II wojna światowa, Notatki z Edukacja

Pobierz II wojna światowa i więcej Notatki w PDF z Edukacja tylko na Docsity!

II wojna światowa

w arkuszach maturalnych z lat 2012-2019.

Wybrane ćwiczenia

Maturzysto, poćwicz z IPN w Łodzi!

Ćwiczenie I.

W tabeli zamieszczono fragmenty wspomnień będących komentarzem do wydarzeń

z okresu II wojny światowej. Rozpoznaj je i wpisz w odpowiednie rubryki tabeli. Wybierz

wydarzenia spośród podanych.

powstanie Rządu RP na emigracji, atak niemiecki na Danię i Norwegię, kapitulacja Francji, bitwa o Anglię,

powstanie w getcie warszawskim, lądowanie aliantów w Normandii, powstanie warszawskie

Fragmenty wspomnień Wydarzenia

Wpadł do przychodni rewiru [...] lekarz naczelny, dr Treite, wołając głośno, że inwazja się rozpoczęła. W pięć minut później wiedział cały obóz. W ciągu następnych tygodni i miesięcy [...] Francuzki, Belgijki i Holenderki, jedne po drugich doczekały się uwolnienia swoich krajów spod okupacji niemieckiej.

Odpowiedź pochodząca z CKE: lądowanie aliantów w Normandii

Komentarz IPN: realizując ustalenia tzw. Wielkiej Trójki, czyli przywódców Wielkiej Brytanii, USA i ZSRS o otwarciu drugiego, zachodniego frontu walki z Niemcami w Europie zachodnie wojska alianckie przystąpiły 6 czerwca 1944 r. do desantu morskiego i powietrznego w Normandii (północna Francja pod okupacją niemiecką). W ciągu 11 miesięcy podążając w kierunku Berlina, armie zachodnich aliantów wyzwoliły spod okupacji niemieckiej Francję, Holandię, Belgię oraz zajęły większą część Niemiec.

Bito w Krakowie we wszystkie dzwony, górował głos Zygmunta. [...] Działo się to na specjalny rozkaz wyższych władz niemieckich. Krakowianie w gorący dzień czerwcowy zamykali okna i zatykali uszy, żeby dzwonu nie słyszeć. [...] W BBC przemawiał Churchill. [...] „ nie zapomnimy o rycerskim narodzie francuskim.”

Odpowiedź pochodząca z CKE: kapitulacja Francji

Komentarz IPN: 3 września 1939 r. Francja, realizując zobowiązania sojusznicze z Polską, wypowiedziała wojnę Rzeszy niemieckiej. Przez kolejne miesiące dochodziło do sporadycznych walk (tzw. dziwna wojna). W maju 1940 r., po wcześniejszym zajęciu Danii i Norwegii, wojska niemieckie przystąpiły do inwazji na Francję. Chcąc obejść silne fortyfikacje francuskie na granicy z Niemcami (Linia Maginota) atak nastąpił od strony zajętych uprzednio przez Niemcy Belgii, Holandii i Luksemburga. Po 6 tygodniach walk Francja skapitulowała 22 czerwca 1940 r.

Ćwiczenie II.

Na podstawie fragment listu skierowanego do przebywającego we Francji polskiego

polityka i generała oraz wiedzy własnej wykonaj polecenia.

8 października 1939 r.

Cała odpowiedzialność przed narodem za powodzenie naszych wysiłków spoczywa wyłącznie na Panu,

Generale. Nie może ani na chwilę Pan Generał zapomnieć, że ani Pan Prezydent Rzeczypospolitej, ani

reszta członków rządu [...] nie uosabiają, ani wobec naszych sprzymierzeńców, ani wobec kraju, tych

wielkich nadziei, jakie pokładamy w Panu, Drogi Generale.

Ignacy Jan Paderewski

M. M. Drozdowski, Ignacy Jan Paderewski. Zarys biografii politycznej , Warszawa 1981, s. 238.

A. Rozpoznaj osobę, do której napisano zacytowany list.

Odpowiedź pochodząca z CKE: Władysław Sikorski

B. Spośród podanych funkcji wybierz i podkreśl dwie, które pełnił w czasie II wojny światowej

adresat zacytowanego listu.

a. Premier Rządu RP na Uchodźstwie.

b. Przewodniczący Rady Narodowej RP na Uchodźstwie.

c. Delegat Rządu RP na Kraj.

d. Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

e. Dowódca Służby Zwycięstwu Polski.

