Pobierz Historia psychologii - Notatki - Psychologia - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity!
Doświadczenie nie jest tylko odbiciem aktualnych wrażeń, ale jest aktywne - wypróbowywanie, doznawanie konsekwencji własnego działania. Doświadczenie może mieć także charakter pasywny. Te dwie fazy są miarą wartości doświadczenia. Jeżeli brak jest informacji zwrotnej o konsekwencji działania, mamy do czynienia z działaniem impulsywnym i rozproszonym od wewnątrz. Z uwagi na stopień refleksji do własnego działania, wyróżnia się: 1. doświadczenie pierwotne-proces szukania powodzenia metodą prób i błędów. Charakterystyczne dla niego jest zakłopotanie w skutek zawikłania w niejasną sytuację i przewidywanie przypuszczające. 2. doświadczenie refleksyjne-proces starania się o odkrycie pewnych hipotetycznych związków _____ co robimy, a konsekwencjami naszych procesów. Jest tu faza szukania powodzenia, ale uwzględnia się przewidywane skutki. Ma tu miejsce staranny przegląd danej sytuacji, wypracowani próbnej hipotezy odnośnie poradzenia sobie z trudnością, oparcie się na hipotezie jako planie działania. Jest twórcą teorii myślenia jako aktywności zmierzającej do pokonywania trudności.
23. Prace i poglądy McKeen Cattella.
J. Mc. Cattell (1860-1944) uczeń Wundta, zastosował po raz pierwszy próby laboratoryjne, służące do badań nad szybkością reakcji jako sprawdziany, czyli testy, bystrości umysłowej (1890). Jego zdaniem, szybkość reakcji na podniety odzwierciedla stan sprawności układu nerwowego, w ujęciu psychologicznym zaś- poziom inteligencji danej osoby. Przypuszczenie to nie było w prawdzie bezpodstawne, ale nie było dość pewne ani wystarczające jako podstawa dla teorii testów. Trzeba przyznać, że szybkość znamienna jest dla temperamentu jak dla inteligencji, że bystrość umysłowa częściej polega na pokonywaniu badań trudnych nią na szybkości orientacji, że często z szybkością w parze idzie wzrost rozmiaru błędów. Te argumenty wziął przede wszystkim i je zmodyfikował, francuski psycholog Alfred Binet.
24. Założenia psychologii funkcjonalnej według James Angella.
J. R. Angell (1863-1921) - w 1907 wydaje swój podręcznik „ Dziedzina psychologii funkcjonalnej”, jak na to nazwa wskazuje funkcjonalizm akceptuje pojęcie funkcji, czyli czynności. Realnie istnieje żywy strumień świadomości, stanowiący swoistą czynność organizmu o istotnym znaczeniu życiowym, oraz że struktury i elementy treści świadomości są sztucznymi wytworami abstrakcji. Według funkcjonalistów, nie jest na tyle ważne, z czego składają się treści świadomości/różne struktury psychiczne np. spostrzeżenia wzrokowe przedmiotów, lecz do czego służą, jaka rolę spełniają, czyli jaka jest ich funkcja. Wszystko spełnia w organizmie jakąś życiowa funkcję, jest potrzebne do życia. Co musi się odnosić oczywiście nie tylko do świadomości, lecz przede wszystkim do jej poszczególnych procesów.
25. Robert Woodworth i jego koncepcja psychologii dynamicznej.
R. Woodworth (1869-1962) - następca Cattella „Psychologia dynamiczna”-1918; „Psychologia eksperymentalna ”- 1954 koncepcja ta polega na działaniu czynników sprawczych, dlatego autor tej teorii interesował się motywacją. Dlaczego? To było jego główną dewizą w poszukiwaniu spójności zachowań biologicznych określanych jako popęd. Instynkt miał dla
niego raczej znaczenie filozoficzne. Organizm, określał jako coś pośredniego między bodźcem i reakcją.
26. Stanley Hall „Psychologia młodości, psychologia starości, życie i
wyznania psychologa”.
