Historia sztuki - od Starożytności do Współczesności, Notatki z Historia

Pobierz Historia sztuki - od Starożytności do Współczesności i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! Historia sztuki 1. Prehistoria Paleolit Najstarsze obiekty, które można uznać za pierwsze dzieła sztuki, pojawiły się już w okresie paleolitu (ok. 2 mln lat - ok. 11000 r. p.n.e.), są to petroglify. Te wyryte w skale rysunki, miały najprawdopodobniej duże znaczenie kulturowe i religijne dla pierwotnych społeczeństw. Wiele z nich miało w zamyśle nowo poznane i jeszcze nie do końca zrozumiałe aspekty języka symboli lub pierwszych rytuałów religijnych. Kolejna forma sztuki również była ściśle wiązana z kultem i rytuałami religijnymi. Były to rzeźby przedstawiające postać kobiety – symbol płodności i jej wszelkich źródeł. Figurki, nazywane powszechnie Wenus, wykonywano początkowo z miękkiego kamienia, a następnie z kości słoniowej. Najsłynniejszą odnalezioną figurką tego typu jest tzw. paleolityczna Wenus, znaleziona na terenach Austrii, datowana na 29000 – 25000 lat p.n.e., jest jedną z najstarszych znanych ceramik na świecie. Kolejnym przykładem jest postać Bogini Matki (ok. 7400 - 7300 r. p.n.e.), znaleziona w hetyckim grodzie Çatal Höyük, jest ona najmłodszym przykładem rzeźby prehistorycznej. Mezolit Z okresu Mezolitu pochodzi przede wszystkim malarstwo naskalne i jaskiniowe. Sztuka tak, tworzona przez ludzi pierwotnych, znajduje się głównie w jaskiniach Francji i Hiszpanii. Większość obrazów przedstawia najczęściej postacie ludzkie. Jedno z najstarszych skalnych malowideł znajduje się w jaskini Lescaux, liczy ono ok. 15000 lat. Sztuka mezolitu pojawiła się również na naczyniach ceramicznych, gdzie dominowało rolnictwo, życie codzienne danego społeczeństwa oraz tematyka związana z władzą. Neolit Następnie w Neolicie (ok. 9000 - ok. 3400/2000 r. p.n.e.) pojawia się ceramika wytwarzana ręcznie oraz tzw. megality (groby megalityczne). Były to duże, częściowo obrobione kamienie, wznoszone od epoki neolitu do początku epoki żelaza. Do przykładów tych pierwotnych budowli należały miedzy innymi: dolmeny (płaskie płyty na głazach), menhiry (głazy pojedyncze), kromlechy (kręgi z menhirów). Najokazalsze megality zachowały się w Stonehenge. Podobno również w neolicie po raz pierwszy została wyodrębniona grupa osób zajmująca się wykonywaniem sztuki, tzw. artisans. Byli oni jednak bardziej uznawani za wyspecjalizowanych rzemieślników niż artystów, we współczesnym tego słowa znaczeniu. 2. Starożytność Nie wszystkie zabytki sztuki starożytnej dotrwały do naszych czasów. Dzięki pracom wykopaliskowym odkryto fragmenty budowli epoki przedgreckiej: pałac kreteński w Knossos, skarbiec Atreusa w Mykenach, ruiny w Troi. W architekturze kultury greckiej wykształciły się trzy style: dorycki, joński i koryncki. Budowle cechowała harmonia, umiar i proporcjonalność poszczególnych elementów. Najwybitniejszym zabytkiem architektury greckiej jest zabudowa wzgórza Akropol w Atenach, które po zburzeniu w czasie wojny z Persami - zostały odbudowane za czasów Peryklesa (V w. p.n.e.). Do najdoskonalszych budowli należały świątynie poświęcone Atenie (Partenon), świątynia Nike, posąg Ateny dłuta Fidiasza. Wspaniałe budowle, m.in. świątynia Zeusa, powstały na Olimpie - miejscu organizowania igrzysk oraz w Delfach. W czasach Peryklesa zbudowano amfiteatralny teatr Dionizosa. Rzeźbę grecką okresu klasycznego cechowało dążenie do oddania ruchu, w późniejszym czasie zaś do wyrażania emocji człowieka. Najwybitniejszymi rzeźbiarzami greckimi byli Poliklet, Myron („Dyskobol”) i Fidiasz („Atena”, „Zeus”). Z okresu helleńskiego (III w. p.n.e.) pochodzą „Wenus z Milo”, „Grupa Laokoona” i „Nike z Samotraki”. Kulturę Rzymu poprzedza, posiadająca własny styl artystyczny, cywilizacja Etrusków. Rzymianie początkowo posługiwali się greckimi normami architektonicznymi, później zaś wytworzyli swój własny styl. Do najwybitniejszych budowli należą: Koloseum, Panteon (świątynia poświęcona wszystkim bogom) oraz zabudowa Forum Romanum, z której pozostały jedynie ruiny, a także m.in. łuki triumfalne Tytusa i Konstantyna oraz kolumna Trajana. Dzięki pracom archeologicznym odkryto ruiny budowli w Pompejach i Herkulanum, co znacząco poszerzyło znajomość antyku. Rzeźba rzymska w dużej mierze uzależniona była od greckiej. Jednym z najdoskonalszych zabytków jest posąg cesarza Marka Aureliusza. Teatr grecki Zaczątki teatru greckiego datuje się na VI w. p.n.e., jego najświetniejszy okres przypada na czasy panowania Peryklesa (V w. p.n.e.). Słowo teatr wywodzi się z języka greckiego: teatos - dostrzegalny, teates - widz i theatron - miejsce dramatycznych przedstawień. Najstarsze zachowane teatry greckie to ateński teatr Dionizosa, którego budowę zakończono w IV w. p.n.e., teatr Dionizosa w Delfach oraz teatr w Epidaurze na Peloponezie (obydwa z IV w. p.n.e.). Budowla teatralna składała się z półkolistej, amfiteatralnie wznoszącej się widowni. Zalążkiem sceny była orchestra, plac o kształcie połowy koła, do niego przylegała skene - kamienne podwyższenie z drewnianą nadbudową (episkenion) obrazującą frontalną ścianę