Pobierz Historia starożytna antyk grecko-rzymski i więcej Notatki w PDF z Historia starożytna tylko na Docsity!
Grecja
MINOJCZYCY
Tak nazwał twórców najstarszej cywilizacji świata greckiego Artur Evans, który w pierwszej połowie XX w. prowadził wykopaliska w Knossos. W ośrodku tym odkrył pozostałości imponującego pałacu (podobne, aczkolwiek mniej imponujące odkopano m.in. w Fajstos i Mallii). Sądził on, że rezydował w nim legendarny król Krety Minos, wokół którego koncentrowało się wiele greckich mitów (np. te o Minotaurze i Tezeuszu, Dedalu i Ikarze). Niestety nie sposób zweryfikować tej tezy. Budowla powstała ok. 1700 r. p.n.e.; pełniła funkcję centrum politycznego (stanowiła siedzibę władcy) i gospodarczego (znajdowały się tam warsztaty i magazyny) państwa. Apartamenty króla i sale oficjalne upiększano wielobarwnymi freskami o motywach roślinnych i zwierzęcych (popularne były zwłaszcza byki) oraz scenami kultowymi. Do wielu pomieszczeń doprowadzono bieżącą wodę. Minojczycy prowadzili szeroko zakrojoną działalność handlową: ceramikę minojską znajdujemy na wyspach Morza Egejskiego, wybrzeżach Azji Mniejszej i w Egipcie, a ślady ich dużego znaczenia w basenie Morza Egejskiego zachowały się w przekonaniu późniejszych Greków o thalassokracji kreteńskiej. Około 1450 r. p.n.e. prawie wszystkie pałace minojskie, z wyjątkiem Knossos, uległy zniszczeniu. Wśród przyczyn upadku wymienia się inwazję Achajów (Greków) z Grecji kontynentalnej, zamieszki wewnętrzne, katastrofy naturalne (przez długi czas upadek pałaców wiązano z wybuchem w drugiej połowie XV w. p.n.e. wulkanu na wyspie Thera, odległej od Krety o 100 km), lecz trudno o pewne rozstrzygnięcia.
MYKEŃCZYCY
Cywilizacja mykeńska bierze swoją nazwę od Myken, twierdzy wybudowanej w pierwszej połowie II tysiąclecia p.n.e. Tak samo nazwano osadę. Wedle Greków warownia ta nie mogła być dziełem ludzi; jak wierzono, mieli wybudować ją cyklopi, którzy na własnych barkach nosili ogromne nieociosane bloki wapienne i układali je jedne na drugich, tworząc mur szeroki i gruby na 8 metrów, a długi na 900. Po nawiązaniu kontaktów z Minojczykami w Grecji kontynentalnej zaczęły powstawać pałace, lecz w przeciwieństwie do kreteńskich były one otoczone murami (wyjątek stanowi tu najlepiej zachowany pałac w Pylos), nie było w nich toalet i dziedzińców, a na zdobiących ściany malowidłach dominowała tematyka wojenna. Pałace mykeńskie pełniły podobne funkcje, co u Minojczyków: stanowiły siedzibę wanaksa i ośrodki produkcji rzemieślniczej. Na przykład w Pylos zachowały się rachunki, z których dowiadujemy się o racjach żywnościowych dla pracujących przy wyrobie tkanin kobiet i dzieci. Nie mamy pewnych informacji na temat powiązań między pałacami, lecz wielu uczonych sądzi, że między XIV a XII w. p.n.e. w Grecji istniało silne państwo ze stolicą w Mykenach, a inne pałace stanowiły siedziby namiestników. Wskazują na to źródła hetyckie, mówiące o potężnym władcy Ahhijawy, czyli prawdopodobnie Achajów (tak dawniej określano Greków). Nie bez znaczenia jest też wymowa eposów Homerowych, w których król Myken Agamemnon stoi na czele innych władców walczących pod Troją. W XII w. p.n.e. rozpoczął
