Indie, Notatki z Historia

Pobierz Indie i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! Andrzej Małkiewicz (Uniwersytet Zielonogórski) indie – WscHOdzące mOcarstWO abstract india – a rising pOWer The Republic of India is one of the most populous country in the world. India will achieve the first position in this ranking soon. So China will be dropped to the second place. This country has one of the most powerful economy in the world. Furthermore, some of its branch of economics are the most modern in the world. The Indian people control many concerns in another countries, for example: in Poland. India want to be- come a military world leader too. Today, India has many military base in African and Asian countries. Moreover, India is planning to found more military base in near fu- ture. The Republic of India realizes an ambitious armament’s project (include nuclear’s project) and cosmic project. Despite a common general opinion about India’s peaceful policy, India are still fighting a war. India are trying to find ‘’golden mean’’ between Russia and USA. The another trouble for India, is still unresolved conflict with China. Keywords: India, arnament’s project, economy, cosmic project Ekonomiści szacują, że wtedy, gdy Kolumb odkrywał Amerykę, Indie i  Chiny łącznie wytwarzały 60% światowego produktu. Przez następne cztery stulecia dominującą pozycję uzyskały w skali globalnej państwa Eu- ropy, a w XX w. Europy i Ameryki. Dziś Chiny i Indie ponownie stają się potęgami światowymi, odbudowuje się Jedwabny Szlak, podczas gdy pań- stwa Europy na przemian jednoczą się i ponownie wchodzą w konflikty, a generalnie tracą dawne pozycje. Pojawiają się określenia „samobójstwo Europy”1. Być może świat wraca na dawne tory, kończy się czas Europy 1 A. Chwalba, Samobójstwo Europy. Wielka wojna 1914–1918, Kraków 2014. 290—— ———————————————————————————— — andrzej małkieWicz WROCŁAWSKIE STUDIA ERAZMIAŃSKIE XIII i Ameryki, odzyskują wcześniejszą pozycję państwa Azji. Ta sytuacja nie jest jeszcze wystarczająco uświadamiana przez nasze społeczeństwa, ani przez polityków, którzy wciąż żyją w iluzjach odziedziczonych z przeszłości. Z tradycyjnej perspektywy wydaje się, że Europa i Ameryka to konty- nenty najważniejsze, najbogatsze i najbardziej nowoczesne, a reszta globu pozostaje w tyle. Także Indie wciąż jeszcze postrzegane są jako kraj malow- niczy, ale biedny, zacofany i mało ważny w polityce światowej. Ten obraz, odziedziczony z dawnych czasów, jest tylko w części prawdziwy. Rzeczy- wiście, jest tam wiele biedy i zacofania, ale jest też nowoczesny przemysł i wysoko postawiona nauka. Sprzeczności indyjskiej gospodarki dowcipnie wyraził tytuł książki Sebastiana Domżalskiego: Słoń, który pragnął latać2. Na razie ich pojazd dotarł do Marsa, więc chyba w lataniu nieźle sobie ra- dzą. Zawsze przodowały w rozwoju nauki – np. używane przez nas cyfry, zwane arabskimi, w rzeczywistości pochodzą z Indii, tamtejsza matematy- ka od starożytności była na najwyższym poziomie, a dziś mają znakomicie rozwiniętą informatykę, ustępując w tym zakresie tylko USA. Świetnie roz- wijają się też inne dziedziny wiedzy, pod względem liczby zatrudnionych naukowców Indie zajmują trzecie miejsce w świecie3. Mieszkańcy Indii są przekonani, że ich kraj stanowi centrum świata, a w religii hinduistycznej święte miasto Waranasi (Benares) uważane jest za centrum Wszechświata4. Hymn państwowy, napisany przez Rabindrana- tha Tagore kończy się słowami: „Los wszystkich ludzi w twoich spoczywa rękach,/ Rozdawco hinduskiego przeznaczenia,/ Zwycięstwo twe, zwycię- stwo twe, zwycięstwo twe!” – te słowa dalekie są od potocznych wyobrażeń o pokojowym charakterze mieszkańców Indii, wyrażają wolę walki i pano- wania nad światem. Jeden z czołowych politologów indyjskich Nalini Kant Jha wyraził tę ideę słowami: „Położenie Indii upoważnia je do odgrywania kluczowej roli w historii Azji i świata”5. Ich politycy mają poczucie, że Indie to państwo-cywilizacja, w  dodatku zajmujące „święte położenie geogra- ficzne” (sacred geography) – przez tę metaforę rozumiana jest nie tylko geo- grafia w wąskim pojęciu, ale i tradycja cywilizacji indyjskiej. Jednocześnie 2 S. Domżalski, Indie w gospodarce światowej. Słoń, który pragnął latać, Warszawa 2017. 3 J. Zajączkowski, Indie w stosunkach międzynarodowych, Warszawa 2008, s. 120. 4 G.Flood, Hinduizm. Wprowadzenie, tł. M. Ruchel, Kraków 2008, s. 225. W innej wersji centrum stanowi mityczna góra Meru, położona gdzieś w Himalajach – B. Ava- ri, Starożytne Indie, tł. Ł. Müller, Kraków 2011, s. 13. 