Stanley Hall ( 1844-1922 )- Jeden z głównych inicjatorów psychologii eksperymentalnej w USA. W 1887 r. założył pierwsze w USA czasopismo psychologiczne Amerykański Dziennik Psychologiczny. Pracował w wielu uniwersytetach w USA, a najdłużej jako profesor psychologii w Clark - University. W 1892 r. odbyła się pierwsza konferencja Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego, którego został prezesem. W 1904 r. wydał czasopismo dotyczące psychologii religii, w 1915 r. czasopismo psychologii stosowanej. W 1909 r. do Clark - University zaprasza Younga ( przeniesienie psychoanalizy na grunt amerykański ). Jako pierwszy oprócz obserwacji systematycznej na wielką skalę zastosował metodę ankiety. Jest twórcą psychologii rozwojowej, promotorem psychologii wychowawczej i psychologii religii. Stworzył tzw. psychosciensis- twór eklektyczny (syntetyczny ) z wyakcentowaniem psychologii wychowawczej. Nazywa się go "Darwinem psychiki", bo wprowadzał w swojej teorii idee ewolucji.
27. Idee ewolucjonizmu K. Darvina i znaczenie jego prac dla psychologii.
Teoria ewolucji, czyli stopniowego rozwoju świata roślinnego i zwierzęcego była wyrazem rozwoju nauki przełomu XVIII i XIX w. Ideę tę podjął Jan Lamarc w swojej Teorii fizjologicznej. Głosi w niej trzy tezy:
_1. Organizm w celu zaspokojenia swych potrzeb musi przystosować się do różnych sytuacji środowiska.
- Sytuacje, które wymagają przystosowania powodują, że organizm wykorzystuje pewne części ciała.
- Ćwiczenie pewnych części ciała powoduje ich rozwój. Zmiany są dziedziczone przez potomstwo._ Trzecia teza została odrzucona przez genetyków. Karol Darwin ( 1809-1882 ) O pochodzeniu gatunków metodą doboru naturalnego. Aby uzasadnić swoje tezy o istnieniu ewolucji zbierał dokumentację przez 30 lat. 1.Z punktu widzenia ewolucji zjawiskiem istotnie ważnym jest zmienność w świecie istot organicznych. Potomstwo różni się zawsze nieco od swoich rodziców, także między rodzeństwem występują pewne różnice. 2. W świecie istot żywych toczy się nieustanna i powszechna walka o byt. 3. Czynnikiem, który ustawia walkę o byt są korzystne zmiany indywidualne. 4. W walce o byt dokonuje się naturalna selekcja osobników gorzej przystosowanych. 5. Na zasadzie selekcji naturalnej odbywa się u istot wyższych dobór płciowy. 6. Korzystne dla gatunku zmiany przystosowawcze dziedziczą się. Darwin zastosował metodę indukcyjną. Świadomość obejmuje wiele różnych reakcji organicznych. Niektóre z nich są bezsensowne, ale w świetle rozwoju filogenetycznego mogą nabrać nowego znaczenia np. zgrzytanie zębów człowieka jest bezsensowne ale u zwierząt ma swoje znaczenie. Jest to jeden z powodów ewolucyjnych.
Odpowiednikiem hierarchii układu nerwowego jest hierarchia osobowości (cechy psychiczne). Układ ten opiera się ostatecznie na wrodzonych odruchach i instynktach. Jego szczytem jest całokształt nabytych w ciągu życia pojęć, uczuć, postaw, cech charakteru.
30.Założenia asocjacjonizmu bodźca i reakcji w pracach i poglądach
J.P. Pawłowa.
Iwan Pawłow (1849-1936 ) fizjolog. Rozwija formy psychologii obiektywnej zbudowanej na teorii odruchu. Badał funkcjonowanie układu pokarmowego i wpływ na niego układu nerwowego. Około 1879r. zaczyna badania. W 1897r. publikuje ich wyniki. Twierdzi, że całokształt zewnętrznych i wewnętrznych czynności zwierząt wyższych można śledzić w oparciu o pojęcia z zakresu fizjologii systemu nerwowego. Wyróżnił zmienne zależne - bodźce oraz zmienne niezależne - reakcję. Rozróżnił reakcje:
- bezwarunkowe - więź między biologicznie znaczącym bodźcem i reakcją organizmu jest traktowana jako reakcja wrodzona.