się długotrwały proces upadku cywilizacji mykeńskiej: niektóre pałace zostały zniszczone, inne opustoszały. Był to proces długotrwały, lecz niewiele o nim wiemy – nie bez powodu okres, który wówczas się rozpoczyna (XII‐IX w. p.n.e.), otrzymał nazwę Wieków Ciemnych 3 tys- 1600 minojczycy Mykeny - wojna trojańska XII wiek migracja indoeuropejczyków (Dorowie) -> migracja mykeńczyków na wschód Okres destabilizacji/wieki ciemne/,,greckie średniowiecze” ogólny kryzys,upadek |—> w sztuce okres protogeometryczny ok.1050-900 pne (uniknie przedstawień ludzkich,badacz A.Conze), początek epoki żelaza, brak architektury monumentalnej —> OPRÓCZ Lefkandi na Eubei (heroon?) X wiek (WYJĄTEK!!!) *Powstanie nowych organizacji politycznych, zarządzanych przez basileusa, radę starców i zgromadzenie wojowników. Polis —> Wspólnota obywateli! greckie miasto wraz z przyległymi do niego obszarami Na początku raczej tyrania ale generalnie oligarchia,demokracja Agora Znajomość monety (zwyczaj przejętny z Lidii) Zjednoczenie dopiero pod władzą macedonii (polis podstawową formą państwowości greków) Definicja wg wipszyckiej Koinonia = wspólnota obywatelska (Arystoteles) Geneza polis: Synojkizm - łączenie się odrębnych gmin we wspólny organizm polityczny Sparta (5 wsi) Ateny (4 fyle w czasach Tezeusza?) Fyla - jednostka terytorialno-plemienna Polis ->obywatele - politai ->ziemia (terytorium) ->zgromadzenie ludowa - eklezja,apella ->armia obywatelska Mieszkancy Politai Cudzoziemcy - metojkowie,periojkowie Niewolnicy/ludność zależna
Wielka Kolonizacja (VIII – VII w. p.n.e.); przyczyny:
➢ - głód ziemi, który występował w mało urodzajnej Grecji właściwej; w koloniach nad Morzem Czarnym czy Italii ziemia była daleko żyźniejsza; ➢ - brak wielu surowców mineralnych niezbędnych do rozwoju rzemiosła; docierały one do Hellenów drogą handlową (korzystniej jednak było przynajmniej częśd szlaków handlowych mied w swoim rękach i nie dzielid się zyskami z obcymi) ➢ - chęć posiadania własnych faktorii handlowych w dalekich krajach i eksportowania z Grecji towarów, z których słynęła – ceramiki, wina i oliwy – w zamian za żywnośd, produkty rzemiosła, niewolników itp. ➢ - przyrost demograficzny w polis Grecji właściwej ➢ - nierówny podział własności ziemi uprawnej ➢ - napięcia społeczne wewnątrz polis – niezadowoleni i niewidzący dla siebie perspektyw mogli ➢ szukać szczęścia w koloniach, a wpływowa arystokracja rządząca w tym czasie w polis miała możliwośd pozbywania się niepożądanego „elementu” społecznego Apoikia - kolonie które same zakłaały kolonie, niezależne od metrepolis Metrepolis - polis założycielska kolonii Oikistes - założyciel kolonii Emperion - faktoria handlowa ——————————- 19 grudnia Grecja archaiczna x-vi wiek ATENY Geografia aten: Ubogie gleby (czerwona glin) Figi,winogrona Pireus Kopalnie laukarion
Reformatorzy:
- Drakon (621)
- Solon (594)
- Pizystrat (546)
- Klejstenes (508)
Kodeks Drakona:
- Pierwszy spisany kodeks
- Prawdopodobnie była to kodyfikacja istniejących praw zwyczajowych
- Porównywalny z prawami hammurabiego
- Wszystkie prawa (oprócz zabójstwa) uchylone przez Solona
- Prawa spisane dla wszystkich - podważono potęgę arystrokracji
- Ponoć bardzo okrutne
Lista archontów:
Solon -594- Pizystrat 550- Hipparach Hippiasz Klejstenes 513- Kimon 479- Efialtes 462 - ograniczył funkcje areopagu Perykles 461- Kleon 429- Solon: (O nim pisali Arystoteles, Plutarch i Herodot) Arystokrata -eupatryda Poeta Nie twierdził że doznał objawienia boskiego W jego czasach w wielu poleis władzę przejmowali tyrani Reformy Solona 594/593: ➢ 1. Strząśnięcie długów - zniósł niewolę za długi ➢ 2. Nadał wolność (bez praw obywatelskich) dotąd niewolnym chłopom ➢ 3. Timokracja - władzę mają bogaci (nie ze względu na pochodzenie,w praktyce oligarchia) ➢ 4. Podział społeczeństwa na 4 kategorie względem majątku: Pentakosiomedimnoi (produkacja zboża 500+ medymnów) mogli być strategoi, wszystkie urzędy Hippeis - 300-500 jazda Zaugitai - 200-300 hoplici/piechota Thetes<200ochotnicy do pracy na okrętach ➢ 4. Zmnejszył role archontów i areopagu - decyzje o zabójstwach, wojnie i pokoju,zdrdę stanu ➢ 5. Rada 400/boule - przygotowywała wnioski dla eklezji, 4 fyle wybierały po 100 członków ➢ 6. Heliaja - 6000 sędziów, sąd ludowy ➢ 7. Eklezja - klasy od 1-3, coroczne wybory ➢ 8. Reforma monetarna ➢ 9. Ujednolicenie wag i miar