świątyni lub pałacu. Dwa boczne skrzydła budynków nosiły nazwę paraskeniów. Aktorzy występowali na umieszczonych przed episkenionem proskenium. Przedstawienie odgrywano pod gołym niebem, nie używano kurtyny i nie stosowano antraktów (przerw). Interweniujący w życie bohaterów bogowie pojawiali się za pomocą maszyny. Operację tę nazywano po łacinie deus ex machina. Aktorzy (wyłącznie mężczyźni) ubrani byli w ozdobne, kolorowe, widoczne z daleka stroje, na głowie nosili tzw. onkos (specyficzne uczesanie, które optycznie podwyższało artystę), ich sandały miały koturny, a twarz zakrywała biała maska, obrazująca płeć, status społeczny postaci, nastrój. Taki strój nadawał postaciom charakter monumentalny. Liczba aktorów była ograniczona, początkowo występował jeden, następnie dwóch, potem trzech. Dramat grecki Dramat grecki wyrósł z religijnych obrzędów obchodzonych ku czci Dionizosa, boga narodzin, śmierci i użycia. Każdego roku obchodzono 4 święta Dionizosa. Były to: tzw. Małe Dionizje (czyli wiejskie) - które odbywały się jesienią, w święto winobrania, w styczniu Lenaje - święto wytłaczania wina, z końcem lutego Antesterie - święto otwierania beczek z młodym winem. Wielkie Dionizje (czyli miejskie) odbywały się na przełomie marca i kwietnia. Wielkie Dionizje dały początek tragedii, Małe - komedii (od nazwy pieśni śpiewanej podczas tych uroczystości, zwanej komos). Tragedia powstała z obrzędowej pieśni śpiewanej na cześć Dionizosa, zwanej dytyrambem. Pierwotną formą gatunku był dialog prowadzony przez przodownika chóru (koryfeusza) z chórem. Z czasem koryfeusza zastąpił aktor, wprowadzony przez najstarszego znanego dramatopisarza - Tespisa (VI w. p.n.e.). Drugiego aktora dodał Ajschylos, a trzeciego Sofokles. Nazwa tragedia pochodzi od stroju śpiewaków, którzy pieśń na cześć Dionizosa wykonywali ubrani w koźle skóry (gr. pieśń kozłów - tragos - kozioł, aoide - pieśń). Najwybitniejszymi twórcami tragedii byli: Ajschylos (VI w. p.n.e.), którego utwory bliskie formie obrzędowej nasycone były liryzmem. Jego najbardziej znane tragedie to: Persowie, Prometeusz skowany i trylogia Oresteja. Sofokles Eurypides (V w. p.n.e.) ograniczył rolę chóru i poszerzył psychologizm postaci. Jest autorem Fedry i Medei. Istotę tragedii określił Arystoteles w swojej Poetyce słowami: „Tragedia jest naśladowczym przedstawieniem akcji poważnej i zamkniętej; (...) jest tworem mowy ozdobnej (...) ma postać nie opowiadania, lecz działania; wzbudza współczucie i strach i przez to oczyszcza te uczucia”. Tematy greckich utworów dramatycznych osnute były początkowo wokół mitu Dionizosa, stopniowo czerpane były także z innych mitów. Najczęściej wykorzystywane były mity trojańskie, historia rodu Labdakidów (Edyp, Antygona) oraz mity związane z postaciami Fedry (żony króla ateńskiego) i czarodziejki Medei. Równolegle z tragedią rozwijał się dramat satyrowy, były to utwory o pogodnym charakterze, ukazujące igraszki i zabawy towarzyszy Dionizosa - satyrów. Trzecim gatunkiem dramatycznym powstałym w Grecji była komedia. Źródła jej były dwojakie: attyckie, stanowiły je obrzędy dionizyjskie, w ramach których śpiewane były wesołe, swawolne, satyryczne piosenki towarzyszące pochodom; oraz doryckie - były to mimy ludowe, czyli improwizowane scenki rodzajowe i mitologiczne. Z tych dwóch źródeł ukształtowała się w V w. p.n.e. komedia staroattycka. Głównym jej przedstawicielem był Arystofanes ( Lizystrata, Ptaki, Żaby). Wyśmiewała wzniosłość, a jej tematyka miała charakter polityczno-obyczajowy. Późniejsza komedia, tzw. nowa, reprezentowana przez Menandra, była w swej naturze bardziej realistyczna. Cechy tragedii greckiej Tragedia grecka nie dzieliła się jak współczesna na akty i sceny, jej budowę wyznaczały inne cząstki kompozycyjne. Na początku pojawiał się aktor, wygłaszający prologos, informujący o wydarzeniach sprzed akcji, potem następował parodos, czyli wejście chóru, który śpiewał pieśń. Śpiew chóru i jego wyjście (exodos) kończyły też dramat. Poszczególne epizody sztuki (epeisodia) przedzielone były stasimonami, czyli wypowiedziami chóru, komentującymi akcję. Naczelną regułą tragedii greckiej była tzw. zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Według tej zasady wydarzenia powinny się rozgrywać w jednej przestrzeni (jedność miejsca), w możliwie krótkim czasie, najwyżej w ciągu jednej doby (jedność czasu) i koncentrować się wokół jednego wątku (jedność akcji). Osiągnięciu ostatecznego celu tragedii (katharsis) sprzyjała określona budowa fabuły oraz obecność określonych kategorii estetycznych. Po części wstępnej następowało zawiązanie akcji, później zaś kolejne perypetie stopniowo zwiększały napięcie dramatyczne, zmierzając ku poprzedzonej przez katastasis (spiętrzenie trudności) katastrofie głównego bohatera. Bohater ten, jak pisał Arystoteles, nie mógł być ani człowiekiem złym, ani zbyt idealnym. Litość i trwogę wywołać mogło jedynie spełnienie się przeznaczenia człowieka szlachetnego, który jednak popełnił pewne błędy. Dostrzegał je dopiero poniewczasie ogarnięty do pewnego momentu hybris, pychą wobec bogów i przeznaczenia (fatum). Rozpoznanie, czyli uświadomienie