Informacja we współczesnym świecie – próba systematyzacji ..., Prezentacje z Zarządzanie wiedzą

Pobierz Informacja we współczesnym świecie – próba systematyzacji ... i więcej Prezentacje w PDF z Zarządzanie wiedzą tylko na Docsity!

StaniSław E jdyS^1

Informacja we współczesnym świecie

– próba systematyzacji wiedzy

1. Wstęp

Odkąd o systemach informacji zaczęto mówić po raz pierwszy, w globalnym świecie zaszły głębokie zmiany. Życie stało się o wiele bardziej złożone, stre- sujące i wymagające. Przeszliśmy z ery industrialnej do ery informacji, opartej na cyfryzacji i komputeryzacji^2. Technologie informacyjno-komunikacyjne stały się motorem przemian wyznaczających nowy światowy porządek ekonomiczny. W wyniku ich masowego zastosowania utworzył się nowy typ społeczeństwa, zwany społeczeństwem wiedzy, dla którego podstawowym dobrem stała się informacja – symbol teraźniejszości, pokonywania barier i przekraczania granic. Bez wątpienia informacja urosła do rangi globalnego czynnika sterującego, który występuje ponad konwencjonalnym porządkiem instytucjonalnym. Jej siła rośnie wraz z pojawianiem się kolejnych elementów infrastruktury informacyjno- -komunikacyjnej, w szczególności nowych systemów informatycznych, platform cyfrowych, sieci telekomunikacyjnych, wreszcie potencjalnych użytkowników końcowych. Wydaje się, że nie jest to stwierdzenie przesadne, ponieważ dziś już z trudem można sobie wyobrazić świat – w szczególności przemysł, gospodarkę, komunikację i edukację, jak również zwykłe relacje społeczne – bez Internetu czy innych systemów informacyjnych. To, jak bardzo informacja jest ważna, można sobie uzmysłowić, gdy podstawowe łącza komunikacyjne zostaną zablokowane lub przerwane. Odnosi się wówczas wrażenie, że wszystko stoi w miejscu. (^1) Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Nauk Medycznych. (^2) Cyfryzacja gospodarki i komputeryzacja społeczeństwa należą do jednych z najbardziej dynamicznych zmian naszych czasów. Niosą jednak ze sobą niepewność oraz różnego rodzaju zagrożenia, związane m.in. z szeroko rozumianym bezpieczeństwem. Cyfryzacja i kompu- teryzacja jako ciągłe procesy konwergencji rzeczywistego oraz wirtualnego świata stają się motorem innowacji i zmian w większości sektorów gospodarki.

