historia Włoch całość, Notatki z Italianistyka

Pobierz historia Włoch całość i więcej Notatki w PDF z Italianistyka tylko na Docsity! UWARUNKOWANIA GEOGRAFICZNO – HISTORYCZNE WŁOCH 
 
 Włochy są • krajem śródziemnomorskim • kontynent europejski, • półwysep Apeniński • wyspy • 301,3 tys. km2 • graniczy z Francją, Szwajcarią, Austrią i Słowenią • „kraj czterech mórz” – Liguryjskiego, Tyrreńskiego, Jońskiego i Adriatyckiego • dwa niezależne miniaturowe państwa: San Marino i Watykan • enklawa na obszarze Szwajcarii – Campione. • 20 regionów. Regiony : - Valle d’Aosta, Trydent – Górna Adyga, Furlandia – Wenecja Julijska oraz wyspy Sardynia i Sycylia - autonomia • gęsto zaludnione (201 osób na km2 • liczba ludności wynosi około 60,5 mln osób. • Warunki naturalne • -góry zajmują ok. 80% powierzchni kraju • -połowa obszaru Włoch leży na Płw. Apenińskim • - Góry Apeniny leżące w osi kraju • -na północy Włoch leżą Alpy • -niziny zajmują 20%, największa: Nizina Padańska leżąca u stóp Alp • -klimat: gorące i suche lata oraz łagodne i deszczowe zimy (przyczyna: położenie w basenie Morza Śródziemnego, urozmaicone ukształtowanie terenu, bliskość Afryki, a także oddzielenie od wpływów kontynentalnych Alpami i Górami Dynarskimi)} • -gęsta sieć rzeczna, zwłaszcza na północy kraju • -najdłuższa rzeka: Pad (Po, 652 km), przecinająca z zachodu na wschód Nizinę Padańską • -wiele jezior, największe Lago di Garda (370 km2 , głębokość 346 m) Najkorzystniejsze warunki do rozwoju rolnictwa istniały w północnych Włoszech, na żyznej i dobrze nawodnionej Nizinie Padańskiej. Także na tym obszarze niezbędne były prace irygacyjne, które dopiero umożliwiły zagospodarowanie dolnego Padu. Stosunkowo skromne były we Włoszech zasoby surowcowe. Wystarczały one dla rzemiosła czy przemysłu manufakturowego, rozwój jednak nowoczesnego przemysłu, zwłaszcza ciężkiego, musiał się opierać na surowcach importowanych. Wyjątek stanowiła zasobna w rudę Elba czy słynne kopalnie marmuru w Carrarze. W XX w. zaskoczeniem stało się odkrycie gazu ziemnego i nafty na Nizinie Padańskiej. REGIONY TURYSTYCZNE (najczęściej wyróżniane) ALPY Alpy Na terenie Włoch Alpy ciągną się od Alp Nadmorskich na zachodzie, po Alpy Julijskie na wschodzie. W Alpach położone są regiony takie jak Dolina Aosty, Trentino (Górna Adyga), Piemont, Lombardia, Wenecja Euganejska, Wenecja Julijska – Friuli oraz częściowo Liguria. Miejscem koncentracji turystyki narciarskiej i wysokogórskiej jest dolina Aosty. Stacje sportów zimowych: -Courmayer (u stóp Monte Bianco) -Saint-Vincent w rejonie Cervino -Merano (dolina Adygi) W Trydencie (stolica regionu Trentino) znajdziemy wiele zabytków (katedra z pałacem Pretorio, zamek Castello Buon Consilio) i muzeum regionalne. Funkcje wypoczynkowe regionu koncentrują się przede wszystkim w rejonie wielkich jezior alpejskich. Ośrodki wypoczynkowe nad jeziorami: Como, Maggiore, Garda. Wśród alpejskich regionów wyróżniają się osobliwym krajobrazem Dolomity. Znane są zarówno jako doskonałe tereny dla wysokogórskich wędrówek, jak i cele turystyki narciarskiej. W dolinach alpejskich powstały i rozwinęły się renomowane stacje sportów zimowych i bazy turystyczne. Do najbardziej znanych ośrodków należy Cortina d’Ampezzo, wyróżnia się też Bressanone, Merano i San Martino di Castrozza. Najwyższą kulminacją Dolomitów jest szczyt Marmolada (3343 m n.p.m.). Północno-zachodnia część Włoch to Liguria i Piemont. Stanowią one jeden z najważniejszych obszarów turystycznych kraju. Dzięki sprzyjającym warunkom klimatycznym, obfitości wód mineralnych i górskim krajobrazom rozwinęły się tutaj przede wszystkim funkcje wypoczynkowe i uzdrowiskowe. Najlepsze warunki rozwoju kąpielisk, stacji klimatycznych i ośrodków wypoczynkowych posiada tzw. Riwiera Liguryjska. W lecie średnie temperatury powietrza sięgają tu 25° C, zimy natomiast są bardzo łagodne (Genua 10° C). Riwiera Liguryjska ciągnie się do granicy z Francją na zachodzie, aż po Pisę na południu. Riwierę Liguryjską można podzielić na trzy odcinki: - Rozpoczynająca się od granicy z Francją aż po Genuę to Riviera di Ponente -Od Genui do Spezzi ciągnie się Riviera di Levante -Odcinek wybrzeża od Spezzi do Pisy nosi nazwę Riviera della Versilia W niewielkiej odległości od wybrzeży tyrreńskich leży wyspa Elba z pięknymi piaszczystymi plażami, związana z pobytem Napoleona Turystycznym centrum południowej części Apeninów jest Neapol – miasto położone nad Zatoką Neapolitańską u podnóży Wezuwiusza. Jest to jednocześnie ważne centrum przemysłowe i kulturalne południowych Włoch. Zarówno położenie, jak i bogactwo zabytków kultury ściągają tu corocznie miliony turystów. Najsłynniejsze są zabytki epoki odrodzenia – Łuk Triumfalny Alfonsa Aragońskiego, słynne wrota Porta Kapuana, Muzeum Królewskie i kościół San Francesco di Paolo. Często odwiedzane są katakumby rzymskie. W pobliżu Neapolu uwagę turystów przyciągają dwa historyczne miasta Herculanum i Pompea, zasypane w 79 r. n.e. przez popioły podczas wybuchu Wezuwiusza, dzisiaj odsłonięte dzięki pracom archeologów i udostępnione do zwiedzania. Na uwagę zasługuje stolica regionu Apulia − Bari. W tutejszej bazylice św. Mikołaja znajdują się relikwie św. biskupa oraz grobowiec królowej Bony. Sycylia Największa wyspa na Morzu Śródziemnym, położona na południowy zachód od Półwyspu Apenińskiego, od którego jest oddzielona wąską Cieśniną Mesyńską. Wraz z pobliskimi wyspami (Liparyjskie, Egady, Pelagijskie, Pantelleria, Lampedusa) stanowi region autonomiczny Włoch. Powierzchnia wyżynna i górska, na północy rozciągają się góry: Monti Peloritani (1374 m n.p.m.), Monti Nebrodi (1847 m n.p.m.), Le Madonie (Carbonara, 1979 m n.p.m.). We wschodniej części wyspy znajduje się najwyższy szczyt − czynny wulkan Etna (3340 m n.p.m.), a na południe od niego rozciąga się Nizina Katańska. Popularne są wycieczki na czynny wulkan, najwyższy w Europie – Etnę (obecnie możliwe tylko do określonej wysokości. Centrum krajoznawczym wyspy jest Palermo (pałac i katedra normańska z mozaikami, katakumby u dominikanów). Sardynia W latach sześćdziesiątych nastąpiła aktywizacja turystyczna Sardynii. Dotyczy to przede wszystkim rejonu wybrzeża północnego i wschodniego, zwanego Szmaragdowym Wybrzeżem (Costa Smeralda). Na południu Sardynii znajdują się natomiast ośrodki o dość długich tradycjach turystycznych – Carbonia, Santa Margherita di Pula, Pula, Cagliari (stolica regionu o fenickim rodowodzie) i Villasimus. Bogactwem wyspy jest jej przyroda, utworzono tu 4 parki narodowe (górski Genergentu, nad zatoką Orosei, w Archipelagu Maddalena i na wyspie Asinara). WŁOCHY NA PRZEŁOMIE STAROŻYTNOŚCI I ŚREDNIOWIECZA ORAZ INWAZJE BARBARZYŃSKIE Pierwotne osadnictwo i pierwsze wielkie kultury Z neolitem wiążą się najwcześniejsze nazwy ludów zamieszkujących Płw. Apeniński:
 - pierwotni mieszkańcy – Ligurowie 
 - występujący w Italii – Sikulowie – później osiedli się na Sycylii 
 - Latynowie oraz Italikowie – wsch i pd część półwyspu 
 - Wenetowie – pn-wsch 
 - Messapowie – Apulia - Etruskowie – niejasne skąd się pojawili i w jakim czasie – częściowo przyswoili kulturę ludów italickich, częściowo znaleźli się pod wpływem Fenicjan i Greków. W VII w. p.n.e. dokonali podboju zach wybrzeża aż po Kampanię, sięgnęli na Nizinę Padańską, ich flota panowała na Morzu Tyrreńskim. Przypisuje im się wprowadzenie łuku w architekturze, początki w budowie dróg i kanałów odpływowych. Wtargnięcie Gallów ok. roku 600 na Nizinę Padańską usunęło stamtąd wpływy etruskie. Rzym zależny od nich zbuntował się w 510 roku i zamknął drogę za Tyber. Dopiero jednak zniszczenie twierdzy Weje w 397r. (przez Rzymian) położyło kres ich wpływom politycznym na tym obszarze. Flota etruska z Morza Tyrreńskiego została pokonana przez Greków, potem Etruskowie nie odzyskali już swojej pozycji na morzu. Od III w. p.n.e. pod panowaniem rzymskim zanikały język, kultura i religia etruska. Od VIII w. p.n.e. pojawiali się Fenicjanie i Grecy. 
 - Fenicjanie – założyli najpierw kolonie na Sardynii, później na Malcie i zach. Wybrzeżu Sycylii.
 VI w. p.n.e – Palermo opanowane przez Kartaginę
 pierwsza poł. VIII w p.n.e. – pierwsza fala kolonizacji greckiej (Sycylia), wkrótce Grecy osiedlili się na południu półwyspu, zakładając miasta: Syrakuzy, Katania, Neapol, Kume, Tarent, Kroton. Grecy zakładając miasta robili to na wzór miast macierzystych (polis). Dominującą rolę odgrywała arystokracja ziemiańska lub bogaci kupcy co doprowadziło do walk wewnętrznych z ludem, który chciał równych praw. Kolonie greckie uniezależniły się od ośrodków macierzystych --> rozkwit kulturalny (świątynia w Syrakuzach, malarstwo, ceramika, piękne sycylijskie monety). Nie powiodły się próby politycznego uzależnienia Italii przez Greków, gdyż Grecy byli sami zbyt podzieleni wewnętrznie w tej kwestii. Inwazje barbarzyńskie W 364r. doszło do podziału na cesarstwo wschodnie i zachodnie. Wschodnie zamieniło się w potężne państwo bizantyjskie, zachodnie zmierzało ku upadkowi. Plemiona germańskie opanowały Hiszpanię, Galię, dotarły do Afryki. - 410r. Rzym zostaje złupiony przez Gotów pod wodzą Alaryka 
 - 435r zajęcie Tunisu przez Wandali - odcięcie dostaw zboża i oliwy
 wkrótce potem przez pn Włochy przeszła fala Hunów pod wodzą Attyli, od pd napady Wandali, zajęcie Sardynii i Sycylii Skutki: -ludność Italii spadła do 6mln, Rzym 400tys
 -upadek gospodarczy
 -rozpad jedności Italii Rządy Odoakera i Teodoryka 476 r. – obalenie Romulusa Augustusa -na tronie rzymskim zasiada Odoaker – początek panowania obcych przybyszów w Italii. Nie zapoczątkowało to kształtowania nowego narodu – wciąż była żywa idea cesarstwa, która hamowała rozwój państwowości włoskiej i utrudniała integrację ludności tubylczej i napływowej. Kim był Odoaker? – wódz wojskowy, który został królem przez przypadek; król tylko dla barbarzyńców. Podporządkował się Konstantynopolowi – wladzę w Rzymie sprawował w imieniu cesarza Zenona. Wikariusz z tytułem patrycjusza. Wyznawca arianizmu. Rządy Odoakera: • Dążenie do jedności z Cesarstwem Wschodnim • Pozostawienie administracji lokalnej i centralnej • Pozostawienie praw rzymskich • Brak ingerencji w sprawy religijne Odoaker powiększał zakres swojego panowania: Sycylia, Dalmacja, walki z Rugiami. Sukcesy jego wywołały niepokój Bizancjum. Zenon chciał pozbawić władzy -> wódz Rugiow zwrócił się o pomoc do króla Ostrogotów, Zenon go poparł. Kim był Teodoryk? – spędził młodość w Bizancjum jako zakładnik, wierny sojusznik cesarza na Bałkanach. Był pod silnym wpływem kultury rzymskiej. Rządząc Italią, przyjął imię Flawiusza 488 r. – początek wyprawy Teodoryka do Italii; bitwa nad Isonzo, pod Weroną – zdobycie północnych Włoch 489-493 r. – oblężenie Rawenny 493 r. – kapitulacja Rawenny – zamordowanie Odoakera przez Teodoryka. 497 r. – zgoda pomiędzy Teodorykiem a cesarzem wschodnim, Anastazjuszem – podobna pozycja jak Odoaker – łączył godności króla Ostrogotów, naczelnego wodza armii i patrycjusza cesarza w Italii. I ETAP – 535 r. – BELIZARIUSZ CONTRA TEODAT: 1) Bizancjum zdobywa bez problemu Sycylię. 2) Długie oblężenie Neapolu 3) Zdobycie Rzymu, przy aprobacie papieża, który był zaniepokojony konfliktami wśród Ostrogotów. Skutki I etapu: Teodat usunięty z tronu i zamordowany, na jego miejsce wybrano Vitigesa. II ETAP – 538-540 r. -VITIGES CONTRA BELIZARIUSZ: 1) Oblężenie Rzymu przez Ostrogotów – porażka 2) 538 r. – ofensywa Belizariusza – oblężenie Rawenny 3) Vitiges zdobywa pomoc Franków – łupieżczy atak na Północne Włochy (Mediolan) 4) 540 r. -kapitulacja Rawenny – „porozumienie” – Belizariusz królem Rzymian i Gotów. Skutki II etapu: • Belizariusz jako król Rzymian i Ostrogotów kłóci się z ideą Justyniana o restauracji cesarstwa. • Belizariusz zmuszony do powrotu do Bizancjum. • Ostrogoci jako część Cesarstwa Bizantyjskiego – złamanie porozumienia. Złamanie postanowień porozumienia z Rawenny stało się powodem odwołania Belizariusza z tronu i powołania na tron Totili. 541 r. – początek powstania antybizantyńskiego III ETAP – 541- 547 r. - TOTILA CONTRA BELIZARIUSZ: 1) Ludność rzymska udzieliła poparcia Gotom 2) 546 r. – zdobycie Rzymu przez Ostrogotów 3) 547 r. – zdobycie Sycylii przez Ostrogotów Skutki III etapu • Totila panem całej Italii • Rozbicie armii bizantyńskiej Kto był po czyjej stronie? IV ETAP – 552 r. – TOTILA I TEJA CONTRA NARSES 1) 552 r. – bitwa pod Gallorum – śmierć Totilii 2) Po śmierci Totilli na czele Gotów staje Teja – kolejne bitwy kończą się porażkami Gotów: 3) bitwa pod Wezuwiuszem 4) bitwa pod Weroną 5) najazd Franków i Alemanów – spustoszenie, zaraza 6) 561 r. – zdobycie Werony przez Bizancjum Skutki IV etapu: • Italia znalazła się pod panowaniem bizantyńskim Skutki wojen gocko-greckich: • Zniszczenia wojenne • Upadek miast i organizacji municypalnej • Brak wymiany handlowej • Upadek rzemiosła • Ruralizacja Italii • Wzmocnienie pozycji papiestwa i Kościoła • Uprowadzanie mieszkańców jako niewolników Polityka Bizancjum wobec Italii: • Zniesienie autonomii Italii • Wysokie podatki • Ujednolicenie systemu prawnego w całym odrestaurowanym Imperium Romanum • Wprowadzenie Kodeksu Justyniana – corpus iuris civilis, umożliwił sprawne zarządzanie państwem • 554 r. – sankcja pragmatyczna – Italia jedną z prowincji cesarstwa (oprócz Sycylii, która bezpośrednio podlegała Justynianowi oraz Sardynii i Korsyki, które należały do prowincji afrykańskiej – prefektura kartagińska) Goci Bizancjum Kolonowie – wywłaszczył właścicieli latyfundiow Zbiegli niewolnicy Arystokracja rzymska – interesy z cesarzem • Interwencje cesarza w sprawy Kościoła – nawet w sprawy teologiczne – np. obalenie papieża Sylwestra • Sankcja pragmatyczna przyznała biskupom prawo do kontroli urzędników cesarskich, opieki nad ludnością oraz udziału w elekcjach urzędników cesarskich • Dwutorowość władzy – administracja wojskowa i cywilna. Ważniejsza była wojskowa, ponieważ praktycznie przez cały okres panowania Bizancjum w Italii trwały walki z Gotami. Sytuacja ekonomiczna w Italii pod panowaniem Ostrogotów: • Restauracja majątków osób, które utraciły je na rzecz Ostrogotów • Dwory centrum życia ekonomicznego • Rozwinięta administracja do pilnowania pracy niewolników i kolonów – kolonii uwiązani do ziemi i zależni gospodarczo od jej właściciela Pax bizantiana trwał 7 lat. Okres panowania bizantyńskiego w Italii to początek ruchu monastycznego Kultura okresu bizantyńskiego: • Rozwój ruchu monastycznego – Monte Cassino, Vivarium • Zakony benedyktyńskie ratowały skarby kultury antycznej, przepisywały książki • Silne wpływy sztuki bizantyńskiej. • Absyda kościoła świętego Witalisa w Rawennie (mozaiki) • Mozaiki w kościele św. Apolinarego w Classe pod Rawenną • Słabość militarna cesarstwa bizantyjskiego oraz osłabiające się państwo Longobardów ułatwiało znacząco rozwój kościoła i papiestwa. Cesarz nie mógł kontynuować cezaropapizmu i uzależnić od siebie kurii rzymskiej. Administracja wojskowa Administracja cywilna Na jej czele stał egzarcha, który rezydował w Rawennie. Egzarcha miał pod sobą wodzów (duces), którzy rządzili w poszczególnych częściach Włoch Duces powoływali trybunów – komendantów miast i twierdz. Pozycja egzarchy podobna do pozycji Odoakera czy Teodoryka, jednak mógł być on odwołany przez cesarza. Pozostawiona w rękach miejscowej ludności Jej zwierzchnikiem był przesłany z Konstantynopola praefectus praetorio Zajmowała się głównie podatkami i sądownictwem Prefekt przebywał w Rawennie i miał wikariuszy w Rzymie i Mediolanie • • Stefan II, następny Papież, prosi Pepina III o zorganizowanie wyprawy na teren Italii à spłacenie długu (osobiście prosi), przede wszystkim przeciw Longobardom. 754 rok – wyprawa, to pierwsza wyprawa Karolingów, by utwierdzić pozycję Papieża, a nie żeby złupidć Porozumienie: Aistulf daje niezależność Papieżowi w Rzymie, ale nie dotrzymał słow -prośba Papieża o 2 wyprawę Pepina, Pepin odbija część egzarchatu raweńskiego, wkracza do Lacjum, do Rzymu i… daje Papieżowi tereny, które najpierw należały do Bizancjum, potem je wzięli Longobardowie i przekazuje je jako PAŃSTWO KOŚCIELNE W 756 ROKU (DZIEDZICTWO ŚWIĘTEGO PIOTRA). (Papieże to władcy ziemscy, a nie tylko duchowi). • • • Lata 60, 70 VIII wieku, kuria papieska, DONACJA KONSTANTYNA, dokument, który mówi o tym, że Papież Sylwester I(czasy panowania Konstantyna, IV w.), wstawiał się za Konstantynem kiedy był chory i modlitwy pomogły, więc w ramach wdzięczności przekazuje władzę Papieżowi na zachodzie. Powstał po to, żeby wobec Bizancjum mieć dokumenty potwierdzające, że mogą władać częścią Italii. Oczywiście sfałszowany. • • • • Italia tak średnio interesowała Karola Wielkiego. Papież Leon III (795;816) musiał opuścić Rzym i szukać pomocy u króla Franków wskutek rewolty arystokracji. Król umożliwia mu powrót do Rzymu, 25.12.800 koronacja Karola Wielkiego w Rzymie. Możliwość kontrolowania przez papieża Korony cesarskiej. • • Cesarstwo Franków nie jest w stanie zapewnić bezpieczeństwa Italii. Nie udaje mu się zdobycie Wenecji, pod kontrolą Bizancjum Kalabria, Kampanoa z Neapolem, Apulia. Flota bizantyjska uniemożliwa Frankom zdobycie Wenecji. Syn Karola Wielkiego Ludwik Pobożny nie za bardzo umie rządzić w 817r. Dzieli cesarstwo. Italia przypada Lotarowi. W 823r. Koronowany w Rzymie przez papieża. Lotar także władcą Italii po traktacie w Verdun w 843r. Po jego śmierci cesarzem Ludwik II, który był sprawnym władcą, umocnił swój autorytet monarchy, pozycja cesarza spada do pozycji Króla Italskiego. • • Arabowie nacierają na Sycylię zdobywają Palermo (831) oraz Mesynę (843). Ostatnia pada Taormina w 902r. Muzułmanie starają się wedrzeć do Italii, wykorzystują przy tym walki wewnętrzne. W 846r. Niszczą bazyliki św. Piotra i Pawła w Rzymie. • • -władca zaangażowany; prowadził kampanie wojenne -777 – 778 r. oddziały przekraczają Pireneje à ekspedycja na tereny należące do Muzułmanów, liczył na strefę buforową -wyprawa hiszpańska jest klęską („Pieśń o Rolandzie”, która powstała w czasach krucjat) -walczył z Bawarami, Awarami, Bretanią i Saksonią; nawrócenie -Spoleto uznawało zwierzchność Karola -Karol à fundamenty pod ideę jedności europejskiej, duże paoństwo • • AKWIZGRAN – tu: wody lecznicze, Karol mógłby mieć nawet z 2 metry, jednak chorowity, służył mu Akwizgran; kronikarz Einhard; szkoła pałacowa – nacisk na naukę i kulturę, gromadził uczonych na dworze; Alkuin- twórca reformy; Piotr z Pizy; trivium, quadrivium; trochę jak obiady czwartkowe, nosili pseudonimy, Karol występował jako Król Dawid. Wiedział, że państwo wymaga wykształconej kadry, piszącej, czytającej à duchowni. • • -Reforma administracyjna – kraj podzielony na HRABSTWA (również w Italii) • -Reforma pisma – pismo miało być czytelne; wcześniej kursywa merowińska, nie było widać kształtu liter chodziło o wprowadzenie CAROLUS – minuskuły karolińskiej -Reforma monetarna – nowy system • • To wszystko to: RENESANS KAROLIŃSKI Północ Włoch korzystała z tego, weszła w te struktury • • Moment kulminacyjny: 25 grudnia 800 r. – opisane przez Einharda „Żywot Karola Wielkiego” Papież Leon III (795 – 816) zaskoczył Karola w Bazylice Św. Piotra Papież – słaba pozycja, walki, Karol przybył by ją umocnić lub miał być sędzią (bo coś Papież zrobił niby). Siedział tam całą zimę, porządkuje, reformuje sprawy kościelne, mimo że jest władcą świeckim à CEZAROPAPIZM, przeciwieństwo PAPOCEZARYZMU Działania Karola à prosta droga do odrodzenia cesarstwa na zachodzie 795 rok – przejęcie władzy przez matkę jednego z cesarzy, Irenę, która ogłasza się cesarzem – brak ciągłości, Karol może zająć miejsce cesarza. Papież w pewnym stopniu nawiązuje tylko do tradycji bizantyjskiej w ceremonii. 1. Aklamacja ludu – lud ogłasza cesarza – głos ludu 2. Koronacja 3. Proskynesis – hołd patriarchy cesarzowi i cały lud za nim w Hagia Sophia a Leon wyszedł i go ukoronował. Karol chciał korony, więc nie podobał mu się tylko sposób, bo Papież jako DYSPONENT KORONY, brak aklamacji. Konflikt zbrojny, wojna, Wenecja(800- 812); frankońsko-bizant. (?) 814 r. – śmierć Karola • • Karol ma dogodny moment, bo Irena, bo ikonoklazm KORONACJA: -odnowienie tytułu cesarskiego na zachodzie, odrodzenie cesarstwa rzymskiego -symbol – władza od Boga, bo z rąk Papieża, sakralizacja, ale też rola Papieża – sędzia, który dysponuje atrybutami władzy -koronacja cesarska – odwołanie do tradycji rzymskiej; utwierdzenie panowania Karolingów - wielowiekowy zwyczaj – Rzym miejscem koronacji, wzrasta rola Rzymian- współdecydenci, o tym kto został cesarzem decydowali w rzeczywistości sami zainteresowani - panowanie Karola jednak – czynnik utwierdzający rozbicie Italii • • Bizancjum – konflikt od razu, 812 rok – pokój w Akwizgranie, od tego czasu uznają tytuł Karola; Bizancjum chciało za to zwierzchnictwa nad Wenecją (Marchia Friulska wcielona do Karola Wielkiego). • • ORGANIZACJA OBSZARU: 774 – koronacja na króla Longobardów – zatrzymał stan 781 – na króla Italii nominowany jego syn Pepin (bo nieudana wyprawa na Hiszpanię ?) 812 – król Italii – Bernard • • -Rola Pawii – stolicą Królestwa, uznał osobowość prawną jej; zachowano prawo longobardzkie – Edykt Rotara -Karol – prawo, dokumenty pisane, każdy rozdział od akapitu; KAPITULARZE – wola króla, zbiór praw, stawało się prawem -administracyjnie Italia podzielona jest na hrabstwa z hrabią; władza cywilna i wojskowa, mieli vice, setników, wikariuszy(podobne jak egzarcha). Hrabia był tzw. sędzią, na wojnie zwoływał rycerzy i stawał na ich czele, wiele mogli, bo daleko od Akwizgranu. Jak kontrolowano hrabstwa (200)? - wysyłano 2 osoby, pełnomocnictwa mieli: • • POSŁAŃCY PAŃSCY = świecki(pełnia władzy) i duchowny(czytał, pisał); Organy kontrolne – nadzór, raporty, kontrola Spoleto uznawało Karola- włączone • Apulia i Calabria - Bizancjum Apulia i Calabria na południu à Nowe Księstwa (Płd- podział) • • ZIEMIA Italia wchodzi w system feudalny przez te rządy -system więzi -społeczeństwo • • Karol Wielki à Ludwik Pobożny (814- 840) • -koronowany za życia ojca; 813 – koronowany, desygnacja praktycznie, zaprzeczenie autorytetu i sposobu sprawowania władzy ojca, uległy hierarchii kościelnej, szybko traci autorytet. • -pretensje synów Lotar, Pepin, Ludwik Niemiecki : chcemy ziemi! Uległ im. • -Lotar następcą, koronacja w 817 roku na cesarza, wkurzają się tamci; Pepin – Akwitania, Ludwik Niemiecki – Bawaria } obaj są niezadowoleni • Bernard występuje przeciw Ludwikowi Pobożnemu, buntuje się. Ludwik tłumi bunt bratanka, Bernard do niewoli i Ludwik rozkazuje go zhańbić – uciąć ęzyk. Hierarchowie Kościoła rozkazują Ludwikowi zrobić publiczną pokutę. • 822 r. – publiczna pokuta – daleko idące ustępstwa • • W 814 roku zmarł Karol Wielki – wyznaczył za życia cesarza Ludwika Pobożnego(jest cesarzem od 813 roku) i został po nim. Jak zmarł, to Italią rządził wnuk Pepina Krótkiego, syn Karola Wielkiego – Pepin Longobardzki (781 – 810 r.), Bernard zmarł w 818 roku (810 – 817/818). • 817 rok – podział cesarstwa, Italią dalej rządzi Bernard, ale po tym podziale poczuł się źle i wystąpił przeciw Pobożnemu (on go kazał schwytać i wyłupić mu oczy), a to sprawiło, że w 822 r. – publiczna pokuta Pobożnego – zepsuło to jego pozycję jako cesarza. Jak Bernard pozbawiony został władzy, uzyskał ją najstarszy syn LOTAR I (817/818) 823r. – przybył do Pawii, koronowany na króla Italii przez papieża 824 r. – Lotar wydaje Konstytucję Rzymską – przywilej na rzecz papiestwa(potwierdza Państwo Kościelne), przedstawiciel Lotara ma być w Rzymie(więc kontrola wybieranych na papieża) 840 r. – Ludwik I Pobożny(król Franków i cesarz rzymski: 814 - 840) umiera, Lotar I zostaje cesarzem jako następca, postąpił z nim tak jak Karol à przejął za życia ojca, ale faktycznie przejął teraz • Lotar umiera w 855 roku (840 – 855); Ludwik Niemiecki i Karol Łysy buntują się przeciw bratu – walka, Lotar pokonany • 842 roku – PRZYSIĘGA STRASBURSKA ; Uroczysta, Karol Łysy jako pretendent do panowania nad zachodem, a Niemiecki nad wschodem, • · Uwiódł żonę lub córkę seniora • Wzorzec – w kolejnych wiekach różne formy, różne obszary Niezależne królestwo italskie (887-951) 
 