sobie przez bohatera tragicznej prawdy o własnym losie niczego już nie mogło zmienić. Najistotniejszą jednak rolę w uzyskaniu końcowego efektu pełniła kategoria estetyczna tragizmu. Istota tragizmu polega na tym, że bohater uczestniczy w starciu dwóch, nie dających się ze sobą pogodzić, równorzędnych racji. Konflikt ten występuje, gdy bohater pragnie bronić wielkich wartości, skazanych na zagładę. Współdziałała z nią kategoria ironii tragicznej tworząca się dzięki temu, że bohater, pragnąc uwolnić się spod klątwy losu, jedynie przyspiesza jej spełnienie. Charakter teatru i dramatu greckiego Teatr i dramat helleński wyrósł z religijnych obrzędów i w związku z tym miał charakter sakralny. Przeżycie teatralne posiadało wymiar religijny, agony (zawody między dramaturgami) były częścią uroczystości religijnych. Innym ważnym celem wiążącym się z uczestnictwem w spektaklu było przeżycie katharsis. Dorycki Porządek dorycki jest najstarszym porządkiem, w którym elementy drewniane zastąpiono kamiennymi. Cechują go ciężkie proporcje, surowość i monumentalność. Kolumny są grube w stosunku do wysokości i odległości między nimi. Często więc określa się go jako męski. Kolumna dorycka nie ma bazy (2) (stoi bezpośrednio na stylobacie (1) - najwyższym stopniu podbudowy świątyni), a jej trzon (3) (zwężający się ku górze) jest lekko wybrzuszony po środku (entazis). Głowica (kapitel) (4) składa się z poduszki (echinus) przykrytej kwadratową płytą - abakusem. Na abakusie kolumny spoczywa dolna, gładka część belkowania - architraw (5), nad którą znajduje się część środkowa - fryz (6). Fryz dorycki składa się z naprzemiennie występujących tryglifów (z pionowymi żłobieniami) i metop - często pokrytych płaskorzeźbami. Górną część belkowania stanowi gzyms (7) zakończony często rynną. Porządek dorycki rozpowszechniony był głównie na greckim stałym lądzie i w koloniach Wielkiej Grecji (południowa Italia, Sycylia). Ze względu na trudności w stosowaniu porządku doryckiego we wielkich budowlach od okresu hellenistycznego zaniechano jego stosowania. Joński Porządek joński powstał w tym samym okresie co dorycki, na terenie Azji Mniejszej (Jonia). Cechuje go lekkość, smukłość proporcji i ozdobność. Kolumny jońskie są smuklejsze od doryckich stąd też stosuje się ich więcej. Styl joński określany jest często jako kobiecy. Kolumna stoi na profilowanej bazie (2), a jej trzon (3) jest również lekko wybrzuszony po środku - ale mniej niż w kolumnie doryckiej. Pionowe żłobkowania trzonu (kanelury) są gęstsze i drobniejsze niż w kolumnie doryckiej. Również zwężenie górnej części trzonu kolumny jest mniej wyraźne. Głowica (4) kolumny posiada charakterystyczne woluty w kształcie zwiniętych liści. Przypomina to trochę rogi baranie. Belkowanie składa się z kilkustopniowego architrawu (5), rzeźbionego fryzu (6) - biegnącego wokół całego budynku (bez podziału na tryglify i metopy) oraz gzymsu (7). Styl joński dominował głównie w miejscu swego powstania (Azja Mniejsza) ale też spotykany był na Sycylii, w Italii czy na ateńskim Akropolu. Czasem też budowano świątynie doryckie, które miały joński wystrój wnętrza (świątynia Apollina w Bassaj czy Ateny w Paestum). Koryncki Porządek koryncki wykształcił się na przełomie V i IVw. p.n.e., a rozwinął się w okresie panowania rzymskiego. Trzon (3) i podstawa (2) kolumny korynckiej są podobne do jońskich, zupełnie inna jest jednak głowica (4). Ma ona kształt kosza okolonego rzędami liści akantu (barszcz zwyczajny), z małymi wolutami przypominającymi jońskie. Być może taki wyraźny element roślinny jest nawiązaniem do drzewa i gaju, związanych z genezą świątyni greckiej. Kilkuwarstwowe belkowanie (5,6,7) świątyni korynckiej niekiedy pozbawione jest rzeźbienia. Porządek koryncki określany jest czasem jako dziewczęcy. 3. Średniowiecze Sztuka BIZANTYŃSKA (V-XV w.) I PRAWOSŁAWNA Cechy architektury bizantyjskiej Monumentalne budowle o skomplikowanych planach i bryle. We wczesnej fazie łączenie planu centralnego i podłużnego (o bazylikowym charakterze). Preferowanie planów centralnych: krzyża greckiego, wieloboku, koła, kwadratu; zazwyczaj łączonych ze sobą. Obecność kopuł jako dominanty bryły świątyni. Hierarchicznie pomniejszone kopuły umieszczane nad bocznymi częściami budowli. W przestrzeni wewnętrznej istotną rolę odgrywają półkoliste eksedry, empory umieszczane nad obejściami lub nawami bocznymi; wyodrębnione prezbiteria z apsydami. Przed wejściem wydzielony narteks, w pierwszych wiekach architektury bizantyńskiej poprzedzony atrium. Konstrukcja budowli opiera się na kamiennych murach, wielobocznych filarach i kolumnach z geometrycznymi, dekorowanymi reliefami kapitelami z impostami (w pierwszych wiekach). Kopuły wsparte na pendentywach. Dekoracja zewnętrzna skromna – ściany rozczłonkowane lizenami, wzbogacone blendami. Wnętrza mroczne, tajemnicze, oświetlone niewielkimi półkoliście zwieńczonymi oknami. Wnętrza o ścianach i sklepieniach bogato dekorowanych mozaikami lub freskami, prezbiterium oddzielone przegrodą ołtarzową (ikonostasem). Cechy malarstwa bizantyjskiego hieratyczna stylizacja – symboliczne ukazywanie postaci i świata