Pobierz Historia systemu bankowego w Polsce przed i po i wojnie światowej część 1 i więcej Ćwiczenia w PDF z Bankowość i finanse tylko na Docsity!
HISTORIA SYSTEMU BANKOWEGO W POLSCE PRZED I PO I WOJNIE
ŚWIATOWEJ.
Historia polskich banków sięga XIX wieku. W 1828 roku powstał bank centralny Królestwa Kongresowego o nazwie Bank Polski założony przez księcia Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego. Królestwo Kongresowe było związane z cesarstwem rosyjskim unią personalną. Na jej czele stał car jako jego król. Bank Polski został rozwiązany przez władze carskie 42 lata później w 1870 roku - został pozbawiony wówczas prawa emisji banknotów i udzielania kredytów długoterminowych. W 1870 roku powstał Bank Handlowy S.A.. Jednym z jego założycieli był Leopold Kronenberg a jego pierwszym prezesem był Józef hr. Zamoyski. W okresie tym istniały zarówno domy bankowe, banki spółdzielcze, banki samopomocowe jak i polskie banki ludowe. Polska po odzyskaniu niepodległości, w listopadzie 1918 roku, nie przedstawiała jednolitego organizmu państwowego. Powodem tego był podział ziem polskich między trzech zaborców, oraz okres funkcjonowania ekonomicznego państwa polskiego, przez 123 lata w ramach różnych systemów gospodarczych. Jednym z pierwszych zadań powstałego rządu było ujednolicenie władz i urzędów oraz wprowadzenie jednolitej waluty w całym kraju. Na ziemiach polskich w zależności od zaboru w obiegu były różne pieniądze: ruble carskie, korony austriackie lub marki niemieckie. Odzyskanie niepodległości to także początek nowego etapu dla banków. W czasie pierwszych lat niepodległości nie utworzono w Polsce z prawdziwego zdarzenia banku centralnego. Instytucją bankową, która działała na ziemiach polskich jeszcze w czasach zaborów była Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa. W grudniu 1918 roku dekretem naczelnika państwa PKKP przeszła pod zarząd polski i pełniła funkcję banku emisyjnego. W 1919 roku powstała pierwsza państwowa instytucja bankowa: Pocztowa Kasa Oszczędności. Celem nowej instytucji było gromadzenie oszczędności pieniężnych, oraz upowszechnianie obrotów bezgotówkowych. Gromadzone środki pieniężne lokowane były głównie w państwowych papierach wartościowych. W tym samym roku działalność rozpoczął Bank Rolny. Zadaniem banku było udzielanie kredytów drobnym i średnim właścicielom rolnym, a w 1921 r został przekształcony w Państwowy Bank Rolny. Zintegrowany polski system bankowy powstał dopiero w 1924 r wraz z początkiem reformy Grabskiego. Przeprowadzone reformy doprowadziły do stabilizacji finansowej, powstał prawdziwy bank centralny - Bank Polski, który przejął zadania PKKP. Wprowadzono nową walutę - złoty zamiast marki polskiej, opracowano również pierwsze polskie prawo bankowe. Zgodnie z prawem bankowym, w nowym systemie funkcję nadzorującą pełniło Ministerstwo Skarbu. Dokonano zmian organizacyjnych w bankach państwowych, nowe podstawy prawne uzyskały dwa istniejące banki Pocztowa Kasa Oszczędności i Państwowy Bank Rolny. Właśnie te dwa banki odegrały dużą role w mobilizowaniu działalności inwestycyjnej poprzez rozwój kredytów długoterminowych. W maju 1924 powstał Bank Gospodarstwa Krajowego, który finansował przedsiębiorstwa państwowe, inwestycje samorządowe oraz budownictwo mieszkaniowe. Pocztowa Kasa Oszczędności w 1929 roku powołała w celu prowadzenia operacji zagranicznych
kolejny bank, którego była właścicielem. Był to Bank Polski Kasa Opieki, udzielała ona pomocy finansowej emigracji polskiej oraz popierała polski handel zagraniczny. Okres międzywojenny to także rozwój działalności Banków Ludowych, były to spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe. Wybuch II wojny światowej stworzył niebezpieczną sytuację dla Banku Polskiego, gdyż rząd wydał decyzję o ewakuacji mienia banku tj. gotówki i złota poza granicę, kraju. Siedzibą Banku Polskiego do 1940 r. był Paryż a następnie Londyn, skąd powrócił do Polski w 1946 roku. Nie wznowił on jednak swojej działalności, gdyż w styczniu 1945 roku dekretem rządu zostaje powołany bank państwowy Narodowy Bank Polski, jako państwowa instytucja zajmująca się emisją pieniądza. W okresie pierwszych lat powojennych nastąpiła zmiana sytuacji polskiego systemu bankowego. Większości banków nadano inne nazwy. Zostały one także znacjonalizowane (upaństwowione), z wyjątkiem banków spółdzielczych, które straciły samodzielność i zostały poddane kontroli państwa. Upaństwowione banki stały się, więc narzędziem realizacji polityki państwowej, a przede wszystkim - planów gospodarczych. Celem banków stało się wykonanie, a w pewnych dziedzinach - przekroczenie planów i realizacja odgórnych założeń, przyjętych przez rządzącą partię i państwo. W takiej sytuacji konkurencja między bankami została uznana za szkodliwą. Narodowy Bank Polski spełniał rolę banku centralnego, oraz był centralną instytucją kredytową, rozliczeniową. Poza bankiem centralnym działało kilka innych dużych banków m.in. Bank Handlowy S.A. w Warszawie, Bank Polska Kasa Opieki S.A., PKO Bank Państwowy, Bank Gospodarki Żywnościowej, a także wiele małych lokalnych banków spółdzielczych. Bank Handlowy zajmował się obsługą transakcji handlu zagranicznego oraz obsługą kredytów zagranicznych. Bank Polska Kasa Opieki S.A. pełnił funkcję banku dewizowego dla klientów indywidualnych oraz pośredniczył w transferze dewiz, prowadził również rachunki walutowe dla klientów indywidualnych. Bank Inwestycyjny zajmował się głównie finansowaniem inwestycji w gospodarce uspołecznionej. W 1970 roku został "wchłonięty" przez NBP. Od 1949r na bazie Pocztowej Kasy Oszczędności rozpoczyna działalność PKO Bank Państwowy. W 1969r w zakres działalności tego banku zostało włączone również kredytowanie budownictwa mieszkaniowego a w roku następnym obsługa sprzedaży ratalnej. W lipcu 1975r decyzją administracyjną zostaje włączony w struktury NBP. W 1975 roku zostaje założony Bank Gospodarki Żywnościowej, zajmujący się obsługą finansowo - kredytową gospodarki żywnościowej, zrzeszał również banki spółdzielcze. Najważniejszą rolę spełniał NBP, a po włączeniu w jego struktury innych banków jego udział w udzielaniu kredytów wynosił ponad 90% dla przedsiębiorstw, w tym 100% kredytów inwestycyjnych. Rola NBP wzrosła jeszcze bardziej po uchwaleniu w 1982r prawa bankowego. Do tego czasu nadzór nad bankami sprawowało Ministerstwo Finansów, któremu NBP był ściśle podporządkowany, od 1982r NBP został wyposażony dodatkowo w funkcję koordynująco - kontrolne w stosunku do innych banków. Scentralizowany system bankowy nie działał sprawnie, dlatego też wobec pogłębiającego się kryzysu oraz przemian zachodzących w gospodarce zaistniała potrzeba nowych rozwiązań w systemie bankowym.
(w tym kredyty dla ludności) realizowane poprzez uzyskiwanie indywidualnych oszczędności drobnych wytwórców, gospodarstw domowych oraz samorządów terytorialnych.
Banki specjalne - charakteryzują się tym, że oferta ich ma specjalny charakter odnoszący się do zakresu i formy działania, albo do rodzaju klienteli. Źródłem pozyskiwanych środków finansowych, przeznaczonych przede wszystkim na finansowanie inwestycji, są depozyty składane przez klientów, a także emisja i sprzedaż własnych obligacji. Banki te specjalizuj ą się przede wszystkim w gromadzeniu powszechnych oszczędności, w finansowaniu średnio i długookresowych potrzeb przedsiębiorstw, projektów inwestycyjnych, programów restrukturyzacyjnych np. Polski Bank Rozwoju S.A. w Warszawie, Bank Inicjatyw Gospodarczych S.A. w Warszawie, Bank Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego S.A. w Warszawie, banki obsługujące handel zagraniczny(również poszczególne jego obszary wydzielone przedmiotowo).
System bankowy, a więc ogół banków funkcjonujących w państwie stanowi ważny element gospodarki rynkowej. Od czasu odzyskania niepodległości w 1918 r różne były losy kraju i gospodarki, różne też przeobrażenia przechodziły banki. Rozwój w okresie międzywojennym był utrudniony ze względu na trudny okres - kryzys w gospodarce krajowej i światowej. Zawieszenie działalności na czas II wojny światowej oraz wznowienie działalności po 1945 r. Scentralizowany system, jaki funkcjonował od 1945 do 1989 roku nie pozwalał na prawidłowy i samodzielny rozwój banków. Dopiero wprowadzenie zasad gospodarki wolnorynkowej umożliwiło szybki rozwój bankom. Nie odbył się bez wystąpienia zjawisk negatywnych, a mianowicie upadłości banków, przejmowania ich w zarząd komisaryczny. Wzmożona konkurencja na rynku, samofinansowanie, dały pozytywne rezultaty, ponieważ współczesny system bankowy jest coraz bardziej stabilny, co sprzyja rozwojowi gospodarczemu państwa.