5 N.K. Jha, Domestic Imperatives in India’s Foreign Policy, Colorado Springs 2002, s. 32, cit. za: J. Zajączkowski, Indie w stosunkach…, s. 114. indie – WscHOdzące mOcarstWO—— —————————————————————— — 293 Dziś „Indie znajdują się na etapie przechodzenia ze statusu kraju rozwi- jającego się do rozwiniętego. Należą do najdynamiczniej rozwijających się gospodarek na świecie”13. Wciąż jeszcze rolnictwo jest podstawą utrzyma- nia 60% ludności, co formalnie sytuuje je w kategorii państw zacofanych gospodarczo. Jednocześnie podjęły udane wysiłki dla zbudowania dużych i coraz bardziej zaawansowanych zakładów produkcyjnych i przyciągnięcia znacznych inwestycji, stawiając przemysł na pierwszym miejscu w swych programach rozwoju. Już na początku 2007 r. w raporcie dla banku Gold- man Sachs napisano, że w najbliższych dekadach Indie staną się „motorem światowej gospodarki”14. Dynamicznie rozwijają działy najbardziej nowo- czesne, i  tym samym najbardziej perspektywiczne, takie jak informaty- ka, elektronika, sprzęt do badań kosmicznych (m.in. rakiety kosmiczne). Siła gospodarki indyjskiej to przede wszystkim jej duże zdywersyfikowa- nie, znaczny udział nowoczesnych sektorów, ogromny i chłonny rynek we- wnętrzny. W  XXI  w. Indie stały się liderem w  światowym handlu usługami15. Działające tu centra informatyczne zapewniają obsługę licznych międzyna- rodowych korporacji i banków. Największą firmą Indii jest Infosys Tech- nologies, zajmująca się szeroko rozumianymi usługami informatycznymi, w szczególności w zakresie outsourcingu, liczba jej pracowników przekra- cza 200 tys. w 33 państwach Azji, Północnej Ameryki i Europy. Jej wartość we wrześniu 2018 r. oceniano na 44,3 mld USD. Szczyci się tym, że nie ma żadnych długów. W Polsce działa poprzez BPO Poland sp. z o.o. (skrót BPO od Business Process Outsourcing)16. Największą spółką indyjską w świecie jest ArcelorMittal, formalnie za- rejestrowany w Luksemburgu, zatem w statystykach występuje jako firma Unii Europejskiej. Jej prezesem i największym spośród akcjonariuszy jest 13 M. Grącik, Indie w WTO: budowa własnej pozycji w globalizującej się gospodarce świa- towej czy obrona interesów krajów rozwijających się, „Studia i Prace Kolegium Ekono- miczno-Społecznego SGH”, z. 17, Warszawa 2009, s. 75–76. 14 T. P., E. Yi, India’s Rising Growth Potential, „Global Economics Paper” No 152, www. usindiafriendship.net/viewpoints1/Indias_Rising_Growth_Potential.pdf (dostęp: 11.12.2018). 15 A. Giddens, tł. M. Klimowicz, M. Habura, Europa w epoce globalnej, Warszawa 2009, s. 19; A. Wróbel, Znaczenie sektora usług dla rozwoju gospodarczego Indii, „Stosunki Międzynarodowe” 2010, nr 1/2, s. 221–243. 16 Infosys – Investor Presentation, http://www.infosys.com/investors/InvestorPresenta- tion/IR-Presentation.pdf; BPO Poland, http://bpo-poland.pl/pl (dostęp: 11.12.2018). 294—— ———————————————————————————— — andrzej małkieWicz WROCŁAWSKIE STUDIA ERAZMIAŃSKIE XIII mieszkający w  Londynie obywatel Indii Lakshmi Mittal (लकष्म् ी नारायण मि तत्ल.) W 2017 r. zajmowała 123 miejsce na liście największych przedsię- biorstw świata, wytwarzała ponad 10% światowej produkcji stali, a w Pol- sce 70% produkcji stali. Do ArcelorMittal Poland należą Huta Katowice w Dąbrowie Górniczej, Sendzimira w Krakowie, Huta w Warszawie, Huta Florian w Świętochłowicach, Huta Królewska w Chorzowie i Huta Cedler w Sosnowcu oraz koksownia w Zdzieszowicach17. Ponadto należy do niej większość zakładów stalowych w RPA, Indonezji, Kazachstanie, Rumunii, Bułgarii, Czechach i Ukrainie oraz duża część w Stanach Zjednoczonych. W  2017  r., tygodnik „Forbes” umieścił Lakshmi Mittala na 56  miejscu wśród najbogatszych ludzi świata, z majątkiem 16,4 mld USD. Do stycz- nia 2019 r. ten majątek stopniał do 14,2 mld USD, a sam Mittal spadł na 62 pozycję wśród najbogatszych18. Najbogatszym człowiekiem Indii jest Mukesh Ambani, którego mają- tek 13 grudnia 2018 r. szacowano na 42,7 mld USD19. Jest on właścicielem wielu różnych przedsiębiorstw, m.in. największej w świecie rafinerii ropy naftowej w Jamnagarze, na zachodnim wybrzeżu Indii. Być może w rozwoju ekonomicznym Indii pomocny jest hinduizm, reli- gia inaczej niż kalwinizm uzasadniająca powinności moralne, ale stawiają- ca przed wyznawcami podobne zadania praktyczne: wierni, którzy dobrze wypełnią swe obowiązki, odrodzą się w następnym życiu w doskonalszym wcieleniu; warto więc być pracowitym i uczciwym. W tej religii