12 Stanisław Ejdys Zwraca na to uwagę T. Goban-Klas w swoim artykule Społeczeństwo nie- doinformowane^3 , pisząc, że „jeśli zakładamy, że bez materii nie ma nic, a bez energii wszystko jest nieruchome, to bez informacji jest tylko chaos”. Wydaje się, że to w zupełności wystarcza, aby sądzić, że racją bytu człowieka jest cią- gła komunikacja, bez niej przestaje istnieć społeczeństwo^4. Tak postawiona teza w sposób bardzo dosadny przedstawia znaczenie informacji we współczesnym świecie – zarówno w życiu codziennym, jak i w praktyce gospodarczej^5. Przytoczone opinie zmieniają dotychczasowe spojrzenie na informację. Każą też na nowo zastanowić się nad tym, czym ona jest oraz komu i czemu ma służyć. Kluczowe znaczenie ma tu zwłaszcza stwierdzenie, że w nowych uwa- runkowaniach gospodarczych każdy z nas oczekuje precyzyjnych i aktualnych informacji. Pojawia się bowiem coraz więcej ich źródeł powodujących ich „eks- plozję”, co znacznie utrudnia dokonywanie wyboru tych z nich, które są ważne w procesach podejmowania decyzji^6. A skoro tak, to zachodzi potrzeba zwrócenia uwagi na informację jako szczególny obiekt poznania. Aby poszukiwania były spójne, autor korzysta z podejścia systemowego, skupiając uwagę na informacji jako treści dostar- czanej w formie komunikatu – wiadomości. Podejście to ułatwia przedstawie- nie szeregu jej własności i przymiotów, które często uchodzą uwadze wielu specjalistów zafascynowanych technologiami informacyjno-komunikacyjnymi. Stąd też aktualność tych zagadnień jest uzasadnieniem rozważań prowadzo - nych w niniejszej pracy. (^3) T. Goban-Klas, Społeczeństwo niedoinformowane , „Polityka” 1988, nr 22 (dodatek do numeru). (^4) A. Szewczyk, Społeczeństwo informacyjne – problemy rozwoju , Difin, Warszawa 2007, s. 22. (^5) Informacja to jeden z podstawowych zasobów współczesnego świata, czwarty – obok ziemi, kapitału i pracy – niematerialny czynnik produkcji. Szczególne właściwości tego za- sobu kreują coraz większą część dochodów wielu gospodarek świata. W pełni wartościową informację należy uznać za zasób strategiczny firmy, umożliwiający osiąganie i utrzymywa- nie odpowiedniej pozycji na rynku, nawet w warunkach bardzo ostrej walki konkurencyjnej między przedsiębiorstwami. (^6) O ile w polskim społeczeństwie epoki komunizmu zmorą był niedobór informacji, o tyle zmorą obecnych czasów jest ich nadmiar. Obecnie nie ma żadnych przesłanek tego, by są- dzić, że eksplozja informacji, jakiej jesteśmy świadkami, ulegnie w najbliższym czasie za- hamowaniu. Co ważne, proces ten ciągle przybiera na sile. Jednym z poważnych następstw tych zjawisk jest opóźnienie w rozumieniu otrzymywanych informacji.

14 Stanisław Ejdys Podzielenie tego poglądu wymaga jedynie dodania, że definicje bardziej uni- wersalne umożliwiają i porządkują badania szersze, ogólniejsze o charakterze ramowym czy też teoretycznym. Ponadto, skutkują możliwością przenoszenia wyników osiąganych w jednych dziedzinach do innych. Zrozumiała jest więc tendencja poszukiwania jednoznacznych, dostatecznie ogólnych definicji, które byłyby przydatne w sposób możliwie uniwersalny. Poszukiwania te uprawnia pogląd wskazujący, że w odniesieniu do nadzwyczaj szerokiego spektrum tre- ściowego wyżej wymienionych pojęć można domniemywać istnienie jakiejś wspólnej ich cechy. W poszukiwaniu właściwej interpretacji powyższych kategorii można postu- lować, że informacja jest wszędzie. Jak pisze J. Gleick, „rządzi naszym światem, [...] jest krwią i paliwem”^11. Jest więc tym, co dociera do człowieka ze świata zewnętrznego za sprawą jego naturalnych zdolności percepcyjnych lub też dzięki wyspecjalizowanym urządzeniom lub systemom. Prócz tego jest traktowana jako zbiór zrozumiałych sygnałów i symboli oraz odpowiadających im uczuć, jakich człowiek doznaje w procesie przetwarzania. Taki stan rzeczy pozwala traktować przytoczony pogląd jako paradygmat informacji wchodzący w zakres światopo- glądu współczesnego człowieka. Mając na uwadze powyższe ustalenia, należy dodać, że historia kształtowa- nia się pojęcia informacji wskazuje, że jest ona nie tylko obiektem naukowych teorii, lecz także składową potocznego doświadczenia i codziennej mowy. Jest utożsamiana z przekazem, wiadomością, komunikatem lub zbiorem dowolnych danych wchodzących w skład wiedzy^12. Ponadto, jest łączona z powiadamianiem i komunikowaniem się rozumianym jako informowanie. Kontynuując tę myśl, należy stwierdzić, że pojęcia informacji używa się często zamiennie z takimi terminami jak „dane” i „wiedza”. Czyni się tak ze względu na bliskość znaczeniową oraz pierwotny ich charakter. Sporo niepo- rządku terminologicznego wynika również z niefrasobliwości wielu badaczy i niedoceniania przez nich znaczenia użyteczności precyzyjnej bazy pojęciowo- -terminologicznej. Wobec tego trzeba podkreślić fakt – a co ważniejsze zdawać sobie z tego sprawę – że pojęcie informacji nie jest równoznaczne z terminami „wiedza” lub „dane” ani nie implikuje ich wprost. Aby dobrze zobrazować występujące różnice, warto odwołać się do intu- icji, którą kieruje się tzw. przeciętny obserwator. Większość powinna zgodzić (^11) J. Gleick, Informacja. Bit, wszechświat, rewolucja , tłum. G. Siwek, Znak, Kraków 2012, s. 12. (^12) M. Hetmański, Epistemologia informacji , Copernicus Center Press Sp. z o.o., Kraków 2013, s. 243.