DEFINICJA BANKU Bank jest samodzielna i samofinansująca się jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną i działająca na podstawie ustawy „Prawo Bankowe” oraz własnego statutu, która powinna zawierać w szczególności: nazwę banku, która powinna zawierać słowo bank i odróżniać się od nazw innych banków, oraz wskazywać na formę prawną banku, siedzibę banku, przedmiot i zakres działania, organy i organizacje banku, zasady sprawowania kontroli wewnętrznej, fundusze własne oraz zasady gospodarki finansowe. Występuje jako przedsiębiorstwo mające osobowość prawną tworzącymi pieniądz i handlującymi nimi. Z jednej strony kreują one pieniądz gotówkowy lub bezgotówkowy, z drugiej strony dokonują nim obrotu w postaci udzielania kredytów i pożyczek pieniężnych, gromadzenia depozytów, przeprowadzenia rozliczeń pieniężnych. Banki działają jako spółka akcyjna, bank spółdzielczy, bank państwowy. Określenie banku jako osoby prawnej ozn. Iż może on działać jako pełno prawny uczestnik obrotu gospodarczego i jako taki
może samodzielnie nabywać prawa i zaciągać zobowiązania we własnym imieniu i na własny rachunek. Banki rozwijają swą aktywność na rynku kapitałowym dzięki środkom, które pozyskały od klientów ( są obciążone ryzykiem, ponieważ obracają pożyczonymi pieniędzmi) oraz mogą się zrzeszać z innymi bankami w różnych formach. Środki własne stanowią 10-15% reszta to kapitał obcy. Kapitał zakładowy jest bardzo mały, reszta środków pochodzą z pożyczek i muszą zostać zwrócone klientom w wyznaczonym terminie. Bank działa na podstawie zezwoleń, czyli jest działalnością licencjonowana, na utworzenie banku daje pozwolenie KNB. Założyciele banku muszą otrzymywać zgodę na utworzenie banku i spełnić określone warunki w celu rozpoczęcia działalności. Bank jest uprawniony do wykorzystania czynności bankowych ustanowionych wg art. 5 „Prawa bankowego”.
ZASADY TWORZENIA BANKU :
- Koncesja - Prezes NBP a dokładnie Komisja Nadzoru Bankowego (KNB) wydaje koncesje czyli pozwolenie na rozpoczęcie działalności bankowej, o koncesje występują właściciele. We wniosku o koncesje znajdować się musi nazwa banku, siedziba, czynności bankowe, jakie będzie ten bank wykonywał, dane o kapitale, dane o właścicielach oraz projekt statutu banku. Bank musi powstać w formie spółki akcyjnej, banku spółdzielczego, banku państwowego. Złożony wniosek czyli program działalności musi być złożony z 3-letnim wyprzedzeniem, który gwarantuje bezpieczeństwo zdeponowanych środków. Rozpoczęcie działalności – pierwsza umowa z klientem.
- Wymogi dotyczące kapitału własnego to 5 mln euro, bank spółdzielczy 300 tys. euro. Kapitał nie może Pochodzić z kredytów, pożyczek i innych dotacji oraz nie może być zastawiony ani obciążony, wszystko musi być udokumentowane. Wkłady pieniężne jednego właściciela albo grupy podmiotów powiązanych ze sobą musza mieć < 50% wszystkich kapitałów własnych. Aporty jednego właściciela albo grupy podmiotów powiązanych ze sobą musza mieć < 15% funduszy własnych
- Odpowiednie zabezpieczenia pomieszczeń bankowych, czyli budynek musi mieć urządzenia zabezpieczające i pomieszczenia na sejf i skrytki bankowe.
- Kadra banku, czyli Zarząd – min. 2 osoby z wykształceniem i doświadczeniem zawodowym niezbędnym do kierowania bankiem; założyciele i zarząd muszą dawać rękojmię prowadzenia działalności w sposób należycie zabezpieczający interesy klientów, tzn. niekaralność za przestępstwa umyślne, nie może być przeciw nim prowadzone postępowanie karne lub karno-skarbowe, nie mogą w poprzednich miejscach pracy spowodować uszkodzeń majątkowych.
- Komisja ma 3 miesiące na podjecie decyzji o przyznaniu koncesji o utworzenie banku lub 6 miesięcy w wyjątkowych wypadkach, decyzja pozytywna zawiera często informacje o uchybieniach, które trzeba naprawić by otrzymać drugą koncesję np. kapitał jest niewystarczający, jeśli sugestie są uwzględnione, zarząd kieruje wniosek o druga koncesje obydwie koncesje tracą moc, jeśli w ciągu 1 roku od decyzji na utworzenie banku (1-sza koncesja) bank nie rozpoczął działalności bank wykonujący czynności nie zgodnie z uprawnieniami
związanymi z przyjmowaniem i udostępnianiem kapitału, kojarzy w ten sposób podaż kapitału i popyt na inwestycje kapitałowe. Transformacyjnej:
- transformacyjna kwot - pierwszą z nich jest koncentracja kapitałów , polegajaca na wykorzystaniu małych kwot do wielkich inwestycji bankowych. System bankowy jest zasilany ponad 2/3 drobnymi oszczędnościami, dzieki którym dokonywane są duże inwestycje. W Polsce oszczędności gospodarstw domowych stanowia 65-70% wszystkich depozytów. Udzielone przez banki kredyty gospodarcze często przekraczają tę wielkość wiele tysięcy razy. Bank przekształca wiec drobne oszczędności w wielkie inwestycje. W praktyce oznacza to przejecie przez bank dużego ryzyka na siebie, ale zapewnienie sobie żródła zysku. - transformacyjna terminów – drugą z podstawowych funkcji banków jest transformacja pieniadza w czasie. Nazywamy wykorzystywanie przez bank depozytów bezterminowych (lokat bieżących) i krótkoterminowych do realizacji operacji długoterminowcyh. Wiekszośc pieniędzy jest składana w bankach na czas nieokreślony i na krótkie terminy. Pieniadze te SA wykorzystywane przez bank do operacji na dłuższe terminy. Wielka róznica miedzy stopa procentową lokat bieżących i depozytów krótkoterminowych kredytów i papierów wartościowych drugiej przynosi bankom zysk. Na innym obszarze wkładamy pieniądze a na innym odbieramy. - transformacyjna ryzyka – jest możliwa dzięki zabezpieczeniu zewnętrznemu (fundusze gwarancyjne); bank dywersyfikuje ryzyko między wiele podmiotów. Ryzyko związane z każdym kredytem bądź innym aktywem banku; banki dywersyfikują tak, że całkowite ryzyko ich portfela aktywów jest mniejsze niż suma pojedynczych ryzyk dla poszczególnych komponentów portfela.