- warunkowe - powstaje w wyniku kojarzenia bodźca biologicznego objętego z bodźcem znaczącym biologicznie . Podanie psu pokarmu do pyska wywołują u niego wydzielanie śliny. Reakcja ta jest nazywana bezwarunkową, natomiast pokarm bodźcem bezwarunkowym. Jeżeli bezpośrednio przed podaniem psu pokarmu zadzwoni dzwonkiem to po kilku próbach na sam dźwięk dzwonka pies zaczyna wydzielać ślinę. Tego typu bodziec nazwał bodźcem warunkowym a wydzielanie śliny na dzwonek reakcją warunkową. Reakcja taka wytwarza się dzięki wielokrotnemu łączeniu się dźwięku dzwonka z pokarmem. co określone zostało jako wzmocnienie bodźca warunkowego przez bodziec bezwarunkowy. W1904r. Pawłow otrzyma za swoje badania nagrodę Nobla.
31. Prace Hermana Ebbinhausa i opracowany przez niego model
eksperymentu psychologicznego.
H. Ebbinghaus (1850-1909) - prof. Uniwersytetu w Berlinie i Wrocławiu, oprócz pracy „O pamięci”, napisał „ Zarys psychologii ”-1908.
32. E. Thordike konsekwencjonizm bodźca i reakcji.
Edward Thorndike (1874-1949 ) konsekwencjonizm Studiował w Harwardzie pracę pisał u Cattella na temat inteligencji zwierząt. Pawłow wyrażał się o tej pracy z szacunkiem, traktując ją jako studium o zachowaniu. Uważany jest za twórcę koneksjonizmu. Wysuwa następujące postulaty:
1. Zachowanie jest wynikiem koneksji między organizmem a środowiskiem. Reakcja na jedną sytuację staje się bodźcem dla innej sytuacji-koneksje związki występują w _długich seriach.
- Zachowanie jako proces można ujmować ilościowo, jest ono mierzalne._
Zasady koneksji :
1. Prawo ćwiczenia-częstotliwość zaistnienia jakiegoś zachowania jest czynnikiem _utrwalającym.
- Prawo efektu-efekt ma miejsce, gdy osobnik odczuwa raczej przyjemność niż_ złudzenie, w tym sensie, że nie musi niczego unikać. Nie akcentował tutaj poczucia zagrożenia, ale sam efekt nastąpienia reakcji.
W swych pierwszych badaniach nad zwierzętami zaobserwował proces uczenia się metodą prób i błędów. Rola kary i niezadowolenia jest w pełni porównywalna do roli nagrody. Dokonał w ten sposób pewnej modyfikacji prawa efektu, przypisując większą rolę nagrodzie. Funkcje mózgu stanowią fizjologiczną podstawę wzmocnienia.
33. J. Watson założenia behawioryzmu.
John Watson (1878-1958 ) Psychologia, jak ją widzi behawiorysta Profesor uniwersytetu w Baltimore, tam też kierownik laboratorium psychologicznego. Radykalnie skrytykował psychologię świadomości. Psychologia jest nauką obiektywną jedną z dziedzin nauk przyrodniczych. Jej teoretycznym celem jest przewidywanie i kontrolowanie zachowania. Nauka, która ma być obiektywna powinna być społecznie sprawdzana, kontrolowana, przewidywana. W ten sposób ujmujemy tylko to co zewnętrzne. A zatem nie można obiektywnie ujmować stanów wewnętrznych. Aby można było sprawdzić, trzeba określić wzajemną współzależność i mieć możność powtórzenia badania. Watson podaje ujednolicony schemat reakcji zwierzęcia (zachowanie człowieka stanowi tylko część całościowego programu behawiorystów). Obserwował tylko to zachowanie zwierząt, które bada właściwości fizjologiczne, jak skurcze, wydzielanie gruczołów. Tak można określać właściwości bodźca i reakcji, stąd model S-R. Behawioryzm Watsona nie uprzywilejowuje żadnych części organizmu. Układ nerwowy funkcjonuje przez właściwy łuk, a jego właściwością i funkcją jest koordynowanie. Zachowania, które są utrwalane nazywają się nawykami. Rozwój jest więc procesem kształtowania się nawyków i organizacji tych nawyków w system. W związku z tym ten kierunek w psychologii został określony uczeniem się. Psychologowie orientacji pawłowskiej zarzucali Watsonowi, że umniejsza rolę kory mózgowej.
34. Założenia strukturalizmu Titchenera.
Programowe wyłączenie wszelkich czynników pośredniczących do rozłamu. Okazało się bowiem, że nie ma ścisłej zależności między bodźcem a reakcja, ponieważ jest ona zawsze modyfikowana przez pewien zespół czynników wewnętrznych. Powstały dwie opcje:
- Dążyła do zastąpienia praw deterministycznych przez zależność statystyczna. Skłania się ku przekonaniu, że zależność między bodźcem a reakcją może określać jedynie stopień podobieństwa. Zadaniem nauki jest określenie stopnia tego podobieństwa. Tutaj J.Watson i B. F. Skinner.