Odpowiedź pochodząca z CKE: a, d. Zob. komentarz do Ćwiczenia I „powstanie Rządu RP na emigracji”.

C. Wymień dwa państwa, które autor listu napisanego w październiku 1939 r. określa mianem

sprzymierzeńców Polski.

Odpowiedź pochodząca z CKE: Wielka Brytania i Francja

Ćwiczenie III.

Na podstawie źródeł wykonaj polecenia.

Źródło 1. Wiersz Feliksa Konarskiego z 1965 r.

Tej nocy zgładzono Wolność Czy spod dębowych liści

W [...] lesie... Albo sosnowych igiełek

Zdradzieckim strzałem w czaszkę Nie błyśnie szlif oficerski

Pokwitowano Wrzesień. Lub zardzewiały orzełek,

[...]

W podartym jenieckim płaszczu Strzęp zielonego munduru,

Martwą do rowu zepchnięto Kartka z notesu wydarta

I zasypano ziemią Albo baretka^1 spłowiała,

Krwią na wskroś przesiąkniętą. Pleśnią [...] przeżarta.

[...]

Zgładzono sprawiedliwość, I tylko pamięć została

Prawdę i wolność zgładzono Po tej [...] nocy...

Zdradziecko w smoleńskim lesie Pamięć nie dała się zgładzić,

Pod obcej nocy osłoną. Nie chciała ulec przemocy

Dziś jeno ptaki smutku I woła o sprawiedliwość

W lesie zawodzą żałośnie, [...] I prawdę po świecie niesie –

Jakby wypatrywały Prawdę o jeńców tysiącach

Wśród leśnego poszycia Zgładzonych w [...] lesie.

Śladów jenieckiej śmierci,

Oznak byłego życia.

Teki edukacyjne IPN. Materiały dla ucznia , Warszawa–Kraków 2010, s. 90.

(^1) Baretka – wąski pasek, barwy przewidzianej dla danego orderu, noszony na mundurze zamiast odznaki.

Komentarz IPN: Po napaści ZSRS na Polskę 17 września 1939 r. w niewoli sowieckiej znalazło

się ok. 18 tys. polskich oficerów wojska i policji. Większość z wojskowych stanowili przedstawiciele

zawodów inteligenckich (lekarze, naukowcy, artyści, działacze polityczni, nauczyciele, urzędnicy).

Rozmieszczono ich w trzech obozach: Kozielsk, Starobielsk, Ostaszków (policjanci). 5 marca 1940 r.

władze ZSRS podjęły decyzję o zamordowaniu prawie 15 tys. z nich oraz ponad 7 tys. polskich

więźniów cywilnych. Ofiary rozstrzelano w lesie katyńskim w siedzibach NKWD w Charkowie

i Kalininie oraz w Kijowie i Mińsku (kwiecień-maj 1940 r.).

W 1943 r. Niemcy postanowili wykorzystać propagandowo informację o zbrodni dla rozbicia koalicji

alianckiej. 13 kwietnia radio berlińskie nadało wiadomość o odkryciu masowych grobów polskich

oficerów w Katyniu. Niezależne od siebie komisje eksperckie (w tym polska) przeprowadziły badania,

jednoznacznie wskazujące na czas zbrodni – wiosnę 1940 r. W tym okresie tereny te leżały w granicach

ZSRS, który nie prowadził jeszcze wojny z Niemcami. Strona sowiecka w odpowiedzi oskarżyła

o zbrodnię Niemców określając datę śmierci ofiar na jesień 1941 r. (czyli okres, gdy obszar ten

znajdował się pod okupacją niemiecką). Taka interpretacja zbrodni obowiązywała w ZSRS do 1990 r.