 Papież Jan VIII (872-882) przeciwstawiał się anarchii feudalnej w Państwie Kościelnym, nie dostał jednak pomocy od Karolingów czy Bizancjum. Został ofiarą rewolty, która toczyła się na północy Włoch. 
 
 Cesarz Bazyli I wzmacnia pozycję Bizancjum w płd. Italii. Utrwalił panowanie w Bari, odebrał obszary utracone w Apulii i Kalabrii. 
 Kalabria bez oporu poddała się naciskom hellenizacyjnym. Napłynęli tam mnisi i greccy duchowni, a cesarz miał nadzieję silniej powiązać odebrane terytoria z Bizancjum, w czym miał mu pomagać Kościół Wschodni. 
 W Apulii jednak toczyły się konflikty przeciwko Bizancjum, a ludność miała oparcie u Longobardów. Niemniej na płd. Włoch rządził Bazyli I. 
 Na północy zwierzchnictwo cesarza uznawała tylko Wenecja, reszta władców północnych walczyła ze sobą. 
 Główna rywalizacja o żelazną koronę była pomiędzy władcami: Friuli, Ivrei, Toskanii i Spoleto.
 
 888 r – margrabia Friuli Berengariusz koronowany na króla (rządzi północnymi Włochami); koronacja w Pawii 
 889 r – koronowany Gwido ze Spoleto + posiada koronę cesarską (rządzi środkowymi Włochami); koronacja w Pawii 
 
 Po śmierci Gwidona i jego syna, Berengariusz próbuje podporządkować sobie środkowe Włochy, jednak mu się to nie udaje. Italię zaczynają najeżdżać Arabowie od południa i Węgrzy od północy. Berengariusz próbował tych drugich odeprzeć, ale przegrał w bitwie pod Berentą. Został obalony z tronu, feudalowie powołali po nim nowego króla – księcia Burgundii Rudolfa (koronowany ok. 922 roku), ale on również został zdetronizowany. Po nim tron przejmuje Hugon z Prowansji (926-945): 
 
 - powstrzymał Węgrów (przy okazji osłabły też najazdy Saracenów) 
 - próbował ograniczyć władzę możnowładcom, aby nie rośli w siłę (jednak z podobnym skutkiem, co jego poprzednicy)
 - polityka obsadzania stanowisk przez zaufanych sobie ludzi przyniosła rezultaty tylko na północy Włoch 
 - próba podporządkowania sobie Rzymu kończy się k a t a s t r o f ą 
 
 Wówczas w Rzymie władczynią była arystokratka Marozia, to ona decydowała o tym, kto zasiadał na tronie papieskim. Chciała aby to był jej syn, więc uśmierciła poprzedniego papieża – Jana X. Jej syn został Janem XI (pontyfikat 931-935). Hugon postanowił ją poślubić, żeby móc władać Rzymem. Jednak krótko po zawarciu przez nich małżeństwa, w Rzymie wybuchło powstanie, któremu przewodniczył syn Marozi z pierwszego małżeństwa – Alberyk. Marozia i Jan XI zostali uwięzieni, a Hugon – wypędzony. Ten ostatni próbował jeszcze walczyć, ale skończyło się to tak, że zarówno on, jak i jego syn – Lotar (występujący jako współrządca kraju), utracili władzę na rzecz popieranego przez Ottona (króla Niemiec) margrabiego Ivrei Berengariusza II. Jednak nie rządził on długo. Próbował on sobie zapewnić sukcesję swojej dynastii poprzez małżeństwo Adelajdy (wdowy po Lotarze, synu Hugona) ze swoim synem. Ale ona uciekła do Niemiec i zaoferowała swoją rękę Ottonowi. 
 
 951 r – Otton przybywa do Pawii, zawiera małżeństwo z Adelajdą, jest koronowany na króla Italii 
 
 Dynastia saska na tronie cesarskim 
 
 Otton I zmusza Berengariusza II i Adalberta (jego syna) do przekazania księstwu Bawarii marchii Friuli, Istrii i Werony, po czym wraca do Niemiec. 
 
 Berengariusz II i Adalbert uznali się wasalami Ottona I, ale systematycznie zwalczali swych przeciwników. Mieli spór z papieżem Janem XII – synem Alberyka. Papież poprosił więc Ottona I o pomoc i on przybył i zajął Rzym, a także zobowiązał się do przywrócenia papieżowi ziem przyznanych przez Karola Wielkiego . Jan XII w zamian koronował go na cesarza, obiecując nigdy nie wiązać się z jego wrogami. 
 
 Dało to podwaliny pod 
 
 ŚWIĘTE CESARSTWO RZYMSKIE NARODU NIEMIECKIEGO 
 
 które to przetrwało przeszło 8 wieków. Od tamtej chwili: 
 
 - korona Italii była połączona z koroną władcy Niemiec i cesarską 
 - niemieccy monarchowie kierowali królestwem Włoch 
 - stanowiło to powód do nowych konfliktów → powstał obózy antyniemiecki, który występował nie tylko przeciwko cesarzowi i jego zwolennikom, ale również przeciwko niemieckiej preponderancji (przewaga, wyższość) na Półwyspie Apenińskim 
 
 Prędko jednak stosunki papieża z cesarzem uległy pogorszeniu. Otton I zapowiedział, że będzie przestrzegał konstytucji Lotara, która mówi, że władza papieska podporządkowana jest cesarzowi. Kiedy więc Jan XII wchodzi w porozumienie z Berengariuszem II, Otton I zwołuje synod, na którym forsuje detronizację papieża. Szybko zostaje wybrany nowy papież – Leon VIII. Konflikt trwa jakiś czas, w końcu w 965 r w ramach kompromisu zostaje wybrany nowy papież – Jan XIII. 
 
 Dopiero po tych wydarzeniach Otton I będzie próbował podporządkować sobie całe Włochy. 
 
 Już wcześniej, w 955 r wygrał z Węgrami w bitwie nad rzeką Lech zabezpieczając północ Włoch. 
 
 Na południu Otton na początku musiał rozprawić się z Bizancjum. Wyprawił się na nie z księciem Benewentu Pandolfem, ale skończyło się to tylko pokojem, na mocy którego Bizancjum uznało zwierzchność Ottona nad Benewentem i Kapułą. Potwierdzeniem pokoju było małżeństwo syna Ottona z grecką księżniczką Teofano. Otton myślał, że zjednoczy Włochy, ale nie udało się to ani jemu, ani jego synowi. 
 
 Otton II (973-983) pierwsze lata swych rządów poświęcił uporządkowaniu spraw niemieckich. Tymczasem w Rzymie rozgorzały walki pomiędzy antycesarskim rodem Krescencjuszy a procesarskim rodem hrabiów z Tuskulum.  
 
 980 r - Otton II przybywa do Rzymu, ugruntowuje swoją pozycję, chciał opanować południe, ale zaskoczyły go zjednoczone siły Bizancjum i Saracenów 982 r - bitwa pod Stilo z Saracenami, ogromna klęska Ottona II 
 
 Otton II przedwcześnie umiera, a jego syn - Otton III (982-1002) jest zbyt młody, by rządzić.  Regencję przejmuje jego matka, Teofano. W 986 r Otton III zaczyna swoje rządy i musi się mierzyć z opozycją w Rzymie i Janem Krescencjuszem, który chce przywrócić republikę arystokratyczną w Rzymie i ograniczyć władzę papieża. Otton III wprowadził na tron papieski swojego kuzyna, Niemca, Grzegorza V, a on w zamian mianował Ottona na cesarza. Kiedy cesarz wyjechał do Niemiec, Krescencjusz wszczął rewoltę przeciwko papieżowi. Otton III jednak szybko powrócił i zarówno Krescensjusz, jak i antypapież zostali straceni. Uspokoiło to stolicę na kilka lat. Po śmierci swojego kuzyna, Otton III wprowadził na tron papieski Francuza, Sylwestra II. Otton III chciał reformy kościoła i dbał o reputację poza granicami swoich państw (wizyta u Bolesława Chrobrego, 1000 r). Przeciwko Ottonowi wybuchło jednak powstanie i cesarz zmarł w Paterno.  
 
 Głównym założeniem polityki Ottonów było ograniczenie pozycji wielkich feudalów świeckich poprzez: opieranie się na Kościele i faworyzacji biskupów, popieranie niższych wasali.  
 
 Na następcę Ottona III zostaje wybrany Henryk Bawarski (Henryk II) (1002-1024), napotkał jednak opozycję ze strony feudalów włoskich, którzy mieli swojego kandydata: wnuka Berengariusza II - Arduina.  
 
 1002 r - powołanie Arduina na króla 
 1004 r - Henryk II koronuje się w Pawii  
 
 Kiedy jednak Henryk wyjeżdża do Niemiec, Arduin rządzi Włochami.  
 
 1013 - 1014 r - Wyprawa Henryka do Włoch, której efektem jest że pozostaje on jedynym królem Italii, a Arduin usuwa się do klasztoru.  
 
 1014 r - Henryk koronowany przez papieża Benedykta VIII na cesarza   
 
 Doprowadziło to jednak, z powodu niezadowolenia mieszkańców, do nowej rewolty.  
 
 Kiedy zmarł Henryk II, w mieście wybuchły zamieszki, a jego następcy - Konrada II 
 Cesarz pokonuje swoich przeciwników w Niemczech, po czym przybył do Włoch, żeby rozprawić się z papieżem, który rzuca nań ponownie ekskomunikę. 
 
 1084 r - Henryk IV wkracza do Rzymu i wybiera antypapieża – Klemensa III. Grzegorz VII bronił się wraz z pomocą wojska Roberta Guiscarda. Normanowie jednak spustoszyli Rzym i Grzegorz VII wśród przekleństw ludności musiał opuścić Rzym. Zmarł niedługo potem w Salerno. 
 
 Walka o inwestyturę nadal jednak trwała. Margrabina Matylda toskańska oraz różne miasta lombardzkie zawiązały swą pierwszą ligę przeciwko cesarzowi. Po kilku latach na tronie papieskim zasiadł prawowity papież, Urban II, a usunięty antypapież. Henryk IV zresztą był pochłonięty sprawami w Niemczech, ponieważ jego syn – następca tronu, Henryk V (1106-1125) – wszczął przeciwko niemu rewoltę. 
 
 1110 r – Henryk V przybywa do Włoch i wznawia walkę o inwestyturę. 
 
 1111 r – Henryk V skłonił papieża Paschalisa II do kompromisowego układu w Sutri. Inwestytura miała pozostać prawem papieży, o ile papież odda cesarzowi wszystkie feuda i przywileje zagwarantowane od czasów Karola Wielkiego. Episkopat niemiecki i włoski odrzucił jednak ten układ.
 