- transformacja przestrzennej alokacji środków pieniężnych – środki w banku sa przyjmowane w określonych miejscowościach i z tych środków udzielany jest kredyt w zupełnie innej miejscowości.
- transformacyjna informacji – banki nie informują klienta jaka jest sytuacja finansowa kredytobiorcy, który z tych środków skorzytano. Klient, który oddaje na lokate nie interesuje się jak bank będzie tymi pieniedzmi obracał.
- Realizowanie płatności - Realizowanie płatności za dobra i usługi w imieniu i na rachunek klientów ( przez emitowanie czeków, telegraficzne przekazywanie funduszy oraz wypłacanie banknotów i monet )
- Rola gwarancyjna - Zobowiązanie się do pokrycia zadłużenia klientów, gdy klienci nie są zdolni do zapłaty.
- Rola agenta - Działanie w imieniu klientów w celu zarządzania i ochrony ich własności lub emitowanie i wykupywanie papierów wartościowych
- Rola polityczna - Służenie w charakterze realizatora polityki rządu w jego dążeniu do regulowania wzrostu gospodarczego oraz realizowanie celów społecznych
PODSTAWOWE OBOWIĄZKI BANKÓW:
Aktualne prawo bankowe formułuje wobec banków 6 podstawowych obowiązków. Stanowią je
- Obowiązek utrzymania płynności płatniczej – z art.8 bank zobowiązany jest do utrzymania płynności płatniczej dostosowanej do rozmiarów i rodzaju prowadzonej przez bank działalności. Oznacza to zatem iż probierzem utrzymania tej płynności są rozmiary i różnorodność prowadzonych czynności determinujące skalę zaangażowania przez bank środków pieniężnych w obrocie. Płynność płatnicza środków pieniężnych nie jest bowiem jakimś stałym niezmiennym stanem, wprost przeciwnie – zmienia się w trakcie funkcjonowania banku i realizowania przez przezeń czynności kredytowych i depozytowych jak też świadomie realizowanej przez bank polityki. 2. Obowiązek zachowania szczególnej staranności w celu zapewnienia bezpieczeństwa powierzonych bankowi środków pieniężnych zespól profesionalnych działań, które zapewniaja bezpieczne wykonywanie operacji **3. Obowiązek zachowania tajemnicy bankowej
- Obowiązek przeciwdziałania wykorzystywania działalności banku dla** prania pieniędzy Proceder okreslany mianem prania brudnych pieniedzy ozn. dokonywanie wszelkiego rodzaju operacji nabywania lub przenoszenia praw w celu zalegalizowania dochodów pochodzących z przestepstw. Chodzi tu o przypadki dokonywania anonimowo lub na tzw. Podstawione osoby o duzych laokatach pienięznych w bankach, otwierania fikcyjnych rachunkach bankowych dokonywania zleceń przekazów pienieżnych na rzecz zagranicznych podmiotów. Bank zobowiazany jest niezwłocznie o powiadomienie prokuraturu o popełnieniu lub podejrzeniu przestępstwa. 5. Obowiązek równego traktowania wszystkich kontrahentów banku nie uprzywilejewowanie osób praujacyh w banku czy rodziny, reguluje to regulamin 6. Obowiązek publicznego ogłaszania stosowanych przez bank stawek oprocentowania depozytów, kredytów, pożyczek, stawek prowizji i wysokości opłat pobieranych za usługi bankowe upublicznianie tych danych by każdy mógł to sprawdzic. Pracownik musi obliczyć klientowi ile faktycznie wyniesie go kredyt, klient ma 7 dni na zmianę decyzji, klient mze spłacic splacic wcześniej cały kredyt bez dodatkowych opłat.
DZIAŁALNOŚC BANKU OPARTA JEST NA ZASADACH:
- Samodzielność banków (oznacza autonomię banku, ale nie działanie bez ograniczeń) o zakres i rodzaje ograniczeń nakładają przepisy prawa bankowego o wynikające z potrzeby zachowania bezpieczeństwa depozytów klientów o z potrzeby ukierunkowywania działalności banków, współdziałanie z organami państwowymi w realizacji polityki gospodarczej
korzystnych przedsięwzięciach:
- odzwierciedlenie w aktywach w bilansie banku
- udzielanie kredytów i pożyczek
- lokowanie środków pieniężnych w różne inwestycje finansowe
- zakup papierów wartościowych (bony skarbowe, akcje, obligacje, certyfikaty depozytowe)
- skup wierzytelności (factoring)
- operacje na rynkach terminowych
- udzielanie poręczeń i gwarancji 3. Operacje pośredniczące (w obrocie krajowym i zagranicznym; nie kupno i nie sprzedaż pieniądza, ale usługi w obrocie pieniądzem na rzecz klientów w banku, np. depozyty) są to czynności wykonywane na zlecenie i ryzyko klientów oraz czynności ewidencyjno-rozliczeniowe, takie jak prowadzenie rachunków bankowych klientów i dokonywanie rozliczeń pieniężnych.