Ponieważ pierwsze informacje o rozstrzeleniu polskich oficerów przez NKWD dotyczyły grobów

w lesie katyńskim, mord wszystkich polskich jeńców i więźniów wiosną 1940 r. na terenie ZSRS

określa się jako zbrodnia katyńska.

Zob. Ćwiczenie IX i X.

Przeanalizuj!

Informacje Miejsce walk

Litera, którą miejsce walk zaznaczono na mapie

1. Bitwa była pierwszym starciem żołnierzy polskich z wrogiem po wojnie obronnej w 1939 r. Uczestniczyła w niej Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich. Polacy osłaniali port przed niemieckimi atakami.

Odpowiedź pochodząca z CKE: Narwik

Komentarz IPN: 9 kwietnia 1940 r. Niemcy rozpoczęli inwazję na Danię i Norwegię. Kluczowe znaczenie dla Niemców miał norweski port Narwik, przez który przebiegała trasa eksportu szwedzkich rud żelaza (głównie dla przemysłu zbrojeniowego). Dlatego na pomoc Norwegii przybyła ekspedycja wojsk angielskich, francuskich oraz polskich (Brygada Strzelców Podhalańskich), zakończona odbiciem portu z rąk niemieckich. 6 dni później, w obliczu klęski Francji, wojska alianckie opuściły Narwik.

A

2. Twierdzy położonej nad brzegiem morza broniła przez cztery miesiące Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich. Walkę utrudniały upały i niedostatek wody pitnej.

Odpowiedź pochodząca z CKE: Tobruk

Komentarz IPN: W e wrześniu 1940 r. Włochy przystąpiły do wojny z Wielką Brytanią, prowadząc ofensywę z terenu swojej kolonii w Libii na Egipt (niepodległe państwo w brytyjskiej strefie wpływów). Trzy miesiące później wojska brytyjskie wyparły Włochów z Egiptu i zajęły część Libii, w tym twierdzę Tobruk. Na pomoc włoskiemu sojusznikowi w lutym 1941 r. do Afryki Płn. przybyły wojska niemieckie. Kilkumiesięczne walki toczyły się m.in. o twierdzę Tobruk, której wraz z aliantami broniła polska Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich. Brytyjczykom udało się odeprzeć niemiecko-włoskie oblężenie twierdzy, ale po 2 miesiącach Tobruk i pozostałe tereny Libii zostały zdobyte przez Niemców i Włochów. Dopiero bitwa pod El-Alamein w Egipcie przyniosła trwałą przewagę aliantów w Afryce Północnej.

D

3. Bitwa była chrztem bojowym sformowanej w ZSRS I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Zwycięstwo w walce zostało okupione ogromnymi stratami wśród żołnierzy.

Odpowiedź pochodząca z CKE: Lenino

Komentarz IPN: Wraz z zerwaniem stosunków dyplomatycznych z rządem RP w Londynie ( 1943 r.) ZSRS rozpoczął organizację przyszłego ośrodka władzy w powojennej Polsce (Związek Patriotów Polskich) oraz armii polskiej – złożonej z obywateli RP deportowanych do ZSRS po wrześniu 1939 r. – pod sowieckim dowództwem. Jej zalążkiem była 1 Dywizja Piechoty im. T. Kościuszki, skierowana po raz pierwszy do walki z Niemcami 12 października 1943 r. pod Lenino. 1 DP poniosła duże straty i nie zdołała przełamać niemieckiej obrony. W sowieckiej polityce bitwa pod Lenino była wykorzystywana jako argument przeciwko Polskim Siłom Zbrojnym na Zachodzie podległym rządowi RP w Londynie, unikającym – zdaniem ZSRS – walki z Niemcami.

B

Ćwiczenie V.

Na podstawie fragmentów dziennika oraz wiedzy własnej uzupełnij tabelę – wpisz

miesiąc i rok opisanych wydarzeń z okresu II wojny światowej.

Nr Fragment dziennika Miesiąc i rok wydarzenia

1. ... nie wiesz? WYLĄDOWALI. Czekam na prąd, żeby móc włączyć radio. Dopiero koło 8 - ej: „Jedenaście tysięcy samolotów, szybowce transportowe, spadochroniarze, cztery tysiące okrętów nie licząc barek”. Są, są... biją się w Normandii od Cherbourge aż po Deauville. A słowo ciałem się stało.