 Wtedy Henryk V uwięził Paschalisa, zmusił go do koronacji i oddania praw do inwestytury. Po uwolnieniu Paschalis to wszystko odwołał, co wzmogło napięcie i wznowiło walki. 
 
 1122 r – KONKORDAT WORMACKI – wprowadzony przez innego papieża, Kaliksta II, zakładał że Cesarz zrzekł się inwestytury świeckiej duchowieństwa, przekazując prawo wyboru biskupów kapitułom katedralnym, zaś opatów kapitułom zakonnym. W Niemczech jednak z zastrzeżeniem, że wybór biskupa lub opata miał odbywać się w obecności cesarza lub jego pełnomocnika. Sprawa uprawnień cesarza przy wyborze papieża została pominięta. 
 
 - inwestytura przez pierścieo i pastorał à o obsadzeniu godności kościelnych decyduje władza kościelna 
 - inwestytura przez berło à dobra ziemskie są przekazywane; związek z danym urzędem
 
 Postanowienia te zostały zatwierdzone w następnym roku na soborze laterańskim. 
 
 Papiestwo wzmocniło swoją pozycję. 
 
 Normanowie, korzystając ze sporu cesarstwa z papiestwem, zdołali stworzyć silne państwo na południu. 
 
 Przywództwo papiestwa w Europie Zachodniej uwydatniły wyprawy krzyżowe. Normanowie zaczęli odnosić sukcesy w walkach z Arabami i stało się to zachętą do próby odbicia Ziemi Świętej. Zmartwiony tym Konstantynopol zaczął szukać pomocy w chrześcijaństwie zachodnim. Kościół zachodni zobaczył w tym swoją szansę by zlikwidować schizmę i podporządkować sobie Kościół wschodni. 
 Papież Urban II zorganizował I krucjatę, która w 1099 r podbiła Jerozolimę. 
 
 Krucjaty stanowiły dobry argument dla tego aby papiestwo władało światem katolickim. Włosi jednak nie byli nimi zbyt zaangażowani, udział rycerstwa był niewielki. Najbardziej zasłużyło się wojsko syna Roberta Guiscarda – Boemunda, który po zwycięstwie w Antiochii został jej władcą. 
 
 Najbardziej udzielały się miasta portowe, jednak nie ze względów religijnych, raczej – ekonomicznych. Wyprawy otwierały nowe szlaki handlowe, a pomoc i zaangażowanie tych miast przyniosły im liczne przywileje oraz możliwości zakładania włoskich faktorii kupieckich na wybrzeżu Syrii i Anatolii. W ten sposób działalność włoskich marynarzy i kupców przyczyniła się do zdobycia czołowego miejsca w handlu europejskim i na Bliskim Wschodzie, co było jednym z najważniejszych efektów wypraw krzyżowych. Panowanie Normanów na południu Italii i na Sycylii w latach 1029 – 1197. Kultura Italii VIII – XII w. Początek XI w. w południowej Italii -> pojawienie się Normanów (lud pochodzenia skandynawskiego). Poprzez dalekie, zamorskie wyprawy szukali drogi bogacenia się. Znakomici wojownicy, chętnie byli wynajmowani jako żołnierze przez władców. Wynajmowali ich książęta longobardzcy przeciwko Bizancjum. Bizantyjczycy przeciwko Arabom. Za swe usługi otrzymywali początkowo złoto i konie, z czasem zażądali ziemi. 1029 - Rajnolf I Drengot przywódca normandzki otrzymuje hrabstwo od księcia Neapolu -> napływ kolejnych osadników z Normandii. Konrad II, jak i Henryk III (królowie Włoch) przyjmowali z zadowoleniem sukcesy Normanów - zapowiadały one podporządkowanie południa cesarzowi. 1041 - pomagając mieszkańcom Apulii w walce z Bizantyjczykami, Wilhelm z rodu Hauteville, zwany Żelazną Ręką, zdobył stolicę Apulii Melfi. Uzyskał je wkrótce jako feudum od cesarza. Dalsze postępy zawdzięczali Normanowie konfliktom między Kapuą a Salerno. Oba te miasta dostały się w ich ręce, po czym zaczęli podbój Kalabrii. 1051 - papież Leon IX wciela do Państwa Kościelnego księstwo Benewentu, ponieważ zaczyna się obawiać sukcesów Normanów. Antynormańscy także: książęta longobardzcy, powstańcy apulijscy i bizantyjczycy. Nie doszło jednak do współdziałania papieża i cesarza bizantyjskiego. Uniemożliwiła je schizma wschodnia patriarchy Konstantynopola. 1053 - Siły papieskie okazały się za słabe do wywalczenia zwycięstwa. Wojsko zaciągnięte przez Leona IX zostaje rozbite w Apulii (Civita), a papież znajduje się w niewoli. 1059 – konkordat z Melfi. Aby uzyskać pomoc Normanów, papież Mikołaj II nadał Robertowi Guiscard jako księciu Apulii i Kalabrii wszystkie zdobyte przez niego ziemie jako lenna papieskie - uznanie najwyższej zwierzchności papieża nad południowymi Włochami, zarazem jednak prawna podstawa władzy Normanów. Dzięki oparciu w Rzymie Robert nie zważał na pretensje władców longobardzkich i kontynuował swoje podboje kosztem Bizancjum. 1071 – zdobycie Bari – ukoronowanie sukcesów Młodszy z braci, Roger. uderzył najpierw na Kalabrię, po czym zaczął uwalniać Sycylię spod panowania muzułmańskiego -> Arabowie stworzyli na Sycylii silny ośrodek państwowy który przyniósł tej wyspie rozkwit kulturalny i gospodarczy -> sukcesy w rolnictwie i rzemiośle. Palermo - ośrodek nauki i sztuki. Powstało 300 meczetów, rozwijała się poezja, a muzułmanie zostali uczonymi. Wydawało się, że język arabski zepchnął w cień dawną łacinę, a islam bezpowrotnie pokonał chrześcijaństwo. Najazd normański nastąpił w okresie, gdy państwo arabskie na Sycylii przechodziło kryzys wewnętrzny, spowodowany wojną domową. Pozbawieni jedności Arabowie stawiali słaby opór. 1061 – Roger zdobywa Mesynę 1071 – Roger zdobywa Katanię 1072 – Roger zdobywa Palermo i Mazarę 1086 – Roger zdobywa Syrakuzy Sycylia została zjednoczona pod panowaniem Rogera I jako hrabiego Sycylii. Ostateczny kształt nowemu państwu nadał Roger II syn Rogera Guiscarda. W 1127 r. zjednoczył on w swym ręku wszystkie ziemie opanowane przez Normanów. Normanów uważano nie tylko za wyzwolicieli spod panowania muzułmańskiego, ale również za obrońców przed Bizancjum i protektorów katolicyzmu. Ułatwiło to rychłą asymilację żywiołu normańskiego. 9. Rozwój gospodarczy Italii XI/XII w. Początki komun miejskich. Rewolucja handlowa XI w -> szybkie zmiany gospodarcze - przejście od handlu zamiennego do pieniężnego, prędki rozwój handlu wewnętrznego i międzynarodowego dzięki wzrostowi produkcji rolnej i rzemiosła -> skok demograficzny. Przejście od zamkniętej ekonomiki dworskiej do otwartej ekonomiki rynkowej.
 •powiększanie się liczby osad wiejskich 
 •wzrost ludności miast - zwłaszcza Mediolan i Florencja 
 Możliwe było to dzięki zwiększeniu się produkcji żywności 
 •większa wydajność rolników - udoskonalenie narzędzi 
 • Zanik ludności niewolnej oraz poprawa położenia chłopów poddanych ułatwiały wymianę między miastem a wsią
 • lepsze możliwości ruchów migracyjnych ze wsi do miast
 • Pośrednictwo w handlu międzynarodowym znalazło się głównie w ręku wielkich miast nadmorskich: Wenecji, Pizy, na południu Amalfi. Ambicją mieszczan było wzniesienie jak najbardziej imponującego kościoła oraz jak najwyższej dzwonnicy. Miasta opasywano potężnym murem, który trzeba było rozbudowywać, w miarę jak wzrastało zaludnienie. Wzrost znaczenia mieszczaństwa. Nieprzypadkowo dążenia do odrodzenia Kościoła znalazły oparcie również wśród właśnie tej warstwy - wspólnym celem było ograniczenie uprzywilejowania wielkich feudałów. nominacji urzędników miejskich, wybijania monety, poboru podatków; zakazywał tworzenie lig między miastami czy związków mieszczańskich. Większość komun znów nie uznała tych postanowień, a wysłanników cesarza przepędzono. Wtedy Fryderyk przystąpił do otwartej walki z komunami. Tymczasem w konflikt z Barbarossą popadła Wenecja. Wykorzystała ona niezadowolenie miast lombardzkich z rządów podestów cesarskich i utworzyła w 1164 r. Ligę Werońską, w której skład weszły najważniejsze miasta marchii werońskiej. 1167 - powstała Liga Lombardzka, jednocząca większość miast północnych Włoch.
 Gdy zaś zaczął działania przeciwko Mediolanowi, 29 maja 1176 r. doszło pod Legnano nad rzeką Ticino do bitwy z wojskami Ligi. W pierwszej fazie bitwy sukcesy odnosiła jazda niemiecka, ostatecznie jednak skupione wokół symbolicznego carroccio (wozu z krzyżem, sztandarami miejskimi i dzwonem dającym sygnał do ataku) oddziały piechoty, zwłaszcza mediolańska „kompania śmierci", powstrzymały impet niemiecki i przystąpiły do przeciwnatarcia, zakończonego pogromem wojsk Fryderyka I, który sam ledwo uszedł śmierci. Była to decydująca klęska uniwersalizmu cesarskiego. 1176 - doszło do porozumienia Fryderyka I z Aleksandrem III w Anagni. Za odwołanie ekskomuniki cesarz zobowiązał się uznać papieża, przyznać Kościołowi wszelkie dawne regalia i prawa, łącznie z pretensjami do spadku po Matyldzie toskańskiej, oraz zrezygnować z kontroli nad Rzymem. Odbył się uroczysty akt pojednania Aleksandra z Fryderykiem, który musiał paść na kolana przed papieżem. 1179 – III SOBÓR LATERAŃSKI; Aleksander III potwierdza wybór papieża przez kolegium kardynalskie 2/3 głosów Liga Lombardzka ulegała rozkładowi. W tych warunkach pokój zawarty z komunami w 1183 r. w Konstancji nosił pozory sukcesu cesarskiego. Był to jakby akt łaski Fryderyka wobec zbuntowanych miast. Cesarz przyznał jednak miastom prawo zrzeszania się w ligi, zaciągania wojska, wyboru własnych urzędników, korzystania z regaliów. Cesarz zatrzymał prawo apelacji do trybunałów cesarskich w najważniejszych sprawach karnych i cywilnych, za-przysięganie mu wierności przez konsulów po obiorze, a przez całe komuny co 10 lat, oraz prawo spiży, czyli dostarczania mu żywności i pieniędzy w czasie podróży przez Włochy. MORSKIE REPUBLIKI KUPIECKIE AMALFI • Położona nad Morzem Tyrreńskim • Okres szczytowego rozwoju- IX-X w. -> związany z położeniem w miejscu przecinania się 3 kręgów ekonomicznych: bizantyńskiego, arabskiego i zachodnioeuropejskiego • IX-X w. - początki rządów republikańskich (prefekci, sędziowie, następnie książęta) • Rozbudowane kontakty handlowe z rynkiem północnoafrykańskim • Podporządkuje sobie Sorrento, Neapol i Salerno • Główny dostawca dworu papieskiego • Mieszkańcy słynęli z umiejętności żeglarskich • Posiadała własną monetę - tari • Stworzyli własną jednostkę- galerę amalfitańską • XI w. - Tablice amalfitańskie - pierwsza próba kodyfikacji prawa morskiego • II poł. XI w.- Amalfi chyli się ku upadkowi (podporządkowanie terenów przez Normanów) • 1131 r. - trwała utrata niezależności • 1136 r. - napad Pizańczyków PIZA • Położona nad Morzem Tyrreńskim • Nazwa miejsca – od Porto Pisano • IX-X w. - wywalczenie szerszej autonomii (rozwinięcie organów miejskich z konsulami jako ich kierownikami) • Początek XI w. (1016/17) - sukcesy w walkach z piratami saraceńskimi (razem z flotą genueńską wyparły ich z wysp zachodniej części Morza Śródziemnego) • 1015-1022 r. - walki na obszarze Sardynii zakończone podporządkowaniem wyspy • Zaangażowanie w konflikcie o inwestyturę (stają po stronie papieża) - uzyskują rządy nad Korsyką (1091 r.) • II poł. XI w. – okres potęgi Pizy • W wyniku udziału w I wyprawie krzyżowej otrzymują przywileje handlowe i dzielnice położonych tam miast (faktoria) • 1113 – 1115 r. – porozumienie z hrabią Barcelony Berengarem - wyprawa na Baleary • Od XII w narasta konflikt między Pizą a Genuą (kwestia podziału Sardynii, wpływów handlowych) -> Bitwa pod Melorią 1284 r., przegrana Pizy GENUA • Położona nad Morzem Tyrreńskim • największy port; oceanarium, • miasto otoczone Apeninami Liguryjskimi - góry schronieniem dla ludzi w czasie Wielkiej Wędrówki Ludów i najazdów • Nazwa – od osady Janua (Janus- rzymski bóg przejścia - wierzono, że została założona przez niego) • Określana jako „Genova la Superba” – dumna • miejscowa ludność - zajęcia: rybołówstwo, handel przybrzeżny • VI w.– Genua wchodzi w skład Italii Bizantyjskiej • 568 r. – po Longobardach – Egzarchat Rawenny • 642 r. – zdobyli ją Longobardowie - następuje okres 3 wieków zahamowania rozwoju • XI w. – “przebudzenie” gospodarcze (rozkwit handlu i żeglugi) • I poł. X w. – Obudzenie Genui (risveglio) • X w. - biskup Genui organizuje obronę miasta przed Saracenami, następnie razem z flotą pizańską organizują przeciw nim kontrofensywę, w wyniku której zajmują Korsykę • Genua zaczyna rosnąć w siłę - tworzą się organy i cechy; posiadanie floty wojenne • po oczyszczeniu terenów Morza Śródziemnego z Muzułmanów w Genui rozwija się handel (głównie część zachodnia) • XI wiek – ewolucja wewnętrznych struktur władzy (upodobnienie do organizacji komun): biskupi opierają władzę na arystokracji (rycerstwie), ale coraz ważniejsza staje się bogata warstwa kupiecka, która chce mieć realny wpływ na rządy - w tym celu kupcy zawiązują porozumienie COMPANIA COMMUNIS (związek prywatnych właścicieli statków i kupców początkowo powiązanych interesami handlowymi; następnie dążyli do przejęcia władzy) • udział w I wyprawie krzyżowej: o 15 LIPCA 1099 r. – zdobycie Jerozolimy (możliwe dzięki drewnu przywiezionemu przez Genueńczyków) o od lokalnych władców uzyskiwali koncesję na faktorie handlowe w poszczególnych portach - najważniejsze z nich to: Tyr, Akka, Antiochia (stanowiły główny obszar wymiany handlowej w ramach handlu lewantyńskiego) • XII w. – poszerzenie obszaru republiki • Poł. XII w. – pojawienie się na terenie Italii Fryderyka Barbarossy - chciał odzyskać regalia (utracone przez poprzedników wpływy) - dochodzi do porozumienia w 1162 r. - Genueńczycy wchodzą w skład obozu stronników cesarza (gibelinów); efekt- budowa murów, uzyskanie potwierdzenie autonomii, zatwierdzenie wolności władz wewnętrznych oraz systemu miar i wag, emancypacja kupiectwa • Konflikty wewnętrzne (schyłek XII w.) – spowodowany ścieraniem się interesów rodów gwelfickich (Fieschi, Grimaldi) i gibelińskich (Doria, Spinola) - odzwierciedlenie arystokratyczno-oligarchicznego charakteru miasta • 1092 r. – zgoda na pojawienie się zewnętrznego podesty • 1204 r. (IV krucjata) – Wenecjanie wkraczają na obszar Bizancjum - zyskują 3/8 dawnego terytorium (głównie obszar Morza Egejskiego); Konstantynopol zostaje zdobyty – powstaje Cesarstwo Łacińskie • 1210 r. - zdobycie Krety • MUDE- weneckie konwoje złożone z galer • 50 XIII wieku – wybuch konflikt na Bliskim Wschodzie między Genuą a Wenecją w sojuszu z Pizą • 1258 r. – Genua zostaje pokonana, traci możliwość funkcjonowania w Ziemi Świętej • marzec 1261 r. – Genueńczycy zwierają sojusz z władcą Cesarstwa Nicejskiego, Michałem VIII Paleologiem - w zamian za dostarczenie posiłków wojskowych Genueńczycy otrzymają zezwolenie na handel na dawnych terytoriach bizantyjskich. • 15 sierpnia 1261r. – Michał wkracza do Konstantynopola i obala Cesarstwo Łacińskie (1204 – 1261) - utrata wpływów Wenecjan na Morzu Czarnym; RYWALIZACJA Z GENUĄ • obszar Krymu – założenie Soldaji w 1206 – usunięcie Wenecjan przyczyną konfliktu • Genua chce zająć ich miejsce - ok. 1275 r. zakładają na południu Krymu Kaffę, która staje się głównym ośrodkiem ich działalności • I KONFLIKT: lata 70 - starcia flot (brak rozstrzygnięcia, monopol Genui na handel z wybrzeżem Morza Czarnego) • II KONFLIKT: lata 90 XIII wieku - ciągła rywalizacja • III KONFLIKT: 1350 – 1355 r. – obie strony angażują się w wojnę dynastyczną na terytorium Bizancjum (brak rozstrzygnięcia) • WIELKA WOJNA WENECJI I GENUI 1378 – 1381 r. – przyczyna bezpośrednia: wysepka TENEDOS o Wojna o Tenedos o Wojna o Chioggia (część zachodnia laguny weneckiej) – punkt strategiczny • Po stronie Genui staje węgierski władca Ludwik Andegaweński – lata 70: podporządkowuje Dalmację, jego działania sięgają aż do Wenecji . • 1379 r. – Genueńska flota wpływa na Morze Adriatyckie, starcie w porcie Pula - Genua podchodzi pod Chioggia • starcie 1379/1380 r. – Genueńczycy zdobywają Chioggia • Ostatecznie konflikt zakończył się pokojem w Turynie 8 sierpnia 1381 r. (w roli mediatora wystąpił Amadeusz VI Sabaudzki) - formalne zwycięstwo Genui – Wenecja nadal pozostaje potęgą, natomiast Genua traci stopniowo wpływy kolonialne na Morzu Czarnym WENECJA NA PRZEŁOMIE XIV I XV W. • Po okresie walk z Genuą Wenecjanie chcą odbudować swoja pozycję • I poł. XV wieku - Wenecjanie chcą wzmocnić wpływ na stałym lądzie • Odzyskują większość wpływów w Dalmacji. • II poł. XV wieku – Dożą zostaje Francesco Foscari -> zmiana polityki z morskiej na lądową • Wojna z Mediolanem (rodem Visconti) - śmierć władcy Mediolanu Giana Galeazzo Viscontiego w 1402 położyła kres hegemonii Mediolanu ->powiększenie wpływów na terenach na płn.-zach. (uzyskane tereny tworzą tzw. Terrafermę – zaplecze lądowe Republiki) • 29 maja 1453 r. – UPADEK KONSTANTYNOPOLA- utrata wpływów na obszarze Bizancjum • Lata 70 – wojna z Imperium Osmańskimi - zajęcie Eubei przez Turków. • Wenecjanie szukają sojusznika – poselstwo Uzun Hasana, podejmuje on działania przeciw Osmanom (nieskutecznie) • Wenecja walczy w ramach Ligii Chrześcijańskiej pod egidą papieża (działania główne w latach 80) • 1481 r. – turecka ofensywa na miasto Otranto (Apulia) - zdobywają je, jednak w tym samym czasie umiera Mehmed Zdobywca i Turcy wycofują się z Italii – „uratowanie” przed islamem • Republika wciąż stawiała na morzu silny opór potędze osmańskiej - jednym z sukcesów Wenecji na wschodzie było przyłączenie Cypru w 1489 • Genua i Wenecja przedstawiane jako antytezy: w Wenecji - patriotyzm (najpierw jesteśmy Wenecjanami, potem chrześcijanami) interes państwa na pierwszym miejscu; W Genui – indywidualizm; flota: W Wenecji - państwowa (mudy, konwoje, arsenał), a w Genui własność prywatna OŻYWIENIE INTELEKTUALNE Bogactwa i wzrastające znaczenie polityczne, funkcjonowanie komun - konieczność skupienia w miastach coraz większej liczby osób wykształconych, prawników, lekarzy, administratorów, nauczycieli. Francesco Balducci Pegolotti - podręcznik wprowadzający technikę zawodu kupieckiego PRZEŁOM W DZIEDZINIE EDUKACJI - wykształcenie młodzieży świeckiej - powstaniE uniwersytetów 
 