Społeczeństwo Aten w okresie klasycznym:
➢ Obywatele → Mężczyzni których ojcowie posiadali obywatelstwo a matki były córkami obywateli. Konieczne było wpisanie na listę obywateli demu, w IV wieku pełnię obuwatelstwa zyskiwał dopiero po odbyciu efebii. ➢ Obcokrajowcy –> Metojkowie mieszkający na stałe, ludzie wolni ale bez praw politycznych, musieli płacić specjalny podatek i mieli obowiązek służby wojskowej przede wszystkim we flocie, w sprawach urzędowych reprezentowani przez tkz. prostates. ➢ Niewolnicy
Zasady demokracji
➢ isonomia - słowo to pierwszy raz użyte (obok terminu demokratia) przez Herodota; oznaczało równość wobec praw, dokładnie „równość przed prawem” ➢ isegoria - swoboda wypowiedzi; udział obywateli w zgromadzeniu miał zapewniać realizację tej podstawowej zasady równości, jaką było prawo do wypowiedzenia się na tym forum, uważane za fundament demokracji; każdy obywatel mógł nie tylko brać udział w dyskusji, ale, co ważniejsze, w postawionej przez prytanów sprawie sformułować własny projekt uchwały, a przewodniczący obrad (jeden z prytanów wyłoniony losem) musiał taki wniosek poddać pod głosowanie ➢ isospheia - powszechna dostępność urzędów, w większości obsadzanych losowaniem, a ponadto dostępnych także dla obywateli ubogich, dlatego z reguły opłacanych ➢ atimia - pozbawienie praw obywatelskich; jedynym ograniczeniem tych zasad (isonomia, isegoria) było pozbawienie obywatela, częściowe lub całkowite, praw obywatelskich mocą wyroku sądowego; niektóre wykroczenia pociągały za sobą atimię automatycznie (np. niewywiązywanie się w terminie z zobowiązań finansowych wobec państwa, wykroczenia obyczajowe), chociaż w tym wypadku atimia była częściowa, obywatel nie tracił praw cywilnych, ale polityczne: nie mógł występować na Zgromadzeniu i sprawować urzędów ➢ mistos - zapłata za pełnienie funkcji publicznych; chodziło o to, by zapłata (mistos) rekompensowała stratę dnia pracy i zapewniała skromne utrzymanie; płace sędziów (ale ich nie zaliczano do archai) wprowadził najprawdopodobniej Perykles, wynosiły one 3 obole dziennie, czyli równowartość najniższej dniówki pracy dziennej; buleutom jeszcze przed Peryklesem płacono także dniówkę; pomimo że było to sumy tak skromne, to w skali państwa oznaczały olbrzymi wydatek
Instytucje Ateńskie:
- Eklezja (ekklesia). Wszyscy, którzy skończyli 18 lat (w IV w. p.n.e. – 20 lat), mogli brać udział w zgromadzeniu ludowym. W IV w. p.n.e. posiedzenia zbierały się cztery razy w miesiącu na wzgórzu Pnyks (wcześniej także, mniej regularnie, na agorze). Eklezja rozpoczynała się zwykle o świcie i kończyła przed południem. Była to najważniejsza instytucja polis, jej uchwały stawały się prawem (nomos). Każdy
z uczestników miał prawo głosu, który „ważył” tyle samo. Na zgromadzeniu wszelkie sprawy przeprowadzano publicznie, a każda decyzja zapadała po przeprowadzeniu dyskusji, dlatego szybko główną rolę zaczęli odgrywać mówcy, którzy zgłębiali sztukę wymowy, zwani przez Greków retorami (rhetores). Od schyłku V w. p.n.e. pojawili się demagogowie - politycy niepiastujący urzędów, których pozycja wynikała z popularności wśród ludu. Za udział w zgromadzeniu każdy obywatel otrzymywał wynagrodzenie. W IV w. gdy wszystkich obywateli było 30 tysięcy w głosowaniu niektórych spraw obowiązywało kworum 6000.