Informacja we współczesnym świecie – próba systematyzacji wiedzy 15 się ze stwierdzeniem, że wiedza o informacji jest uporządkowanym zbiorem opisującym zjawisko informacji, podczas gdy informacja o wiedzy jest tylko zwykłym komunikatem o występowaniu w naturze określonej wiedzy. A skoro tak, to w konsekwencji dane są reprezentacjami obiektów świata zewnętrznego wybranymi ze względu na potrzeby zapamiętania określonych prawidłowości i faktów. Zwykle pod takim pojęciem rozumie się coś surowego, nieudoskona- lonego, coś, co może być przydatne lub użyte do wytworzenia końcowego pro- duktu informacyjnego^13. Choć same dane nie mają szczególnego znaczenia ani celu, to dobór odpowiednich metod może narzucać lub sugerować ich określoną interpretację. Dlatego też dosyć często mówi się o pozyskiwaniu, gromadzeniu, analizie i eksploracji danych. Jak na tym tle prezentuje się wiedza? Tradycyjne podejście definicyjne okre- śla wiedzę jako zasób niematerialny, kształtujący się w wyniku systematycznego rozwijania umiejętności, dostrzegania i wykorzystywania pojawiających się szans oraz unikania zagrożeń. W ujęciu ekonomicznym wiedza jest traktowana jako informacja i dobro ekonomiczne, może być przedmiotem obrotu rynkowego^14. Istnieje powszechne przekonanie, że wiedza powstaje i jest wykorzystywana w umyśle jej posiadacza. Jest swoistym zbiorem przejawianego doświadczenia, wartości oraz informacji wypływających z kontekstu i eksperckiej wnikliwości, które dostarczają podstaw do oceny oraz przyswajania nowych doświadczeń i informacji. Powyższe uwagi prowadzą do następujących wniosków^15 :

• dane reprezentują fakty, mogą być rejestrowane, przetwarzane i przesyłane;
• informacje to dane zawarte w komunikatach, zinterpretowane przez odbiorcę, mające dla niego znaczenie i wnoszące do jego świadomości element nowo- ści, czyli zmniejszające jego niewiedzę;
• wiedza to ogół uporządkowanych i zsyntetyzowanych wiarygodnych infor- macji o rzeczywistości wraz z umiejętnościami ich wykorzystania;
• mądrość pełni funkcję regulatora w życiu człowieka. (^13) K. B. Wydro, Badania nad istotą informacji, jej właściwościami i stosowanymi technikami informacyjnymi – próba systematyzacji w obszarze wiedzy o informacji , Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2007, s. 24. (^14) E. Skrzypek, Zarządzanie wiedzą jako narzędzie wzrostu efektywności przedsiębiorstwa , w: Efektywność zastosowań systemów informatycznych , red. Z. Szyjewski, J. K. Grabara, J. S. Nowak, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2003, s. 223–225. (^15) B. Stefanowicz, Informacja. Wiedza. Mądrość , t. 66, Główny Urząd Statystyczny, War- szawa 2013, s. 116.