 W ciągu XII i XIII w. - koncepcja uniwersytetu jako instytucji obejmującej: - „sztuki” - filozofię i nauki „wyzwolone” - trzy podstawowe fakultety - teologię, prawo i medycynę
 
 Rozwój uniwersytetów - okres największej świetności komun 
 
 Najstarsze uniwersytety włoskie - pierwsza połowa XIII w. - Vicenza, Arezzo, Padwa, Neapol, Vercelli, Piacenza, Siena, w pewnym zakresie Rzym Uniwersytety: - uwzględniały potrzeby życia codziennego - organizacja - charakter korporacyjny - jedno ciało - studenci i wykładowcy - początkowo - studenci mieli prawo wybierania rektorów i profesorów 
 
 Kościół na razie ograniczał swe oddziaływanie do teologii, tak że prawo czy medycyna utrzymywały świecki charakter. Życie wczesnych uniwersytetów dzięki swobodzie studentów i wykładowców, przekraczało ramy konwencjonalne: -> zachowanie studentów budziło oburzenie mieszczaństwa -> profesorowie okazywali wiele nonkonformizmu - poglądy ich opierały się na poglądach filozofów i uczonych greckich, zwłaszcza Arystotelesa, także uczonych arabskich PADWA - główny ośrodek arystotelizmu i awerroizmu PALERMO - działała szkoła tłumaczy - przekład komentarzy arabskich do dzieł Arystotelesa 
 
 Dokonano też tłumaczeń Ptolemeusza, dzieł medycznych Hipokratesa i Galena oraz ksiąg teologicznych Ojców Kościoła. Taka sytuacja zaniepokoiła Kościół, który miał właśnie kłopoty z herezjami.
 Papiestwo uznało za niezbędne ograniczenie swobody uniwersyteckiej przez wprowadzenie w ciągu XIII w. ściślejszych zarządzeń, regulujących życie uniwersyteckie: - podporządkowanie uniwersytetu rezydującemu w danym miejscu biskupów - ustalono zasady odbywania studiów, łącznie z charakterem egzaminu 
 
 Nie zahamowało to jednak ani rozwoju ,,nowej nauki”, ani powstawania coraz liczniejszych kręgów intelektualistów. 
 
 SZKOŁA BOLOŃSKA - niedościgniona w zakresie prawa - wielu specjalistów w dziedzinie prawa rzymskiego. 
 
 Przystosowanie się do aktualnych potrzeb: - prawo cywyline - przy komentowaniu prawa rzymskiego następowało wyraźne przesunięcie punktu ciężkości na aktualnie istniejące stosunki społeczne - przygotowanie podręcznika dla notariatu - Rolandino dei Passaggeri. kolejny papież INNOCENTY IV (1243-1254) na soborze w Lyonie w 1245 ogłosił Fryderyka gwałcicielem pokoju, krzywoprzysiężcą i ponowił ekskomunikę wzywając do obioru nowego cesarza. Teoria wyższości władzy duchowej nad świecką znów miała triumfować. Wojska Ligii Lombardzkiej pokonały gibelinów pod Parmą w 1248. Fryderyk II zmarł niespodziewanie w 1250 w Fiorentino. Kultura Trecenta Literatura Powstanie piśmiennictwa w języku włoskim – udostępnienie twórczości literackiej szerokiemu gronu odbiorców Równocześnie rozwija się literatura w języku łacińskim:– • Historiografia -„Roczniki” Caffaro, „Chronica” Salimbene z Parmy, „Złota legenda” Jacopo da Varagine • literatura podróżnicza -„Historia Mongołów” Giovanni de Pian del Carpine Literatura w języku francuskim: Marco Polo – „Opisanie świata” Utwory w języku włoskim: • Św. Franciszek – Cantico del sole o delle creature • Jacopone da Todi – laudy • Szkoła sycylijska • Dolce stil novo Architektura i rzeźba DUECENTO I TRECENTO PROCESY W PAŃSTWACH WŁOSKICH W OKRESIE TRECENTA Styl romański Styl gotycki Architektura Sakralna: • B a p t y s t e r i u m k a t e d r y w Cremonie • Kościół San Zeno w Weronie • Kościół św. Michała w Lukce • Katedra w Borgo San Donnino Świecka: • B ra my i w i e ż e o b r o n n e z ozdobami – np. P o r t a N o v a w Mediolanie • Pałace komuny: W W e r o n i e , w Mediolanie Gotyk włoski wprowadza pewne zmiany: Osłabienie tendencji do wznoszenia w górę na rzecz linii horyzontalnej Rzadkie stosowanie iglicy i wysokich wież P r e k u r s o r a m i s t y l u gotyckiego byli cystersi i zakony żebracze Sakralna: • B a z y l i k a ś w . F r a n c i s z k a w A s y żu – g o t y k tradycyjny • K o ś c i ó ł S a n t a Croce we Florencji • Ka t e d r a S a n t a Maria del Fiore Świecka: • pałace komunalne w Sienie, Florencji, Perugii Rzeźba W z d o b n i c t w i e przeważa ły elementy fantastyczne Tematyka hagiograficzna i s c e n y z ż y c i a codzienniego Nazwiska rzeźbarzy są zazwyczaj anonimowe Sakralna: • R z e ź b y w k o ś c i o ł a c h w Modenie, Borgo San Donnino, San Zeno Świecka • R z e ź b a k o n n a podesty Oldrado w Mediolanie Z a c z ę ł o p r z e w a ż a ć naśladownictwo natury – świata roślinnego Wybitni rzeźbiarze np. Nicolo Pisano Problem dotyczący Duecenta – rozkwit cywilizacji komun Znikają problemy pomiędzy cesarstwem i papiestwem, po Fryderyku walka Hohenstaufów 
 o zachowanie władzy, Benevent- porażka, Tagliacozzo- porażka, nowa sytuacja: Andegawenowie, Karol Andegaweński- scheda po Hohenstaufach; nieszpory sycylijskie (Palermo – powstanie antyfrancuskie- władzę przejmuje władca Aragonii – PIOTR III) 3 ćwierć XIII wieku – rozwiązanie problemów politycznych (z wieku XII i trochę XIII – zakończenie walk cesarstwa i papiestwa, zwycięstwo komun w tej walce w II poł. XIII wieku mają więc swój rozkwit. Skutek: Na czym polegał rozkwit cywilizacji komunalnej? Rozwój cyw. gosp. w Italii W tym procesie – ośrodki które rozwijały się od schyłku XI wieku, potem rozkwit: • Rozwój wymiany towarowej, handel regionalny zmienił się w transkontynentalny (dalekosiężny) i wielkie znaczenie rzemiosła – bogactwo i znaczenie poszczególnych ośrodków 
 ten proces nie byłby możliwy gdyby nie odważni ludzie ryzykujący kapitał i autorytet 
 – przedsiębiorcy (fenomen: grupa osób, która nie mieściła się w strukturach społeczeństwa średniowiecznego, a teraz dominują i przejmują władzę w poszczególnych ośrodkach), 
 wenecki ród POLO (Mikołaj, jego syn Marco i Mateusz) – pierwsza wyprawa na wschód do Chin, w drugiej wyprawie Marco jest w Chinach „Opisanie świata”, on i np. Vivaldi 1291 
 – Ugolino i Quido (przez Cieśninę Gibraltarską (?) i do równika) 1277 r. – udoskonalenie galer. W Cieśninie Gibraltarskiej – prąd, który wpycha wody z powrotem do Morza Śródziemnego i z tego powodu trudno jest wypłynąć w kierunku zachodnim. Przykład umiejętności nacji włoskich – aby rozwinąć wymianę towarową z Wyspami Brytyjskimi. • W poszczególnych (Wenecja, Padwa, Werona, Mediolan itd.) – rozkwit i rozwój wytwórczości rzemieślniczej – głównie tkactwo 
 SYSTEM NAKŁADCZY – przyspieszenie technologii, przyspieszenie produkcji danego towaru (wcześniej: warsztat; jeden rzemieślnik; kupuje surowiec, przetwarza, ma swoich uczniów – oni mu płacą, jak wytworzy to sam przed bodegą musi je wystawić do sprzedaży – wszystkie etapy produkcji) teraz: surowiec-dostarczany przez kupców (on zleceniodawca); proces specjalizacji się rozpoczyna; jeden wykrawa ze skóry, drugi zszywa, ktoś dodaje podeszwę; a surowiec i towar należy do danego kupca: kupiec oczekuje tez na produkcję i produkt, który tez sam będzie sprzedawał (ale to nie jeszcze manufaktura, ale ulepszenie i przyspieszenie; system konfliktu i rywalizacji; bo większa narzucała np. ceny towarów, cła, opłaty – to się nie podoba; chcą wolności, swobód) • Podział na gwelfów i gibelinów (przetrwał śmierć Hohenstaufów); zmieniają się cele 
 i aspiracje, pogłębia się rywalizacja wewnętrzna; rozłam gwelfów na dwie frakcje, gibelinów CHYBA tez • Upowszechnienie się urzędu PODESTY (przez te konflikty wszystkie; on był narzucany ten urząd za Barbarossy); urzędnik cesarski, w XIII wieku – to specjalista, prawnik, ukończył Bolonie i zapraszany do komun, technokrata – specjalista, kontrolowany, który potrafił rządzić; jest zwierzchnikiem poszczególnych komun; ale w procesie przemian jest to tylko etap • Kolejny etap: IL SIGNORE – PAN ; po polsku TYRAN (niefortunnie), dwie zwalczające się frakcje lub wybijanie się jednego rodu; zostają zachowane wszystkie urzędy, ale ta jednostka rządzi i pociąga za sznurki 
 pierwsi koniec XIII wieku, epoka signolarna – wiek XIV - przedsiębiorcza jednostka, umiejętnie skupiała w ręku władzę • Wiek XIII – ożywienie INTELEKTUALNE (Wielka Literatura włoska, tłem do nich – 
 te przemiany, ale też rozwój nauki)
 -schyłek wieku XI – Studium Generalne w Bolonii 
 -wiek XII i szczególnie XIII – Europa odkrywa Arystotelesa, do tego Awerroes dochodzi 
 -wiek XIII – obszar Italii z siecią uniwersytetów (Padwa, Neapol, Siena, Arezzo itd.) – początki w wieku XIII – ożywienie intelektualne, rozwój systemu oświaty, wyższy szczebel, rozwój dziedzin (teologia: sentencje Piotra Lombarda (XII); prawo, medycyna – Salerno, historiografia (XII w. – historycy: Caffaro (Genua, „Roczniki Genueńskie”), Salimbene z Parmy, biskup Genui z XIII w. – Jakub de Voragine; Giacopo da Varazze „Złota legenda” i „Kronika Genui”)
 Opisy podróży – „Il miglione”; Giovanni da Piano dei Carpini - franciszkanin na dwór wielkiego chana się wyprawia (Mongołowie na zachód wchodzą); liczenie, że oni pomogą 
 w zachowaniu Ziemi Świętej; w latach ’50 razem z Benedyktem Polakiem – Ludwik IX Święty ich wysyła; opisy dalekich obszarów; przyczyna poszerzenia się horyzontów geograficznych; chęć odkryć • Zapoczątkowane w XIII, w XIV rozwinięte – Księgi Handlowe, ale jedną z nich opublikowana we Florencji – 134..r. – VADEMECA ; autorzy podaja szereg miejsc, miar, co kupić, gdzie, za ile, jak się wzbogacić – przewodniki, podręczniki kupieckie. Wiemy jak wyglądały rynki 
 (w Italii i Blisko- wschodnie); twórczość utylitarna, użyteczna WIEK XIV – WIEK KLĘSKI I KRYZYSÓW • Osłabienie produkcji rolniczej, mniej pól uprawnych, więcej działalność handlowa niż inwestycje w rolnictwo, okresowe klęski elementarne – susza _mniejsze plony, mniejsza aprowizacja ludności – osłabienie odporności- choroby – śmiertelność; klęski; czarna śmierć; na gruncie Italii liczba ludności w momencie poprzedzającym (I poł. XIV – 7-9mln), potem zmniejszona o 1/3. DEPOPULACJA – osłabienie działalności kupców, kupcy w kryzysie, szukanie nowych form działalności, II poł. XIV wieku – zwracają uwagę na zasoby lokalne; genueńczycy zaczynają handlować miodem, woskiem, skórami, niewolnikami itd., (tereny 
 z obszarów Ukrainy i Polski); kryzys tych, którzy mieli największe dochody • W dziejach politycznych – rozwój systemu Signorii 
 Władza jednostki pochodziła z kilku źródeł: wola ludności; jednostka która rządziła miała to na zasadzie zgody mieszkańców komuny) bo najbogatsza, bo najbardziej przedsiębiorcza (zgromadzenie arengo ; il signore – mógł pełnić udział w ramach komuny, starał się uzyskać jakąś inwestyturę – zgodę jakiejś wyższej instancji na sprawowanie władzy (Jak miał silną pozycję, zgoda innych, wiec chciał mieć zgodę, tytuł Hrabiego lub Księcia – więc potrzebował Papieża lub Cesarza; potrzebował ich nadanie, ich akceptację tej pozycji wypracowanej)
 
 SPECYFIKA RZĄDÓW: pierwotnie nie musiał mieć urzędów – pociągał za sznurki, potem chciał zachować władze w rodzie – tworzą się więc rody
 
 PODSTAWY WŁADZY – jednostka decyduje o losach komuny, zausznicy jego obsadzali najwyższe urzędy; mieli najlepsze urzędy 
 - budował swoją pozycję w kwestii militarnej (wcześniej komun bronili wszyscy mieszkańcy- wszyscy byli odpowiedzialni; cechy odpowiadały za to – dzielenie obrony); najemnictwo się rozpowszechnia bo tyran musi mieć oddane oddziały wojskowe (nie może w pełni liczyć na wszystkich mieszkańców), mieszkańcy byli niepewni dla niego pod kwestią obrony. Stabilna rola – specjaliści; wojna jako jedyne zajęcie. W XIII w. już byli dowódcy wojskowi – kondotierzy; naciągają do oddziałów różnych ludzi i oferują się temu, który da najwięcej. Podporządkowani dowódcy są. CONDOTTA – sposób prowadzenia działań wojennych – sztuka wojenna – taka taktyka jaką narzuca nam przeciwnik, czasem przechytrzyć, czasem jego bronią go zaatakować. 
 Tyran musiał zabezpieczyć swoją pozycje. CYTADELE W KOMUNACH – widać, że nad całością czuwa Il signore. 
 W PRAKTYCE: kilka charakterystycznych rodów, tyrani, którzy je założyli w dziejach Italii, znane, związane z ośrodkami, potem tytuły książęce często 
 - VISCONTI – Mediolan, (po nich Sforzowie)
 - SCALIGERI – Werona 
 -DA CARRARA– Padwa 
 - Rudeste – ?? MEDIOLAN: 
 - zawsze pozycja ważna, bo dobre położenie mają (mapa sieci dróg – Mediolan na skrzyżowaniu szlaków handlowych), 
 -jeden z najważniejszych ośrodków produkcji tkackich, w walce z Hohenstaufami zawsze decydująca pozycja, I Liga w Weronie, ale potem przekształcona w Ligę Lombardzką – tu Mediolan ważny, 
 -Ważny w I Pol. XIII wieku też. Gospodarczo, politycznie, ale też ważny jako KOMUNA bo ma dużo mniejszych – niejako PAŃSTWO MEDIOLAŃSKIE 
 
 Istotną rolę zdobywają VISCONTI (ród szlachecki, powiązania i zdolne jednostki jak •Mateusz Visconti – od Henryka VII ma tytuł wikariusza i ten tytuł podstawą do zbudowania potęgi rodu Viscontich); •biskup Mediolanu (1349 – 1354) Jan Visconti – rozbudowana polityka zagraniczna- poszerzenie obszaru państwa mediolańskiego – Giovanni wytrawnym politykiem i obserwatorem sytuacji sąsiednich komun – jak tam konflikty wewnętrzne były to wysyłał wojska i zdobywał
 W 1353r. – podporządkował Genuę, bo tam konflikty wewnętrzne; wezwali go do pomocy, i się podporządkowali • III ćwierć – Barnaba i Galazzo II : walczą o władzę i wpływy; •syn Galazza – GIAN GALAZZO VISCONTI (jego władza: 1378 – 1402);
 jego pozycja: niedoszły władca znacznej części Italii – dlaczego? 
 Za niego ich potęga sięgnęła apogeum, jak umocnił swoją pozycję (skazał na śmierć Barnabę), kontynuacja polityki ekspansji wyznaczona przez Jana Viscontiego (na zewnątrz przeciwko Scaligerom w Weronie; zajmuje Weronę i Padwę (na jakiś czas)
 
 1395 r. – cesarz Wacław – tytuł książęcy na terytorium; KSIESTWO MEDIOLANU; te działania 
 i pozycja i ekspansja i aktywność sprawiają, że boją się sąsiedzi 
 
 1396 r. – Florencja, Ferrara, Mantua, Padwa, Francja –LIGA PRZECIWKO OPOZYCJI VISCONTEGO (chcą go powstrzymać w ekspansji północno-włoskiej) wojna; Visconti wygrywa, niezwykle silną 
 i mocną postacią się robi 
 