i opartej na niej etyce właśnie kategoria obowiązku ma kluczowe znaczenie20. Prezydentem Indii od 2017 r. jest Ram Nath Kovind (राम नाथ कोवि नद्) pochodzący z pariasów. W przeszłości był jednym z liderów Indyjskiej Par- tii Ludowej (BJP). Jego wybór przez parlament stanowi wyraziste potwier- dzenie, że rządzący politycy, także prawicowi, stanowczo odrzucają dawne podziały kastowe. Rządząca obecnie Indyjska Partia Ludowa (Bharatiya Janata Party, भारत ीय जनता पारट् ी) ma charakter prawicowy, prowadzi poli- tykę konserwatywną i stawia na zapewnienie bezpieczeństwa narodowego. Premierem od 2014 r. jest Narendra Modi (नर ेनद्र् मोद ी). Do rządu, obok 17 ArcelorMittal, http://poland.arcelormittal.com (dostęp: 18.09.2018). 18 #91 Lakshmi Mittal, Chairman and CEO, ArcelorMittal (ADR), https://www.forbes. com/profile/lakshmi-mittal/#594bd1f0191e (dostęp: 24.02.2019). 19 Bloomberg Billionaires Index. # 17 Mukesh Ambani $48.4B, https://www.bloomberg. com/billionaires/profiles/mukesh-d-ambani (dostęp: 13.12.2018). 20 P. Bilimoria, Etyka indyjska, tł. M. Pawełczyk, (w:) Przewodnik po etyce, P. Singer (red.), Warszawa 2002, s. 73–87. indie – WscHOdzące mOcarstWO—— —————————————————————— — 295 dominujących członków BJP wchodzi też kilku ministrów reprezentują- cych partie regionalne, np. ministrem przemysłu spożywczego jest Harsim- rat Kaur Badal z sikhijskiej partii Shiromani Akali Dal, żona lidera partii. W polityce wewnętrznej występują liczne konflikty i sprzeczności intere- sów, liczne są patologie, takie jak korupcja, łamanie praw człowieka, waśnie religijne21, dyskryminacja i przemoc wobec kobiet22, brak skutecznej polityki społecznej wobec najuboższych. Wielokrotnie pojawiały się obawy dotyczą- ce rozpadnięcia się tego państwa23. Jednak od czasu oderwania się Pakistanu przed ponad 70. laty nie nastąpiły kolejne secesje. Konflikty, choć niekiedy są dramatyczne, udaje się rozwiązywać. Mimo istnienia wielkich zróżnicowań społecznych24, ignorancji i chorób, pozostałości systemu kastowego i grup ży- jących w wielkiej nędzy, coraz większą rolę odgrywa klasa średnia, szacowana dziś na 300 mln osób (a więc tyle ile w całej zachodniej Europie) i szybko rozrastająca się. To właśnie stabilizuje państwo i gospodarkę. Indie prowadzą ostrożną, a przez to mało zauważaną zagraniczną ekspan- sję gospodarczą. Jej kierunki to przede wszystkim południowo-wschodnia Azja, od wieków związana z nimi kulturowo, a od kilkunastu lat również państwa centralnej Azji25. Indyjscy handlowcy i inwestorzy konkurują tu z co- raz większym powodzeniem z rosyjskimi i chińskimi. Moskwie i Pekinowi sytuację ułatwia geografia: na granicach rozciągają się wprawdzie pustynie, ale nie ma trudnych do pokonania gór. Indie od centralnej Azji oddzielają nie tylko wysokie góry, ale też terytoria Pakistanu i Afganistanu. Jednak w dobie globalizacji, gdy duża część transportu odbywa się drogą lotniczą, nie są to trudności nie do pokonania. Pomaga natomiast Indiom historia: obszar cen- tralnej Azji przez długie wieki, zanim trafił pod władzę rosyjską, znajdował się w strefie wpływów chińskich. Tak Rosja jak i Państwo Środka postrzegane 21 A. Romejko, Problem przemocy na tle religijnym na przykładzie Indii, (w:) Problemy rozwoju państw azjatyckich, J. Marszałek-Kawa (red.), Toruń 2008, s. 24–38. 22 A. Michalak, Aktualne problemy ochrony praw człowieka w Indiach. Orientacja seksu- alna i tożsamość płciowa, „Gdańskie Studia Azji Wschodniej” 2015, z. 7, s. 121–134. 23 A. Roy, Indie rozdarte. Jak rozpada się największa demokracja na świecie, tł. K. Umiń- ski, M. Umińska, Warszawa 2014. 24 Jak metaforycznie napisał Krzysztof Mroziewicz: „mamy miliony bajecznie bogatych ludzi i bajecznie wielką liczbę ludzi ubogich” – Pastwisko świętych byków, Warszawa 2014, s. 18. 25 A. Dyndo, Indyjskie „soft power” w Azji Centralnej, „Społeczeństwo i Polityka. Pismo edukacyjne” 2015, nr  4, s.  213–222; J.  Zajączkowski, Indie – „wschodzące” mocar- stwo XXI wieku, „Stosunki Międzynarodowe. International Relations”, 2008, nr 3–4, s. 107–123. 