rytmiczność, powtarzalność izokefalizm dekoracyjność, ornamentalizm frontalizm, sztywność postaci Płaskość, brak wyraźnego modelunku pod szatami linearność, konturowość, graficzność modelunku wydłużenie proporcji postaci - deformacja konwencja, przestrzeganie ustalonych wzorców ikonograficznych Rodzaje malarstwa bizantyńskiego: monumentalne (ścienne) tablicowe (ikona) miniatorskie (iluminacje książkowe) Techniki malarstwa bizantyńskiego: malarstwo monumentalne: fresk, mozaika malarstwo tablicowe (ikony): enkaustyka, tempera malarstwo miniatorskie: gwasz Ikony Ikona [eikón obraz] obraz kultowy ukształtowany w sztuce wczesnochrześcijańskiej wyobrażający osoby święte, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne. Charakterystyczna dla chrześcijańskich kościołów wschodnich, w tym prawosławnego i grekokatolickiego. Główne typy ikonograficzne i sposoby malowania ustaliły się w Bizancjum w okresie obrazoburstwa (ikonoklazmu) 730-843 r. Na Soborze Nicejskim II 787 postanowiono, że: „Kompozycja obrazu religijnego nie może zależeć od artysty, ale ma się opierać na zasadach sformułowanych przez Kościół i tradycję.” Przestrzegano kanonu ikonograficznego i metody malowania według wzoru. Legendarnie autorem pierwszych ikon miał być Łukasz Ewangelista. Najstarsze zachowane ikony pochodzą z VI w. z klasztoru św. Katarzyny na Synaju. Ikonoklazm - spór o obrazy w Cesarstwie Bizantyńskim w latach 726-843 Cesarz Leon III - przywódca ikonoklastów; wydał rozkaz zniszczenia wszystkich wizerunków w cesarstwie. Święty Jan z Damaszku - duchowny, w swoich kazaniach i pismach bronił kultu obrazów, uzasadniając go teologicznie. Uważany za przywódcę ikonoduli. „Czemuż byśmy oddawali sobie wzajemnie szacunek, jeśli nie dlatego, że uczynieni jesteśmy na podobieństwo Boga? Jako powiada przez Boga natchniony Bazyli, uczony w sprawach boskich: Cześć oddawana obrazowi przechodzi na jego pierwowzór. Pierwowzorem jest temat przedstawiony, od którego wykonuje się rzecz pochodną.” Ikona nie jest zwykłym obrazem religijnym Sens i znaczenie ikony zostały sformułowane w teologii ikony w IX w. Podstawą istnienia ikony jest dogmat Wcielenia Chrystusa Ikona, jako święty wizerunek nie jest po prostu przedstawieniem postaci świętego ani ilustracją Pisma ale przypomnieniem tego co niewidzialne; zawiera w sobie pełną łaski obecność świętego, stanowi emanację bóstwa. Typy ikonograficzne Hodegetria [przewodniczka, wskazująca drogę] Matka Boża prawą dłonią wskazuje na Chrystusa, trzymanego na lewym ramieniu; określenie nawiązuje do nazwy świątyni w Konstantynopolu, ton Hodegon, w którym była przechowywana najstarsza ikona tego typu. Eleusa [czułość, miłosierdzie] Maria z Dzieciątkiem siedzącym na ramieniu i przytulającym policzek do jej twarzy. Pantokrator [Wszechwładca, Pan wszystkiego] Chrystus, jako władca i sędzia Wszechświata, tronujący, ujęty frontalnie z księgą lub zwojem i drugą dłonią ze wzniesionymi dwoma palcami. Acheiropoietos [nie ręką ludzką uczyniony] Mandylion, Weraikon najstarsze przedstawienie Chrystusa w formie samej twarzy lub twarzy na rozwiniętej chuście. Deesis [modlitwa, prośba] w centrum Chrystus Pantokrator obok Maria i Jan Chrzciciel (tzw. małe Deesis), Archaniołowie Michał i Gabriel, Apostołowie (tzw. wielkie Deesis w ikonostasie). Sztuka WCZESNOŚREDNIOWIECZNA V – X w. (Renesans karoliński, Sztuka przedromańska) + WCZESNY ROMANIZM 1. Sztuka okresu Wędrówki Ludów IV – VIII w. (przedkarolińska) 2. Sztuka Karolińska (renesans karoliński) VIII – IX w. 3. Sztuka Ottońska – X w. (pokarolińska) Sztuka ROMAŃSKA (ROMANIZM) XI – XIII w. Cechy architektury romańskiej Budowle wysokie, masywne, wieloczłonowe o formach geometrycznych, prostych i surowych; o zwartych oraz ciężkich proporcjach, przejrzystym układzie spiętrzonych i schierarchizowanych brył. Czytelność brył wynikiem addycyjności - dodawania osobnych, autonomicznych jednostek przestrzennych. Plany budowli przeważnie podłużne, bazylikowe - często wykorzystujące formę krzyża łacińskiego; występują też układy dwuchórowe (z dwiema apsydami od wschodu i zachodu - nieraz wtopioną wraz z emporą w westwerk); pojawia się też prezbiterium otoczone ambitem (obejściem) z wieńcem apsyd. Cechy przestrzeni: wyodrębnianie poszczególnych przestrzeni, artykulacja, wymierność, rytm jednostek przestrzennych; wnętrza mroczne, tajemnicze. Wnętrza przekryte drewnianym stropem lub sklepieniami (głównie kolebkowymi lub krzyżowymi, wzmocnionymi pasami gurtów). Zazwyczaj skromna dekoracja zewnętrzna oparta na blendach, lizenach i gzymsach, niewielkie okna zamknięte półkoliście; biforia i triforia; fryzy arkadowe i kostkowe; kapitele kolumn i portale uskokowe z dekoracją rzeźbiarską. Konstrukcja budowli prosta, oparta na grubych murach i wewnętrznych filarach, wzniesionych najczęściej z kamiennych ciosów. Górujący nad okolicą, sięgający nieba Zamek Boży Sklepienia —> Przywrócenie umiejętności przesklepiania dużych powierzchni. Typy sklepień: Kolebkowe Kolebkowe na gurtach Krzyżowe Biblia Pauperum (biblia ubogich) Zasada uzasadniająca obecność przedstawień religijnych w obrębie kościoła ich użytecznością w objaśnianiu prawd wiary wiernym. Założenie służebności obrazu: „Obraz jest w tym celu wystawiany w kościele, aby ci, co nie umieją czytać, przynajmniej patrząc na ściany czytali na nich to, czego nie mogą czytać w książkach” |(Św. Grzegorz Wielki’) Funkcje: Dydaktyczna - postulat czytelności przekazu Komemoracyjna - łatwo zapadająca w pamięć, sugestywna Dekoracyjna Cechy sztuki renesansowej: realizacja hasła „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi obce”, tematyka dzieł: starożytna, biblijna i świecka, zastosowanie perspektywy w malarstwie, rozpowszechnienie fresków, malarstwo portretowe, trójwymiarowe przedstawienie postaci ludzkiej, fascynacja harmonią i proporcją, pastelowa kolorystyka, malarstwo olejne, zastosowanie płótna zamiast deski, wprowadzenie pejzażu w tle.   