Odpowiedź pochodząca z CKE: czerwiec 1944

Komentarz IPN: 6 czerwca 1944 r. – lądowanie wojsk alianckich w Normandii – największa operacja desantowa podczas II wojny światowej. Zob. komentarz do Ćwiczenia I.

2. Wieczorem w ustach gorzki smak zjadanych od pół godziny myśli. Już przedwczoraj, po okupowaniu („uwolnieniu”) Chełma, Rosjanie zagrali „Jeszcze Polska”. Dziś ogłosili zdobycie – przepraszam, „uwolnienie” – Lublina [...]. No i Związek Patriotów Polskich w Moskwie proklamował rząd londyński jako nielegalny, utworzył Komitet Wyzwolenia Narodowego.

Odpowiedź pochodząca z CKE: lipiec 1944

Komentarz IPN: 22 lipca 1944 r. – wydanie w Moskwie Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Chcąc wzbudzić zaufanie społeczeństwa do nowego organu jako miejsce ogłoszenia odezwy podano Chełm Lubelski. 23 lipca moskiewskie radio przekazało informację o utworzeniu dzień wcześniej PKWN w Chełmie Lubelskim, na terenie wyzwolonym przez wojska radzieckie i o wydaniu Manifestu. W rzeczywistości marionetkowy organ władzy wykonawczej w RP powstał 21 lipca w Moskwie pod kontrolą Józefa Stalina, a kolejnego dnia upubliczniono tam Manifest. PKWN za jedyną legalnie uchwaloną i obowiązującą ustawę zasadniczą uznawał konstytucję marcową. Nawoływał do walki z Niemcami i współpracy z ZSRS. W skład PKWN weszli działacze Związku Patriotów Polskich i Krajowej Rady Narodowej. Na jego czele stanął Edward Osóbka-Morawski, przed wojną związany z Polską Partią Socjalistyczną, a od 1943 r. z Robotniczą Partią Polskich Socjalistów. Wiceprzewodniczącymi zostali Andrzej Witos i Wanda Wasilewska.

Ćwiczenie VI.

Na podstawie własnej wiedzy wykonaj polecenie. Uzupełnij tabelę – wpisz w odpowiednie

miejsca kryptonimy akcji odpowiadające ich opisom.

Opis Kryptonim akcji

1. Działania rozpoczęte w 1940 r., prowadzone przez okupantów hitlerowskich zarówno na terenach Generalnego Gubernatorstwa, jak i wcielonych do III Rzeszy, wymierzone przeciw polskiej inteligencji.

Odpowiedź pochodząca z CKE: Akcja AB

Komentarz IPN: Akcja AB (niem. Außerordentliche Befriedungsaktion) – niemiecka akcja przeprowadzona wiosną i latem 1940 r. w Generalnym Gubernatorstwie. Miała na celu likwidację przede wszystkim polskich działaczy społeczno-politycznych i przedstawicieli elit intelektualnych, których uznawano za potencjalnych przywódców konspiracji niepodległościowej. Do masowych aresztowań doszło m.in. w Warszawie, Krakowie i Lublinie. W wyniku akcji AB, która stanowiła kontynuację Intelligenzaktion , zginęło ponad 3 , 5 tys. intelektualistów i działaczy.

2. Działania zbrojne prowadzone w 1944 r. przez AK na tyłach wojsk niemieckich wycofujących się z ziem polskich pod naporem Armii Czerwonej.

Odpowiedź pochodząca z CKE: Akcja Burza

Komentarz IPN: Koncepcję akcji przedstawił komendant główny Armii Krajowej, konspiracyjnych sił zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego, gen. Tadeusz Komorowski-Bór. Polegała na zajmowaniu terenów polskich przez oddziały Armii Krajowej podczas końcowej fazy okupacji niemieckiej, a następnie na skłonieniu ZSRS do uznania rządu na emigracji i wschodniej granicy II RP, ustalonej w traktacie ryskim. 4 stycznia 1944 r. Armia Czerwona wkroczyła na tereny należące przed wybuchem II wojny światowej do państwa polskiego. 15 stycznia 1944 r. na Wołyniu

27. Wołyńska Dywizja Piechoty AK wraz wojskami sowieckimi walczyła z Niemcami. Żołnierze AK wspólnie z Armią Czerwoną zdobyli w lipcu 1944 r. Wilno (operacja „Ostra Brama”). Kiedy polskie władze cywilne i oddziały AK ujawniły się, mimo wspólnych zwycięstw w walkach, Sowieci nie powstrzymywali się przed aresztowaniem, rozbrajaniem i zsyłaniem do łagrów żołnierzy polskich.