298—— ———————————————————————————— — andrzej małkieWicz WROCŁAWSKIE STUDIA ERAZMIAŃSKIE XIII wobec państw rozwijających się, a od 24 lipca 2019 r. jest ministrem spraw wewnętrznych Wielkiej Brytanii w gabinecie Borisa Johnsona. Ajit Pai jest przewodniczącym Federalnej Komisji Łączności Stanów Zjednoczonych, pełniącej funkcję podobną do ministerstwa komunikacji. Został miano- wany w 2012 r. przez prezydenta Obamę, a prezydent Trump mianował go ponownie. Indyjscy przedsiębiorcy, często przyjmujący obywatelstwo kraju, w którym działają (przez co znikają z indyjskich statystyk), odgry- wają znaczącą rolę w wielu państwach. Dotyczy to zwłaszcza wschodniej Afryki. Na Madagaskarze mniejszość indyjska to zaledwie 30  tys. osób, ale według niektórych szacunków kontrolują oni 60% gospodarki. A do najbogatszych Brytyjczyków należy lord Swaraj Paul, którego majątek w 2014 r. szacowano na 2 mld dol., właściciel grupy przedsiębiorstw Ca- paro, działających w Zjednoczonym Królestwie oraz USA, zajmujących się m.in. produkcją wysokojakościowej stali, maszyn, prowadzeniem hoteli33. Bezpieczeństwo, zwłaszcza w sensie militarnym, od czasu uwolnienia z  zależności kolonialnej w  1947  r., było dla Indii jednym z  priorytetów. Rozbudowywały armię, która uczestniczyła w wielu konfliktach zbrojnych, stopniowo poszerzając granice państwa, a także uzyskując wpływy w in- nych krajach. Czyniono to metodą „małych kroków”, co pozwoliło Indiom zachować opinię kraju prowadzącego politykę pokojową, mimo że są jed- nym z najlepiej uzbrojonych państw świata i wciąż prowadzą ekspansję. Tradycyjnie indyjskie państwa przed erą kolonialną były zmilitaryzo- wane, Anglicy uzależnili je nie tyle siłą własnych wojsk, ile wykorzystując konflikty pomiędzy poszczególnymi władcami. Również w okresie uzależ- nienia mieszkańcy kraju licznie służyli w armii. W okresie I wojny świato- wej mówiono, że Indie są „angielskimi koszarami na Oceanie Indyjskim”34. W okresie międzywojennym armia indyjska (dowodzona przez Brytyjczy- ków), była najliczniejszą częścią sił Zjednoczonego Królestwa, jej oddziały służyły na wielu obszarach kontrolowanych przez Brytyjczyków – od Egip- tu, poprzez Palestynę, aż po Hongkong35. Podczas II wojny światowej po- nad milion mieszkańców kraju walczyło w armii brytyjskiej, głównie z Ja- pończykami, ale też w Europie, m.in. obok Polaków pod Monte Cassino. 33 Caparo, https://www.caparo.com (dostęp: 12.12.2018). 34 A. Chwalba, op. cit., s. 237. 35 E.M. Leake, British India versus the British Empire: The Indian Army and an impasse in imperial defence, circa 1919–39, „Modern Asian Studies” (Cambridge), July 2013, s. 3, 17–19. indie – WscHOdzące mOcarstWO—— —————————————————————— — 299 Dziś mają ogromny potencjał militarny. Wydatki na cele militar- ne w  ostatnich latach wynosiły ponad 9% budżetu państwa (podobnie jak w USA, w Polsce wahały się między 4 a 5%). Ich siły zbrojne liczyły w 2016 r. 1 427 258 żołnierzy, zajmując drugie miejsce w świecie pod wzglę- dem liczebności (za Chinami, które miały 2 183 000 żołnierzy). Do tego należy doliczyć 1 403 700 osób w różnych formacjach paramilitarnych36 i 2 142 800 rezerwistów, co razem daje niemal 5 milionów żołnierzy. Oczy- wiście, sama liczebność nie decyduje. Niewątpliwie najsilniejszą armię świa- ta mają dziś Stany Zjednoczone, choć liczy ona „tylko” 1 347 300 żołnierzy, ale dysponujących najlepszym uzbrojeniem. Są dość dobrze uzbrojone. Mają 6 464 czołgów (USA – 8 850, Chiny – 9 151, Polska – 926, w większości zdecydowanie przestarzałych), 2 lotni- skowce (USA – 10, Chiny – 2), 2 atomowe łodzie podwodne (USA – 72, Chiny – 14), 2 086 samolotów bojowych (USA – 3 680, Chiny – 3 720, Polska – 113, w większości poradzieckich)37. O potencjale militarnym decydują przede wszystkim najnowocześniej- sze typy broni. Już w  1974  r. Indie dokonały pierwszej próby jądrowej, w 1983 r. zapoczątkowały uzbrajanie armii w broń rakietową. W 1980 r. wysłały w  Kosmos pierwszego satelitę. W  2008  r. Indyjska Organizacja Badań Kosmicznych (भारत ीय अतंरि कष् अनसुधंान सगंठन, Bhāratīya Antariksh Anusandhān Sangaṭn) wysłała bezzałogowy próbnik (चदंर्यान, Chandray- aan) w stronę Księżyca, który do dziś prowadzi badania z orbity wokółksię- życowej. Produkują własne rakiety nośne, które oprócz indyjskich wynoszą w Kosmos także satelity izraelskie oraz indonezyjskie. W 2013 r. wystar- towała sonda Mars Orbiter Mission (इस वि कि पर, Mangalyaan) – pierwsza indyjska misja międzyplanetarna, która 24 września 2014 r. osiągnęła or- bitę Marsa. Indie były czwartym państwem, którego pojazd dotarł w po- bliże tej planety i pierwszym w historii, które umieściło statek na orbicie Marsa w pierwszej próbie. Pracuje do dziś, przesyłając zdjęcia powierzchni i wiele innych wyników badań38. Dotychczas dwoje obywateli Indii było w Kosmosie – korzystając z pojazdów radzieckiego i amerykańskiego (Kal- pana Chawla dwukrotnie, w 2003 r. zginęła podczas powrotu na Ziemię 36 Takich jak np. Indyjska Straż Wybrzeża. 