Najsłynniejsze dzieła malarstwa renesansowego i ich autorzy: Michał Anioł, freski w Kaplicy Sykstyńskiej, Leonardo da Vinci, Mona Liza, Dama z łasiczką, Albrecht Dürer Święto różańcowe, Adoracja świętej Trójcy, Mała Pasja i Duża Pasj, Święta Rodzina z matką Anną, Rafael Santi – Madonna ze szczygłem, Szkoła Ateńska, Giorgione – Burza, Piero della Francesca – portret Federico de Montefeltro, Antonello da Messina, Portret mężczyzny, Sandro Botticelli, Narodziny Wenus, Maddona del Magnificat, Tycjan - Maria Magdalena, Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, Ecce homo, Albrechta Dürera Jan van Eyck Tymoteusz, Ołtarz Gandawski. Rzeźba – którą należy podzielić na tę towarzysząca budynkom i tę pozostającą niezależną, wykonywana była głównie z marmuru i brązu. W rzeźbie architektonicznej dominowały reliefy zdobiące fasady, portale czy głowice kolumn. Nowością była rozbudowana rzeźba nagrobkowa, którą zapoczątkował Donatello. W rzeźbie niezależnej popularnymi tematami są posągi dowódców wojski na koniach, motywy biblijne (Pieta), czy ludzkie ciało jako takie. Zwrot w stroną starożytności, odwrócenie się od gotyku zaowocował niezwykłym bogactwem nowych pomysłów, ale był także podwaliną pod kolejny nurt sztuki. Nurt, który odwróci się właśnie od renesansu – barok. Manieryzm kierunek w sztuce, który pojawił się w pierwszej połowie XVI wieku na terenie Włoch i do końca XVI w rozpowszechnił się na obszarze Francji, Niderlandów oraz Europy Środkowej. Po jakich cechach poznać dzieło manierystyczne: odejście od cech renesansowych, abstrakcyjny schematyzm zastosowany w budowlach, konstruktywizm. Wśród twórców można wymienić: G. della Porta, A. van Obbergen, W. van den Blocke. Linearność i otwartość kompozycyjna manieryzmu zaowocowały m.in. powstaniem nowego gatunku w postaci eseju, w dziedzinie liryki programowa niekomplementarność stylu przyczyniła się zaś do kształtowania tzw. emblematów. Charakterystyczne dla manieryzmu przełamanie zasady decorum plasuje wśród reprezentantów kierunku Williama Szekspira jako „wynalazcę” nowoczesnej tragikomedii o zaburzonej linearności czasowej, pełniej baśniowości, mistycyzmu i komplikacji – zarówno na poziomie formalnym, jak i treściowym. Z podobnego wzorca czerpali w swoich utworach również Torquato Tasso i Miquel de Cervantes, a z racji posługiwania się konceptem do założeń kierunku zbliżała się również twórczość Giambattisty Mariniego i Luisa de Góngory. W literaturze polskiej najwybitniejszymi przedstawicielami marinizmu byli poeci metafizyczni: Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sebastian Grabowiecki, Kasper Miaskowski, Kasper Twardowski i bracia Morsztynowie. Barok nazwa pochodzi od portugalskiego słowa barocco oznaczającego nieregularnie rozwinięta perłę, albo inaczej perłę o nieregularnych kształtach; w języku francuskim baroqe w XVI wieku  oznaczało bogactwo ozdób. Barok w rozumieniu dzisiejszym oznaczał styl trwający od II połowy XVI wieku do 1760 roku, łącznie ze stylem rokokowym, który jest ostatnią fazą baroku. Styl barokowy był wyrazem przemian religijnych, społecznych i politycznych jakie powstały w drugiej połowie XVI wieku np. sobór w Trydencie, rozwój filozofii i nauk przyrodniczych, zanik idei średniowiecznych, czy w końcu początki organizacji państw na kontynencie amerykańskim. Barok narodził się we Włoszech, jako forma renesansu, największy wpływ na jego rozwój miał Michał Anioł, który dostrzegał w sztuce zmaganie się sił psychicznych i sił natury. Barok objął swym zasięgiem całą Europę aż po Rosję oraz kontynent amerykański. Do rozpowszechnienia się stylu przyczyniło się kilka czynników. Po pierwsze wzrastający na znaczeniu zakon Jezuitów, gdyż zakonnicy budowali swoje kościoły na wzór macierzystego Kościół Il Gesu w Rzymie, po drugie rozpowszechnienie wydawnictw podręcznikowych o architekturze, po trzecie włoscy artyści podróżujący po świecie rozpowszechniali własne wzory, w końcu dwory królewskie, które stanowiły wzorzec zachowań, stylu i budownictwa. Architektura barokowa miała więc cechy międzynarodowe wyraźniejsze niż inne dotychczasowe style.   