Na podstawie: Encyklopedia szkolna. Historia , Warszawa 1993, s. 24–26.

Początkowo nie planowano starć z Niemcami na terenie dużych miast, ale w lipcu 1944 r. gen. Komorowski wydał rozkaz ich zajmowania, w tym również stolicy, by po jej wyzwoleniu, cywilne kierownictwo Polskiego Państwa Podziemnego mogło objąć władzę, co zaś miało zmusić ZSRS do uznania praw państwa polskiego. Zob. komentarz do Ćwiczenia I „powstanie warszawskie”. Akcję „Burza” zakończono 26 października 1944 r. decyzją gen. Leopolda Okulickiego, ostatniego komendanta głównego AK. Uczestniczyło w niej ponad 100 tys. żołnierzy.

3. Działania zainicjowane w 1947 r. przez władze komunistyczne na południowo- wschodnich terenach Polski mające na celu polonizację mniejszości ukraińskiej oraz likwidację zaplecza dla zbrojnego podziemia.

Odpowiedź pochodząca z CKE: Akcja Wisła

Odpowiedź pochodząca z CKE: Na rysunku widoczny jest z prawej strony żołnierz Armii Czerwonej ,

siły zbrojnej ZSRS, o czym świadczy wizerunek gwiazdy na hełmie - symbolu tejże armii. Po lewej

stronie widnieje karykatura Adolfa Hitlera (symbol swastyki, charakterystyczna fizjonomia), przywódcy

ówczesnego państwa niemieckiego. Tytuł dokumentu zamieszczony na przedartym papierze odnosi się do

tzw. paktu Ribbentrop-Mołotow zawartego 23 sierpnia 1939 r. Jego przedarcie to propagandowy

symbol zerwania tego układu. Widoczna spadająca maska teatralna ma symbolizować fałszywą

przyjaźń Rzeszy wobec ZSRS.

Komentarz IPN: 23 sierpnia 1939 r. III Rzesza i ZSRS zawarły pakt o nieagresji (tzw. pakt

Ribbentrop-Mołotow) z tajną częścią o podziale Rzeczpospolitej. 22 czerwca 1941 r., łamiąc

postanowienia paktu, Niemcy rozpoczęły inwazję na ZSRS. Wojna na wschodzie była od początku

wpisana w program nazistów, a zawarty w 1939 r. pakt miał zapewnić Niemcom neutralność ZSRS

podczas ich działań zbrojnych w Europie Zachodniej.

Ćwiczenie VIII.

Fragment wiersza Romana Gilewskiego

Dzisiaj w Italii walczycie, Jak ongiś, pod Somosierrą –

A tak niedawno w Syberii Dziś Piedimonte – Cassino...

Wygraliście cudem los życia Prawnuki Szwoleżerów!

Na tej sowieckiej loterii. Te czyny Wasze nie zginą! [...]

Chciano z was zrobić janczarów, A pod dowództwem Andersa

Walczących za Moskwę pod knutem; Może wkroczycie do Wiednia!?

Zamiast wolności sztandarów – Kresowe dywizje znów pierwsze,

Kajdany nowe Wam kuto! Jako wolności straż przednia.

Dziś – wielkie w Italii zwycięstwo: Wolności widać już tęczę...

Polacy Cassino zdobyli! Prowadź, więc prowadź Sosnkowski!

Czcząc trud Wasz żołnierski i męstwo, Poprzez alpejskie przełęcze

Świat czoła przed Wami chyli. Prosto z Italii do Polski.