- Druga linia behawiorystów biegła ku ratowaniu deterministycznego sposobu myślenia. Było to możliwe jedynie przez zrezygnowanie z klasycznej formuły S-R i wprowadzenie
James Braid w 1846 r. przyznał zasługi mesmeryzmowi, konkretnie stanowi trans. Jest to sen spowodowany przez sparaliżowanie mięśnia oka wskutek pracy w czasie transu. W 1856 r. Braid używa terminu hipnotyzm w sen, co obaliło teorię o zmęczeniu oka. Szkoła nansyjska: Bernheim i Liebault psychiatrzy francuscy - hipnoza, że hipnoza i historia przynależą do sugestii. Może to być pomocne w usunięciu lokalnego paraliżu. Szkoła paryska: Charco - psychiatra - aby leczyć historię stosuje się formy snu hipnotycznego. Na jawie i w zdrowej osobowości człowieka jest czynnością całością. W czasie snu tworzą się dwie osobowości, które o sobie nie wiedzą. Piotr Janet - twórca teorii podświadomych mechanizmów, dostarcza przesłane do pojmowania psychiki osobowości. Mówił o rozszczepieniu osobowości. W czasie hipnozy osoba zachowuje się inaczej niż na jawie. Osobowość jest to całość wyobrażeń i skłonności.
38. Z. Freud działalność badawcza.
Zygmunt Freud (1856-1936) „Wstęp do psychoanalizy”, „Wizerunek własny”, „Psychopatologia dnia codziennego”. Studiował w Wiedniu i tu działał prawie do końca życia. Zmarł w Londynie. Od 1920 r. był profesorem neuropatologii na uniwersytecie w Wiedniu. W latach 1885-1886 był uczniem Charcosta. W 1910 r. wyjechał do USA na II Kongres Psychologiczny. Dwa lata później założył Międzynarodowe Towarzystwo Psychologiczne. Własną pracę rozpoczyna od zagadnienia historii. W jej leczeniu posługuje się początkowo hipnozą. Niepowodzenia w jej stosowaniu skłoniły go do szukania nowej metody leczenia i osobliwej teorii osobowości. Freud zaczął akceptować rolę wzruszeń i popędu. Stopniowo jego teoria podświadomości - osobowości stawała się teorią podświadomych popędów. Osobowość jest organizacją doświadczeń pod wpływem energii instytutu seksualnego. Narzuca się więc potrzeba opracowania patogenezy histerii i innych nerwic z zakłóceń czynności seksualnych oraz ontogenezy normalnej osobowości z przeobrażeń instynktu seksualnego pod wpływem doświadczeń osobistych.
39. Z. Freuda koncepcja osobowości i metody jej analizy.
Freud rozpoczął swoją karierę od konstrukcji metody i ulepszając ją w praktyce, stopniowo rozbudował swą teorię. Sens metody psychoanalizy polega na wydobywaniu z podświadomości pacjenta ukrytych, dręczących go i powodujących nerwicę kompleksów. Można to osiągnąć za pomocą hipnozy, sugestii. Podstawą praktyki psychoanalitycznej stanowiła metoda swobodnych skojarzeń w której pacjent mówił wszystko co przychodziło mu na myśl. Świadomość jest powierzchnią życia psychicznego. Istotą jego jest podświadomość. W niej tkwią ślady po wszystkich doświadczeniach osobistych danego osobnika oraz po doświadczeniach całego gatunku ludzkiego. Doświadczenie jest swoistą energią uzależniającą wszelkie poczynania ludzkie w przystosowaniu się do konkretnych doświadczeń. Energia ta pcha człowieka przed wszystkim do zachowania gatunku jest więc głównie natury seksualnej. Popęd seksualny rządzi ludźmi obojętnie czy zdają sobie z tego sprawę czy nie. Ujawnienie popędu seksualnego hamowane jest przez tradycję, zasady moralne itd. Na tym tle powstają konflikty między "zasadą rzeczywistości" a "zasadą rozkoszy". Pragnienie seksualne kiedy zostaje
stłumione jest zepchnięte do podświadomości gdzie trwa nadal. Pojawia się jednak w symbolicznej treści marzeń sennych i marzeń na jawie. W pewnych wypadkach stłumienie pragnień seksualnych stanowi przyczynę nerwicy.