 1401 r. – odbija oddziały z obszarów Niemiec ściągnięte i zdobywa BOLONIĘ, Florencja byłaby kolejnym krokiem ale umiera 3 września 1402 – zmierzał do wełny, musieli pracować w trudnych warunkach w wodorze, smrodzie, zbiorników, do kadzi wełnę, obrabiali na wczesnym etapie wełnę. Rzemieślnicy, a właściwie nie tworzyli własnego cechu, poza nawiasem byli. Nie uczestniczyli w życiu politycznym. Kryzys, który się pojawił, najbardziej ich dotknął. Brak środków finansowych, pożywienia. Powstanie ludowe, doprowadzają do tego. – przykład walki klas (w marksizmie); a to zjawisko miejscowe, ograniczony zasięg; obalili istniejące struktury władzy, stworzyli nowe cechy, ale pozostałe cechy obaliły ten system w 1382 roku. Normalizacja struktury. Powrót do władzy tamtych, utrwalenie systemu, który przetrwa do lat 30 wieku XV. Kiedy w 1434 r. – Cosimo Medici. PAŃSTWO KOŚCIELNE Kolejni papieże rezydują w Awinionie; kryzys władzy papieskiej związany z ich nieobecnością – przyczynia się do załamania pozycji dawnej arystokracji. Bogaci kupcy i bankierzy mają większe znaczenie. Procesy, które wiek, dwa wcześniej były na północy, z całą siłą tutaj dopiero w wieku XV. Nowa szlachta – korzenie z warstwy mieszczańskiej. Korzystają z nieobecności papieża i osłabienia arystokracji – podstawy władzy papieskiej. Drugie następstwo: fala ruchów społecznych. Ale nie niziny danej zbiorowości uczestniczą. Osoba klucz- COLA DI RIENZO – osoba wykształcona, ale owładnięta ideą Rzymu Republikańskiego, gdzie urzędy, dana zbiorowość pełnia władzy, tradycja republikańska – wzorzec określający funkcjonowanie sceny politycznej. 20 maja 1347 r. – Rzym, na Zielone Świątki, TUMULT – powstanie; Baronowie wyrzuceni z miasta, Cola przewodzi, tworzy Radę w skład niej – przedstawiciele mieszczaństwa (nowa szlachta, nowy patrycjat). Wikariusz Papieski rezydujący tam, godzi się na te zmiany, a Cola uzyskuję tytuł TRYBUNA REPUBLIKI RZYMSKIEJ. Cola jawi się jako ten, co chce zjednoczenia Italii. Chce, żeby Rzym odzyskał dawną świetność, pozycję polityczną. Chce zorganizować w Rzymie (wysyła posłów do państw włoskich o reprezentantów) – aby doprowadzili do wyboru cesarza. Nie tradycja, przynależność do rodu – chce pokazać, ze korona oddolnie. Nie przez papieży. Do zjazdu nie dochodzi; wygnani powracają do Rzymu i wypędzają Colę. Ta sytuacja nie odpowiada papieżom w Awinionie. Paradoksalna sytuacja: Cola jako reprezentant Papieski powraca do Rzymu i znów przejmuje władze. Posuwa się jednak zbyt daleko, jego hasła maja ostrze antypapieskie. 
 1353 r. – jeden z kardynałów, Egidiusz Al. Bornos – wysłany do Rzymu i stara się skanalizować jego działalność. . 
 Dostaje tytuł SENATORA RZYMSKIEGO – Cola go ma. 1353/1354. W Rzymie, następstwo czarnej śmierci, 1354. Kryzys, październik – tumult, ludność przeciw senatorowi, trybunowi, bo za wysokie podatki nałożył. W czasie walk ulicznych Cola zamordowany. W Rzymie ciągle idea Rzymu Republikańskiego się tli. Idea jedności nadal istnieje. Punkt odniesienia – Rzym Republikański 1357r. – Egidiusz wprowadza KONSTYTUCJE EGIDIAŃSKIE – system prawny/ administracyjny, funkcjonujący potem w Państwie Kościelnym. POŁUDNIE ITALII XIII/ i XIV – podzielone na Neapol i Sycylię (osobno). Po 1266, 1268, scheda po Hohenstaufach w ręce Karola Andegaweńskiego – oni rządzą Italią Południową i Sycylią. Do Nieszporów w 1282 r.
 1302 – układ w Cantabelota – potwierdzenie podziału (na Sycylii boczna gałąź Aragońskiego). Królestwo Obojga Sycylii (Francuzi kontynentalni tego używali); boczna gałąź domu Aragońskiego – Trinacria. NEAPOL Baronowie – wielcy posiadacze ziemscy – ciemiężą chłopów ile się da, niskie nakłady, wielkie dochody kosztem chłopów. 
 Słaby rozwój warstwy mieszczańskiej. Dominują arystokraci, wartość ziemska, brak takich kupców. Nawet współcześnie – rozwinięta północ, słabe południe z przewagą rolnictwa – dalekie echo podziałów i procesów. 1285 r. – zmarł KAROL ANDEGAWEŃSKI, KAROL II KULAWY (DO 1309 r.) Odziedziczył Neapol – kryzys gospodarczy, brak żywności, epidemie lokalne, więc bunt wśród chłopów. Karol to opanowuje, a sprawuje też władzę w Andegawenii i Prowansji. Doprowadza do tego układu w 1302 roku i zgadza się na odpadnięcie Sycylii. 1309 –władze przejmuje Robert Mądry (do 1343r.). Robert z władców południa jawi się jako jeden 
 z aktywnych polityków w okresie niewoli awiniońskiej. Polityka, która umocniłaby wpływy Andegawenów na południu Italii. Wpłaca duże sumy do skarbca papieskiego, stara się osłabić pozycje Henryka VII – (w 1312r. się wyprawia po koronę, stara się potem uciec, umiera w 1313). Na umocnieniu wpływów kolejnego niemieckiego staje Mądry na drodze. Chce mieć dobre relacje 
 z papiestwem, ale liczy na terytoria kosztem Kościelnego. Po nim władze jego wnuczka – Karol Kalabryjski umiera, JOANNA do 1382. . W historii Neapolu mamy je dwie, tamta druga od lat 20 do 1442. Niechlubnie obie. Kobiety ambitne, nie mają żadnych oporów. Na polu politycznym ta pierwsza morduje, aby umocnić władzę. Dąży za wszelką cenę do umocnienia neapolitańskiej linii rodów Andegawenów wobec innych gałęzi tego rodu (np. Węgierskiej). Ludwik Wielki – dominuje od lat 40 do 80 w Europie śr – wsch. .Joanna – jej mężem brat Ludwika – Andrzej (młodszy syn Karola Robert i Elżbiety Łokietkównej). 1345r. – skrytobójstwo, Andrzej zamordowany niektórzy uważają, że przez Joannę. Morderstwo ma konsekwencje 1347r. – Ludwik Wielki wyprawia się na Neapol, Joanna zostaje wygnana, ale bardzo szybko powraca do Neapolu za cenę sprzedaży 1348r. – sprzedaż Awinionu (Andegawenowie Prowansalscy) sprzedała Pasażowi – Od tego roku własnością papieży. Dzięki tej sprzedaży powraca z wygania, kontrofensywa i Ludwik opuszcza Neapol. Joanna zmieniała jednak opcje polityczne, popiera Klemensa VII, walczy z Urbanem VI – on rzuca na nią ekskomunikę i przekazuje tron Ludwikowi Wielkiemu. Ludwik zainteresowany innymi obszarami polityki – przekazuje uprawnienia papieskie do tronu dalekiemu krewnemu – linii Andegawenów – książęta Durazzo. Karol Książę Durazzo – otrzymuje prawa do tego tronu neapolitańskiego. Joanna – nie ma prawowitego potomka. Przekazuje prawa do Neapolu bratu ówczesnego króla Francji – Karola V, a tym bratem Ludwik Andegaweński. (jakiś inny) Starcie dwóch linii rodów Andegawenów. (70/80 – Ludwik zaangażowany w wojnę z Wenecją 78- 81, pokój w Turynie) Do władzy dochodzi Karol Książe Durazzo. 1382 – umiera Joanna, Karol prawowity władca, umiera w 1386 i władze przekazuje Władysławowi – synowi (do 1414) – doprowadza do stabilizacji politycznej. SYCYLIA Układ z 1302 r. – przyczynia się do pogłębienia podziału między Sycylią, a Neapolem. Od tego momentu pogłębia się proces KATALONIZACJI obszaru Sycylii. (ARAGONIZACJI) . Efekt – I poł. XIV – Aragonia 1323-1324 zajmuje Sardynię (potem wojna z Pizą, potem z Genuą). Sycylia wciągnięta w wielka politykę śródziemnomorską. Fryderyk II – uznany w Cantabellta do 1347 – długo, po nim syn Ludwik, potem wnuk Fryderyk III (1355-1377) – wziął za żonę córkę jednego ze znaczących władców Korony Aragonii Piotra IV Ceremonialnego– Konstancję. Gdy umiera Fryderyk III, władze przejmuje jego teść – Piotr IV. – zmieniony jeden z punktów układu (miała być osobna gałąź). 1377 – Sycylia powraca do korony Aragonii – władzę pierwotnie Piotr IV i tę władzę dla sprawności władzy przekazuje synowi Marcinowi szereg korzyści z niego mieli, ale też wstrząs, że Turcy Osmańscy mają taką siłę- otrzeźwienie). Rzeka ADDA – ustalona granica Mediolańsko- Wenecka. Mediolan osłabiony, ale na szczęście nie zdobyto samego Mediolanu. Status quo- stan zastany. Pokój w Lodi rozpoczyna 40-letni okres pokoju i dobrobytu w Italii. GENEZA WOJEN WŁOSKICH PRZYCZYNY: – dobrobyt Italii jako jedna z przyczyn- przyciągał siły zewnętrzne – pojawienie się Francuzów na terenie Italii – Karol VIII w 1494 r. wyrusza na Mediolan po spadek Andegawenów ( CASUS BELLI ) – rozbicie polityczne potęgowało wewnętrzne napięcia, niechęć poszczególnych władców – względna słabość poszczególnych państw włoskich – zmiana taktyki walki ( Francuzi mają artylerię ) PRZEBIEG WOJEN WŁOSKICH: I ETAP – 1494-1495- Karol VIII wkracza do Mediolanu i wykorzystuje lokalny konflikt – Ludovico il Moro ( ze Sforzów)- przejął władzę w Mediolanie ( wcześniej jako opiekun Giana Galeazzo Sforzy, małoletniego wtedy, którego morduje dla przejęcia władzy w 1494r.) – Karol VIII kieruje się na południe i wkracza do Florencji- do lat 90-tych we Florencji rządzi Lorenzo de'Medici – Hieronim Savonarola – gorliwy dominikanin, mówił płomienne kazania, kształtował życie moralne Florentczyków. Krytykował ostro ropustę, był przeciwko Medyceuszom, potem zaczął krytykować papieża, za co ten obłożył go klątwą w 1498r. – Przybycie Francuzów budzi bunt we Florencji, w 1494r. Zostaje wygnany Piero – wojska zmierzają na południe, ale pozostawiają Państwo Kościelne ( papież Aleksander VI neutralny ) – Karol VIII wkracza do Neapolu – państwa włoskie wreszcie zauważają zagrożenie – 1495 r. - zawiązanie Świętej Ligi -w składzie: Wenecja, Papiestwo, Mediolan ( Ludovico il Moro), Cesarz Maksymilian I Habsburg, Ferdynand Aragoński ( Hiszpania) – zgromadzenie oddziałów: atak na Francuzów na pólnocy Italii – 1495 r.- bitwa pod Formumovo ( nierozstrzygnięta ) – Karol VIII zostawiłwojska w Neapolu i wrócił do Francji – PO TYM ETAPIE WŁOCHY OKAZUJĄ SIĘ ŁATWYM ŁUPEM II ETAP – 1498 r.- śmierć Karola VIII – władzę przejmuje Ludwik XII Ludwik nie tylko chce panować nad południem Italii, ale też rości sobie prawo do Mediolanu, gdzie rządzi ludovico il Moro. Ludwik XII obala władzę Ludovico il Moro, który trafia do niewoli i zostaje zgładzony. – Francuzi panują nad południem i północą Italii – Nie podoba się to Hiszpanii, ale Ferdynand nie przechodzi do działań wojennych, bo wchodzi w układ z Ludwikiem – 1500 r.- układ w Grenadzie o podziale Italii między Francją a Hiszpanią ( nie wchodzi w życie) – konflikt Hiszpanii z Francją – działania wojenne do 1504 r. – Nowy układ: Mediolan pod władzą Francji, południe przekazane Hiszpanii – Zmiany na terenie Państwa Kościelnego: - Aleksander VI chce umocnić znaczenie swojego rodu, wykrawa kolejne części terenów Państwa i przekazuje pod władzę swoich synów- dążył do zbudowania władztwa ziemskiego Borgiów kosztem państwa Kościelnego SABAUDIA- MANTUA – JULIUSZ II – główny promotor działań, sam dowodził wojskami – 1509 r- bitwa pod Agnadello – klęska Wenecji – dość szybko następuje gwałtowna zmiana frontu- hasło „ Fuori i barbari”- „wyrzyćmy babrarzyńców” – 1511 r. Święta Liga – przeciwko Francji – osią napędową Wenecja i Hiszpania – najważniejsze działania- te, w których uczestniczył Franciszek I ( nowy władcza Francji 1515-1547 r. : wzór władcy renesansowego, żądny sławy, zwycięstw, dążący do umocnienia Francji kosztem reszty Europy ) – 1515 r.- bitwa pod Marignano – wzycięstwo Francji – Franciszek I pojawia się jako adwersarz Karola Karol I – władca Hiszpanii od 1516 r. Karol V – cesarz od 1519 r. – zostaje następcą Ferdynanda Aragońskiego po jego śmierci w 1516 r. ( jego matka Joanna po śmierci męża traci rozum, jest władczynią tylko formalnie ) – po śmierci Maksymiliana Habsburga Karol zostaje cesarzem ( w wieku 19 lat ) – cesarzem chciał zostać też Franciszek I, ale zostałwybrany Karol ( przez elektorów Rzeszy – rywalizacja, której areną staje się północna Italia – 1525 r.- bitwa pod Pawią – wielkie starcie wojsk Hiszpanii z Francją – zwycięża Karol, Franciszek I dostaje się do niewoli – 1526 r.- porozumienie w Mediolanie, Franciszek wyskuje wykupienie z niewoli – MILOWY KROK W OPANOWANIU TERENÓW ITALII PRZEZ HISZPANIĘ – w odpowiedzi państwa włoskie zawiązują Ligę w Cognac – 1526 r. ( liga wszystkich państw przeciw Karolowi- Frncja, Wenecja, Mediolan, Papiestwo, Florencja ) – 6.05.1527 r.- SACCO DI ROMA: działąnia Karola V przeciw lidze – tragiczne wydarzenie w Rzymie – zaciężne oddziały niemieckie twz. Lancknehtów ( luteranie lub protestanci), dowodzone przez Francuza, służące Karolowi V ( katolickiemu ), atakują Rzym i doprowadzają do obalenia papieża – Rzym splądrowany i znieważona stolica Kościoła – 1530 r.- Kongres w Bolonii władców państw włoskich, który przypieczętował postanowienia pokoju z Cambrais z 1529 r.- potwierdzenie przynależności podbitych ziem do Karola V Medyceusze powracacją do podbitej przez Karola Florencji- na decyzję Karola – symboliczny kres Republiki Florencji w 1531 r. – wszyscy muszą się liczyć z decyzjami Karola, który panuje nad wieloma terenami – KONGRES W BOLONII AMYKA KOLEJNY ETAP WOJEN WŁOSKICH KOLEJNE DWA ETAPY: 1535-1538 r. i 1542-1544 r. – IV ETAP – 1535 r. śmierć Franciszka I – Karol włacza Mediolan do ziem opanowanych przez Hiszpanię – Francja wszczyna działania wojenne do 1538r. ( nieskutecznie ) – 1538 r. - pokój w Nicei- Mediolan pozostaje w rękach Hiszpanii – V ETAP – 1542-1544 r. - kolejne działania wojenne – 1544 r.- pokój w Crespy- potwierdzienie postanowienia: rozbiór terenów północnej Italii ( Mediolan pozostaje Hiszpanii, a Sabaudia trafia do Francji ) Na terenie Italii pojawiają się reformatorzy religijni, wśród ruchów m.in. irrenizm ( pokój Boży i ludzki) – 1545- sobór w Trydencie po 1563r. – Początek kontrreformacji- wprowadzenie dyscypliny, kontroli, liturgii – VI ETAP – 1552-1559 r. – Francuzi współpracują z Turkami – Karol V abdykuje w 1556 r. - przekazuje władzę nad Hiszpanią Filipowi II, synowi, a nad Cesarstwem Niemieckim Ferdynandowi – dalsze działania wojny od strony Hiszpanii prowadzi Filip II – 1557 r.- bitwa pod Saint Qutein- ostatnia ważna bitwa wojen włoskich – 1559r.- pokój w Cateau Cambre'sis – KONIEC WOJEJ WŁOSKICH – W rękach hiszpańskich Sycylia, Sardynia, Neapol i Mediolan SABAUDIA- francuska GENUA- otrzymała Korsykę MANTUA- otrzymała Manferat Piacenza- otrzymała Parmę Sztuka późnego odrodzenia Twórczość artystyczna dołała osiąnąć najwyższe szczyty. Stolicą sztuki stał się 
 Najpełniejszy rozkwit sztuki renesansowej przypadł w Wenecji na pierwszą połowę XVI wieku. Od lat trzydziestych Wenecja przejęła po Rzymie przewodnictwo w kulturze Odrodzenia. Ważną postacią jest Jacopo Tatti (Sansovino). Nawiązywał do tradycji archtektury wenecko-bizantyjskiej. Został kierownikiem prac miejskic. Na placu św. Marka postawił Logettę, Palazzo Corner, kościół San Francesco della Vigna. 
 Najwyższy poziom osiągnęło malarstwo weneckie. Świetnie posługiwali się grą światła, wzbogając przy tym niebywale paletę barwną. Udoskonaliła portret, wprowadziła now elementy pejzażu. Zabłysła nowa wielka indywidualność - Giorgio da Castelfranco (Giorgione), którego uważa się za jednego z twóców nowożytnego pejzażu (patrz: Burza). Jego uczeń i kontynuator - Tycjan, uznawany jest współcześnie za największego malarza w Europie. Był znakomitym portrecistą (np Paweł III z nepotami), umiał zręcznie łączyć pejzaż z ludźmi. Motywy mitologiczne i religijne (Venus z Urbino, Cierniem koronowanie) Poprzez Tycjana w Wenecji odrodzenie przechodziła mozaika. Znakomity poziom osiągnęły także szkła weneckie (produkowane w Murano). Powstało szkło kryształowe oraz grawerowanie diamentem. Na lata świetności renesansowej sztuki w Wenecji przypadły również pierwsze objawy kryzysu Odrodzenia. Uważano, że zrealizowane zostały wszystkie założenia i cele związane ze sztuką i zaczęto krytycznie oceniać możliwości rozwoju. 
 Sztuka Baroku Barok był kolejnym stylem artystycznym i stylem życia, który narodził się we Włoszech. Narodził się w Rzymie, gdzie triumfująca konrreformacja potrzebowała oprawy artystycznej, która olśniłaby i poruszyła każdego człowieka. Sztuka ta miała dawać nową wizję świata, w którym panuje Boski ład, wyłaniający się z pozornego chaosu. Barok: pełęn dynamizmu, gigantyzmu, malowniczości, operowanie kontrastami, efekty świetlne, chwyty iluzjonistyczne. 
 
 Człowiek baroku, wzorując się na aktorach, mógł grać różne role, stosownie do konieczności. Pełny rokwit baroku nastąpił w XVII w. we Włoszech, ale jego początki można zobaczyć już w XVI wieku. Działalność zaś kończy się w XVIII wieku, co pokazuje że społeczeńśtwo kochało barok i upiększanie życie codzienne nalotem teatralności. Znajowała swoje odbicie w zabawach karnawałowych, w kościelnych czy świeckich aktach ceremonialnych, w życiu uczuciowym, erotycznym, religijnym. 
 