- Bule (boule), Rada Pięciuset. Zasiadali w niej Ateńczycy wylosowani spośród przynajmniej 30‐letnich obywateli. Kandydatów wskazywano w demach. Można było tę funkcję pełnić tylko dwa razy w życiu. Na co dzień Radę reprezentowała tzw. prytania, czyli kolegium 50 członków Rady, którzy pracowali nieprzerwanie przez 1/10 roku. Pełnili oni całodobowe dyżury na agorze, będąc do dyspozycji obywateli. Główną rolą Rady było przygotowanie i prowadzenie obrad zgromadzenia ludowego: ustalanie porządku obrad i proponowanie projektów ustaw.
- Heliaja (heliaia). Był to sąd ludowy złożony z 6 tys. obywateli (na co dzień sprawy mniejszej wagi rozpatrywały trybunały złożone z kilkuset sędziów). Zasiadać w nim mógł każdy, kto skończył 30 lat, wyraził taką chęć i został wylosowany. Nie trzeba było kończyć żadnych „studiów prawniczych”. Sędziowie nie odpowiadali przed nikim, sami zaś kontrolowali wszystkich urzędników pod kątem zgodności ich działań z prawem (jednymi z najczęstszych spraw politycznych było rozstrzyganie sporów o rzekome lub rzeczywiste łapówkarstwo). Trybunały sądu ludowego mogły także uchylić niemal każdą decyzję zgromadzenia, jeśli okazałaby się ona niezgodna z prawem.
- Urzędnicy. W Atenach w okresie klasycznym było około 1200 urzędników. Aby zostać urzędnikiem, należało przejść dokimazję, coś w rodzaju rozmowy kwalifikacyjnej, podczas której nie sprawdzano kwalifikacji, ale pytano o to, czy kandydat jest obywatelem, czy płacił podatki, służył wiernie w wojsku i dbał o rodziców na starość. Jeśli tak, mógł zostać urzędnikiem, pod warunkiem że wskazał na niego los. I choć łatwo było przejść dokimazję, każdy urzędnik był niezwykle drobiazgowo kontrolowany (np. raz w miesiącu na zgromadzeniu pytano, czy wszyscy urzędnicy poprawnie wypełniają swoje zadania; w przypadku wątpliwości, wszczynano dochodzenie), po roku zaś każdy musiał złożyć sprawozdanie ze swojej działalności; jeśli udowodniono mu defraudację lub inne przewiny, musiał z własnej kieszeni pokryć stracone przez państwo sumy oraz wpłacić grzywnę 10 razy większą od tej sumy. Jednymi z nielicznych obieralnych urzędników byli dowódcy wojskowi zwani strategami (gr. strategoi). W tym przypadku Ateńczycy uznawali wyższość kwalifikacji nad wyborem przez los. SPARTA : —> Oligarchia i diarchia XII-XI początek osadnictwa w Lakonii X-IX -synojkizm 4 (potem jeszcze 1 wsi) wsi.Początek państwa Spartiańkiego. VIII podporządkowanie Lakonii Ok.743-724 - 1 wojna messeńska Viii.v konflikt z argos
Instytucje Spartańskie: Geruzja - 28 starszych wiekiem obywateli (póżniej powyżej 60 roku życia) w tym dwóch królów, wybieranych dożywotnio, Przygototowywali uchwał przedstawianych przez Zgromadzeniem Ludowym, 2 Królów z dynastii Agiadów i Europontydów - zwierzchnictwo nad armią w czasie wojny, funkcje religijne 5 eforów - Kadencje jednoroczne, kontrola królów, egzekwowanie prawa, przyjmowanie posłów z innych poleis, nadzorowanie agoge, Zgromadzenie Ludowe/Apella - Wybierało gerontów i eforów, głosowali nad uchwałami przygotowanymi przez królów i eforów, decyzja o wojnie i pokoju, Legenda o genezie ustroju sparty - likurg Wielka retra - dokument Vi wiek poprwka do retry Ii wiek, kleomenes iii próba likwidacji eforatu WOJNY GRECKO-PERSKIE: Przyczyny - wsparcie udzielone przez Ateny i Eretrię powstaniu jońskiemu (499-494 r.pne), imperializm Perski 491 - Dariuszowska ,,danina wody i ziemi” 1 Wojna Perska - 490 r.p.n.e biwa pod Maratonem. dowodził Grekami Militiades, zaś Persami Mardoniusz. Zwyciężyli Grecy. 2 Wojna Perska - 480-479 r.p.n.e
- 481 r. p.n.e. - zostaje utworzony tzw. "związek helleński", na który składają się greckie miasta sprzeciwiające się Persom.
