Pobierz Instytucja zasiedzenia i więcej Notatki w PDF z Prawo cywilne materialne tylko na Docsity!
ZASIEDZENIE
DOBRA I ZŁA WIARA
Rozstrzygającym momentem o istnieniu dobrej/złej wiary jest moment uzyskania posiadania Późniejsze zmiany świadomości posiadacza pozostają bez wpływ na tę ocenę i w konsekwencji na długość czasu (post. III CZP 35/03) w dobrej wierze jest posiadacz, który pozostaje w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przeświadczeniu, że przysługuje mu prawo własności. Konsekwentnie, dobrą wiarę posiadacza wyłącza jego wiedza o rzeczywistym stanie prawnym (stanie własności) oraz jego niedbalstwo. Pozostaje bowiem również w złej wierze osoba, która przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że nie nabyła własności Nabycie posiadania poprzez kupno na podstawie umowy sprzedaży zawartej w formie pisemnej = zła wiara Orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych jednolicie przyjmuje, że wiedza, iż nieruchomość stanowi cudzą własność, a także podejmowanie działań mających na celu uregulowanie stosunków własnościowych, nie wyłącza możliwości samoistnego posiadania, które wymaga jedynie połączenia elementu posiadania jak właściciel z wolą wykonywania tego prawa dla siebie zapłata wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości nie jest czynnością, która przesądza o posiadaniu niesamoistnym, skoro zgodnie z art. 224 i art. 225 k.c. wynagrodzenie takie obowiązany jest zapłacić samoistny posiadacz w złej wierze (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2015 r. w sprawie I CSK 920/14). Również opłacanie lub brak opłaty podatku od nieruchomości jest jedynie jedną z okoliczności, które mogą świadczyć o charakterze posiadania, jednakże nie mają kluczowego znaczenia. O charakterze posiadania decyduje całokształt okoliczności sprawy. Gdy nieruchomość została oddana w użyczenie to mamy posiadanie zależne, trzeba zamanifestować zmianę na posiadanie samoistne i od tego liczmy 30 lat CSK 750/15 artykuł 5 k.c. nie może być podstawą odmowy stwierdzenia nabycia własności przez zasiedzenie, ponieważ nabycie to następuje ex lege, a stwierdzenie przez sąd nabycia
prawa własności ma jedynie charakter deklaratywny, co wyklucza dopuszczalność zastosowania tego przepisu do ustalenia istnienia lub nieistnienia prawa CZAS POTRZEBNY DO ZASIEDZENIA OD 1 STYCZNIA 1965 r. DO 1 PAŹDZIERNIKA 1990 R. Dobra wiara = 10 lat Zła wiara = 20 lat Zgodnie z przepisami intertemporalnymi zawartymi w tej ustawie do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy (przed 1.10.1990), stosuje się od tej chwili przepisy niniejszej ustawy; dotyczy to w szczególności możliwości nabycia prawa przez zasiedzenie (art. 9 ustawy nowelizującej). Art. 10 ustawy nowelizującej - Jeżeli przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po wejściu w życie tej ustawy prowadzi do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia wejścia jej w życie; jednakże termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę. Przed 1 października 1990 r. nie było można zasiedzieć nieruchomości państwowych OCHRONA MAŁOLETNIEGO Art. 173 kc właścicielem jest małoletni to zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od uzyskania pełnoletności przez właściciela Jeżeli z powodu małoletniości jednego ze współwłaścicieli nieruchomości nastąpiło zawieszenie biegu terminu zasiedzenia, to nie wywiera ono skutku w stosunku do pozostałych pełnoletnich współwłaścicieli. To oznacza, że możliwe jest zasiedzenie udziału lub udziałów należących do pełnoletnich współwłaścicieli, a wobec małoletnich nastąpi to zgodnie z upływem okresu ochronnego (postanowienie SN z 7.07.2011 r., II CSK 644/10, LEX nr 951302). DOLICZANIE CZASU Gdy do przeniesienia posiadania doszło podczas biegu zasiedzenia można doliczyć czas poprzednika