Cechy stylu barokowego: typy budowli wzorowane dokładnie na renesansie, ale „ze zwiększonym efektem optycznym”, duży rozmach budowli, monumentalizm, ciężkie proporcje, dynamika widziana w budynku, rzeźbie, malarstwie, bogactwo dekoracji i form ornamentalnych, przepych, podporządkowanie wielu elementów jednemu głównemu, występowanie silnych kontrastów form, powierzchnia ścian wewnętrznych i zewnętrznych otrzymywała linię zmienną, stosowano cofnięcia elementów lub wyjścia naprzód, bogactwo złotej polichromii, zastosowanie światłocienia poprzez np. wygięcie elewacji, silne podkreślenie przestrzeni, zwracano dużą wagę na dekoracje rzeźbiarskie – charakterystyczne aniołki (zwane putta), girlandy, fantazyjne obramienia itp., bogata sztukateria, zastosowanie bogactwa formy architektonicznej np: bryła, kopuła, wieżyczka, itp., stosowano pilastry pojedyncze lub zwielokrotnione, czyli filary ustawione tuż przy ścianie pełniące rolę dekoracyjną, ale też podtrzymujące budowle, dużą popularnością cieszyły się kręcone kolumny szczególnie we wnętrzu budowli barokowej), budowano obiekty o charakterze religijnym i świeckim, przebudowywano fosy na aleje spacerowe oraz zamki obronnych na pałace, ważną rolę zaczął spełnić ogrody jako element architektoniczny, najładniejszym przykładem był w Polsce pałac w Wilanowie, zwrócenie uwagi na architekturę ogrodową – alejki, altanki, oranżerie, stawy, rzeźba ogrodowa itp. Cechy sztuki barokowej: rzeźba przedstawiana w głębokiej dynamice, liczne zdobienia i złote polichromie, śmiałe wyczucie fikcji, wizyjność, wyzwolenie indywidualności, w malarstwie zastosowano zmienne oświetlenie, mistycyzm, występowanie tematów religijnych obok świeckich, realizm, koloryt w odcieniach brązu, szarości, czerni.   Najsłynniejsze przykłady sztuki barokowej: Konfesjonał nad grobem św. Piotra w Rzymie architekt L. Bernini, Ekstaza św. Teresy w Kościel S. Maria Della Vittoria w Rzymie, Dawid L. Bernini, Nagrobek Piotra Opalińskiego w kościele parafialnym w Sierakowie, Nagrobek Ostrogskich w katedrze tarnowskiej, Kolumna Zygmunta III w Warszawie, Portret Jana Kazimierza autorstwa Daniela Schulza, Organy w kościele Bernardynów Leżajsku, Ołtarz główny katedry w Oliwie, Ołtarz główny katedry w Pelpinie, Srebrna trumna relikwiarz św. Stanisława, w Krakowie na Wawelu, Portret Jana III Sobieskiego, Portrety trumienne, Szafa gdańska.   Mistrzowie sztuki to: El Greco, Diego Velazqez, Ribera, Murillo (Chłopcy grający w kości); Piotr Rubens jako autor licznych dzieł m.in.: Zdjęcie z krzyża, Sąd Ostateczny, Pokłon Trzech Króli, Bitwa Amazonek, Pijany Sylen Porwanie córek Leukipa, Święto Wenus, Historii Marii Medycejskie, Pejzaż z tęczą; Rembrandt van Rijn Wymarsz strzelców; J. F. Goya Maya naga, Zmory senne, Canaletto – malarz Warszawy. Rokoko nurt w sztuce, który powstał we Francji około 1720 roku. Nazwa pochodzi od francuskiego rocaille – muszla. Rokoko rozwinęło się przede wszystkim w malarstwie, dekoracji wnętrz i meblarstwie.   Cechy charakterystyczne dla stylu: w architekturze wykorzystano krzywizny, zaokrągleń i nieregularne wygięć, wnętrze miało być intymne, wygodne, asymetria, różnorodna tematyka dzieł sztuki np.: rośliny, zwierzęta, fantastyczne twory, przepych w zdobnictwie, brak uporządkowania i brak przesłania artystycznego, parki stylizowane na naturalny, „dziki” krajobraz. Klasycyzm (z łac. classicus – doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony) – ukształtował się w Italii jeszcze w XVII wieku, a rozpowszechnił w Europie i trwał do końca XVIII wieku . Na terenach polskich swój początek datuje na drugą połowę XVIII, zaś schyłek klasycyzmu przypada na pierwszą połowę XIX wieku. Na drugą połowę XIX wieku przypada już neoklasycyzm, który trwa do początków XX wieku.   Historycy sztuki wyróżnili trzy fazy klasycyzmu: styl Ludwika XVI od 1750 do końca XVIII wieku, styl cesarstwa pierwsze dwadzieścia lat XIX wieku, klasycyzm XIX wieczny (neoklasycyzm) Cechy klasycyzmu: odwoływanie się i wzorowanie na tematyce i architekturze starożytnej Grecji i Rzymu, bezwzględne przekonanie o wyższości kultury antyku nad innymi epokami kultury, chęć wiernego odwzorowania elementów dekoracji, stroju czy architektury antyku, prostota i ład w stylu, w ornamentyce najczęściej stosowano: kariatydy, wieńce, obfite girlandy, orły, a nawet sfinksy, stosowanie nowatorskich rozwiązań urbanistycznych np. : zabudowa miejska o dużej przestrzeni typu arterie, początki systematycznych wykopalisk, w poszukiwaniu kultury materialnej antyku np. wykopaliska w Pompejach i Herkulanum, wpływ wykopalisk i odkryć na sztukę, propaganda niechęci wobec gotyku, spokój, w przeciwieństwie do barokowej ekspresji, racjonalizowanie sztuki, oszczędność wyrazu i środków, wzrost popularności kopii dzieł artystycznych – rozwój przemysłu „artystycznego”, w malarstwie używanie silnego strumienia, „snopu” światła, chłodnego kolorytu, akcentowanie kształtu, tworzenie obrazów idealistycznych. Upowszechnienie się aktu w malarstwie i rzeźbie, rozwój muzealnictwa np.: muzeum papieskie na placu kapitolińskim, British Musseum, Luwr w Paryżu, estetyczne podejście do dzieła sztuki, uwypuklenie cnót obywatelskich w przeciwieństwie do rokokowej frywolności, tworzenie dzieł o tematyce historycznej, wzrost pozycji artystów, jako znawców dobrego smaku. W Polsce klasycyzm rozwijał się w okresie stanisławowskim (1764 -1795). Z tego czasu pochodzą następujące