 Świetność baroku przypada na pierwszą połowę XVII W. Jej początki wiążą się z budową kościoła Jezuickiego w Rzymie, który stał się wzorem. Później pojawił się wzór pałacu - Palazzo Barberini. Gusty barokowe zaważyły również na wyglądzie bazyliki św. Piotra. Wydłużono jedno ramię, dzięki czemu całość miała kształ krzyża łacińskiego, nie greckiego, co zniszczyło nieco cały plan. Dopiero Bernini (1598-1680) dodał kolumnadę, która uratowałą całość, przywróciła dominującą rolę kopule. Bernini zaczynał swoją twórczość od rzeźby, na prośbę rodziny Borghese stworzył rzeźby: Dawida, Apolla, Dafne. Wytoczyły one przez swój dynamizm nowy kierunek w plasryce. W bazylice św. Piotra Bernini wykonał najbardziej imponujące dzieło: Konfesję św. Piotra (rodzaj baldachimu nad grobem apostoła), a później Cathedra Patri (tron). Najznakomitsza jego rzeźba to Ekstaza św. Teresy. Ustalił rónież wzór barokowje fontanny - stworzył Fontannę z Trytonem i Fontannę Czterech Rzek na Piazza Navona. Jego sława sięgnęła aż do dworu Ludwika XIV, którys prowaził go do Paryża, jednak nie skorzystano z jego projektów przebudowy Luwru. Protagonistą Berniniego był Francesco Castelli (Borromini). Zwrócił na siebie uwagę małym kościołem św. Karola, zbudowanym na planie elipsy. Z Borrominim łączy się słynna barokowa płynność linii, falistość fasad, uzyskiwanie we wnętrzach malowniczych, teatralnych efektów środkami architektonicznym. Borromini swoich naśladowców kontynatuatorów znalazł również poza Rzymem. Jednym z nnich był Guarino Guarini. Zaprojektował pałac Caringnanów w Turynie. W Wenecji utrzymywały się klasycyzujące wpływy Palladia. Na południu Włoch (Apulii, Sycylii), powstała wersja baroku - śródziemnomorski, wyróżniająca się bogactwem ozdób. Na fasadach domów pojawiały się balkony w postaci potworów, chmer, centaurów (patrz: Santa Croce w Lecce). Architektura baroku często wykorzytywała jako element dekoracyjny malarstwo i rzeźbę, malarstwo freskowe (głónie Pietro da Cortona). Szczytowe osiągnięcie - freski w kościele św. Ignacego w Rzymie Andrea del Pozzo. Nowe drogi w malarstwie barokowym wskazał malarz Caravaggio (1573-1610), który dokonał rewolucji w sztuce. Odrzucając manieryzm i akademizm oraz związaną z nimi tematykę, stał się malarzem martwej natury i codzienności. Później stał się malarzem scen rodzajowych (Szulerzy). W jego sztuce jako święci występują prości ludzie - robotnicy czy chłopi. Był jednym z pierwszych realistów i znakomitym znawcą tajników światłocienia. Caravaggio wskutek pojedynku musiał opuścić Rzym, pojechał na południe i zmarł na malarię. Uważał, że dzieła powinny być odbiciem rzeczywistości. - nowy okres dziejów od lat 70, siły spoza Italii Odtąd o wpływy mieli konkurować także królowie francuscy i aragońscy - nie byli na tyle silny, by zapewnić sobie wyłączność -> państwa włoskie przeżywały lata względnej niezależności Karol Andegaweński - ambitny, władza za wszelką cenę - korzystał z poparcia gwelfów - starał się zapewnić sobie wpływy w Bizancjum - jego polityka wymagała dużych nakładów finansowych, a Królestwo Sycylii nie było w stanie zapewnić mu dochodów odpowiadających jego ambicjom - jego polityka budziła zaniepokojenie komun - kompromis między gwelfami a gibelinami w środkowych i północnych Włoszech osłabiał wpływy Karola, lecz przeforsował wybór na papieża Francuza - Marcina IV, który w pełni poparł jego politykę, zwłaszcza wobec Bizancjum - na południu - silne sprzeciwy wywołane bezwzględną polityka fiskalna, który wbrew pierwotnym obietnicom podniósł obciążenia podatkowe, a także faworyzowaniem przybyłych z królem Francuzów, przekazywanie im dóbr i powierzanie urzędów. - największe niezadowolenie - na Sycylii, gdzie surowo karano zwolenników Konradyna, zgorszenie budziło zachowanie sie Francuzów, a także przeniesienie stolicy królestwa z Palermo do NeapolU 30 marca 1282 r. - ludność w kościele św. Ducha pod Palermo rzuciła się na Francuzów Zaburzenia ogarnęły całe Palermo - wymordowani zostali wszyscy Francuzi 
 „nieszpory sycylijskie” - skutki: - po miastach powstały komuny, które zawiązały ligę i zwróciły się o opiekę do papieża - Marcin IV zalecił podporządkowanie się Andegaweńczykowi i zagroził ekskomuniką - Karol usiłował bezskutecznie opanować Mesynę, która stawiła bohaterski opór - szlachta sycylijska wezwała na tron Piotra III Aragońskiego - przyczyna wybuchu wojny pomiędzy Andegawenami i Aragonami (możni, którzy poparli Sycylijczyków – do Piotra): Piotr przystaje na tę prośbę, opodatkował poddanych, ponieważ: - 1282 r. – wielka wyprawa morska do Palermo - walka z Andegawenami CHARAKTERYSTYKA WOJNY: - Papież - krucjata przeciwko Sycylii - bez poważniejszych rezultatów - na morzu flota aragońsko-sycylijska - przeważała - rozbiecie floty Karola w Zatoce Neapolitańskiej - brak powodzenia w opanowaniu Aragonii przez wojska francuskie - wojna trwała długie lata, charakter wojny francusko-aragońskiej - koronacja Piotra III – nowa siła: ARAGOŃCZYCY Działania Piotra III (Wielkiego – bo poszedł w ślady ojca) - zdobył Baleary, zrobił ją potęgą morską, Walencja) Wypływa na szerokie wody - tworzy IMPERIUM ŚRÓDZIEMNOMORSKIE Papież nakłada klątwę na Piotra III; poparł Andegawenów, ale nie zaszkodziło to Piotrowi. Piotr umiera w 1286 roku. Po nim Jakub II – dyplomacja z Andegawenami. - Zamiana: Sycylia dla Andegawenów, a dla niego Sardynia i Korsyka, możni nie wchodzą w ten układ, ale nie wchodzi w życie - sprzeciw Sycylijczyków Porozumienie: zwracają się do brata Jakuba II, FRYDERYKA, żeby to on został Królem Sycylii, a on przybywa i się na to zgadza. 1302 r. - pokój w Caltabellotta - zamyka walkę na południu Italii, Sycylia pozostaje w ręku Fryderyka II - dał początek odrębnej linii dynastii aragonskiej, która osiadła na tronie sycylijskim, i używał tytułu króla Sycylii. Królestwo Neapolu – Andegawenowie (południe Italii) Sycylia – Aragooczycy (młodsza linia władców) Stworzono nowy tytuł: KRÓL TRINACRI (Trójkąta) dla Fryderyka władza dożywotnia, ale sam dał władzę synowi Z upływem czasu - powstanie nazwy Królestwa Obojga Sycylii. Podział Królestwa Sycylijskiego - ważne konsekwencje dla całych Włoch: - południe Włoch przestało stanowić ośrodek zdolny do podporządkowania sobie pozostałych części i zjednoczenia całego kraju - zmniejszeniu uległa również rola Włoch na Morzu Śródziemnym - Sycylia dostała się w sferę wpływów aragonskich i jej związki z życiem politycznym półwyspu znacznie osłabły do czasu, gdy stała się punktem wyjścia ekspansji hiszpańskiej na Włochy W drugiej połowie XVI i na początku lat XVII w. - gospodarka włoska okazała nieoczekiwną żywotność i zdolność regeneracji mimo strat zadanych przez zniszczenia wojenne i niekorzystnych przemian w handlu międzynarodowym. U progu XVII w. - sytuacja zaczęła się pogarszać i nastąpił długi okres stagnacji gospodarczej. Narzucone związki z imperium hiszpańskim uzależniały poziom ekonomiczny Włoch od sytuacji na Półwyspie Pirenejskim. Zarówno świetność Hiszpanii, jak i jej upadek znajdowały swe odbicie w rozwoju czy zastoju gospodarki włoskiej, życia kulturalnego, a nawet politycznego Włoch. Na razie wszystko zdawało się układać pomyślnie. Włochy pozostawały jednym z głównych centrów gospodarczych Europy, przybrał na rozmiarach prowadzony przez kupców włoskich handel międzynarodowy - zwłaszcza lewatyński, przez banki genueńskie przenikała do Włoch część dochodów imperium hiszpańskiego, w tym niezmiernie potrzebne w handlu ze Wschodem srebro. W ciągu I poł. XVI w. handel lewantyński został ograniczony wobec zahamowania przez Portugalczyków przewozu korzeni, zwłasza pieprzu Morzem Czerwonym, które było tradycyjną drogą tranzytową ze Wschodu na morze Śródziemne. Przez ekspansje turecką od połowy XVI w. handel korzeniami przebiegał tradycyjnymi szlakami. Ożywienie handlu ze Wschodem poprzez Morze Śródziemne ułatwiowito w drugiej połowie XVI w. przez napływ na ten obszar srebra i złota z hiszpańskich kolonii w Ameryce. Bite w Wenecji, Genui i Florenimonety złote i zwłaszcza srebrne cieszyły się w XVI i XVII w. zaufaniem na całym Wschodzie. W początkach XVII w. sama Wenecja miała portować ok. 5 mln monet do Lewantu. Potrzebne do tego celu kruszce uzyskiwano coraz częściej poprzez Hiszpanię. Od lat siedemdziesiątych XVI w. wskutek rewolucji niderlandzkiej i zrujnowania w 1578 r. Antwernii dostawy te zwiększyły się wydatnie. Kierowały się przede wszystkim do Genui, w mniejszym stopniu do rozbudowywanego przez Medyceuszy portu w Livorno czy Neapolu. Sięgały one ilości na ten okres olbrzymich. W połowie XVI w. we Włoszech - powszechnie odczuwano brak pieniądza, a pół wieku później był jego nadmiar. Handel Włoch z krajami Europy Środkowej i Zachodniej miał bilans dodatni i pokrywał deficyt w handlu wschodnim - wielka akumulacja kapitału w największych ośrodkach włoskich. Genua - największy ośrodek kapitału 1528 r. - przejście Andrea Dorii na stronę Karola V i trwałe powiązanie polityczne republiki z Hiszpanią otworzyło okres ponownego rozkwitu. 1557 – 1627 Genua odgrywała rolę finansowego centrum Europy. Kupcy genueńscy - mocna pozycja w Sewilli, handel z Indiami, pośrednictwo w handlu z Niderlandami. Krótkoterminowe pożyczki udzielane królom hiszpańskim - powracały do Genui jako złoto czy srebro. Genua miała oparcie w całych Włoszech. Za stebro bankierzy genueńscy uzyskiwali, zwłaszcza w wielkich miastach Landlowych, potrzebne im do nowych transakcji weksle i złoto. Dla uzgodnienia polityki kredytowej Genueńczycy organizowali specjalne targi, najpierw w Besançon, a od 1579 r. w Piauzy, - wielcy bankierzy i kupcy Genui, Wenecji, Florencji, otoczeni nieliczną grupą kupców prowadzących kantory wymiany i ponikow, ustalali kursy weksli i dokonywali operacji finansowych. Do 1621 r. za pomocą tej instytucji Genua panowała nad finansami Europy. 
 W 1627 r. kolejne bankructwo ogłoszone przez Hiszpanię doprowadziło do utraty przez bankierów genueńskich ich przodującego stanowiska. W drugiej połowie XVI w. rozmiary handlu uległy powiększeniu i wymiana handlowa osiągnęła nie spotykany poprzednio poziom - rewolucja cen, gwałtowny ich wzrost, który się zaznaczył we Włoszech zwłaszcza po 1570 r. i trwał do początków następnego stulecia. 
 Inflacja - spowodowana wzrastającym napływem kruszców, odbiła się przede wszystkim na położeniu biedoty miejskiej oraz dochodach ,,kapitalistów”, bankierów i udzielił subsydiów na odbudowę miasta. Zostało uporządkowane archiwum Genueńskie – wybuch rozwalił karty i potem chyba źle uporządkowali i źle zszyli – do góry nogami. Kolejny krok w umacnianiu się. 3). Lata 80 XVII wieku – konflikt z papiestwem. Ambasadorowi z Francji przekraczali swoje kompetencje, Kuria Rzymska upominała ich. Chciał Ludwik umocnić swój Kościół, trochę jak Kościół narodowy. Konflikt ostatecznie zażegnany, ale pokazał aspiracje Króla- Słońce. 4). Sabaudia – Francuzi nie pogodzeni z tym stanem rzeczy (na jakim skończyliśmy ostatnio), chce umocnić wpływy francuskie tam. Lata 80/90 wieku XVII, Francuzi wywierają nacisk w okresie małoletniości księcia Wiktora Amadeusza II i chcą niektórych pogranicznych terytoriów żeby im oddali. REUNIONY - zjednoczenie, przyłączenie. Taka polityka drobnych kroków, pretensje do wpływów Francuskich na terytoriach pogranicznych. I tutaj robili to samo. 1690r. – wybuch WOJNY FRANCUSKO- SABAUDZKIEJ, ale mieli też konflikt na pograniczu Rzeszy, więc Francuzi się wycofali. Te punkty pokazują, że kiedy Hiszpania się pogrąża, Anglia, Francja i Rzesza chcą rozbierać, Francja tworzy własne wpływy na obszarach półwyspu Apenińskiego. Polityka wykraczała poza krąg zdobyczy terytorialnych jednak. Ludwik widział to rozciągnięcie wpływów jak kartę przetargową w relacjach z Cesarstwem Austriackim – Habsburgowie cesarze. Druga kwestia to fakt, że dzieje Italii XVII/XVIII – zostają ściśle powiązane z wielką polityką europejską zw. z wojną o sukcesję hiszpańską, wybucha wraz z śmiercią Karola II – wojny o spadek po nich. Zasadnicza przyczyna: testament Karola II, który na swojego następcę wyznacza wnuka Ludwika XIV, czyli Filipa Andegawena, księcia d’Anjou (wnuk, bo syn nie żył). Był to FILIP V, pierwszy Burbon na tronie hiszpańskim. Do dzisiaj rządzą. Chodziło o to, aby Karol II niezależnie od ułomności fizycznych, w ostatnim geście i przebłysku wiedział, że musi zachować niezależność Hiszpanii. Za cenę zachowania jedności i odrębności wskazał wnuka a nie potężnego króla. W prasie niby pisali Francuzi, że nie ma granicy Pirenejów, ale naprawdę zachowali swoją odrębność. ALE, mocarstwa Holandia, Anglia, Cesarstwo dalej chcieli tych obszarów. Następstwem przejęcia tronu – wybuch WOJNY O SUKCESJĘ HISZPAŃSKĄ. I poł. XVIII wieku: 3 wojny sukcesyjne:
 1700-1713/14 – wojna o sukcesję Hiszpańską
 1733-1738 – wojna o sukcesję Polską
 1740-1748 – wojna o sukcesje Austriacką W każdej ważną rolę odgrywa Italia. W tej Hiszpańskiej, trochę się dzieje w północnej Italii. Bo ta Sabaudia – książę Eugeniusz 1702r. nie chce się podporządkować, odrzuca. Zmienił stronę na Austrię, ona tam wkracza, wojna i działania fr/austr. (wkroczyli przez Lombardię Hiszpańską) 1702-1706r. 1707r. – przypomina wydarzenia z 1494r. Cesarz ofensywę na południe, wojska cesarskie wkroczyły na Państwo Kościelne, a następnie zajmują Neapol. Jak Austriacy weszli to już nie wyszli. Porozumienia i układy. 1) Utrecht 1713 2) Rastadt 1714 -Filip V zachowuje pozycję na tronie Hiszpańskim. 