40.Rozwuj idei psychoanalizy w Europie i w Stanach Zjednoczonych.
Carl Gustav Jung (1875-1961) Psycholog i psychiatra szwajcarski, studia w Bazylei. Paryżu: kierownik kliniki psychiatrycznej w Zurychu. Od 1907 r. zwolennik Freuda. W 1910 r. na II Kongresie Psychoanalitycznym założył Towarzystwo Psychologiczne, którego prezesem był Jung. w 1913 r. zrywa z koncepcją Freuda. W 1948 r. zakłada Instytut Junga. Opracował teorie typów psychicznych opartą na materiale obserwacyjnym i historycznym. Rozróżnił dwa podstawowe typy osobowości introwertyka i ekstrawertyka, tj. człowieka zwróconego ku własnemu wnętrzu i zwróconego ku światu zewnętrznemu. Z nich wywiódł szereg typów pochodnych. Za podstawę rozróżnienia przyjął jakość podstawy wobec rzeczywistości. Alfred Adler (1870-1937) psychiatra, pracował na uniwersytecie w Wiedniu i Columbii. W 1910 r. utworzył „ Pogląd psychologiczny”- czasopismo redagowane przez samego Adlera. W 1913 r. odstąpił od Freuda. Uważany jest za twórcę psychologii indywidualnej. Życie psychiczne powinno być traktowane całościowo, a więc na plan pierwszy w badaniu psychologicznym należy wysuwać problemy osobowości. Adler przeczył istnieniu jakichkolwiek roli przemocy w życiu człowieka, a jeśli to przypisywał je warunkiem środowiskowym. Osobowość to odzwierciedlenie warunków otoczenia i przebiegu życia. Dziedziczność ma pewną rolę aczkolwiek pośrednią. Między ludźmi już od niemowlęctwa, istnieją rozmaite różnice fizyczne żyjąc w społeczeństwie nieustannie się porównują ( oglądając się w zwierciadle społecznym ). Na tym powstaje przykre poczucie własnej niższości, a to może stanowić zarzewie nerwic. Ludzie nabywają w ciągu swojego życia energii instynktowej, energii mocy. Najpierw więc starają się te braki uzupełnić, lub je ukryć. Starają się wyrównać defekt przez osiągnięcie na innym polu. Świadomość braków i potrzeba działań kompensacyjnych, oto energia działalności życiowej człowieka.
41.Idee psychologii humanistycznej w pracach W. Diltheya, W. Sterna
i E. Sprangera.
Od lat 60-tych psychologia humanistyczna określana jest jako trzecia siła, czyli jako trzecia szkoła psychologiczna w odniesieniu psychoanalizy i behawioryzmu. Jej głębokie zainteresowania człowieka nie zależy w głównej mierze od tradycji psychologicznej, lecz od religii, filozofii, literatury i całej historii humanizmu. Ideę psychologii humanistycznej zawdzięcza się szczególnie Willielmowi Diltheyowi (1833-1911 ). Profesor na uniwersytecie w Bazylei, Wrocławiu, Berlinie. Stworzył psychologię rozumiejącą. Opierał się na założeniu, że o człowieku dowiadujemy się przez poznanie historii świata, w którym człowiek działa i żyje. Człowiek istnieje ponad światem przyrody. świat historyczny jest to związek działania wytwarzający i zachowujący treść duchową dla pokoleń. Każda epoka charakteryzuje się jakimś zespołem wartości, celowym ukierunkowaniem. Przedmiotem psychologii jest człowiek wyodrębniony ze związku społeczno - historycznej rzeczywistości. Związki psychiczne tworzą strukturę
Tutaj humanizm przyjmował wartości ponadczasowe poprzez: dzieła sztuki, które wyrażają to co jest specyficznie dla ludzi. Człowiek w świecie wartości. Jednostki przemijają, a kultura jest wieczna Psychologia - jako pierwsza i podstawowa dziedzina humanistyczna. Jednostka - wyodrębniona ze względu na świat kultury i sztuki, psychologia wyjaśniona przez Ebbinghausa i Herberta Psychologia humanistyczna - to dziedzina nauki rozumiejąca człowieka, bo dąży do zrozumienia zjawisk psychologicznych tworzących całość. Przez przeżycia i zrozumienie człowiek dochodzi do świadomości kultury oraz do źródła wiedzy o rzeczywistości. Wyrazem tego są osobiste doświadczenia życiowe, czego z kolei warunkiem jest empatia