przykłady architektoniczne: Dominika Merliniego: Królikarnia w Warszawie, Pałac Myślenicki, Pałac w Łazienkach, Kościół św. Boromeuszka na Powązkach, Jana Chrystiana Kamsetzera Pałac Mielżyńskich w Pawłowicach, Tyszkiewiczów w Warszawie, kościół w Petrykozach, A. Carazzi zaprojektował Pałac Staszica, w Warszawie, Teatr Wielki, oraz Pałacyk Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu w Warszawie. Dokonał regulacji urbanistycznej placu Teatralnego i Bankowego w Warszawie. Przykłady zagraniczne: Pałacyk Petit Trianon w Wersalu, Łuk Triumfalny w Paryżu, Kościół świętej Genowefy w Paryżu, Kościół świętego Mikołaja w Poczdamie. większego nadania obiektowi cech estetycznych, wykorzystując najnowsze technologie, pozwalające swobodnie kształtować bryłę budynku, a także kontrastować różnorodne materiały by wzbogacić efekt artystyczny. Pionierem nurtu był amerykański architekt Frank Lloyd Wright. ART DÉCO styl w sztuce: architekturze, malarstwie, oraz we wzornictwie, rozpowszechniony w latach 1920–1939. Nazwa wywodzi się od francuskiego art – sztuka i décoratif – dekoracyjny, w rozumieniu jakie język polski łączy z urządzaniem wnętrz; termin décoratif nie oznacza w tym wypadku "zdobienia". Art déco charakteryzował się klasycyzującym zgeometryzowaniem i dążeniem do syntetycznego ujmowania form, poszukiwaniem piękna w funkcji przedmiotu użytkowego i jasności przekazu w grafice czy malarstwie. Szczyt popularności przypadał na lata 20 te, a Międzynarodowa Wystawa Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa w Paryżu w roku 1925 stała się oczywistym zamanifestowaniem popularności tego stylu w różnych dziedzinach sztuki. Realizm Socjalistyczny / socrealizm Kierunek w sztuce radzieckiej (w tym w architekturze, sztukach użytkowych, malarstwie i rzeźbie) a po II wojnie światowej w pozostałych państwach socjalistycznych, proklamowany przez Maksyma Gorkiego w 1934 na Zjeździe Pisarzy Radzieckich w Moskwie. Podstawowa i jedyna metoda twórczości artystycznej wyrażającej się w realistycznej (narodowej) formie i socjalistycznej treści zgodnej z ideami marksizmu i leninizmu. Sztuka nowoczesna umownie nazywana modernistyczną, była kontynuacją realizmu Cezanne'a, symbolizmu Gauguina i ekspresjonizmu Van Gogha. Za jej początek zwykle przyjmuje się wystąpienie fowistów na paryskim Salonie Jesiennym w 1905 r., koniec natomiast jest wyznaczany różnie. Jeśli modernizm rozumieć jako pewien proces (a każdy proces do czegoś prowadzi), to spektakularnym zwieńczeniem tego procesu było malarstwo Jacksona Pollocka, który ok. 1946 r. zanegował pojęcie formy i przedstawił świat jako niekończący się chaos. Jego wizja różniła się od kosmogonii starożytnych filozofów przyrody tym, że w owym chaosie nie było śladu myśli. Wystąpienie Pollocka można uznać za wygodną cezurę, ale trudno traktować ją jako artystyczny manifest, ponieważ informel był na zimno wykalkulowaną pozą - precyzyjnie zaprojektowanym produktem "made in USA". Pollock jako artysta zapłacił za komercyjny sukces straszną cenę. Modernizm artystyczny uważa się za ogólne zjawisko, którego wspólną cechą był odwrót od tradycji. Sprawa jest trochę bardziej skomplikowana. Czy renesans był zerwaniem z tradycją? W sensie stylistycznym niewątpliwie tak - nie ma żadnego związku między Tempietto Bramantego a gotycką katedrą. Ale czy Leonardo zerwał z chrześcijaństwem? Czy zerwał z nim Michał Anioł? Najbrzemienniejszym w skutki zjawiskiem XIX wieku był "pozytywistyczny paradoks" polegający na tym, że im większe postępy czyniła nauka, im większy obszar obejmowała ludzka wiedza, tym bardziej ograniczała ona ludzkie wyobrażenie o wszechświecie. Empirystyczny pozytywizm za podstawę przyjął aksjomat - nie istnieje nic, czego nie potwierdza doświadczenie zmysłowe i naukowy eksperyment. Jeśli człowiek XIX wieku miał jakąś "objawioną" wiedzę o rzeczywistości, pozytywizm - paradoksalnie - wiedzy tej nie poszerzał o wiedzę naukową, ale ją zawężał. Jednak - przykro to powiedzieć, ale tak jest - absolutna większość ludzi nie jest w stanie ani zrozumieć, ani zweryfikować wiedzy naukowej (np. sformułowanej w 1905 r. teorii względności). Nie oznacza to, że jest to wiedza bezwartościowa, oznacza jednak, że w świadomości powszechnej funkcjonuje tak samo, jak wiedza objawiona. Przełom XIX wieku pozbawił ludzi oparcia w transcendencji, ale nie mógł rozwiązać żadnego z odwiecznych konfliktów. Artysta nie jest ani naukowcem, ani filozofem. Nie bada zjawisk "szkiełkiem i okiem", nie prowadzi logicznych spekulacji, ale daje świadectwo. Samym swoim istnieniem, samym tworzeniem rzeczy "niepraktycznych" zadaje pytanie o głębszy sens istnienia. Niewątpliwie wiek XIX pozbawił ludzi oparcia w transcendencji, czczonej w ramach zorganizowanych religii. W naukach społecznych dominował pragmatyzm Charlesa Sandersa Peirce'a (1839-1914) i Williama Jamesa (1842-1910), przyjmujący za kryterium prawdy pożytek płynący z ludzkiego działania i wynikający z niego instrumentalizm, oceniający zasadność teorii metafizycznych wg ich praktycznych konsekwencji. W psychologii triumfy święcił behawioryzm Iwana Pawłowa (1849-1936) i Edwarda Lee Thorndike'a (1874-1949), wywodzący prawdy o psychologii człowieka z badań nad odruchami zwierząt. W oświacie największym osiągnięciem stawał sie progresywizm Johna Deweya (1859-1952), czyli pedagogika naturalistyczna, ograniczająca w edukacji rolę wychowania i nastawiona na nieskrępowany rozwój osobowości człowieka. W filozofii próbą zakwestionowania pozytywistycznego racjonalizmu stał się intuicjonizm Henri Bergsona (1859-1941), będący jedną z odmian tzw. filozofii życia, uznający panteistyczną "elan vital" za siłę sprawczą, ale kwestionujący pretensje rozumu do całościowego wyjaśnienia zagadki życia. Bergson uważał, że nauka, formułując niezmienne prawa tworzy obraz rzeczywistości statycznej, podczas gdy ma ona charakter dynamiczny i prawa nią rządzące lepiej rozpoznaje ludzka intuicja. Szczytem uduchowienia filozofii były poglądy takich myślicieli jak George Santayana (1863-1952), przedstawiciel krytycznego realizmu, twierdzący, że wprawdzie świat istnieje realnie, ale nie poddaje się poznaniu zmysłowemu w całości, ponieważ nie jest on dostępny zmysłom w całej swej złożoności (jako przykład podawał ograniczoność ludzkiego słuchu, który nie rejestruje słyszanych przez psy dźwięków wysokich i słyszanych przez słonie dźwięków niskich). Te post-pozytywistyczne nurty tworzyły atmosferę, w której artyści próbowali przedstawić swoją wizję świata. Jedni poświęcili się badaniu struktury rzeczywistości poddanej nieustannemu procesowi przemian i samej mechanice jej poznawania. Materialna rzeczywistość w ruchu i możliwość jej obiektywnego przedstawienia to temat kubizmu i związanego z nim luźno futuryzmu. Inni, przeczuwając istnienie wymiaru wyższego niż biologiczna egzystencja, usiłowali przedstawić go tworząc zespół elementarnych symboli o uniwersalnym znaczeniu, jak robili to np. suprematyści i surrealiści. Jeszcze inni - i tych było najwięcej - doszli do wniosku, że świat utracił i racjonalne i metafizyczne podstawy, a człowiek stoi sam wobec zagadki egzystencji, co jest źródłem nieustannego, wymagającego uzewnętrznienia (ekspresji) konfliktu (fowizm). Wspólną cechą niemal wszystkich nurtów modernistycznych jest poszukiwanie duchowości w mistyce, okultyzmie i egzotycznych religiach Wschodu, które nie budziły złych skojarzeń z rygorystyczną, traktowaną jako "kajdany" etyką chrześcijańską. Cały modernizm miał jednak jedną cechę wspólną i to łączy go z wielka artystyczną tradycją - podtrzymywał kult sztuki jako zjawiska wyjątkowego i - paradoksalnie - przypisywał artyście wyjątkową "misję", czyniąc go romantycznym prorokiem nowych czasów. Prawdopodobnie dlatego niemal wszyscy artyści, którzy w powszechnym odczuciu byli symbolami artystycznej rewolucji i totalnymi burzycielami: Picasso, Malewicz, Mondrian czy Dali, w najgłębszej istocie swojej twórczości byli klasycystami, poszukującymi porządku, symetrii i harmonii. Jedynym nurtem wyróżniającym się na tle całego modernizmu pod każdym względem był dadaizm. Był to nurt - zapewne wielu oburzy to stwierdzenie - pozbawiony jakiegokolwiek znaczenia artystycznego (jego symbolem i kwintesencją jest podniesiony do rangi dzieła pisuar), który jednak stał się jedynym epokowym dorobkiem modernizmu rozumianego nie jako kontynuacja, ale jako zerwanie. Dadaizm stał się istotą anty-sztuki i anty-kultury, zmienił w sposób zasadniczy całą sztukę XX wieku i zachował witalność w czasach współczesnych, ponieważ wyrósł nie z dyskursu, ale ze zgrywy. Jego wartość artystyczna jest żadna, ale atrakcyjność taka sama, jaka przyciągała tłumy do Colosseum na walki gladiatorów. Stworzyli go ludzie młodzi, inteligentni i dowcipni, ale rangę zjawiska nadali mu handlarze i krytycy. Najciekawszym problemem modernizmu - i najważniejszym z punktu widzenia historii sztuki - są jego związki z polityką. Anarchistyczny rodowód dadaizmu nie dziwi (chociaż w anarchizmie więcej było autentycznej refleksji). Zastanawiające jest to, że dwa niemal identyczne, wywodzące się z socjalizmu totalitaryzmy, komunizm i hitleryzm, styl swojej propagandy oparły na wzorach klasycznych. Stalinowski i hitlerowski socrealizm nie jest właściwie uznawany za część modernizmu, któremu przypisuje się głębsze motywacje humanistyczne, wskazując na fakt, że hitleryzm cała sztukę modernistyczną uznał za wynaturzenie. Nie wyjaśnia to jednak przyczyn, dla których tak skutecznie "prawdziwi" moderniści służyli komunizmowi. 1960 POP ART Pop art znajduje się na schemacie na granicy sztuki i antysztuki z jednego powodu. W odróżnieniu od dadaizmu, który mianował dziełem sztuki przedmiot banalny po to, żeby ją zdeprecjonować, artyści pop-artowi tworzyli "imitacje" przedmiotów banalnych, które stawały się przez to przedmiotami niebanalnymi. Pop-art jest więc smutno-ironicznym komentarzem do pop-kultury, ale wyraźnie się od niej dystansuje. Mizeria pop-artu wynika z banalności tematu, ale nie z banalności sztuki. Ready-mades i stosowanie w sztuce obiektów i materiałów pochodzących ze świata banalności postawiły to pod znakiem zapytania znaczenie pojęcia realizmu w sztuce. Próbami odpowiedzi był właśnie pop-art, assemblage, europejski nowy realizm czy tzw. realizm kapitalistyczny.