodatkowym zadaniu cierpień zanim pozbawiono człowieka życia np. stopniowa mutylacja, obcinanie po palcu, wyłupanie oczu, obcięcie języka i potem dopiero powieszenie Mogło to być też zadanie dodatkowego cierpienia już w trakcie egzekucji np. wbicie na pal Już po śmierci pewne czynności na zwłokach – np. pozostawienie na widok publiczny Na ziemiach polskich a) ścięcie – to zwykła kara śmierci, ona nie pozbawiała czci (co było bardzo istotne dla przodków) b) powieszenie – uznawano, że ta kara wiąże się z utratą czci – też kara hańbiąca, ale nie miała charakteru kary kwalifikowanej – bardziej humanitarny wymiar – często tak karano złodziei c) poćwiartowanie – truncatio membrorum – kwalifikowana, dodatkowe udręczenie, orzekano w przypadku poważniejszych przestępstw, w st do hersztów band, które napadały na drogach publicznych, obj mirem królewskim d) ukamienowanie – stosowana tylko w początkach istnienia państwa polskiego XIIIw i potem zrezygnowano, charakter kwalifikowany – często w st do kobiet oskarżonych o czary e) łamanie kołem – zost wpr pod wpływem prawa niemieckiego – miała charakter kwalifikowanej kary śmierci f) spalenie żywcem – zazwyczaj odstępcy od wiary – przy czym mamy inne wyobrażenie – przygotowywano stos, ale zanim przywiązano zakładano pętle na szyję i z tyłu kat – on bardzo często dusił tą ofiarę g) utopienie – kwalifikowana – też charakter hańbiący – często w st do kobiet, zwłaszcza w przypadku dzieciobójczyń h) zagłodzenie – też kwalifikowana Kary cielesne, mutylacyjne -kary mutylacyjne - obcięcie jakiejś części ciała, okaleczenie sprawcy -kary cielesne – różny wymiar – często prawo wiejskie – chodziło o to, żeby zbyt często nie orzekać kar śmierci, kary publiczne na oczach wsi czy kilku wsi, wymiar odstraszający, prewencja np. biczowanie -kary pozbawienia wolności – wieża górna – w st do szlachty (łagodniejsza kara, dostawał jedzenie, pomieszczenie ponad pow ziemi) i dolna – w st do osób niższych stanem (poniżej powierzchni ziemi, wilgoć, lochy, zazwyczaj łańcuchami do ziemi, zazwyczaj tylko chleb i wodę, tylko tyle, by utrzymywać przy życiu) – nie orzekano tych kar często – bo dodatkowe koszty Humanitaryzacja prawa karnego – ten proces rozwinął się w XVIII wieku pod wpływem doktryny oświecenia, ze nie można orzekać pewnych kar – szczególnie wiążących się z udręczeniem sprawcy – jeśli kara śmierci to nie kwalifikowana a zwykła, jeśli kary cielne – to tak, ale nie mutylacyjne a) zasada kompletności norm prawa karnego b) niedopuszczalność stosowana analogii prawo karne powinno być skodyfikowane, kary dost do okoliczności przestępstwa, zasada powszechności, jasności, indywidualizacja kar Nie ma kary bez ustawy Kara ma być pewna, wymierzana szybko, nieuchronna, proporcjonalna do popełnionego czynu PRAWO PROCESOWE Nie było rozróżnienia na proces cywilny, karny itp. – był tylko jeden proces -określa zasady postępowania przed sądem w razie naruszenia jakiegoś prawa materialnego bądź dla jego przywrócenia, bądź wymierzenia sprawiedliwości za jego złamanie Rodzaje procedur Zgodnie z prawem polskim – post pozasądowe i sądowe Postępowania pozasądowe 1. Samopomoc Dlaczego wyst? – bo nie było sprawnie działającego aparatu sądowego, gdy orzekał sam władca, czy nieliczni sędziowie, społeczeństwo samo musiało