- prowadzenie rozliczeń pieniężnych
- doradztwo finansowe, podatkowe, inwestycyjne;
- przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnienie skrytek sejfowych
- wykonywanie czynności obrotu dewizowego Operacje banku muszą być prowadzone w sposób uwzględniający dwie fundamentalne dla bankowości zasady:
- minimalizowanie ryzyka bankowego
- maksymalizowanie przychodów banku (lub wart. przedsięwzięcia bankowego)
BBANKOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY
Powstałą w oparciu o ustawę o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z 1994 r. Dz. U nr 4 poz 18 z 1995 Bankowy Fundusz Gwarancyjny posiada osobowość prawną. Nadzór nad BFG sprawuje minister finansów w oparciu o kryterium legalności i zgodności ze statutem. Istotą Bankowego Funduszu Gwarancyjnego jest instytucja gwarantująca depozyty polskich banków. Misją Bankowego funduszu gwarancyjnego jest działanie na rzecz bezpieczeństwa i stabilności banków oraz wzbudzanie zaufania do systemu bankowego.
Cele Bankowego Funduszu Gwarancyjnego Ochrona wkładów pieniężnych na rachunkach bankowych osób fizycznych oraz innych podmiotów, które powierzają pieniądze bankom jako instytucjom zaufania publicznego, Udzielanie pomocy finansowej bankom, które znalazły się w obliczu utraty wypłacalności i podejmują samodzielną sanację, Wspieranie procesów łączenia się banków zagrożonych z silnymi jednostkami bankowymi, Gromadzenie informacji oraz bieżąca i okresowa analiza rozwoju sytuacji finansowej banków ukierunkowana na podejmowanie inicjatyw oraz działań zapobiegających pogłębianiu się występujących zagrożeń.
Zadanie realizowane przez BFG w ramach celów: W zakresie funkcjonowania systemów obowiązkowego i umownego gwarantowania zgromadzonych środków pieniężnych: Określanie na dany rok wysokości środków wyodrębnionych przez podmioty objęte systemem gwarantowania, w związku z obowiązkiem tworzenia funduszu ochrony środków gwarantowanych, Wykonywanie obowiązków wynikających z gwarantowania środków pieniężnych na zasadach określonych w ustawie, Gromadzenie i analizowanie informacji o podmiotach objętych systemem gwarantowania, nadzór nad umownym systemem gwarantowania środków pieniężnych
W zakresie udzielania pomocy podmiotom objętym systemem gwarantowania: Udzielanie zwrotnej pomocy finansowej (także na warunkach korzystniejszych niż ogólnie stosowane) w przypadku powstania niebezpieczeństwa niewypłacalności bądź na nabycie akcji lub udziałów banków, w formie pożyczek, gwarancji i poręczeń, Nabywanie wierzytelności banków, w których powstało niebezpieczeństwo niewypłacalności, Kontrola nad prawidłowością wykorzystania pomocy, Kontrola realizacji programu postępowania naprawczego podmiotu objętego systemem gwarantowania, w sytuacjach określonych w ustawie. Określanie wysokości obowiązkowych opłat rocznych, wnoszonych przez podmioty objęte systemem gwarantowania na rzecz Funduszu. Określanie wysokości obowiązkowych opłat rocznych, wnoszonych przez podmioty objęte systemem gwarantowania na rzecz Funduszu, Kontrola realizacji programu postępowania naprawczego podmiotu objętego systemem gwarantowania,
Wysokość gwarantowania depozytów: Wysokość gwarancji – do równowartości 22 500 euro: Jeśli kwota depozytów nie przekracza równowartości w złotych 1.000 Euro, to jest gwarantowana w całości. Jeżeli wartość depozytów jest wyższa niż równowartość w złotych 1.000 Euro, to wówczas kwota o równowartości 1.000 Euro gwarantowana jest w 100%, Pozostała kwota depozytów, powyżej równowartości 1.000 Euro, do równowartości 22.500 Euro, gwarantowana jest w 90 %.