E. Spranger (1882-1962) "Formy życia" 1914 Człowieka można zrozumieć jako istotę: duchową, historyczną, kulturową. Duchową, jeżeli doświadcza wartości ponadczasowych i dlatego staje się spójną osobowością, która pod wpływem wytwarza kulturowych - historycznych z kolei jest zdolna wytwarzać nowe dobra kulturowe. Rozwój psychiczny polega na wrastaniu w świat kultury. Człowiek ma wyposażenie duchowe potrzeby wyższe a nie jest tylko Zespołem Funkcji Psychicznych. Prąd historyczny czyni go nosicielem form duchowych. Mogą one powstać w historyczno - społecznym procesie rozwoju. Zwartość, przeżywania i tworzenie wartości ponadczasowych nadaje organizuje wewnętrznie. Dlatego człowiek jest strukturą teleolgiczną (celowość ). 6 sposobów na wartościowanie : żadna z nich nie pojawia się w formie czystej 1 typ teoretyczny - poznanie 2 typ estetyczne - harmonia 3 typ ekonomiczny - użytkowość, skuteczność 4 typ religijny - poznanie absolutnej prawdy 5 typ społeczny - dobro wspólne 6 typ władczy - panowanie nad sytuacją
W. Stern twórca psychologii personalistycznej osoba - jest jednością w wielości a nie mnogości (zlepek) Rozwój psychiczny - teoria dwuczynnikowa rozwoju (poprzez otoczenie lub dziedziczenie)
Osoba to całość :
_- zmierzająca ku celowi
- technologiczna
- zdolna do doświadczeń
- do przyswajania celów z zewnątrz
- otwarta na wartości wyższe_
Współcześni humaniści - początek "Psychologia humanistyczna" 1_. Maslow_ i jego teorie potrzeb lata 60-te ukierunkowanie na rozwój
- Roger t-relacja terapeuta-pacjent
- Charlota Bulder, K. Horney - wartości i cele życiowe 4_. Allport_
ALLPORT Cechy osoby dojrzałej: a) poszerzenie zainteresowań b) umiejętność zdystansowania się do siebie - poczucie humoru c) zdolność do refleksji d) rozwój systemu wartości e) integracja przez rozwój poglądów, filozofii życiowej
42. Psychologia w Polsce w okresie od 1914 do 1939.
Prof. Wiszniewski 1865 Zajmował się typami psychicznymi - na wzór Teofrasta Trentowski - pedagog - 1869 " Chowanna " opracował teorię wychowania na przedszkolach terbartowskich Ochorowicz - " Duch z mszą " - " O kształtowaniu własnego charakteru " LWÓW Twardowski - uczeń Brentan’y 1885 objął katedrę filozofii we Lwowie Procedura opisu zjawisk: wyjście - proste zjawisko psychologii podlega analizie, ku temu poglądowi dochodzi się od uogólnień, opis uzyskujemy na drodze intuicji. Wyróżniał psychologię: a. eksperymentalna - fakty psychologiczne _1) obserwację
- wywiad
- kwestionariusz_ b. opisowa - opis i klasyfikacja zjawisk _1) przedstawienia
- przekonania
- uczucia
- pragnienie_ Jako intencjonalne akty świadomości istota zjawisk - z introspekcji Wykorzystuje się tu to co wczesnej zostało ujęte jako istota przez metodę opisową. Posługuje się uogólnieniem indukcyjnym. Co konkretne- istotne wewnątrz oglądanych cech jego introspektywność , subiektywność, nie zmysłowość czy oczywistość 1901 - Laboratorium psychologiczna założyli uczniowie Ajdulweiwcz, Wilwicki, Kreutz 1898 - " Wyobraźnia i pojęcie " Heinrich U.J. KRAKÓW 1903- Pracownia psychologiczna - założenie tam szkoły psychologii wundtowskiej 1907- " Psychologia uczuć " - napisał uczeń: Szewczuk
WARSZAWA Abramowsk i Psychologia z psychoanalizą - próba połączenia " Teoria jednostek psychicznych " W. Dawid (1858-1911) " O duszy nauczycielstwa "