dochodzić swoich Byli oczywiście sygnaliści (donosiciele) Justycjariusz akt oskarżenia, bronił i wyrok Zasada pisemności – wszystkie czynności spisane, jakiś protokół z takich czynności Ten proces charakter tajny – tajność bardzo daleko posunięta – tajny i w st do publiczności, rzadko jakaś publiczność mogła się pojawiać, strony procesowe rzadko uczestniczyły w czynnościach, oskarżony mogli nie wiedzieć o co oskarżony, nie wie jakie przest, nie miał wglądu do materiału dowodowego Jeśli proces w spr karnej – można stosować wszelkie środki prowadzące do przyznania się – czyli można stosować tortury ( bo nadal przyznanie się najwyższym dowodem) Jagiełło próbował, ale właśnie szlachta się nie zgadała w prawie ziemskim, wiec głownie prawo miejskie i sporadycznie w prawie wiejskim 3. Postępowanie rugowe – charakterystyczne dla prawa wiejskiego, najczęściej w majątkach prywatnych i kościelnych Nazwa od rugowników – wyznaczeni chłopi, którzy mieli zbierać i składać informacje o popełnionych przestępstwach, nie mogli ich zataić i kiedy obrady sądu musiał przedstawić info i na podstawie toczyły się postępowania Sąd zazwyczaj raz do roku i obradował o wszystkich sprawach od rugowników, sędzią najwyższym zazwyczaj pan wsi lub wskazany przez niego wójt Do składu kilka osób i sąd w takim kolegialnym składzie decydował 4. Proces mieszany – łączył elementy inkwizycyjnego i skargowego, pojawił się w XVIII wieku Charakteryzował się tym, ze mógł być wszczynany z urzędu albo na wniosek, rozdzielenie 3 ról procesowych, osobno oskarżyciel, sąd, nie można było stosować tortur, przeciwnie, domniemanie niewinności – ktoś niewinny dopóki nie udowodni mu się winy, nie ma formalnej teorii dowodowej, proces jawny, sędzia miał pełnić aktywna role – sąd jest aktywny, wątpliwości procesowe na korzyść oskarżonego 18.12.2023 Strony Powód (pierca, actor, oskarżyciel ) i pozwany (sąpierz, reus, oskarżony) Zastępstwo procesowe – strona zawsze może być zastąpiona przez inną osobę Pełnomocnik – zastępca umowny – nie działa jako pełnomocnik, a zastępca ustawowy Polegało na występowaniu osoby trzeciej w imieniu strony w procesie, przy czym skutki czynności zastępcy spadały na stronę. 1. Zastępstwo ustawowe - występowało w przypadku braku zdolności procesowe (zdolności do działania w procesie osobiście) osób, których kategorie wskazywało prawo zwyczajowe lub stanowione; dzieci – rodzice (ojciec) , osoba ubezwłasnowolniona – działał opiekun 2. Zastępstwo umowne – polegało na prowadzeniu w zastępstwie strony i z jej upoważnienia czynności sądowych przez osobę trzecią (procuratora – zastępca umowny, działa na podst umowy, zawiera ją ze stroną i na podst tej umowy dokonuje różnych czynności, z tej kat wykształci się zastępstwo zawodowe odpłatne, mniej więcej XII wiek, mężczyźni ust pełnomocnika przy sądzie i w obecności pozwanego, kobiety nie musiały mogły ust u siebie w domu, ale też w obecności pozwanego i woźnego) 3. Zastępstwo urzędowe w procesie mogło mieć charakter a) Fakultatywny – udzielano go na wniosek strony, która nie dawała sobie rady z prowadzenie sporu obowiązywała od przywileju nieszawskiego 1454 b) Obligatoryjny – dotyczyło przypadków, w których określone przez ustawę kat spraw wymagały reprezentowania strony przez fachowca 4. Zastępstwo