Podstawą gwarantowania depozytów w UE są: obligatoryjny udział banków w systemie gwarantowania, powszechność systemu gwarantowania, określenie limitów gwarancji wkładów,
Określanie zasad i form udzielania pomocy finansowej bankom Określanie zasad i form zabezpieczania i dochodzenia zwrotu środków należnych funduszowi z tytułu udzielania pomocy Przekładanie radzie ministrów sprawozdania z działalności funduszu za poprzedni rok
Zadania Zarządu Bankowego Funduszu gwarancyjnego Opracowywanie projektów planu działalności i planu finansowego funduszu Gospodarowanie środkami funduszu Składanie radzie funduszu sprawozdań z działalności Składanie wniosków do rady funduszu w sprawie zaciągnięcia kredytu po wyczerpaniu się środków pieniężnych funduszu Wykonywanie innych czynności niezastrzeżonych dla rady funduszu
Źródła finansowania BFG Obowiązkowe opłaty roczne wnoszone przez podmioty objęte systemem gwarantowania. Podstawą naliczania opłat jest suma aktywów gwarancyjnych i poręczeń ważonych ryzykiem; stawka tej opłaty ustalana jest przez radę funduszu w formie uchwały na każdy rok (na 2002 ustalono stawkę w wysokości:
- 0,08% sumy aktywów gwarancji i poręczeń ważonych ryzykiem
- 0,04% sumy aktywów zobowiązań pozabilansowych pomniejszonych o gwarancje i poręczenia i linie kredytów przyrzeczonych ważonych ryzykiem Kwoty przepisane z funduszu ochrony środków gwarantowanych na wyodrębniony rachunek specjalny funduszy w NBP w przypadku upadłości banków. Stawka procentowa na 2002r. określająca wysokość funduszy ochrony środków gwarantowanych wynosi 0,4% sumy środków pieniężnych zgromadzonych w banku na wszystkich rachunkach stanowiących podstawę obliczenia kwoty rezerwy obowiązkowej Dochody z oprocentowania pożyczek udzielanych przez fundusz Dochody z oprocentowania papierów wartościowych środki otrzymane w ramach bezzwrotnej pomocy zagranicznej Dotacje udzielone na wniosek funduszu z budżetu państwa środki z kredytu udzielonego przez NBP
RODZAJE BANKÓW
I. Bank centralny spełnia 3 podstawowe funkcje: a) bank emisyjny czyli finkcja emisyjna :
- możliwość wprowadzenia pieniądza do obiegu bez obawy bankructwa, ponieważ w przypadku nagłego wycofania wkładów przez klientów może wprowadzić do obiegu nowe banknoty i bilon. Bank jest wypłacalny i pewny.
- jest odpowiedzialny za organizacje obiegu pieniężnego
- regulacje podażży pieniądza
- regulowanie ilości pieniadza w obiegu rynkowym
- posiadanie operacji otwartego rynku
b) bank banków
- uczestniczy w rozliczeniach między bankami, jest kredytodawcą ostatniej instancji, pełni funkcję nadzorczą nad efektywnością i wypłacalnością banków
- na rachunkach bankowych utrzymywane są rezerwy pienięzne
- jest tzw. Źródłem rezerwy kredytowej i instytucją oddziaływującą na rozmiary akcji kredytowej banków komercyjnych za pomoca instrumentów polityki pieniężnej
- kształtowanie polityki stopy procentowej
- oddziaływaniena system bankowy egzekwowanie przyjetej polityki monetar
- kredytodawca ostatniej instytucji c) bank państwa
- obsługa budżetu państwa, prowadzi rozrachunki bankowe rządu, realizuje zadania związane z obrotem państwowymi papierami wartościowymi, nadzoruje pożyczki i kredyty międzynarodowe
- współudział w formułowaniu polityki pienięznej
- bankowa obsługa budżetu państwa, prowadzenie w imieniu rządu operacji finansowych w kraju i zagranica
- współodpowiedzalność za polityke dewizową i politykę kursu walutowego
- kredytowanie budżetu
- zarządzanie rezerwami dewizowymi państwa
II. Banki specjalistyczne Są przeciwieństwem banków uniwersalnych. Bank wybiera konkretną sferę działalności. Wyróżniamy:
- banki inwestycyjne – najważniejsze wśród specjalistycznych. W ogólnej definicji bank inwestycyjny określany jest jako instytucja, która wykonuje wszelkie dziedziny działalności, ale tylko w ramach rynku kapitałowego. Inna definicja przedstawia bank inwestycyjny jako instytucję zajmującą się wyłącznie gwarantowaniem emisji i pozyskiwaniem kapitału. Czynności: przeprowadza publiczną emisję papierów wartościowych gwarantuje emisje papierów wartościowych utrzymuje płynność na wtórnym rynku dla krajowych akcji i papierów dłużnych przeprowadza przejęcia i fuzje firm podejmuje się inwestycji udziałowych wysokiego ryzyka („venture capital”) prowadzi transakcje na rynku pieniężnym i zarządza ryzykiem prowadzi doradztwo i konsulting finansowy (w tym wydaje niezależne opinie i wyceny) prowadzi działalność analityczną
- bani hipoteczne – ich specjalnością jest udzielanie kredytów długoterminowych, których zabezpieczeniem jest hipoteka na nieruchomości. Banki te mobilizują środki na udzielanie tego typu kredytów w drodze emisji
- określanie zasad polityki płacowej
- sporządza bilans NBP
Rada Polityki Pieniężnej – 9 członków + prezes powoływani przez sejm, senat i prezydenta. (Każdy z nich powołuje 3 członków).Powoływani na okres 6 lat. Zadania Rady Polityki Pieniężnej
- ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości sejmowi
- składa sprawozdanie z wykonania założeń pieniężnych w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego
- ustala wysokość stóp procentowych NBP
- ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banku
- ustala zasady operacji otwartego rynku
- określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych
- zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności
- dokonuje ocen działalności zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej
- uchwala zasady rachunkowości NBP przedłożone przez prezesa
Zarząd Komisaryczny ma uzdrowić sytuację finansową w banku Powoływany jest przez RPP na skutek wniosku Komisji Nadzoru Bankowego Zarząd ma pełnić rolę uzdrowiciela finansów w banku Z chwilą powołania tego zarządu dotychczasowy zarząd zostaje odwołany Zarząd może dla uzdrowienia finansów otrzymać zasilenie finansowe z NBP w postaci: Kredytu refinansowego preferencyjnego (bardzo nisko oprocentowany) Kredytu lombardowego (jest udzielany na normalnych warunkach, czyli pod zastaw majątku) Jeżeli powyższe kredyty nie spełniają oczekiwań i Aktywa banku spadają poniżej 50%, wówczas uznaje się, że należy wszcząć procedurę upadłościową
Niezależność banku centralnego
Co to znaczy niezależność banku centralnego? Jakie ma znaczenie niezależność dla głównego celu banku centralnego, jakim jest zapewnienie stabilnej, niskiej inflacji? Pojęcie niezależności banku centralnego może być rozumiane w różny sposób. Wyróżnia się między innymi niezależność:
- w zakresie wytyczania celów (niezależność polityczną),
- wyboru instrumentów służących do realizowania zadań (niezależność operacyjną),
- prezesa w stosunku do całego banku,
- formalną (prawną),
- faktyczną (którą można przeciwstawić niezależności prawnej). Z reguły przyjmuje się, że bank centralny jest niezależny, jeśli w sposób autonomiczny określa cele polityki pieniężnej i decyduje o sposobach ich realizacji. W tym też znaczeniu jest użyte pojęcie niezależności. Jednym z wielu możliwych sposobów zapewnienia niezależności banku centralnego (i to niekoniecznie podstawowym) jest ustawowe uregulowanie jego statusu, w szczególności unormowanie relacji banku centralnego z rządem na wypadek pojawiania się konfliktów między celami polityki pieniężnej oraz celami ogólnogospodarczej polityki rządu. W ostatnich dziesięcioleciach w literaturze ekonomicznej utrwalił się wspólny pogląd, iż niezależność banku centralnego jest fundamentem dobrej polityki monetarnej. Aby bank mógł rzeczywiście uzyskać taki status konieczne jest spełnienie dwóch warunków. Po pierwsze jednoznaczne uznanie, że istnieje ścisły związek między stabilnością cen, a niezależnością banku centralnego. Po drugie zaś, istnienie powszechnego przekonania w społeczeństwie, iż inflacja powinna być stale niska. Pilnowanie stabilności cen powinno być podstawowym zadaniem banku centralnego, aby mógł on prawidłowo wypełnić swoją funkcję. Niezależność banku centralnego nie jest jednak celem samym w sobie. Stabilność cen jest zaś podstawowym warunkiem pomyślności gospodarczej. Nie istnieją bowiem żadne dowody potwierdzające tezę, iż wzrostowi gospodarki musi towarzyszyć wyższa inflacja. Celem Europejskiej Unii Monetarnej jest zapewnienie trwałego wzrostu bezinflacyjnego. Dlatego jednym z jej podstawowych założeń jest niezależność banków centralnych. Niezależność ta ma kilka wymiarów:
- Banki centralne nie podlegają politycznemu zwierzchnictwu i nie otrzymują od innych władz żadnych instrukcji, co oznacza niezależność instytucjonalną.
- Instytucje polityczne nie mogą zabiegać o uzyskanie wpływu na decyzje banków centralnych
- Osobista niezależność - prezes i członkowie zarządu banku centralnego wybierani są na kilka lat. Ich kadencja powinna być dłuższa niż organów, które uprawnione są do ich nominowania. W ten sposób osłabiony jest wpływ zmian na arenie politycznej na władze banku centralnego.
- Niezależność finansowa banku centralnego. Bank nie może być uzależniony od finansowania z zewnątrz, na przykład z budżetu rządowego; musi swobodnie dysponować własnymi środkami, aby móc wykonać swoje podstawowe zadanie: dbanie o stabilność cen, bez konieczności zwracania się o zgodę do innych organów. Niezależność banku centralnego nie tylko ułatwia prowadzenie długofalowej polityki, której celem jest stabilizacja cen, ale równocześnie zwiększa wiarygodność banku. Powszechne przekonanie, iż organ odpowiedzialny za politykę monetarną będzie dążył do utrzymania niskiej inflacji obniża oczekiwania inflacyjne, co dodatkowo pomaga w utrzymaniu stabilnych cen. Przy braku tego przekonania rządy pożyczając pieniądze na rynku muszą płacić dodatkową premię za ryzyko wyższej inflacji. Jeśli niezależny bank centralny cieszy się powszechnym zaufaniem, wtedy premia ta jest niższa i
polityką wewnętrzną). Polityka otwartego rynku uważana jest za najskuteczniejszy instrument polityki monetarnej. Jej stosowanie możliwe jest w tych krajach, gdzie funkcjonuje rozwinięty rynek papierów wartościowych, zwłaszcza rynek weksli skarbowych. Zawsze papiery wartościowe są kupowane od banku centralnego, gdy są tanie i na odwrót, sprzedawane są, gdy ich cena jest wysoka.