- 480 r. p.n.e. - słynna bitwa pod Termopilami, król spartański Leonidas stoi na czele wojsk greckich, które ponoszą klęskę. Bitwa pod Salaminą perska flota zaatakowała grecką pod dowództwem Temistoklesa. Odwrót żeglugi perskiej Kserksesa.
- 479 r. p.n.e. - w bitwie pod Platejami Grecy znowu pokonują wojska perskie. - 478/77r. p.n.e. - powstanie SYMMACHII ATEŃSKIEJ, w którym główną rolę odgrywały Ateny, zbierające fundusze, decydujące o wojskach. Celem związku była walka z wojskami perskimi.
- 449 r. p.n.e. - trwające ok. 50 lata wojny z Persami kończą się podpisaniem pokoju Kalliasa. Wojna peloponeska 431-404 r.p.n.e
Główną przyczyną tzw. wojny peloponeskiej jest wzrastająca potęga ateńskiego polis. Według Tukidydesa to Ateny ponoszą moralną odpowiedzialność za wojnę chociaż to Sparta wykonała pierwszy ruch. Do pośrednich przyczyn wojny należy fakt, że w konflikcie Koryntu ze swoją kolonią Korkyrą, Ateńczycy wsparli zbuntowaną Korkyrę, która zwróciła się przeciw Związkowi Peloponeskiemu. Casus belli był incydent z 432 roku pne gdy Ateńczycy skierowali do Potidai (koloni Koryntu, należącej do Związku Peloponeskiego) ultimatum aby wydali urzędników Koryntu i zburzyli mury obronne. W marcu 431 roku w Platejach (wcześniej zdobytych przez Teby) osadzono ateński garnizon. Stoczono ją o hegemonię w Helladzie, przeciwnikami były Ateny i Sparta. Walczono jednocześnie w różnych, nieraz dość odległych obszarach, co wymagało od obu stron zaangażowania ogromnych środków finansowych i rozwoju zaplecza. Wojnę peloponeską można podzielić na etapy:
- Wojna archidamijska (431-421) Perykles zakładał "wojnę na przetrzymanie ", kazał sprowadzić mieszkańców Attyki do samych Aten i skoncentrowania sił na obronie miasta. Nazwa tego etapu od imienia króla Sparty Archidamosa, który w tym czasie pustoszył Attykę. W 430 roku wybuchła w mieście zaraza i trwała do 426 roku, która prawdopodobnie zmniejszyła o ⅓ stan ateńskiej armii. W 429 roku umiera Perykles. Jego miejsce w polityce Aten zajął Nikiasz i Kleon. Buntuje się Mitylena na Lesbos a Spartanie zdobywają oblegane Plateje. Następuje brutalizacja wojny niespotykana w Grecji nigdy wcześniej. Ok. 425 roku Spartanie są gotowi na pokój, ale Ateny mają to w dupie — tak to ten gnojek Kleon. Obie strony padają finansowo. W 421 roku zawarto pokój Nikiasza. Miał obowiązywać 50 lat
- Wyprawa sycylijska Tu wielkie znaczenie odgrywa Alkibiades. To on przekonał demos do podjęcia wyprawy wojennej na Sycylię (clown behavior). Ateny w 416 siłą zmusili wyspę Melos do dołączenia do Symmachi Ateńskiej - wszystkich mężczyzn wymordowano a kobiety i dzieci sprzedano w niewolę. Melos było wiernym sojusznikiem Sparty. Alkibiades będący jednym z 3 starterów wysłanych na Sycylię odpłynął w atmosferze pomówień (podejrzany o świętokradztwo, parodiowanie misteriów eluzyńskich). Uciekł więc do Sparty z którą działal przeciw Atenom. Sparta sprzymierzyła się z Persją przeciw Atenom. Alkibiades tymczasem znów zmienił front i doradzał perskim starapom. W 407 wrócił do Aten przywitany jak zwycięzca. Rok później starcie wszystkie funkcje polityczne. Dowództwo nad flotą peloponeską przejął Lizander a nad ateńska Konon. Ateny ponownie odrzuciły propozycję pokoju. W 404 roku Ateny kapitulują. adze których zgodziły się na likwidację floty (mogli mieć jedynie 20 okrętów), zniszczenie Wielkich Murów (mury obronne), wprowadzenie rządów 30 tyranów. Ateny upadają, w siłę wzrasta Sparta. Wszystko to opisał Tukidydes.
Przewroty oligarchiczne w Atenach.