zawodowe odpłatne – pojawiło się na przełomie XV i XVI w. Płatni zastępcy procesowi nazwali byli również prokuratorami, adwokatami lub patronami. Ograniczenia w I poł. XVIII wieku, że mieszczanin nie może wyst jako adwokat przed Tryb Koronnym/Litewskim, przed sądem sejmowym Ustawa o miastach królewskich zniosła ograniczenia – mieszczanin może pełnić funkcję we wszystkich sądach Etapy procesu 1. Postępowanie przygotowawcze -obejmowało zgromadzenie materiały procesowego, przpr śledztwa, zatrzymanie i obciążenie zarzutami 2. Postępowanie rozpoznawcze -przeprowadzano przed sądem, kończono wydaniem wyroku. 3. postępowanie wykonawcze (egzekucyjne) - miało na celu realizację postanowień sądu zawartych w wyroku. Dopiero z czasem odwołania od wyroków. Skarga (żałoba) (to coś innego niż pozew – formułowany przez sąd, inaczej niż dzisiaj) – zgłaszana przez powoda. Pozew – to formalne wezwanie strony na rozprawę sądu. Szczególne rodzaje : a) Pozew dworski, Przedst. Osobie przeb na dworze panującego – księcia, króla, nie chodziło o jakiekolwiek postępowanie, a takie, które miało się toczyć przed sądem panującego – jeśli to on miał rozstrzygnąć spr to pozwanemu przedst. Pozew dworski b) Pozew sądowy, Syt kiedy pozwany przebywał akurat przed sądem, sąd pracuje przez cały rok, przed budynkiem, kilka spraw na raz, rozp spr zak wszystkie post, przejeżdżał gdzieś dalej i dopiero wtedy, ale gdy ktoś przebywał akurat to też można c) Pozew licowy, Też o char ustnym, w ten sposób pozywano osobę, która miała przy sobie lico – rzeczy skradzione – pozew skierowany wobec osoby, która jest o przest kradzieży – złapana z tą rzeczą d) Pozew gwałtowny. Sformułowany wobec osoby złapanej na gorącym uczynku, wyjątek – nie był formułowany przez sąd, a przez osobę zainteresowaną, osoba, która miała interes prawny, ale to sąd spr proces To było wezwanie na rozprawę i najpierw miał charakter ustny i kiedy sąd sformułował ustnie to sędzia przedst. Woźnemu sądowemu (analfabeta 99%) – uczył się pozwu na pamięć Woźni – mężczyźni – osoby obdarzone fenomenalną pamięcią – musiały nie dać się zastraszyć, bo osoba rożnie reagowała na treść pozwu – nie mógł się pomylić – jeśli źle powiedział, to sąd jeszcze raz musiał sformułować pozew (bo nieskuteczne by było) – woźny składał przysięgę – słowo duża wartość Pozwy pisemne z czasem (nawet do Upadku I RP pozwy ustne funkcjonują, bo pisemne formułowano w st do szlachty posesjonackiej, społeczność chłopska – pozwy charakter ustny W przyp nieposesjonatów i woźny nie mógł przedst. – to wygłaszał w miejscu publicznym np. na rynku Pozwy o szczególnym char - ustny Elementy pozwu – jeśli któregoś brakuje, nieważny, od nowa pozew a) Podmiot wyst pozew, tytuł sędziego wzywającego na rozprawę b) Strony sporu, powód i pozwany c) Miejsce stawienia się do sądu d) Termin rozprawy e) Przedmiot sporu i jego wartości f) Data i miejsce wyst pozwu g) Pieczęć i podpis wystawiającego go sędziego Woźnemu jakiś przedmiot – np. laska sędziowska – musiał wyrecytować i dotknąć laską sędziowska Później od 1523 formulla processus – tylko brak el istotnych nieważność pozwu, jeżeli jakieś inne uchybienia nie skutkowały nieważnością pozwu Pozew musiał być w st do posesjonata sf pisemnie Wstrzymanie postępowania 1. Azyl wojewodziński (przemirze)