37 Sipri – Stockholm International Peace Research Institute, www.sipri.org (dostęp: 13.12.2018). 38 Mars Orbiter Mission, https://www.isro.gov.in/pslv-c25-mars-orbiter-mission (do- stęp: 11.12.2018). 300—— ———————————————————————————— — andrzej małkieWicz WROCŁAWSKIE STUDIA ERAZMIAŃSKIE XIII wahadłowca Columbia). Dziś posiadają trzy własne kosmodromy, umoż- liwiające liczne starty rakiet. W 2010 r. ujawniły, że zamierzają zbudować własny załogowy statek kosmiczny, obecnie jego start przewidziany jest na 2021 r. W  listopadzie 2018  r. posiadały 130 do 140 pocisków nuklearnych (USA – 7 100, Chiny – 260). Mają siedem satelitów wojskowych (USA – 123, Chiny – 68). W 2012 r. Indie poinformowały o pierwszej udanej próbie wystrzelenia rakiety zdolnej do przenoszenia głowic nuklearnych Agni-VI (अगन्ि-6, Agni to hinduistyczny bóg ognia, por. w języku polskim: „ogień”). Ich zasięg to 8–12 tys. km – obejmuje całą Azję, wschodnią Euro- pę (także Polskę) i wschodnią Afrykę. Ponieważ mogą one być wystrzeli- wane także z pokładu łodzi podwodnych, praktycznie w zasięgu Indii jest cały świat39. Wysokie zaawansowanie w zakresie technologii informatycz- nych używanych dla celów cywilnych może pozwolić na stosunkowo szyb- kie zmodernizowanie w tym zakresie również sił zbrojnych. Do niedawna dużą część broni Indie kupowały w  Rosji (wcześniej w  Związku Radzieckim), bądź produkowały na radzieckiej licencji. Jed- nak rosyjskie wyroby sprawiały wiele problemów. Na przykład 14 sierpnia 2013 r. na pokładzie zacumowanego w Mumbaju (dawny Bombaj) okrę- tu podwodnego Sindhurakshak nastąpiła seria eksplozji i pożar, w wyniku czego okręt osiadł na dnie, a 18 członków załogi zginęło. Okręt był zbudo- wany w latach 1995–1997 w stoczni w Petersburgu, a w kwietniu 2013 r. wrócił po dwuletniej modernizacji w stoczni w Siewierodwinsku w Rosji40. Z kolei trzy fregaty budowane dla Indii w stoczni w Kaliningradzie dostar- czono im w 2013 r. z ponad rocznym opóźnieniem41. W 2007 r. podpisano porozumienie z Rosyjską Agencją Kosmiczną, w sprawie wspólnej misji na Księżyc. Znaczne opóźnienia strony rosyjskiej doprowadziły do zerwania współpracy i podjęcia przez Indie decyzji o przeprowadzeniu misji samo- dzielnie. Niestety, próba lądowania indyjskiego bezzałogowego pojazdu na Księżycu 8 września 2019 r. zakończyła się katastrofą. Tego typu sytuacje spowodowały, że obecnie armia indyjska rozluźnia współpracę z Rosją, a co- raz ściślej wiąże się z producentami z USA oraz Izraela. Już w połowie lat 39 H.M. Kristensen, M. Korda, Indian nuclear forces, 2018, „Bulletin of the Atomic Sci- entists”, t. 74, 2018 – Issue 6, http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00963 402.2018.1533162 (dostęp: 11.12.2018). 40 J. Palasek, Eksplozja na indyjskim okręcie podwodnym Sindhurakshak, „Okręty Wo- jenne”, 2013, nr 5, s. 2–3. 41 „Morze, Statki i Okręty” 2013, nr 9. indie – WscHOdzące mOcarstWO—— —————————————————————— — 303 Electronics wspólnie z izraelskim IAI (Israeli Aerospace Industries) podjęła w 2017 r. produkcję wielozadaniowych zestawów przeciwlotniczych Barak-8, zamówionych przez floty wojenne Indii oraz Izraela51. Trwają poważne pra- ce nad rozbudową marynarki. M.in. budowane są okręty podwodne typu Scorpène, produkowane w Indiach na licencji francuskiego koncernu DCN. Już przed dwunastu laty gen. Stanisław Koziej oceniał: „strategiczne relacje z Indiami stają się kluczowymi kwestiami bezpieczeństwa między- narodowego”52. Dziś ta ocena staje się jeszcze bardziej aktualna. Wbrew częstym wyobrażeniom o prowadzeniu przez Indie pokojowej polityki, od czasu uzyskania niepodległości w 1947 r. stoczyły one wiele wo- jen. Pierwsza, z Pakistanem, u zarania niepodległości w 1947 r., kosztowała ok. pół miliona ofiar śmiertelnych53, należała do najokrutniejszych w histo- rii ludzkości, obie strony były równie bezwzględne w mordowaniu cywilów innego wyznania, o dziwo, nie podważyło to mitu o pokojowym nastawie- niu mieszkańców Indii, który uosabiał Mohandas Gandhi, zabity zresztą przez hinduistycznego ekstremistę właśnie za to, że potępiał przemoc. Kolejne wojny z Pakistanem miały miejsce w 1965 r., 1971 r. i w 1999 r.54 Po ataku terrorystów na Mumbaj w 2008 r. stosunki uległy ponownemu pogorszeniu, bowiem zamachowcy pochodzili z Pakistanu, a władze Indii podejrzewały, że szkoleni byli przy cichej zgodzie władz tego państwa55 W 1961 r. Indie zajęły zbrojnie Goa – niewielką kolonię portugalską. Potem udzieliły daleko idącej pomocy powstańcom w Mozambiku w walce z Portugalią, a w następnych latach wspierały Mozambik w walce przeciw próbom uzależnienia przez Republikę Południowej Afryki. Dziś mają z tym państwem ścisłe związki – importują m.in. gaz ziemny, węgiel i metale ziem rzadkich, inwestują w mozambicką gospodarkę. W latach 1987–1990 inter- weniowały zbrojnie na Cejlonie, pomagając armii rządowej w walce z po- wstaniem Tamilów. 