- 411 - Przez podstawionych mówców oligarchom udało się przejąć kierownictwo nad zgromadzeniem. Przywódca demokratów (którzy cały czas podżegali do wojny, mieli bowiem interes w istnieniu ateńskiej arche) został zamordowany. Oligarchowie postulowali ograniczenie liczby obywateli do 5 tysięcy. Radę 500 przekształcono w
- Wmieszał się w sprawy greckie poprzez udzielenie poparcia Tebańczykom podczas III wojny świętej która wybuchła w 356 roku pne, stając się hegemonem Związku Tessalskiego.
- W latach 346-340 czołowym ateńskim politykiem był Demostenes, który w Filipikach sprzeciwiał się macedońskiej ekspansji - BITWA POD CHERONEJĄ Z ATENAMI - 338 - Wygrana Macedonii
- W 337 roku Filip zaproponował zawarcie powszechnego pokoju ze wszystkimi poleis (oprócz Sparty,). Utworzono Związek Koryncki. Zakaz prowadzenia wojen bez zgody Filipa. Poleis greckie miały dostarczać mu rekruta. Miał być także sojuszem militarnym przeciwko Persji.
- W 336 roku Filip zostaje zamordowany.
Aleksander Wielki 336-
- Wojna z Persją — 334- ● Jazda i falanga macedońska ● Granicus 334 ● Issos 333 ● Gaugamela 331 (śmierć Dariusza III)
- Imperium Macedonii różniącą się na Azję Mniejszą, Egipt, Mezopotamię i Indie
- Przyjął wschodni ceremoniał dworski,
- W latach 328-327 powołał do armii 30 tysięcy młodych Irańczyków, których kazał wyszkolić na wzór macedońskich hoplitów
- 324- Śluby w Suzie - propagował małżeństwa z kobietami perskimi (sam pobrał się z Roksaną)
- Aleksander umiera w 323 roku w Babilonie
Po Aleksanderze:
- Upadek Imperium Perskiego
- Brak władcy w Macedonii - morderstwo żony Roksany i syna w 310 roku pne
- Podział terytorialny po wojnach diadochów; ● Egipt — Ptolemeusz ● Grecja i Macedonia — Antygonidzi ● Persją — Seleucydzi
- Upadek poleis greckich
- Dominacja kultury greckiej we wschodniej części basenu morza śródziemnego
- Wspólny język grecki - koine
- Nowe miasta - w tym egipska Aleksandria
Rzym
Rzym 753 p.n.e - 476 n.e ➢ Okres królewski 753- ➢ Republika 509- ➢ Cesarstwo 27 pne-476 n.e
Etruskowie:
➢ - tereny na północ od Rzymu, zachodnie wybrzeże morza tyreńskiego ➢ - Związek miast-państw ➢ - Miasta na wzgórzach, przy źródłach wody ➢ - Bardzo mobilni na morzu ➢ - Wróżenie z wątroby zwierząt ➢ - Nieodczytany język Pochodzenie: ● 1. Pochodzenie wschodnie (allochtoniczna), po raz pierwszy zaproponowana przez Herodota (że przybyli z Lidii) ● 2. Teoria autochtoniczna, pojawia sie w dziele Djozinusza z Halikarnasu, oparta na tym, że niema różnicy miedzy pochówkami Etrusków a kultur przed nimi ● 3. W xix i xx wieku teoria o pochodzeniu alpejskim, z północy Chronologia:
- Okres villanova (ok.900-700 r.pne) epoka żelaza, zmał®ych chowano w urnach. VIII wiek
- kontakty ze wschode,bogacenie się, rozwarstwienie społeczne,wykształcenie sięmiast- państw
- Okres orientalizujący (ok.700-600) czas rozkwitu miast i haandlu. Etruskowie są potęgąna morzu. Wpływ kolonistów greckich na kulturę Etrusków
- Okres archaiczny (699-480), w tym czasie osadzają w Rzymie swoich królów (dynastia Tarkwiniuszy).