Bitwa o Monte Cassino w poezji 1944– 1969 , oprac. A. K. Kunert, Łomianki 2014, s. 134–135.

A. Podaj rok podpisania i stosowaną w historiografii nazwę układu polsko-radzieckiego,

do którego następstw nawiązuje autor w pierwszej zwrotce wiersza.

Odpowiedź pochodząca z CKE:

1941 r.

Układ Sikorski-Majski

Ćwiczenie IX.

Fragment wspomnień więźnia sowieckiego

Opuściłem Starobielsk w grupie 16 ludzi dopiero 12 maja. [...] [Z]apchano naszą partię do

więźniarek [...] prawie bez okien z grubo zakratowanymi drzwiami. Odkrywaliśmy napisy polskie na

ścianach: „wysadzali nas koło Smoleńska”. [...] Oczekiwaliśmy wszyscy najgorszego. [...]

Zawieziono nas w okolicę gęsto zalesioną znów do obozu. [...] „Pawliszczew Bor” – tak się nazywał

ten obóz położony w głębi pięknych lasów. [...] Byliśmy z początku przekonani, że taki sam los jak

nas spotkał wszystkich innych naszych kolegów, że zostali oni rozesłani do podobnych małych

obozów, rozsypanych po całej Rosji. Bardzo prędko zaczęliśmy się zastanawiać nad ich losem,

dlatego, że prawie w każdej kartce z kraju otrzymywaliśmy coraz bardziej niespokojne zapytania, co

się dzieje z kolegami naszymi ze Starobielska, Kozielska i Ostaszkowa [...]. Kiedy [...] ogłoszono

nam tworzenie Armii Polskiej w ZSRR, kiedy wszyscy zgłosiliśmy się do wojska, już

podejrzewaliśmy, że los nasz jest w stosunku do reszty naszych kolegów uprzywilejowany.

J. Czapski, Wspomnienia starobielskie , Warszawa 1988, s. 22.

A. Podaj nazwę układu politycznego, który umożliwił formowanie armii wspomnianej przez

Józefa Czapskiego.

Odpowiedź pochodząca z CKE: Układ Sikorski-Majski

B. Wyjaśnij, jaki los spotkał tych z kolegów Józefa Czapskiego, którzy nie zostali przeniesieni

do obozu o nazwie Pawliszczew Bor.

Odpowiedź pochodząca z CKE: Jeńcy zostali wymordowani przez NKWD [na rozkaz Stalina] w Katyniu.

C. Podaj, w którym roku i kto ogłosił informację o losie, jaki spotkał zaginionych kolegów

Józefa Czapskiego.

Odpowiedź pochodząca z CKE: 1943 rok, III Rzesza [Niemcy]

D. Wyjaśnij, jaki wpływ na stosunki polsko-radzieckie miało podanie do publicznej

wiadomości informacji o losie zaginionych żołnierzy.

Odpowiedź pochodząca z CKE: ZSRR [Związek Radziecki/Sowiecki] zerwał stosunki dyplomatyczne z

rządem polskim.

Komentarz IPN: 30 lipca 1941 r. Polska (sygnatariusz Władysław Sikorski, premier rządów RP na

uchodźstwie) i ZSRS (sygnatariusz Iwan Majski, ambasador sowiecki w Wielkiej Brytanii) zawarły

układ przywracający stosunki dyplomatyczne między tymi państwami, zerwane 17 września 1939 r.

wobec napaści ZSRS na Polskę i stwierdzenia w nocie rządu ZSRS, skierowanej do ambasadora RP

Wacława, iż „państwo polskie i jego rząd faktycznie przestały istnieć”. W momencie podpisania

porozumienia wspólnym celem obu państw była walka z Rzeszą Niemiecką. Ustalono, iż na terenie

ZSRS powstanie armia polska pod polskim dowództwem. Polskim obywatelom – więzionym

politycznym i zesłańcom udzielono „amnestii”.

Prezydent RP Władysław Raczkiewicz, który wraz z opozycją krytykował układ m.in. za brak

jednoznacznego uznania wschodniej granicy Polski ustalonej w Rydze, nie zgodził się na jego

podpisanie.

Zob. komentarz do Ćwiczenia III i X.