51 W. Łuczak, IAI wchodzi do centrum Europy, „Raport WTO” 2017, nr 8, s. 27. 52 S. Koziej, Między piekłem a rajem. Szare bezpieczeństwo na progu XXI wieku, Toruń 2006, s. 100. 53 J. Kieniewicz, Historia Indii, Wrocław 2003, s. 636. 54 A. Kuszewska, Indyjsko-pakistański konflikt o Kaszmir, Warszawa 2010; R. Wirsinng, Kashmir in the Shadow of War. Regional Rivalries in a Nuclear Age, New York/Lon- don 2003; V. Koithara, Crafting Peace in Kashmir: Through a Realist Lens, New Del- hi–London 2004; International Crisis Group – South Asia, www.crisisgroup.org/ library/documents/asia/south_asia (dostęp: 13.12.2018). 55 A. Kuszewska, op. cit., s. 177. 304—— ———————————————————————————— — andrzej małkieWicz WROCŁAWSKIE STUDIA ERAZMIAŃSKIE XIII Najpoważniejsze napięcie panuje w relacjach z Chinami. W 1962 r. ar- mia chińska opanowała sporne terytorium w Himalajach, mające niewiel- ką ludność i  minimalne znaczenie gospodarcze, ale ważne strategicznie. W następnych latach wielokrotnie dochodziło do zbrojnych incydentów między żołnierzami obu państw. Wojna zakończyła się formalnie dopie- ro w 1996 r., ale do dziś nie uzgodniono przebiegu granicy. Chiny długo nie aprobowały przyłączenia do Indii w 1975 r. księstwa Sikkim. De facto uznały to w 2003 r.56 W 2010 r. napięcie w Himalajach ponownie wzrosło, trwa rywalizacja chińsko-indyjska o wpływy w Nepalu i Bhutanie. Indie obawiają się, że rozbudowa chińskiej floty wojennej, w tym zwłaszcza zwo- dowanie drugiego już lotniskowca, formalnie związana z problemem Tajwa- nu, w rzeczywistości ma na celu zdobycie panowania na Oceanie Indyjskim. Armia Indii dokonała interwencji na Malediwach w 1988 r., broniąc urzędującego prezydenta przed próbą zamachu stanu. W  2015  r. inter- weniowała w Nepalu w celu udzielenia pomocy ofiarom trzęsienia ziemi, w tym samym roku w Birmie przeciw terrorystom. Ponadto uczestniczyła w kilku operacjach przywracania pokoju, pod egidą ONZ (m.in. w Somali). Obecnie Indie budują własną strefę wpływów. Obejmuje ona kilka zróż- nicowanych obszarów. Po pierwsze są to wyspiarskie mini-państwa: Mauri- tius, Malediwy, Seszele – założono tam bazy indyjskiej marynarki wojennej. Po drugie biedne, ale od kilku lat szybko rozwijające się państwa Afryki – bazy indyjskiej marynarki wojennej istnieją już na Madagaskarze i w Mo- zambiku. Trzecia grupa to państwa Zatoki Perskiej, zamożne, ale zagrożone przez sąsiadów silnych i agresywnych (Arabię Saudyjską, Iran), a obawiają- ce się także dominacji USA. Związanie się z Indiami jest tam postrzegane jako przeciwwaga wobec tych zagrożeń. Bazy indyjskie zainstalowano już w Omanie i sułtanacie Katar. Są to wreszcie kraje położone na północ od Indii – bazy lotnicze i wojsk lądowych istnieją w Bhutanie i Nepalu. I wresz- cie kierunek dość zaskakujący – baza lotnicza w Tadżykistanie57. Budowanie przez Indie baz wojskowych zawsze uzasadniane jest wzglę- dami obrony i celami humanitarnymi: ochroną przed ekspansjonistycznymi 56 J. Rowiński, Spory graniczne i konflikty terytorialne w Azji Wschodniej u progu XXI w., (w:) Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI w. Stosunki międzynarodowe i gospodar- cze. Studia i szkice, K. Gawlikowski (red.), Warszawa 2004, s. 136–141; M. Szczurow- ski, Chińska filozofia bezpieczeństwa, jej wyraz w stosunkach z sąsiadami, (w:) J. Mar- szałek-Kawa (red.), Chiny supermocarstwem XXI wieku? Rozważania na temat polityki i gospodarki Państwa Środka, Toruń 2010, s. 153. 