Informacja we współczesnym świecie – próba systematyzacji wiedzy 17 użytkownika. Jako nazwa ogólna, o szerokim zakresie przedmiotowym, często występuje w roli supozycji prostej^18. Uogólniając: informacja przez dookreśle- nie – np. medyczna, sportowa, pogodowa, przestrzenna – wskazuje na przed- miot oddziaływania, tak więc na rodzaj spraw i problemów, na które chcemy mieć bezpośredni wpływ.

3. Inteligentne systemy informacji

W świetle powyższych wywodów powiązanie informacji z konkretnym sys- temem jest jak najbardziej oczywiste i zrozumiałe. Wynika to w głównej mierze z faktu, że współczesny świat jest pełen systemów. Rządzą się one swoimi pra- wami, które człowiek musi poznać, aby być świadomym podmiotem jego dzia- łania. Musi więc myśleć i działać systemowo, a zachowanie systemu, którego jest częścią, ma obowiązek analizować w odniesieniu do całości. Już powyższa charakterystyka rzeczy może wskazywać na problem z defi- niowaniem czegoś, co można nazwać mianem inteligentnego systemu infor- macyjnego. Dlatego dylemat ten musi zostać zredukowany do pragmatycznego kryterium rozumienia użytecznego. Nie ma bowiem żadnego języka formalnego, który umożliwiłby wprowadzenie aksjomatu. Przedstawiony poniżej wywód, co prawda, umożliwia zrozumienie przedmiotowego pojęcia w języku naturalnym, niemniej jednak daleko mu do zdania paradygmatycznego w sensie przestawio- nym przez T. Kuhna^19. Wynika to z faktu, że problem formułowania definicji dotyczy wielu aspektów systemu, a cecha inteligencji wcale nie ułatwia autorowi formułowania precyzyjnej definicji i ustalania warunków niezbędnych jej akcep- tacji. Ponadto, multidyscyplinarność w naukach ekonomii dodatkowo utrudnia formułowanie własnego języka naukowego w obrębie obejmowanej problema- tyki, ponieważ stanowi on w tym przypadku podstawę opisu zdarzeń. Co wię- cej, w literaturze przedmiotu są nadużywane także sformułowania metaforyczne (^18) Ma to miejsce wówczas, gdy w konkretnych użyciach kluczowego słowa stosuje się ją jako znak określonego desygnatu nazwy. (^19) Według słownikowych definicji wzorowanych na objaśnieniach T. Kuhna paradygmat to przyjęty sposób widzenia rzeczywistości w danej dziedzinie, doktrynie bądź też ogólnie uznane osiągnięcie naukowe (teoria naukowa), które w pewnym okresie dostarcza modelo- wych rozwiązań w danej dziedzinie nauki. Często jest przy tym przywoływany grecki źródło- słów – parádeigma – oznaczający wzór. Tak rozumiane pojęcie paradygmatu stało się swo- istym słowem wytrychem używanym przez badaczy z wielu dziedzin nauki, postrzeganym jako wyraz bliskoznaczny słów „koncepcja” czy „teoria”.

18 Stanisław Ejdys i wieloznaczne, co powoduje dodatkową złożoność semantyczną. Dlatego autor godzi się z pewnym rozmyciem pragmatycznym formułowanych definicji oraz znaczeń systemu inteligentnego, w tym inteligentnego systemu informacyjnego. Zaprezentowany wywód ma na celu wskazanie, że odniesienie pojęcia inte- ligencji do systemu sztucznego, jakim jest system informacyjny, powoduje, że pojawia tak wiele definicji, jak wielu jest badaczy, którzy zgłębiają ten temat. Niemniej jednak większość z nich stwierdza, że jest to zdolność. Przy czym samo pojęcie zdolności jest również różnie rozumiane – jako zdolność do:

• uczenia się na podstawie własnych doświadczeń;
• adaptacji w nowych warunkach otoczenia;
• refleksyjnego korzystania z umysłu. Inni badacze inteligencję systemu rozumieją jako jego potencjał do pozyskiwa- nia i zapamiętywania wiedzy. Jeszcze inni definiują ją jako instrument wniosko- wania, oceniania, a także łączenia ze sobą informacji. Z powyższego zestawienia nie wynika jednak, co ostatecznie decyduje o inteligencji systemu informacyjnego i jakie kryteria ją opisują. Wydaje się, że na te pytania nie ma też jednoznacznej odpowiedzi. Często słyszymy bowiem, że inteligentny komputer działa jak ludzki mózg. Niemniej jednak rodzi się pytanie: czy rzeczywiście tak jest? W końcu pierwsze jest tworem całkowicie sztucznym, drugie zaś biologicznym, na dodatek pierwsze wymyślone i stwo- rzone przez to drugie. Dlatego też logika podpowiada, że różnic musi być dużo i to bardzo istotnych^20. Niezależnie jednak od zaprezentowanych poglądów należy dodać, że inteli- gentny system informacyjny jako fenomen cywilizacyjny nie jest jedynie narzę- dziem podległym woli człowieka, ale w coraz większym stopniu jego subsystemy występują w roli autonomicznego, niezależnego czynnika, wolnego od nadzoru (^20) Ludzki umysł odbiera informacje z otoczenia poprzez poszczególne zmysły i nadaje im nową jakość w postaci wyobrażenia, czyli modelu rzeczywistości. I tu rozpoczyna się dzia- łanie ludzkiej inteligencji – złożony kaskadowy ciąg przekształceń dokonujący się w mózgu. Bezpośrednio, jak twierdzi M. Ostrowski, „nie zdajemy sobie sprawy z tego, bo większość procesów odbywa się podprogowo na poziomie biologicznym, a więc poza naszą świado- mością. Poszczególne etapy różnią się algorytmami przetwarzania danych, kodowaniem, ję- zykiem, a także kreatywnością w tworzeniu abstrakcji. Abstrakcja też jest wielopoziomowa, gdyż wszystko, co wytworzy umysł w stosunku do świata fizycznego, jest abstrakcyjne”. Stąd też nasze myślenie i inteligencja opierają się na dwóch podstawowych strukturach – analizy i przetwarzania informacji. Świadomość ich istnienia oraz umiejętność docierania i zawia- dywania przetwarzanymi przez nie danymi staje się więc sprawnością niekiedy ważniejszą niż wiedza podręcznikowa. Wiedza zaś, jako produkt umysłu, zależy od mechanizmów jej tworzenia – dopóki ich nie poznamy, nie jesteśmy w stanie rozumieć i oceniać jej wartości. M. Ostrowski, Warszawski tryptyk edukacyjny , t. 2, SCI-ART, Warszawa 2010, s. 30.

20 Stanisław Ejdys warto podkreślić, że informacja nieaktualna jest tak samo nieprzydatna jak ta nieprawdziwa;

• dostępność informacji – jej miarą jest to, jak wiele czasu, trudu i pieniędzy trzeba poświęcić, by ją uzyskać;
• dokładność informacji – to cecha często utożsamiana z rzetelnością, w rze- czywistości jednak znacznie się od niej różni, albowiem dokładność infor- macji należy interpretować jako stopień jej uszczegółowienia;
• kompletność informacji – informacja nie może być wyrywkowa, co oznacza konieczność dostarczenia jej całości, uwzględniającej kontekst decyzyjny;
• celowość informacji – informacja musi komuś i czemuś służyć, stąd musi ist- nieć racjonalna przesłanka jej gromadzenia, przetwarzania i wykorzystania;
• cena informacji – wykorzystanie informacji musi przynosić korzyści przy- najmniej pokrywające nakłady na jej pozyskanie. Konkludując: ważne jest to, aby przekazywana informacja była czytelna i zrozumiała, a także precyzyjna i niezawodna. Co więcej, powinna trafiać do zainteresowanych nią odbiorców, gwarantując im podejmowanie optymalnych decyzji. Wiadome jest bowiem, że odbiorcy oczekują informacji, która ma pod- stawowe atrybuty spełniające ich wymagania. Powinna więc to być informacja dostarczona w czasie rzeczywistym, a koszt jej świadczenia uzasadniony pod względem ekonomicznym.