 -Cesarz Karol VI zajmuje Niderlandy.
 -Cesarz zajmuje też Lombardię z Mantuą, Stato dei Presidi, Neapol i Sardynia. 
 -Wiktor Amadeusz II (bo z nim był) uzyskał Sycylię (do Sabaudii przyłączona) i pomniejsze ośrodki. Więc trochę wzięli tej Hiszpanii. (porównaj sobie mapki jak się zmieniło). Dominacja Austrii nad znaczą częścią Italii. Risorgimento będzie chciało ich usunąć. Italia wychodzi osłabiona. Również gospodarczo schodzi na dalszy plan, przemiany gospodarcze, potęga Anglii i Holandii, działalność Francji – merkantylizm. Zacofanie i stagnacja w rolnictwie. Żebractwo i prostytucja. Chylimy się ku upadkowi. I tak wkraczamy w OŚWIECENIE. Traktaty te dwa kończą panowanie Hiszpanii w Italii, umocnienie Austrii. Władcy państw włoskich w wieku XVIII szukają pomocy na zewnątrz. U KOGO? U Francuzów lub Hiszpanów. Na przykład działania kard. Giulio Alberoni – u Filipa w Hiszpanii chciał podkopać wpływy austriackie. Potem ustąpił w swoich działaniach i formalnie Hiszpania wyrzekła się z jakichkolwiek żądań. 
 1720r. – rewindykacji się wyrzekła na terenie Italii. 
 1720r. - Porozumienie między Wiktorem Amadeuszem II, a cesarzem Karolem VI: doszło do wymiany wysp. Austria dostała Sycylię, a Sabaudia przejęła Sardynię. 
 To, że Hiszpania się wyrzekła wpływów formalnie, traktat potwierdzony wymianą wysp, ale zupełnie się z areny politycznej nie wycofała. 
 1731r. – oddziały hiszpańskie docierają do Księstwa Parmy i Ks. Piacenzy (?). Te tereny niejako powracają jako skrawki wpływów hiszpańskich. 
 1733r. – wybuch WOJNY O SUKCESJĘ POLSKĄ 
 1733r. – umiera August II Mocny. Kto będzie następcą? Nie chcą nasi sąsiedzi dopuścić jego syna. Francuzi pod rządami Ludwika XV dążyli do powrotu Stanisława Leszczyńskiego. W tym konflikcie z jednej strony Hiszpania, Francja, Sardynia z drugiej Austria i pozostali sąsiedzi nasi występują po stronie Leszczyńskiego. On był teściem Ludwika XV, Maria żona to córka Stasia. Zajęły Mediolan Austriacki, 1732r. pokonały….., oddziały hiszpańskie zajęły Toskanie, Państwo kościelne przeszli i weszli do Neapolu.
 1738r. – POKÓJ W WIEDNIU – na jego mocy – nowy podział wpływów na terenie Italii. Północ – Habsburgowie Austriaccy, południe dla Burbonów Hiszpańskich. 1740- 1748
 WOJNA O SUKCESJĘ AUSTRIACKĄ 
 Karol VI miał córkę, chce żeby Europa uznała sukcesję przez jego córkę. Sankcja Pragmatyczna, że uznają córkę i niepodzielność. Ale jak umarł, to i tak występują przeciwko Marii Teresie. Wojska Neapolitańskie Burbonów 1745r. – na północ, zajmują austriacką Lombardię. Wkrótce Austriacy kontrofensywę robią i w jej wyniku odebrali obszar Lombardii i zajęli Piemont. W trakcie tych działań dotarli 1746r. do Genui, zajęli ją, wysokie kontrybucje im dali i wywołali Powstanie w 1746r. Zostało ono wywołane awanturą spowodowaną przez chłopca, potem jego imieniem Mussolini nazwał organizację młodzieżową(ciekawostka). Austriacy 1747r. wycofują się z Genui. Wojna kończy się pokojem w Akwizgranie w 1748r. 
 Postanowienia: 
 - Austria: Mediolan i Mantua,
 -Parma, Florencja, Neapol – obcy władcy, ale utożsamiają się z interesem lokalnym. PRIMOGENITURA (?)– każdy pierwszy syn zanim władcą Hiszpanii – władcą w Italii w Neapolu, SECUNDOGENITURA – to samo tylko młodszy – Parma i Piacenza. Ale mają się utożsamić z lokalnym interesem. Specyficzny klimat w OŚWIECENIU:
 -wiek rozumu, działanie rozumowe, racjonalizm, empiryzm, 
 - przewrót umysłowy, metody naukowe, sprawdzanie empiryczne, 
 -prawa rządzące ludźmi mogą być tak samo poznawane jak prawa natury, są mechanizmy rządzące,
 -w Italii dochodzi do przewrotu umysłowego ogólnokulturalnego, ale też gdy przez 4 wieki wcześniej – kultura włoską kulturą dominującą, a w oświeceniu to KULTURA OBCA i obce wzorce są przyjmowane przez poszczególnych władców, 
 - niesłychany rozwój piśmiennictwa, u podłoża tego zjawiska przekonanie i świadomość, że Italia w rzeczywistości upadła i w tej sytuacji konieczne jest znalezienie środków żeby to przezwyciężyć, więc powrót do przeszłości – badanie przeszłości, historii Italii przy pomocy metod naukowych. Ksiądz Ludovico Antonio MURATORI żył do 1750 – duchowny, bibliotekarz, archiwista. To on przeprowadzał badania archiwalne, zbierał dokumenty i publikował w serii Rerum Italitarum Scrittoris (??). Moda na poznawanie przeszłości – w oparciu o stare dokumenty. Podwaliny pod szereg wielkich serii. GIAMBATTISTA VICO (?) (1668-1744) – filozof, teoretyk prawa, historia to nie zbiór wydarzeń, a efekt mechanizmów- procesów historycznych w 4 stadiach (instynkt, wyobraźnia, rozum), podział na epoki boską, bohaterską i ludzką. 
 CHARAKTERYTSYCZNE PŁASZCZYZNY w Italii: (sprawdzić pisownię nazwisk)
 - rozbudowanie zainteresowania problemami naukowymi, mechanizmy procesów, 
 - rozpowszechnienie francuskich dzieł oświeceniowych, 
 -publicystyka prasowa, gazety, propagowanie idei oświeceniowych,
 -salony dyskusyjne, rozwój Akademii – płaszczyzna wymiany myśli, Ludwik chce jej nadać określone cechy – sławić wielkie czyny władcy,
 REWOLUCJA FRANCUSKA 
 14 LIPCA 1789 – ZDOBYCIE BASTYLII Francja wcześniej ma kryzys finansowy, jak zreformować finanse tego państwa. Za Ludwika XV – 15% na utrzymanie samego Wersalu. Życie polityczne na dworze w Wersalu (albo tam byłeś i się liczyłeś, albo nie i nie znaczysz nic). Czym jest stan 3? Niczym. Czym będzie? Wszystkim. (broszura). Stan 3: chłopi, drobni kupcy i rzemieślnicy, a na ich barkach system fiskalny, podatki na utrzymanie dworu i wyższego duchowieństwa . Bastylia – więzienie królewskie, symbol, było tam kilku drobnych przestępców, strzegła ją jakaś słaba ochrona xd Ale chodziło o SYMBOL – absolutyzmu monarszego. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela A potem radykalizacja:
 -dążą do osłabienia pozycji, Konstytuanta, 3 września 1791 – ogłoszenie konstytucji, 
 - król przystaje na te zmiany, świadectwem: zgoda i symbol – flaga francuska (czerwony i niebieskie – zrewolucjonizowany Paryż, biel- Burboni),
 - Sabaudia, Austria, Prusy: doprowadza w kwietniu w 1792r. – doprowadza do Wybuchu Wojny z I KOALICJĄ ANTYFRANCUSKĄ,
 -król ucieka z Marią Antoniną, rozpoznany na granicy, zawrócony i obalenie monarchii, rok po konstytucji: wrzesień 1792r. – FRANCJA REPUBLIKĄ, styczeń 1793r. – ścięcie króla Ludwika XVI, potem Maria Antonina, 
 -potem Holandia, Rzesza, Neapol, Portugalia,
 -1793r. – wystąpienie przeciwko Francji tych wszystkich Do władzy dochodzą JAKOBINI, gilotyny, Maksymilian Robespierre, stracił władzę w lipcu 1794r. 1795r.- 1799r. – rządy DYREKTORIATU (przedstawiciel tych ludzi), trzech dyrektorów, okres kolegialny. Tu się pojawia Napoleon. W ITALII: 
 W zależności od grupy społecznej, niższe warstwy przyjmowały te wiadomości z entuzjazmem, i chcieli fare come i francesi, a wyżsi niechętnie to przyjmowali. 
 1793 – 1794: hasła jakobińskie mają poparcie 
 Pojawia się termin RISORGIMENTO: odrodzenie moralne i kulturalne Italii 
 1) przemiany w duchu oświeceniowym,
 2) nowa organizacja życia narodowego Italii,
 3) w wyniku rewolucji – zmiana struktury gospodarczej i społecznej w Italii *Pierwsza płaszczyzna recepcji haseł i wiadomości docierających z Francji. 
 *Druga płaszczyzna to reakcja władców: Wiktor Emanuel III w 1792r. występuje przeciw Francji, ale szybko okazuje się, że ta pierwsza ofensywa była mało skuteczna. Francja w zamian zajęła Sabaudię, bo zrobiła wielką kontrofensywę. Pierwszy Parlament w 1792r. zatwierdził to przyłączenie do Francji. Wiktor Emanuel III musiał wzmocnić swój sojusz z Austria, żeby wzmocnić swoje panowanie. 1793r. – wroga postawa Burbonów, zwłaszcza z Neapolu i Sycylii. Z Neapolu wysyłają korpus ekspedycyjny, który brał udział w angielskiej ekspedycji na francuski port TULON (tam wałczył w obronie Napoleon). Niezależnie od niechęci władców, wraz z radykalizacją we Francji, hasła rewolucyjne i poparcie dla rewolucji we Włoszech narasta w: 
 -MASONERIA (wroga staremu porządkowi)
 -KORSYKA (1790r. – pojawia się tam Filippo Buonarotti (krewny Michała Anioła) – i on jako pierwszy tam wydawał Giornale Patriotico della Corsica – pierwsza rewolucyjna gazeta włoska,
 -NEAPOL (tajne organizacje, kółka dyskusyjne, przygotowuje się i szerzy się hasła podważenia władzy Burbonów neapolitańskich),
 -generalnie wszędzie są takie tajne organizacje w duchu ideologii oświeceniowych, Sycylia, Lombardia, Państwo Kościelne, Wenecja, Genua – hasła zyskują coraz szersze poparcie. Dobry klimat we Włoszech na te hasła. 1795r. – rozpada się I KOALICJA ANTYFRANCUSKA 
 pokój w Bazylei z Francją. 
 W Austrii promotor: WIKTOR AMADEUSZ III podejmuje u boku Austrii próbę odzyskania Sabaudii zakończonej porażką. 1795/1796 
 na terenie północy pojawia się NAPOLEON BONAPARTE. To zmienia oblicze tego konfliktu na korzyść . 1796r. – rozbija wojska, wkracza do Piemontu, atakuje Turyn i zmusza Wiktora do rozejmu. 
 1796 – CERASCHO (?) – POKÓJ (Sabaudia i Nicea przy Francji), potwierdzone w maju w PARYŻU Napoleon rozpoczyna ofensywę przeciwko Austrii. W maju 1796r. wkracza na terytorium Lombardii. BITWA POD LODI – odwaga i talent Napoleona, otwiera mu drogę do Mediolanu, gdzie wkracza 4 dni później, 14 maja, a główne siły daje na MANTUĘ. Błyskawiczne i znaczące sukcesy. Francuzi zdobywają tereny austriackie. Burbonowie wysyłają do niego delegację (inni władcy wszyscy). Napoleon nakłada kontrybucje na te tereny i wywozi dzieła sztuki do Francji. Mantua broni się kilka miesięcy. Zdobyta w lutym w 1797r. W międzyczasie wkracza Castiglione, Rivoli, (4)coś tam i coś tam bo do Wenecji??? W ręku Napoleona całe północne Włochy oprócz Wenecji i Genui. Wysokie kontrybucje. Co na to władze francuskie? 
 Dyrektoriat widzi, że Napoleon ma w jednej ręce północne Włochy, a jest charyzmatyczny. Ostatecznie jednak to, co on wysłał do Paryża (dzieła sztuki i hajs) uspokajają postawę dyrektoriatu i zatwierdzał on to, co robił Napoleon. 1796r. – sierpień – tworzy Administracja Generalna Lombardii, tworzy też Legion Lombardii z mieszkańców – mają walczyć u boku Francji przeciwko Austrii (pod flagą zielono- biało – czerwoną, chyyyba). 
 Styczeń 1797r. – Jan Henryk Dąbrowski zakłada LEGIONY na mocy porozumienia z władcami Włoskimi działającymi pod Francją. Lato 1796r. – Napoleon jest tym, który obala stary porządek i przynosi hasła rewolucji francuskiej. Spotyka się Francja z takim nastrojem jak u nas w Polsce. Liczą, że północna Italia zostanie republiką. W Lombardii z Mediolanem główne miejsce takich nastrojów. Na jesień zbiera się Kongres przedstawicieli państw północno włoskich, Bolonia, Ferrary, Modeny i Reggio na terenach zajętych przez wojska Napoleońskie proklamują swoistą ligę wojskową pod dowództwem rady obrony. Namiastka państwowości włoskiej pod egidą francuską. LEGION WŁOSKI ma był przy boku Francji. 16 października 1796 – KONFEDERACJA CISPADAŃSKA MA JEDNOCZYĆ PRZEDSTAWICIELI TYCH OBBSZARÓW Oto odradza się średniowieczna Liga Lombardzka – tak mówiono. Walka o wolność w nowych realiach. Stopniowo ma ona stać się państwem. W Reggio Emilia kolejny kongres w grudniu tych ośrodków na nizinie Padu – uchwała, że ta Konfederacja przekształca się w PAŃSTWO REPUBLIKA CISPADAŃSKA. Napoleon nie uznaje tego, co uchwalone w Emilii, a tam przygotowana zostaje konstytucja tego nowego państwa. Na wiosnę 1797 – stopniowo skłania się Napoleon, żeby zatwierdzić Republikę jako niezależne ale w ścisłym sojuszu z Francją. Z czego wynika ta zmiana nastawienia? 
 Bo rozwija ofensywę przeciw innym włoskim, a w marcu 97 przeciw Austrii. W lutym 97 – pokój w Torentino (?), papież Pius VI zrzeka się AWINIONU, a w Italii BOLONII, FERRARY i OBSZARU ROMANII. Marzec 1797r. - 
 Rozejm w kwietniu 1797r. w Leben (???) – Austriacy zgadzają się na warunki:
 -pod Austrią: Belgia,
 -Francji przekazują obszar Lombardię (godzą się ze zdobyczami), ale za to wolna ręka Austrii nad obszarem Wenecji, a Wenecjanie wzniecają powstanie w obronie niezależności Republiki – przeciwko rozejmu. Francuzi wkraczają do Wenecji i w lecie 1797 – kres niezależności Wenecji. W Czerwcu 6 w Genui jest zamach stanu na rzecz przekonania Genui w ręce francuskie. Kampania austriacka zakończona 17 paź 1797r. pokojem w CAMPO FORIO (?): Marzec 1805r. – przekształca Republikę Włoską w Królestwo Włoskie i koronuje się żelazną koroną 15 marca. 
 Rozwiązanie Republiki Liguryjskiej – jej tereny bezpośrednio do Francji włączone. Napoleon sobie rządzi i decyduje. (niski, podzielna uwaga, zdrowie, 3h snu, wysłany był do Egiptu przez Dyrektoriat jak się go bali, dlatego sobie Suworow harcował, w Rosetta znajduje trójjęzyczny kamień, wypowiada super zdanie do żołnierzy, że 40 wieków na nich patrzy). Rozporządzał się Italią już wcześniej, a teraz już znaczna część traktowana jak obszar swobodnej dyspozycji. 
 1805r. – rozpoczęcia działań III KOALICJI – w wyniku kolejnych sukcesów mógł powiększyć terytoria o Wenecję. Pokój w dzisiejszej Bratysławie. Kolejny ważny krok w odzyskiwaniu wpływów francuskich nad Italią. 
 LUTY 1806 r. – przeszły przez Italię, wkraczają do Neapolu (odzyskany przez Ferdynanda wcześniej). On znowu ucieka na Sycylię, część królestwa Neapolitańskiego została przekazana bratu Napoleona – Józefowi Bonaparte- on królem Neapolu. 
 Otrzymuje przydomek PEPE BOTELLA ( Józek Butelka – zamiast rządził cały czas chodził pijany xd) Ten przydomek przeszedł do Hiszpanii. Potem zajął jego miejsce jego szwagier: JOACHIM MURAT. 
 