- Okres klsyczny (ok.480-300) - utrata dominacji w Italii, walka z Rzymem,kryzys gospodarczy
Tribus = 1/3 całości, jednostki terytorialne (wcześnie raczej ze względu na pochodzenie) Pater fmilias - ojciec rodziny, władza absolutna nad rodziną
Królowie etruscy: Tarkwiniusz Stary, Sergiusz Tulliusz, Tarkwiniusz Pyszny i ich
osiągnięcia:
● 1. Wybudowanie murów ● 2. Osuszenie bagien między Palatynem a Kapitolem ● 3. Zabudowa kapitolu ● 4. Reforma wojskowa ● 5. Nowy podział administracyjny ,,rzym pierwszych królów” Podstawą rolnictwo
Reformy Serwiusza Tuliusza:
➢ - Podział społeczeństwa na klasy majątkowe pod kątem zarobku i funkcji wojskowej(1 klasa - 98 centurii, 2.3.4. Klasa po 20 centurii, 5 klasa - 30 centurii lekkozbrojnych + 2 centurie trębczy +2 senturie fabri)Razem 193 centurie. Zerwano z rodowym podziałem. (Armia jako pospolite ruszenie) ➢ - Reforma wojskowa ➢ - UTWORZONO ZGROMADZENIA LUDOWE - COMITIA CENTURIATA. Centuria=okręg wojskowy, jedna centuria=1 głos Republika 509-27 pne ➢ 509-366-okres wczesny ➢ 366-133- okres klasyczny ➢ 133-27 -okres późny Początek: 509 - wygnanie Tarkwiniusza Pysznego Lucjusz Juniusz Brutus- pierwszy konsul Interwencja Etrusków - Porsenna z Kluzjum 504 - bitwa pd Arycją
Organizacja społeczna starożytnego Rzymu w okresie republiki
Patrycjusze
- Arystokracja rodowa, zanikająca w okresie republiki.
- Stopniowo tracili swoje znaczenie, a zachowali jedynie honorowe, tytularne. Nobilowie
- Arystokracja senatorska; „nowa szlachta”.
- Dawni patrycjusze, którzy uzyskali dostęp do urzędów.
- Potomkowie konsulów, bogate rody. Elita władzy państwowej. Ekwici
- Wzbogaceni plebejusze (lichwa, handel).
- Nowa grupa w armii jazda.
- Nie posiadający dostępu do urzędów. Chłopi
- Początkowo grupa słabo zróŜnicowana
- Wraz z rozwojem stosunków ekonomicznych nastąpiło rozwarstwienie tej grupy.
- Wraz z rozwojem latyfundiów następowała proletaryzacja chłopów. Proletariusze
- Obywatele nie posiadający ziemi i stałego dochodu. Wyzwoleńcy
- Byli niewolnicy uwolnieni w nagrodę za wierną i dobrą słuŜbę.
- Byli niewolnicy, którzy wykupili się z niewoli. Niewolnicy
- Jeńcy wojenni
- Początkowo takŜe ludzie wolni sprzedani za długi.
- Podstawa gospodarki w latyfundiach. Państwowi - praca w kopalniach, na budowach, w rolnictwie, Gladiatorzy Prywatni – praca w rolnictwie
- Gladiatorzy (najczęściej w prywatnych grupach gladiatorskich).
- SłuŜba domowa.
- Niewolnicy domowi stanowili część rodziny rzymskiej.
- Otrzymywali niekiedy niewielkie wynagrodzenie.
Konflikt z Latynami:
Plemiona zamieszkujące w Lacjum. W VII wieku utworzyli Związek Latyński. 496-bitwa nad jeziorem Regillus 493-przymierze z Latynami; foedus Cassianum -
Prawo Latyńskie:
- Mieszkańcy mający prawo Latyńskie mieli uprawnienia cywilne takie same jak Rzymianie ale nie brali udziału w życiu politycznym Rzymu. Dopiero przez przeniesienie się do miasta Rzymu uzyskiwali pełnię praw obywatelskich.
Walka patrycjuszy z plebejuszami:
496-287 r.pne Patrycjusze - potomkowie starych rodów (,,założycielskich”) Plebejusze - ludność napływowa, po założeniu Rzymu (,,dziedzictwo etruskie”?) Rywalizacja bogatszych plebejuszy z patrycjuszami o urzędy, sprawiedliwość wobec prawa. Pierwsza secesja- 494:
- Ustanowienie urzędu trybuna ludowego
● 280-275 - wojna z Pyrrusem, królem Epiru,pyrrusowe zwycięstwo ● 264 - zdobycie Wolsyniów ostatniego niepodległego państwa na terenie Italii,koniec podboju półwyspu apenińskiego
Wojny macedońskie:
w 168 r. p.n.e. bitwą pod Pydną, w wyniku której z Macedonii uczyniono cztery odrębne republiki rzymskie płacące Rzymowi trybut, czyli daninę składaną przez pokonaną stronę. Rzym stał się niekwestionowaną potęgą na greckim Wschodzie. W 146 r. p.n.e. Macedonia z Grecją zostały rzymskimi prowincjami.