57 K. Kubiak, Zagraniczne instalacje wojskowe Indii, „Raport WTO”, 2017, nr 3, s. 48–55. indie – WscHOdzące mOcarstWO—— —————————————————————— — 305 działaniami innych państw. Baza w Tadżykistanie ma ułatwiać kontakty z Afganistanem, krajem dostępnym od południa wyłącznie poprzez Paki- stan, który jest niepewnym sojusznikiem Zachodu, a od północy przez kraje Centralnej Azji, jeszcze mniej wiarygodne dla Zachodu. Zainstalowanie w 2007 r. bazy na Madagaskarze uzasadniano zagrożeniem ze strony pi- ratów somalijskich. Nie ulega wszakże wątpliwości, że każda z nich może być wykorzystana dla działań militarnych, zwłaszcza umocnienia pozycji politycznych Indii i ochrony ich interesów. Na Seszelach, obok instalacji służących flocie, umieszczono grupę sa- molotów patrolowych – oficjalnie dla zwalczania piratów. Trwa obecnie rozbudowa instalacji wojskowych (portu i lotniska) na należącej do Seszeli Wyspie Wniebowzięcia (Assumption), prawdopodobnie powstaje tam in- dyjska baza wojskowa, z której można będzie kontrolować całą zachodnią część Oceanu Indyjskiego. W latach 60. budowę bazy zapoczątkowała tam armia USA, ale ostatecznie Amerykanie zrezygnowali z niej, ich miejsce przejęły Indie. Na Mauritiusie imigranci z Indii stanowią 68% ludności. Indie rozbudo- wują tam infrastrukturę, lotniska i porty, zaopatrują niewielkie siły zbrojne tego państwa w broń, w tym samoloty i okręty. Nie mają formalnej bazy wojskowej, ale wiele wskazuje, że w armia indyjska w każdej chwili może się tam zainstalować. Wspierają starania Mauritiusa o  odzyskanie archi- pelagu Wysp Czagos, odłączonych od niego w 1968 r. w chwili uzyskania niepodległości, gdy Wyspy Czagos pozostały – do dziś – kolonią Wielkiej Brytanii, a mieści się na nich amerykańska baza wojskowa Diego Garcia58. W ten sposób paradoksalnie Indie są w bliskich relacjach zarówno z Wielką Brytanią jak i Stanami Zjednoczonymi, a jednocześnie są z nimi w sporze o archipelag Czagos. Na Półwyspie Arabskim Oman czuje się zagrożony zarówno przez Ara- bię Saudyjską jak i Pakistan, a także ekstremistów, którzy mają duże wpły- wy w sąsiednim Jemenie, stąd zabiega o sojusz z Indiami, na jego terytorium powstały już instalacje wojskowe tego kraju, a trwają rozmowy na temat rozmieszczenia stałego kontyngentu wojsk lądowych, zwłaszcza dla kon- troli granicy z Jemenem. Armia Omanu już teraz wyposażona jest w kara- biny produkcji indyjskiej (są to zmodernizowane karabinki Kałasznikowa, których produkcję Indie podjęły niegdyś na licencji radzieckiej). Planowane 58 A. Biad, E. Edynak, Czagos – koralowy lotniskowiec, „Le Monde Diplomatique”, 2018, nr 10, s. 23–25. 308—— ———————————————————————————— — andrzej małkieWicz WROCŁAWSKIE STUDIA ERAZMIAŃSKIE XIII Bracken P., tł. Z. Sala Pożar na Wschodzie: narodziny azjatyckiej potęgi mi- litarnej i drugi wiek nuklearny, Warszawa 2000. Chwalba A., Samobójstwo Europy. Wielka wojna 1914–1918, Kraków 2014. Domżalski S., Indie w gospodarce światowej. Słoń, który pragnął latać, War- szawa 2017. Dyndo A., Indyjskie „soft power” w Azji Centralnej, „Społeczeństwo i Poli- tyka. Pismo edukacyjne” 2015, nr 4. Flood G., Hinduizm. Wprowadzenie, tł. M. Ruchel, Kraków 2008. Gandhi L., Teoria postkolonialna. Wprowadzenie krytyczne, tł. J. Serwań- ski, Poznań 2008. Giddens A., Europa w epoce globalnej, tł. M. Klimowicz, M. Habura, War- szawa 2009. Grącik M., Indie w WTO: budowa własnej pozycji w globalizującej się gospo- darce światowej czy obrona interesów krajów rozwijających się, „Studia i Pra- ce Kolegium Ekonomiczno-Społecznego SGH”, z. 17, Warszawa 2009. Indie poszukują śmigłowców morskich, „Raport WTO” 2017, nr 9. Jurewicz J., Rygwedyjskie źródła pojęcia ‘majestat’ (śri) w Brahmanie stu dróg, (w:) Posłuchaj fletu trzcinowego, J. Sierakowska-Dyndo, S. Surdykowska (red.), Warszawa 2008. Kaplan R.D., Center Stage for the Twenty-first Century. Power Plays in the Indian Ocean, „Foreign Affairs” 2009, March/April. Kieniewicz J., Historia Indii, Wrocław 2003. Koithara V., Crafting Peace in Kashmir: Through a Realist Lens, New Del- hi–London 2004. Koziej S., Między piekłem a rajem. Szare bezpieczeństwo na progu XXI wie- ku, Toruń 2006. Kubiak K., Zagraniczne instalacje wojskowe Indii, „Raport WTO”, 2017, nr 3. Kuszewska A., Indyjsko-pakistański konflikt o Kaszmir, Warszawa 2010. Leake E. M., British India versus the British Empire: The Indian Army and an impasse in imperial defence, circa 1919–39, „Modern Asian Studies” (Cambridge), July 2013. Łuczak W., IAI wchodzi do centrum Europy, „Raport WTO” 2017, nr 8. Łuczak W., Konsekwentne oddawanie pola. Eksport specjalny Polski w 2016 r., „Raport WTO” 2017, nr 9. Michalak A., Aktualne problemy ochrony praw człowieka w Indiach. Orien- tacja seksualna i tożsamość płciowa, „Gdańskie Studia Azji Wschodniej” 2015, z. 7. „Morze, Statki i Okręty”, 2013, nr 9. indie – WscHOdzące mOcarstWO—— —————————————————————— — 309 Mroziewicz K., Pastwisko świętych byków, Warszawa 2014. Palasek J., Eksplozja na indyjskim okręcie podwodnym Sindhurakshak, „Okręty Wojenne”, 2013, nr 5. Rączkiewicz M., Relacje sojusznicze USA w regionie Azji i