 1807- 1809r. : zajął Napoleon Państwo Kościelne 
 maj 1809r. – świecka władza papieża przestaje istnieć, ogłosił to Napoleon IV koalicja – POKÓJ W TYLŻY, CAR I NAPOLEON I KSIĘSTWO WARSZAWSKIE V koalicja – WIELKA BRYTANIA, POWIĘKSZONE KSIĘSTWO WARSZAWSKIE 
 POKÓJ W PAŁACU POD WIEDNIEM (SCHONBRUN ?) – Austria przekazuje Trydent dla Królestwa Włoch, obszary Dalmacji dzisiejszej wyodrębnione z Królestwa Włoskiego i przekazane Francji, (te terytoria z tamtego pokoju z Bratysławy wyodrębnione). 
 Francuzi panowali nad terenami zarówno Piemontu, Ligurii, Toskanii i Lacjum. -Kodeks Napoleona, Cywilny, Karny – przetłumaczone na włoski i podstawa prawna funkcjonowania Królestwa Włoskiego. 
 -Królestwo Włoskiego posiadało swoją własną armię, Napoleonowi chodzi tylko o żołnierzy – mięso armatnie. 
 -Królestwo Włoskie pogrążało się w długach, aż do upadku w 1813r. – olbrzymie wydatki, Dlaczego załamanie systemu napoleońskiego w Italii?
 *klęska wyprawy Napoleona na Moskwę. Wpływy Francuskie nad Italią to również ważna arena działalności organizacji z korzeniami we Francji, a potem ważna rola w Italii: tajne : MASONERIA I KARBONARYZM (WĘGLARSTWO), zrzeszały ludzi różnych zawodów, albo doskonalenie, ale wpływ na rządy, organizacje polityczne lub podważenie roli Kościoła – różne cele, 1806r. – Neapol (po raz pierwszy), ważna rola w Risorgimento. 1813r. – VI KOALICJA ANTYFRANCUSKA
 Dąży do pokonania Napoleona. On się wycofuje, wraca na Księstwo Warszawskie, do Rzeszy Niemieckiej. 
 16- 19 października 1813 – BITWA NARODÓW pod LIPSKIEM (ginie Józef Poniatowski) odwrót obecności francuskiej w Italii. Ferdynand władca Sycylii, atakuje tereny Neapolu, Anglicy w Livorno, zajmują obszar Ligurii, Francuzi wycofanie z terenów Italii. Napoleon na wyspę Elbę. 
 Austria, Rosja, Prusy, Portugalia, Ferdynand syc.-neap.) – zdecydowały, że przedstawiciele państw zwycięskich , w Wiedniu się spotkają w 1814r. na jesień aż do czerwca: KONGRES WIEDEŃSKI. Bale, kawki, słodycze, spotkanka, a ustalano porządek powiedeński. Aż tu nagle na wiosnę 1815r. – niepokojące informacje. Napoleon uciekł z Elby. Co teraz? SZATAN UMKNĄŁ Z ZESŁANIA! Od szatana do Cesarskiej Mości. Wstrząs! 100 DNI NAPOLEONA Zbiera armię, idzie na tereny Belgii i z Anglikami BITWA POD WATERLOO (18 czerwca 1815r.), niewola i na wyspę ŚW. HELENY, umiera w 1821r. W jego ciele arszenik. Państwa mają robić wszystko, żeby znowu nie pojawił się jakiś Napoleon. Ma funkcjonować równowaga. Car rosyjski uważał się za wybrańca, on pokonał Napoleona. 16 sierpnia 1815r. – dokument „W imię Świętej i niepodzielnej Trójcy…” ; ŚWIĘTE PRZYMIERZE (przyrzeczenie wzajemnej pomocy, jeśli dojdzie do próby obalenia ich władzy w ich państwie). Postanowienia Kongresu Wiedeńskiego: -dawni władcy na tron, Wiktor Emanuel do Turynu, Królestwo Sardynii odzyskuje wpływy w Ligurii(Genua), do Toskanii powraca dynastia Lotaryńska – Ferdynand III, odtworzenia rządów w Parmie, Państwa Kościelnego i Królestwa Neapolu w dawnych granicach (Neapol i Sycylia). Obszary Wenecji i tereny jej na Bałkańskim Półwyspie pod panowanie Austriackie, odzyskują też Lombardię- status quo,
 -likwidacja tych zmian, które w terenach francuskich czy Królestwie Włoskim było zaprowadzone (na przykład wycofano oświetlenie gazowe xd), zniesienie szczepienia ospy, zniesiono zakaz żebrania, wstrzymano wykopaliska w Pompejach, przywrócono Inkwizycję, wprowadzono cenzurę na nowo, zwalczanie wszelkich zmian Włochy po kongresie wiedeńskim Kongres wiedeński (niem. Wiener Kongress) – konferencja międzynarodowa przedstawicieli szesnastu państw europejskich, trwająca od września 1814 do 9 czerwca 1815 roku w Wiedniu, zwołana w celu rewizji zmian terytorialnych i ustrojowych spowodowanych wybuchem rewolucji francuskiej i wojnami napoleońskimi oraz wypracowania nowych zasad ładu kontynentalnego. Postanowienie Kongresu Wiedeńskiego - dawni władcy powracają na tron; Sabaudzi w Piemoncie, Burbonowie na Sycylii - odtworzenie państwa kościelnego - likwidacja zmian jakie wprowadzała Francja ( w konsekwencji nawet tych pozytywnych, jak oświetlenie gazowe ulic, szczepienia, zniesienie cenzury, zakaz żebrania) Recepcja postanowień Kongresu Wiedeńskiego - polaryzacja między północą, która rozwijała się gospodarczo dzięki Austrii i Królestwie Sardynii, a południem, biednym, składającym się w większości z obszarów rolniczych, wyróżnia się tylko Neapol, w którym zaczyna kwitnąć przemysł - powstaje unia celna państw północy -powstania: 1) lipiec 1820r. – I Powstanie –Neapol - król Ferdynand I zaprzysięga Konstytucję, pod wpływem Karbonariuszy Karbonaryzm - węglarstwo, tajne organizacje, poza strukturami państwa, używają symboliki średniowiecznej; mają na celu wpływ na politykę, kościół, czasem kształcenie; rodzi się w Neapolu Te działania zaniepokoiły Święte Przymierze, więc wiosną 1821r. – wojska austriackie wkraczają na teren Królestwa Obojga Sycylii. styczeń 1821 – podobne powstanie w Piemoncie – Wiktor Emanuel abdykuję, władzę daje bratu KAROLOWI FELIKSOWI – on prosi państwa Świętego Przymierza (Austrię) o interwencję. Wojska Austriackie + Sabaudzkie stłumiły powstanie. 
 Próby powstania w Państwie Kościelnym, ale nie wybuchło. Próby powstania w Państwie Kościelnym szybko stłumione 2) 1830 to rok powstania listopadowego w Polsce i rewolucji lipcowej we Francji, także powstania w Belgii na tej fali wybuchają powstania we Włoszech: 1831/2 w Bolonii, Parmie, Modenie i w Państwie Kościelnym i w Rzymie - stłumione przez Austriaków ruch GIOVINAE ITALIA (Młode Włochy) -> cele tego ruchu: odrodzenie moralno- religijne narodu włoskiego – w przeciwieństwie do karbonariuszy zaznacza że naszym celem jest zjednoczenie – mieć plan, znaleźć zwolenników, nie tylko rewolucja; przyszłe państwo ma być republiką, więc podważenie starego porządku – szybko ma poparcie wśród średniego mieszczaństwa włoskiego Ruch Mazziniego nie był jedynym w latach 30. Mieszczaństwo włoskie łączyło się w dwóch nurtach: 1) NURT UMIARKOWANY – ksiądz Vincenzo Giobetti – opublikował pracę w latach 40 – proces zjednoczenia Italii pod przewodnictwem papieża, papież przywódca moralny; Cezare Balbo 1843 – nie papież ale władca Sabaudii ma być przywódcą, Piemont ma być promotorem procesu zjednoczeniowego; Massimo D’Azeglio – muszą dokonać się ważne zmiany, ale papież nie może być na czele ruchu, jak już to Piemiont; publicyści, myśliciele którzy w swoich pracach pokazują swój światopogląd; łączyło ich dążenie do stworzenia federacji, 2) NURT RADYKALNY -przedst. Giuseppe Ferrari; Carlo Cattaneo -> należy obalić władze monarszą, bo nie są w stanie doprowadzić do jakichkolwiek zmian, państwa włoskie dążąc do zjednoczenia mają stać się najpierw republikami – związek na zasadzie konfederacji szwajcarskiej; radykałowie nie byli zwolennikami demokracji, władzę miała sprawować burżuazja, chłopi nie mieliby pełni praw; - hasła w różnym stopniu zaczęto wcielać w życie począwszy od 1846 – dzieje Italii związane z Polakami (1846 powstanie krakowskie – rabacja galicyjska; Austriacy rękami polskich chłopów utopili polskie powstanie we krwi); te informacje docierają na obszar Italii i są wstrząsem dla tamtejszych działaczy politycznych – odbierają to, że Austriacy są bezwzględni, nowa próba powstania zostanie podobnie „utopiona we krwi”; pada strach na proces działalności zjednoczeniowej Nadzieja: 1 czerwca 1846 zmarł papież Grzegorz XVI, na jego miejsce Pius IX (1846-78); jego pierwszym działaniem była amnestia dla więźniów politycznych; reformy – przywrócił oświetlenie gazowe, złagodził cenzurę polityczną, kolej w państwie kościelnym, organ doradczy z ludźmi świeckimi, rada ministrów; w publicystyce artykuły że papież wysuwa się na przywódcę procesu risorgimenta – większa rola niż ta która wynikała z jego działań, w zimie stworzyła się swoista legenda papieża – papież liberalny, przeciwko systemowi świętego przymierza; zmiany w duchu ideologii liberalizmu 1848 rok wiosny ludów – zapoczątkowana powstaniem lutowym w Paryżu; w połowie marca 1848 w Wiedniu – lud występuje przeciwko systemowi rządów autorytarnych staje się hasłem do ożywienia działalności rewolucyjnej na terenie Italii . . . Karol Albert – jako kolejny wladca idzie na kolejne ustępstwa; w lutym daje statut fundamentalny; podobnie potem w Toskanii Nagle władcy się przestraszyli – system monarchii konstytucyjnej, odejście od systemu wiedeńskiego Marzec 1848 podobny statut fundamentalny ogłasza papież – władcy idą na ustępstwa Coraz głośniej w gazetach mówi się o zjednoczeniu; ale w tym momencie było to jeszcze niemożliwe – bo Austria stała na straży, by jakiekolwiek zjednoczeniowe tendencje nie doszły do skutku UNIA CELNA – Sardynia, państwo kościelne, Toskania W Lombardii również powstanie w styczniu ale w Mediolanie bardzo szybko je stłumili Austriacy; jakiekolwiek zmiany nie będą w Italii możliwe jak długo Austria będzie mieć tam wpływy Marzec 1848 – sytuacja zmienia się -> 15.03.1848 w Wiedniu dochodzi do powstania, w kolejnych dniach nowy cesarz Franciszek Józef decyduje się na wycofanie oddziałów austriackich z obszaru Wenecji i Mediolanu, osłabienie obecności wojskowej tam wywołuje walki pomiędzy rewolucjonistami włoskimi a tymi oddziałami które tam się zatrzymały Marzec/kwiecień kolejne powstanie w Mediolanie jak i w Wenecji; powstanie także w Rzymie -> w następstwie wydarzeń na terenie Wenecji – REPUBLIKA ŚW MARKA; na terenie Rzymu – papież występuje przeciw powstaniu, na krótko REPUBLIKA RZYMSKA 23 MARCA 1848 – władca Sardynii Karol Albert wypowiada wojnę Austrii – odezwa do ludów Lombardii i Veneto – słowa: ITALIA FARA’ DA SE’ – Italia sama zdecyduje o swoim losie i sama się utworzy; jest to wyznaczenie drogi postępowania w jaki sposób ma się dokonać zjednoczenie; władca Sardynii wysuwa się na tego który będzie motorem napędowym risorgimento; to wysiłek poszczególnych państw włoskich doprowadzi do oczekiwanego rezultatu. Odezwa w momencie wypowiedzenia wojny. - wojska austriackie znów wkraczają na teren Italii 27 LIPCA 1848 B/P CUSTOZZĄ wojska austriackie z sardyńskimi – walka; Sardynia - sromotna klęska; wielkie aspiracje od razu zrównane z ziemią, jednak nie do końca – ponieważ Austriacy mieli problem u siebie -> Węgrzy wypowiedzieli posłuszeństwo władcy; Austriacy odchodzą od frontu włoskiego i bardziej koncentrują się na walce z Węgrami; z tej sytuacji korzysta Karol Albert, który za cenę zgody na powrót Lombardii i Wenecji mógł zachować swój stan posiadania; zawieszenie broni, K Albert godzi się ze Austriacy władają północną Italią Sytuacja zmienia się w MARCU 1849 kiedy Austriacy toczą bitwy na obszarze Węgier, w tym momencie Karol Albert decyduje się pod naciskiem opinii publicznej na zerwanie zawieszenia broni; wojska sardyńskie wkraczają na obszar Lombardii; na czele wojsk sardyńskich gen Wojciech Chrzanowski, dobry dowódca ale nie zna włoskiego, przeceniał wartość 23 marca 1849 B/P NOVARRĄ wojska sardyńskie po raz drugi ponoszą klęskę -> Karol Albert bezpośrednio po klęsce abdykuje i przekazuje władze synowi Wiktorowi Emanuelowi II (ojciec zjednoczonej Italii) Roma – altare della patria Na skutek klęski WEII sierpień 49 pokój w Mediolanie – Austria naciska aby 1 Sardynia wyrzekła się konstytucji, flagi, WEII odrzuca te naciski i tym samym zyskuje sobie uznanie w opinii publicznej; republiki wcześniejsze zostają stłumione w wyniku interwencji austrii i francji – rep wenecka i rzymska stłumione; koniec wiosny ludow na terenie Italii Wydarzenia z lat 48-49 były pewnym etapem w procesie risorgimento 1849-1858 – CZOŁOWYMI POSTACIAMI: Wiktor Emanuel II – na stanowisko premiera mianuje HRABIĘ CAMILLO BENSO DI CAVOUR staje na czele rządu w 1852, jest jednym z czołowych polityków zasadniczej fazy procesu risorgimento – premierem do śmierci - Cavour współdziałając z władcą opowiada się za umiędzynarodowieniem sprawy zjednoczenia Włoch – pierwszym krokiem miała być aktywna działalność polityczna królestwa Sardynii na arenie międzynarodowej; okazją do tej aktywności były wydarzenia z lat 50. Z półwyspu bałkańskiego (po stronie Turcji – ekspedycja wojskowa i 1853 wojna krymska – klęska Rosji) - zbliżenie pomiędzy władcą sardynii a Ludwikiem Napoleonem Bonaparte bratankiem (powołując się na legendę wuja gromadzi bonapartystów, zostaje prezydentem Francji gdy zostaje obalona monarchia Ludwika Filipa Orleańskiego w trakcie wiosny ludów; LNP robi wszystko żeby republikę zmienić w cesarstwo; plebiscyt – większość społeczeństwa jest za tym żeby się ogłosił cesarzem Francuzów – CESARZ NAPOLEON III (II CESARSTWO) CAVOUR; od momentu klęski w wojnie sardynsko-austriackiej do wybuchu nowej wojny w 1859 Cavour był uważany za przedstawiciela koncepcji federacyjnej – dotychczasowe rozbicie państw ma być zachowane, ale państwa mają być federacji na której czele ma stanąć WEII. W sojuszu z Napoleonem trzeba doprowadzić do usunięcia Austrii z terenu Italii W latach 50 druga koncepcja: GIUSEPPE GARIBALDI i Mazzini są przedstawicielami ruchu rewolucyjnego – zjednoczenie będzie możliwe wtedy gdy w poszczególnych państwach dokona się rewolucja – rewolucja społeczna, rządowa; Wiktor Emmanuel II1 Królestwo Italii w latach 1870-1914 20.09.1870 r. – zdobycie przez wojska włoskie Rzymu. Wieczne Miasto ogłoszone stolicą Królestwa Italii. Koniec procesu jednoczenia Włoch: poza państwem włoskim terytoria peryferyjne takie jak Trydent czy Triest. Sytuacja w Królestwie Italii: • Rozbicie na Północ i Południe Brak zasobów naturalnych – później zaczęto importować węgiel i wykorzystywać energię wodną, dzięki czemu rozwijał się przemysł bawełniany i jedwabniczy, przemysł żelazny i chemiczny, fabryki samochodów Dynamiczny rozwój rolnictwa na Północy Zacofanie gospodarcze Liczna emigracja zarobkowa Konflikt polityczny pomiędzy Włochami a Watykanem – papież nie uznał „zaboru” Rzymu i zakazał katolikom udziału w wyborach Podwójny korpus dyplomatyczny w Rzymie – przy Watykanie i przy Kwirynale. Rozwój demograficzny – 27 mln w 1871 r., 37 mln w 1914 r. Ustrój Królestwa Italii: • Sprawy ustrojowe regulowane przez statut Królestwa Sardynii z 1848 r., który następnie został rozszerzony na całe terytorium Włoch • Ustrój monarchiczny z koroną dziedziczną w domu sabaudzkim • Rząd odpowiedzialny przed przedstawicielstwem narodowym • Parlament dwuizbowy – Senat z dożywotniej nominacji i Izba Deputowanych z wyboru • Prawo wyborcze stopniowo rozszerzane: w 1882 r. i 1912 r. • Królowie Królestwa Italii: Wiktor Emmanuel II, Humbert I, Wiktor Emmanuel III Rządy prawicy 1869- 1876 r. • Premierzy: Giovanni Lanza, Marco Minghetti • Ugruntowanie jedności Włoch i utrwalenie potęgi państwa Północ Południe Rozwój przemysłu Zamożna burżuazja Rolnictwo oparte na gospodarce kapitalistycznej Stosunki feudalne Brak przemysłu • Wzmocnienie armii i floty • Utworzenie sprawnego aparatu administracyjnego • Budowa kolei • Wysokie podatki, które nadmiernie obciążały społeczeństwo Rządy lewicy 1876 –1896 r. • Premierzy: Agostino Depretis, Francesco Crispi • Rojalizm – monarchia nas łączy, republika by nas dzieliła • 1878 r. – wprowadzenie cła • Organizacja wystaw powszechnych dla wmożenia wytwórczości rodzimej • Poparcie interesów średniej i drobnej burżuazji • Dążenie do zdobycia poparcia mas pracujących • Obniżenie podatków • Rozszerzenie prawa wyborczego • Wprowadzenie ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków • Wprowadzenie prawa o ochronie pracy dzieci • Rządami lewicy wstrząsnął kryzys gospodarczy (ujawnienie nadużyć) i klęska w wojnie z Abisynią Ruch robotniczy w Italii • 1882 r. – powstanie Włoskiej Partii Robotniczej • 1884 r. – powstanie Włoskiej Partii Rewolucyjno-Socjalistycznej • 1892 r. – powstanie Włoskiej Partii Pracy (od 1895 r. - Włoska Partia Socjalistyczna – Partito Socialista Italiano) – program oparty na doktrynie Marksa • Czasopismo Critica Sociale kształtowało poglądy socjalistyczne • Znani przedstawiciele ruchu socjalistycznego w Italii: Edmondo de Amicis, Giovanni Pascoli, Cesare Lombroso, Guglielmo Ferrero • W ośrodkach przemysłowych zaczęły tworzyć się związki robotnicze • Partie powstawały na Północy, związki robotnicze na Południu – tam, gdzie był kryzys i obniżono o połowę zarobki • 1893/94 r. – rozruchy na Sycylii i w wielu innych częściach Italii – Północ strajkowała solidarnie z Południem – brutalna interwencja rządu Crispiego • 1898 r. – podwyżka cen chleba -> kolejna fala rewolucji- głównie Mediolan- ogłoszono tam stan wojenny i krwawo stłumiono strajki • Rząd Luigiego Pelloux chciał wprowadzić ostre represje: ograniczenie wolności prasy, stowarzyszeń i zgromadzeń Sytuacja po wyborach z 1900 r. • Wzmocnienie pozycji opozycji • Do parlamentu weszli posłowie socjalistyczni, którzy zajęli się ustawodawstwem społecznym – łagodzenie walki klasowej • 1902 r. - Utworzenie Urzędu Pracy • W parlamencie pojawili się posłowie katoliccy – papież uchylił obowiązujący katolików zakaz udziau w wyborach Czołowym politykiem pierwszych lat XX wiek był Giovanni Giolitti – rządził od przypadku do przypadku, brak konkretnego celu politycznego Polityka zagraniczna • Oparcie w Niemczech • Obawa przed Francją – poparcie papieża przez katolików francuskich, rywalizacja kolonialna • 1882 r. – zawarcie Trójprzymierza z Austro-Węgrami i Niemcami • 1894 r. – założenie w Mediolanie Włoskiego Banku Handlowego, który był ośrodkiem niemieckich wpływów gospodarczych • Taryfy celne Rzeszy nie były korzystne dla Włoch i zrażały Włochów Polityka kolonialna • 1881 r. – zajęcie portu Assab nad Morzem Czerwonym • 1885 r. – zajęcie Massaui – powstanie Erytrei • 1896 r. – nieudana próba zdobycia Abisynii – dymisja rządu Crispego, wzmocnienie socjalistów, powstanie ruchu nacjonalistycznego • 1911-12 r. – wojna o Trypolitanię i Cyrenajkę – posiadłości tureckie w Afryce Północnej – opór ludności miejscowej • 1912 r. – pokój w Ouchy – uznanie panowania włoskiego nad Cyrenajką i Trypolitanią • Po sukcesie tym imperializm włoski skierował się w kierunku Bałkanoów Skutki wojny afrykańskiej • Rozbicie w partii socjalistycznej • Nadzieje na poprawę warunków bytowych Ruch nacjonalistyczny Znani przedstawiciele: Enrico Corradini, Gabriele d’Annunzio Pomimo wysiłków bojowych Włosi tylko nieznacznie przesunęli linie frontu Znaczenie przystąpienia Italii do działań zbrojnych to przede wszystkim to, że Austro- Wegry musiały skierować połowę swojej armii na front włoski, co osłabiło ich na froncie rosyjskim i serbskim. KOSZTY I WOJNY ŚWIATOWEJ: - poległo 650 tysięcy włochów - 950 tysięcy rannych - olbrzymie wydatki Koniec wojny nie przyniósł Włochom zaspokojenia ambicji, ponieważ żadne obszary nie znalazły się w granicach Włoch. Państwa zwycięskie decydują o nowym podziale Europy. Konferencja kończy się podpisaniem pod koniec czerwca 18r. traktatu WERSALSKIEGO (niemcy kapitulują). Włochy uzyskują tylko niewielki skrawek tego do czego aspirowały: niewielki fragment Tyrolu, Trydent, Triest. KALEKIE ZWYCIĘSTWO 12 września 1919r. D'Anunzio organizuje wyprawę na FIUME. Na tych obszarach stacjonowały oddziały rozjemcze. Fiume zostaje zajęte. D'Anunzio obwołał się dyktatorem. Listopad 20r. Władze włoch i państwa Jugosławiańskiego podpisały porozumienie, na mocy którego Fiume zostało przekształcone w wolne i niezależne państwo. Wojska włoskie przyłączyły te tereny do Italii. 1918/19 sytuacja wewnętrzna w Italii: - państwo nie było w stanie przeciwstawić produkcji przemysłowej na gospodarkę pokojową - szybko narastała inflacja - pieniądz tracił na wartości Najważniejsze walki I wojny światowej w Italii Czerwiec 1915 – wrzesień 1917 r. – 11 bitew nad Isonzo Duże straty Z powodu t rudnych warunków terenowych walki były utrudnione (zwłaszcza zimą) - drożyzna, braki w żywności, brak opału - setki tysięcy żołnierzy powraca do domu i nie ma pracy -> masowe bezrobocie - wielkie niezadowolenie społeczne - fala strajków - pogłębiająca się anarchia społeczna 11.06.19 Okres Italii w czasach faszystowskich NAZWA: od łacińskiego słowa fasces czyli rózgi Rózgi w starożytnym rzymie nosili liktorzy przed najwyższymi urzędnikami. Tę symbolikę wykorzystał Benito Mussolini. Rózgi były przedstawiane jako pęk rózg odpowiednio związane. Gdy urzędnik wchodził poza granice były wciskane topory. FASCI DI COMBATIMENTO - związek włoski kombatantów, walki. Organizacja powołana do życia 23 marca 1919r w Mediolanie. Grupa 100 osób na czele z Benito ogłasza powstanie związku kombatanckiego. Pierwotnie niewielka grupa osób, w której skład wchodzili ARDITI - żołnierze z oddziałów szturmowych. Listopad 1919 - pierwsze powojenne wybory. W pierwszym rozdaniu członkowie powyższej organizacji nie zdobyli żadnego mandatu. 1920r. - wybuchają konflikty w Italii, która znajduje się w kryzysie gospodarczym. Tworzą się rady robotnicze, na południu rozruchy chłopskie. Sytuacja jest dalece zdestabilizowana. W tej sytuacji oddziały Arditi należące do fasci di combatimento organizują zapady na zapady, które strajkują. Rozbijają związki robotnicze, które są mocnym zapleczem partii socjalistycznej. Oddziały szturmowe rosnące w siłę mają na celu zwalczanie ruchu socjalistycznego. Maj 1921 - zostają przeprowadzone kolejne wybory. 35 posłów dostaje się z list fasci di combatimento. Sam Mussolini w Mediolanie uzyskuje 200 tys. głosów. Listopad 1921 - członkowie fasci di combatimento spotykają się na wielkim kongresie w Rzymie 7-10 listopada. Zostają przekształceni w PNF - partito nacionale fascista (włoska parta faszystowska). Przyjęty statut, że PNF będzie ubiegać o stworzenie silnego państwa, hasła nacjonalistyczne, odnowienie autorytetu rządu, państwo wyrażające ducha tradycji. 1921/22 - hasła nacjonalistyczne uzyskują coraz większe poparcie. DOJŚCIE DO WŁADZY MUSSOLINIEGO -> MARSZ NA RZYM 28 PAŹDZIERNIKA 1922r. Lato i wczesna jesień 22 to preludium do wielotysięcznego marszu czalnych koszul (camicie nere della revoluzione). Sierpień 22r. - Socjaliści ogłaszają strajk powszedni -> cała produkcja ma być wstrzymana. Mussolini w jednym z przemówień, ogłasza, że konieczne jest przejęcie władzy i wprowadzenie rozwiązań, rządów silnej ręki. Jednocześnie potajemnie zaczyna czynić przygotowania. 16 oaździernika w Mediolanie dochodzi do spotkania przywódców faszystowskich. Zapadają konkretne decyzje -> armia włoska nie wystąpi przeciwko faszystom. Mussolini spotyka się z oddanymi sobie zwolennikami i przywódcami, najbliższymi współpracownikami - KWADRUM WIROWIE - KOLEGIUM 4: Emilio de Bono, Cezare de Vecchi, Italo Balbo, Michele Bianchi. Ustalili wraz z Mussolinim, że 24 pazdziernika odbędzie się kolejny kongres. Na tym spotkaniu konkres ogłasza MARSZ NA RZYM. "By chwycic za gardło nędzną klasę rządzącą" OKOLICZNOŚCI MARSZU NA RZYM Kongres w Neapolu wyznaczył datę 28. W nocy z 27 na 28 zaczęły maszerować na rzym camicie nere. Wydawało się, że w tej sytuacji wczesny premier Emilio Facta wyśle przeciwko buntownikom oddziały zbrojne. Tak się jednak nie stało (gdzie niegdzie pociągi wiozące faszystów były zatrzymywane). 29 pażdziernika - Król Wiktor Emanuel II powierza Mussoliniemu urząd premiera i ministra spraw wewnętrznych i zagranicznych. Kim był Benito Mussolini? 1883-1945, wykształcony na nauczyciela, we wczesnej młodości był zwolennikiem socjalistów, w pwenym momencie został zmuszony do udania się na emigrację, g=działał w Szwajcarii, Francji, Austrii. Tam dał się poznać jako propagator idei socjalistycznych. Kiedy wraca do Italii funkcjonuje jako dziennikarz i wydawca -> wydaje gazetę "Wojna Klas", "Avanti", jego poglądy były bardzo radykalne -> socjaldemokratyczne. Zostaje wyrzucony z partito socialista Italiana. Zakłada własną gazetę "Popolo d'Italia" -> krytykuje socjalistów. Kiedy Włochy w 14r. nie przystępują do wojny Mussolini opowiada się aby Włochy przystąpiły do wojny po stronie Ententy. Po wybuchu działań wojennych służy w armii. 1917 r. - kończy się jego kariera wojskowa. W trakcie działań wojennych jego poglądy nacjonalistyczne silnie się krystalizują i radykalizują. Zakłada organizację FASCIO D'AZIONE RIVOLUZIONARIO - związek akcji rewoluzyjnych. W ten sposób rodzi się ideologia faszystowska. czym był faszyzm? W latach 20 Mussolini napisał do wielkiej encyklopedii włoskiej napisał hasło Dottrina del fascismo. W tej doktrynie faszystowskiej wyjaśnia czym był faszyzm. Wskazuje, że jego ruch jest ruchem antyparlamentarnym, antydemokratycznym, narodowym,