Wojny punickie:
I wojna punicka 264 – 241 r. p.n.e. – Rzym wygrał wojnę na morzu. Kartagina straciła swo- je posiadłości na Sycylii, Korsyce i Sardynii. Ograniczyła swoją flotę i zapłaciła kontrybucję (danina pieniężna jaką państwo zwycięskie nakłada na państwo pokonane). Hiszpanię podzielono na dwie strefy wpływów. II wojna punicka 218 – 202 r. p.n.e. ➢ • Hannibal pokonał armię rzymską w bitwie pod Kannami w 216 r. p.n.e. i stanął pod ➢ murami Rzymu. ➢ • Zawarł przymierze z miastami italickim przeciwko Rzymowi. ➢ • Bitwa pod Zamą (202 r. p.n.e.) w Afryce Północnej – Hannibal został pokonany przez ➢ wodza rzymskiego Publiusza Korneliusza Scypiona Młodszego. ➢ • Rzym uzyskał posiadłości w Hiszpani. III wojna punicka 146 r. p.n.e. – Kartagina została zdobyta i zrównana z ziemią, a jej mieszkańców sprzedano w niewolę. Rzym opanował część Afryki i utworzył tam swoją pierwszą prowincję rzymską.
Ustrój republiki
Wedle Polibiusza rzym potężny bo:silna armia,bogobojność, ustrój polityczny Wedle Polibiusza - Teoria ustroju mieszanego = monarchia+demokracja+arystokracja Złe formy ustorojwe: tyrania+oligarchia+ochlokacja Zgromadzenie kurialne
- wywodzące się z tradycji rodowo-plemiennej, curia=związek 10 rodów, W Rzymie 30 kurii i 300 rodów Zgromadzenia centurialne
- W Rzymie 195 centurii,wybierali najważniejszych urzędników Zgromadzeni tribusowe
- triubus, 35 tribusów Zgromadzenie ludowe plebeskie
- obejmuje jedynie plebejuszy SENATORSKI CURSUS HONORUM:
- Vigintivirat - kolegium 20 młodych arystokratów zaczynających karierę (kolegium 3 mężów monetarnych, dziesięcioosobowe kolegium sędziowskie, czteroosobowe kolegium kontroli dróg w mieście, itp
- Słuzba wosjkowa
- Kwestor,edyl,pretor,konsul (potem namiestnictwo dużej prowincji) SENAT : ➢ - przynależność dożywotnia, dziedziczna, pierwotnie 300 osób (za czasów Augusta -
- ale zmienna, składał się z byłych i czynnych urzędników, przewodniczył princeps senatus ➢ - Zwoływany przez konsula lub pretora lub trybuna ➢ - Uchwała senatu - senatus consultum, grawerowane w kamieniu i wystawiane na widok publiczny ➢ - Kompetencje: polityka wewnętrzna, zagraniczna,finansowam, religia, funkcje doradcze Urzędnicy: ● 2 konsulów - kadencja 1 roczna, wybierane przez zgromadzenie centurialne, dysponowali pełnią władzy wykonawczej i sądowniczej (ALE W OBRĘBIE MURÓW RZYMU), dowodzili armią (2 legiony), dysponowali wyższą władzą wojskową (dawała im,podczas wojny nad całą Italią,imperio) przewodniczyli obradom senatu ● 2 Pretorzy -, zastępcy konsulów,też mogli dowodzić wojskiem ( LEGIONEM),Wybierani na z. Centurialnych,pilnowali porządku prawnego w Rzymie, ● Pretorzy miejscy - urzędnicy zajmujący sięprzestrzeganiemprawa, Pretorzy do spraw cudzoziemskich ● 2 Cenzorzy - wybierani na z. Tribusowych, kadencja 5 letnia, tworzyli spis ludności, zapisywali ludzi do klas majątkwych, stali na straży obyczajów czyli moralności, układali listy senatorów ● DYKTATOR - po raz pierwszy powołano podczas 2 wojny punickiej, najwyższa władza,kadencja na pól roku,wzorem-cyncynat, ● 2 Edylowie - Wybierani na z.plebejskim i tribusowym, dbali o miasto ● 4 kwestorzy - z. Tribusowych, zajmowali się finansami ● 2 (potem 10) trybuni ludowi - kadencja roczna, nietykalni, prawo veta,mieli bronić praw plebejuszy, z. Plebejskie Charakter kolegialny,
ORGANIZACJA ITALII PO PODBOJU:
Kolonie - ośrodki rzymskie na terytorium wrogim, czasem miasta zakładane od podstaw, czasem przekształcone miasta italskie. Kolonia miała ustrój ściśle wzorowany na Rzymskim
- na jej czele stało dwóch duumwirów. Istotny element romanizacji Italii ale i panowania militarnego. Mieszkańcy mieli pełnię praw obywatelskich.