Pacyfiku w okresie prezydentury Busha, (w:) Wartości azjatyckie. Polityka i prawa człowieka, J. Marszałek-Kawa (red.), Toruń 2010. Romejko A., Problem przemocy na tle religijnym na przykładzie Indii, (w:) Pro- blemy rozwoju państw azjatyckich, J. Marszałek-Kawa (red.), Toruń 2008. Rowiński J., Spory graniczne i konflikty terytorialne w Azji Wschodniej u pro- gu XXI  w., (w:) Azja Wschodnia na przełomie XX i  XXI  w. Stosunki międzynarodowe i gospodarcze. Studia i  szkice, K. Gawlikowski (red.), Warszawa 2004. Roy A., Indie rozdarte. Jak rozpada się największa demokracja na świecie, tł. K. Umiński, M. Umińska, Warszawa 2014. Wojska lądowe Indii kupują AH-64E, „Raport WTO” 2017, nr 9. Wróbel A., Znaczenie sektora usług dla rozwoju gospodarczego Indii, „Sto- sunki Międzynarodowe” 2010, nr 1/2. Wirsinng R., Kashmir in the Shadow of War. Regional Rivalries in a Nuclear Age, New York/London 2003. Szczurowski M., Chińska filozofia bezpieczeństwa, jej wyraz w stosunkach z sąsiadami, (w:) Chiny supermocarstwem XXI wieku? Rozważania na temat polityki i  gospodarki Państwa Środka, J. Marszałek-Kawa (red.), Toruń 2010. Zajączkowski J., Indie – „wschodzące” mocarstwo XXI wieku, „Stosunki Międzynarodowe. International Relations”, 2008, nr 3–4. Zajączkowski J., Indie w stosunkach międzynarodowych, Warszawa 2008. Zajączkowski J., Wizja państwa w  indyjskiej teorii i  praktyce politycznej, (w:) Państwo w teorii i praktyce stosunków międzynarodowych, M. Su- łek, J. Symonides (red.), Warszawa 2009. Ziemiecki M., Przemiany gospodarcze i wzrost PKB a poziom życia w In- diach, „Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów” Szkoły Głów- nej Handlowej w Warszawie, z. 103, Warszawa 2010. Źródła—internetowe ArcelorMittal, http://poland.arcelormittal.com (dostęp: 18.09.2018). Bharat Electronics Limited (भारत इल ेकट्र्ॉनि क लि मि ट ेड, Bhārat ilekṭrawnik limiṭeḍ) – http://www.bel-india.com (dostęp: 18.09.2017). 310—— ———————————————————————————— — andrzej małkieWicz WROCŁAWSKIE STUDIA ERAZMIAŃSKIE XIII Bloomberg Billionaires Index. # 17 Mukesh Ambani $48.4B, https://www.blo- omberg.com/billionaires/profiles/mukesh-d-ambani (dostęp: 13.12.2018). BPO Poland, http://bpo-poland.pl/pl (dostęp: 11.12.2018). Caparo, https://www.caparo.com (dostęp: 12.12.2018). Hindustan Aeronautics Limited, www.hal-india.com (dostęp: 25.17.2017). Indian Ordnance Factories – About Us, http://ofb.gov.in/index.php? wh- =aboutus&lang=en (dostęp: 12.12.2018). Infosys – Investor Presentation, http://www.infosys.com/investors/Investor- Presentation/IR-Presentation.pdf (dostęp: 25.17.2017). International Crisis Group – South Asia, www.crisisgroup.org/library/doc- uments/asia/south_asia (dostęp: 13.12.2018). International Monetary Fund, World Economic Outlook, https://www.imf.org/ external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/index.aspx (dostęp: 24.02.2019). Kristensen H. M., Korda M., Indian nuclear forces, 2018, „Bulletin of the Atomic Scientists”, t. 74, 2018 – Issue 6, http://www.tandfonline.com/ doi/full/10.1080/00963402.2018.1533162 (dostęp: 11.12.2018). Lockheed offers to export F-16 jets from proposed India facility, http:// timesofindia.indiatimes.com/business/international-business/lock- heed-offers-to-export-f-16-jets-from-proposed-india-facility/article- show/60279157.cms, 30 August 2017 (dostęp: 17.09.2018). Mars Orbiter Mission, https://www.isro.gov.in/pslv-c25-mars-orbiter-mis- sion (dostęp: 11.12.2018). Ministry of Statistics and Programme Implementation, http://mospi.nic. in (dostęp: 24.02.2019). Population of India 2019 – http://www.indiaonlinepages.com/population/ india-current-population.html (dostęp: 24.02.2019). President Trump’s Administration is Advancing a Free and Open Indo-Pacific Through Investments and Partnerships in Economics, Security, and Gov- ernance, https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/president- trumps-administration-advancing-free-open-indo-pacific-investme- nts-partnerships-economics-security-governance, November 18, 2018 (dostęp: 12.12.2018). P.T., Yi E., India’s Rising Growth Potential, New York 2007, „Global Eco- nomics Paper” No 152, www.usindiafriendship.net/viewpoints1/Indi- as_Rising_Growth_Potential.pdf (dostęp: 11 grudnia 2018). Remarks by President Trump and Prime Minister Modi of India in Joint Press State- ment, https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/remarks-pre si de nt- tru mp -prime-minister-modi-india-joint-press-statement (dostęp: 12.12.2018).