5. Podsumowanie

Znaczenia informacji w zaspokajaniu potrzeb ludzkości nie trzeba udowad- niać. Potwierdzeniem tego jest szybki rozwój technologii informacyjno-komu- nikacyjnych w zglobalizowanej gospodarce. Obecnie od nowoczesnych technik i innowacyjnych rozwiązań nie ma już ucieczki. Inteligentne systemy informa- cyjne przestały być futurologicznymi wyobrażeniami. Z roku na rok coraz wię- cej z nich znajduje praktyczne zastosowanie i przynosi oczekiwane efekty. Duże znaczenie ma tutaj inteligentny system informacyjny, który odgrywa ważną rolę w procesach podejmowania optymalnych decyzji. W ramach teoretycznych rozważań autor niniejszej wypowiedzi podjął próbę ukazania potencjału, jaki tkwi w inteligentnych systemach informacyjnych, oraz zwrócił uwagę na informację jako szczególny obiekt poznania. Przedstawił inter- pretację tego pojęcia i ukazał własności informacji.

Informacja we współczesnym świecie – próba systematyzacji wiedzy 21

Bibliografia

Efektywność – rozważania nad istotą i pomiarem , red. T. Dudycz, „Prace Naukowe” Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, nr 1060, Wydawnictwo Akademii Eko- nomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2005. Efektywność zastosowań systemów informatycznych , red. Z. Szyjewski, J. K. Grabara, J. S. Nowak, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2003. Gleick J., Informacja. Bit, wszechświat, rewolucja , tłum. G. Siwek, Znak, Kraków 2012. Goban-Klas T., Społeczeństwo niedoinformowane , „Polityka” 1988, nr 22. Hetmański M., Epistemologia informacji , Copernicus Center Press Sp. z o.o., Kra- ków 2013. Hetmański M., Świat informacji , Difin, Warszawa 2015. Liedel K., Piasecka P., Aleksandrowicz T. R., Analiza informacji. Teoria i praktyka , Difin, Warszawa 2012. Mazur M., Cybernetyka i charakter , PIW, Warszawa 1976. Oleński J., Standardy informacyjne w gospodarce , Wydawnictwa Uniwersytetu War- szawskiego, Warszawa 1997. Ostrowski M., Warszawski tryptyk edukacyjny , SCI-ART, Warszawa 2010. Postman N., Technopol. Triumf techniki nad kulturą , PIW, Warszawa 1995. Stefanowicz B., Informacja. Wiedza. Mądrość , t. 66, Główny Urząd Statystyczny, War- szawa 2013. Szewczyk A., Społeczeństwo informacyjne – problemy rozwoju , Difin, Warszawa 2007. Wydro K. B., Badania nad istotą informacji, jej właściwościami i stosowanymi techni- kami informacyjnymi – próba systematyzacji w obszarze wiedzy o informacji , Pań- stwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2007.

Information in the Contemporary World:

An Attempt of the Knowledge Systematization

Abstract The meaning of information does not need to be proved. Confirming this fact, there is a quick growth of information and communications technologies in the globalized economy. Nowadays, there is no escape from high technologies and innovative solu- tions. Intelligent information systems have stopped being futurological ideas. From year to year, more and more of them find their practical application and are bringing expected effects. What is more, intelligent information systems play an important role