b) Polityka rezerw obowiązkowych - mają na celu ograniczenie podaży pieniądza, a także przeciwdziałanie występowania niewypłacalności banków handlowych i braku ich płynności. Rezerwy te banki muszą utrzymywać w postaci depozytów na ich rachunkach w banku centralnym lub jako pieniądz gotówkowy w kasie. Wysokość tych rezerw określają banki centralne w formie procentu od nagromadzonych w bankach handlowych depozytów. Bank centralny może ustalić jedną stawkę procentową od sumy wszystkich rodzajów depozytów lub też zróżnicować stawki % dla poszczególnych rodzajów depozytów. (w Polsce mamy do czynienia z tą drugą formą). System obowiązkowych minimalnych rezerw płynności pozwala na zwiększyć bądź ograniczyć możliwość kreacji zdecentralizowanego pieniądza wkładowego. Skuteczność tego wskaźnika jest duża, jednak bank centralny nie może zmieniać wskaźnika zbyt często, gdyż powodowałoby to brak stabilności monetarnej i ekonomicznej w kraju. Polityka ta może więc mieć charakter długofalowy. Nie jest to instrument szybkiego działania. Wadą jest to, że zmiany podawane są bankom z góry, gdyż bankom nie jest łatwo dostosować się di nich. Polityka zmian wskaźnika rezerw obowiązkowych działa w jednakowym stopniu na wszystkie banki – w tym także ślepo oddziałuje jednocześnie na banki o nadmiarze jak i niedoborze rezerw. c) Polityka refinansowania banków – polega na udzielaniu przez bank centralny bankom komercyjnym kredytów : redyskontowego i lombardowego oraz innych kredytów refinansowych. Kredyt redyskontowy - jest w gospodarce rynkowej podstawowa forma zasilania finansowego banków komercyjnych przez bank centralny. Operacja ta polega na zakupie przez BC weksli, których termin wykupu jeszcze nie nadszedł, z potraceniem od nominalnej sumy weksla procentu, określonego stopa redyskontową za okres, który jeszcze pozostaje do dnia płatności weksla. Bank centralny obniżając lub podwyższając swoją stopę redyskontową może zachęcać lub zniechęcać banki handlowe do operacji redyskontowych weksli, wpływając przez to na ich zdolność do udzielania kredytów. Polityce kształtowania stopy redyskontowej banku centralnego towarzyszy często stosowanie limitów kwotowych i jakościowych w odniesieniu do przedstawianych do redyskonta weksli. Stosowanie polityki redyskontowej w niewielkim stopniu umożliwia kontrolę banków, bo banki cechuje duża niezależność finansowa od banku centralnego, nawet gdy banki rozliczeniowe są znacznie zadłużone w banku centralnym, to polityka tej drugiej strony może nie mieć wpływu na ogólne rozmiary kredytowania w gospodarce (np. banki mogą wkalkulować zwyżkę stopy redyskontowej w koszt kredytów udzielanych swoim klientom,
Kredyt lombardowy – Udzielany jest bankom komercyjnym na bardzo krótki terminy pod zastaw papierów wartościowych, zwykle do wysokości 75% ich wartości nominalnej. Banki korzystają z tej formy refinansowania dla przezwyciężenia krótkookresowej utraty płynności finansowej, gdy redyskonto lub odsprzedaż papierów wartościowych w ramach operacji otwartego rynku jest nie opłacalne. Kredyt lombardowy jest droższy od kredytu redyskontowego.
NBP może przyjmować do redyskonta weksle spełniające warunki: odpowiadają wymogom określonym w przepisach prawa wekslowego pochodzą z obrotów gospodarczych maja uiszczoną opłatę skarbową są podpisane przez wystawców i akceptantów których termin płatności upływa nie później niż za 3 miesiące od daty przyjęcia do redyskonta i nie wcześniej niż to potrzebne, by zawiadomić dłużnika w przeddzień terminu płatności mają termin płatności w określonym dniu są płatne w oddziałach banków, gdzie dłużnicy mają rachunki są opatrzone – w przypadku weksli trasowanych – bezwarunkowym akceptem trasata, obejmującym całą sumę wekslową są opatrzone indeksem otwartym (in blanco) banku, który weksel zdyskontował są bez poprawek, skreśleń, ograniczeń są podpisane czytelnie
2. Instrumenty selektywnej kontroli polityki monetarnej – wykorzystywane są wówczas, gdy mechanizm rynkowy nie zapewnia właściwego przepływu funduszów w gospodarce. Bezpośrednimi instrumentami polityki pieniężnej jest kontrola udzielanych kredytów, kontrola stóp procentowych, polityka selektywnych wskaźników rezerwowych, wykazywanych bankom komercyjnym celów, na które mogą być przeznaczane kredyty lub tez całkowity zakaz ich udzielania. 3. Oddziaływanie przez perswazję – jest to metoda tym skuteczniejsza, im mniej banków funkcjonuje w danym kraju. 4. Polityka kursu walutowego
Rodzaje ryzyka bankowego. Działalność banku w zakresie transformacji środków będących do dyspozycji systemu bankowego jest podstawową przyczyną powstawania ryzyka bankowego, polegającego na niebezpieczeństwie utraty płynności. Konieczność transformacji posiadanych środków (które początkowo były przeznaczane tylko dla określonego klienta) na kredyty dla licznych klientów, stwarza wiele niebezpieczeństw dla działalności banków: Występuje zagrożenie wcześniejszego odebrania środków z banku przez klientów, niż zostało to ustalone w umowie. Wówczas może okazać się, że bank nie dysponuje dostateczną ilością środków dla tej wypłaty. Naturalnie bank mógłby odmówić tej wypłaty jako niezgodnej z umową. Faktycznie