się nieruchomość, to bieg terminu zasiedzenia zostaje przerwany tylko wobec małżonka pozwanego w sprawie o wydanie nieruchomości. To oznacza, że drugi z małżonków nie uzyska stwierdzenia własności nieruchomości przez zasiedzenie, jeżeli nie wykaże odpowiednio długiego okresu samoistnego posiadania, a więc materialnoprawnej przesłanki zasiedzenia (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2016 r. w sprawie IV CSK 397/15, MAŁŻONKI zgodnie z utrwalonym orzecznictwem własność nieruchomości nabyta przez jednego ze współmałżonków w drodze zasiedzenia wchodzi w skład majątkowej wspólności ustawowej wówczas, gdy bieg terminu zasiedzenia zakończył się w czasie trwania wspólności ustawowej, jednakże przez sam fakt powstania i istnienia małżeńskiej wspólności ustawowej małżonek nie staje się posiadaczem samoistnym z tej racji, że taki przymiot stwierdza się u drugiego małżonka Jeżeli przesłanki z art. 172 k.c. zostaną spełnione tylko po stronie jednego z małżonków, współmałżonek nie powinien być wymieniony w sentencji postanowienia. Jak małż nie był dopuszczony do współposiadania prowadzącego do zasiedzenie to zasiedzenie powinno być stwierdzone tylko na rzecz jednego, który spełnia wymogi, ale to też wejdzie do majątku wspólnego ZASIEDZENIE UDZIAŁU Możliwe jest nabycie nieruchomości wspólnej przez jednego ze współwłaścicieli w zakresie obejmującym udziały pozostałych współwłaścicieli. Zasiedzenie biegnie wówczas na korzyść jednego ze współwłaścicieli przeciwko pozostałym współwłaścicielom i prowadzi do nabycia ich udziałów. Współwłaściciel nieruchomości powołujący się na nabycie przez zasiedzenie udziałów pozostałych współwłaścicieli powinien udowodnić posiadanie nieruchomości wyłącznie dla siebie, tj. z wolą odsunięcia pozostałych współwłaścicieli od współposiadania i współkorzystania. To samo dotyczy zasiedzenia przez jednego ze spadkobierców przeciwko innemu spadkobiercy. O ile spadkobierca władający całą nieruchomością nie uważa się za samoistnego posiadacza całej nieruchomości, w sposób niebudzący wątpliwości w wypadku dziedziczenia nieruchomości spadkowej przez kilku spadkobierców spadkobierca władający całą nieruchomością czyni to zazwyczaj w imieniu własnym i pozostałych spadkobierców. W
zakresie przypadającego mu na podstawie dziedziczenia udziału staje się on z chwilą otwarcia spadku z reguły posiadaczem samoistnym oraz dzierżycielem w zakresie pozostałych udziałów (art. 338). Początkiem biegu terminu zasiedzenia dla spadkobiercy, który z chwilą otwarcia spadku samowolnie zawładnął całą nieruchomością i stał się posiadaczem samoistnym całości, będzie dzień, w którym spadkobierca został wpisany do księgi wieczystej jako wyłączny właściciel (niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym), albo dzień, w którym ujawnił swą wolę posiadania dla siebie w sposób jawny i dostrzegalny dla otoczenia. Jeśli spadkobierca, dziedziczący tylko udział w spadku, obejmie w posiadanie samoistne wchodzącą w skład spadku nieruchomość jedynie we własnym imieniu i fakt ten wyraźnie zamanifestuje otoczeniu, to z chwilą ujawnienia woli takiego posiadania zacznie mu biec termin zasiedzenia części nieruchomości przenoszącej odziedziczony przez niego udział w tej nieruchomości. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2015 r. sygn. IV CSK 87/15 - Jeżeli nieruchomość jest przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych i doszło do podziału quoad usum, to fakt korzystania przez współwłaściciela z fizycznie wydzielonej części nieruchomości, nie prowadzi do nabycia jej własności przez zasiedzenie, chyba że dojdzie do zmiany charakteru władztwa przez zamanifestowanie woli władania we własnym imieniu i dla siebie. Posiadanie całości lub części nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych przez jednego lub kilku ze współwłaścicieli, sprawia, że odmiennie traktuje się współposiadanie i posiadanie indywidualnego udziału. W takiej sytuacji, w sprawie o zasiedzenie przez współwłaściciela udziału należącego do drugiego współwłaściciela, nie ma zastosowania domniemanie ustanowione w art. 339 k.c; Gdy jest porozumienie co do tego, że jeden będzie wykonywał udział drugiego to nie spełnia wtedy wymogu posiadania samoistnego ZASIEDZENIE LOKALU W drodze zasiedzenia można nabyć jedynie prawnie wyodrębnione lokale Pomieszczenia piwniczne pod względem prawnym nie stanowiły odrębnego lokalu ani wydzielonej części gruntu, były zaś częściami składowymi nieruchomości wspólnej (art. 47 § 1 k.c.), wspólną własnością właścicieli wszystkich lokali znajdujących się w budynku położonym na nieruchomości. W myśl art. 47 § 1 k.c., część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.
Korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia na nieruchomości, która w wyniku nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie stanie się nieruchomością obciążoną (okno otwierane na zewnątrz w przestrzeń nad nieruchomością służebną, studnia do czerpania wody, utwardzone żwirem koleiny drogi wyznaczające jednoznacznie jej przebieg, zwykła polna droga, brama na granicy nieruchomości stanowiąca wjazd na całą nieruchomość) Zwykłe koleiny nie, Widoczność urządzenia polega na możliwości jego dostrzeżenia. Pojęcie to należy rozumieć szeroko. Urządzenie może być bowiem położone nie tylko nad powierzchnią gruntu, lecz także pod jego powierzchnią. W tym ostatnim wypadku o widoczności można mówić wtedy, gdy albo na powierzchni znajdują się takie elementy urządzenia, które wskazują na jego istnienie i lokalizację, albo gdy urządzenie to jest zaznaczone na mapie ewidencyjnej. Jeżeli każdoczesny właściciel nieruchomości w toku biegu zasiedzenia miał wiedzę o zlokalizowaniu na niej zbiornika wodnego, to spełnienie przesłanki widoczności urządzenia wątpliwości budzić nie może. Jeżeli natomiast wystąpił brak takiej wiedzy u kolejnego właściciela, to należy przyjąć, że omawiana przesłanka jest spełniona, jeżeli urządzenie zostało tak oznakowane, że właściciel obiektywnie oceniając mógł i powinien taką wiedzę posiadać. Czy można zasiedzieć służebność gruntową, gdy urządzenie wykonał właściciel nieruchomości obciążonej? Uchwała SN III CZP 10/11 – Wykonanie trwałego i widocznego urządzenia przez posiadacza nieruchomości w zakresie służebności gruntowej drogi dojazdowej jest przesłanką zasiedzenia tej służebności (art. 292 k.c.). Ale Zawistowski miał inne zdanie, że niezależnie od tego kto zbudował trwałe i widoczne urządzenie można zasiedzieć, tak też SN III CSK 38/ orzeczenie dot. sytuacji, gdy trwałe i widoczne urządzenie zostało wykonane wspólnie przez posiadacza służebności i właściciela nieruchomości. Uznano w nim, że wykonanie trwałego i widocznego urządzenia przez posiadacza służebności i osoby trzecie działające wyłącznie we własnym interesie nie uniemożliwia nabycia służebności przez zasiedzenie na podstawie art. 292 k.c. (tak: post. SN z 26.10.2016 r., III CSK 360/15) Powszechnie przyjmuje się bowiem, że utrzymywanie urządzeń niezbędnych do wykonywania służebności w rozumieniu art. 289 § 1 k.c., obejmuje koszty ich wybudowania
(urządzenia), obsługi, konserwacji, napraw, remontów, wymiany nawierzchni, zachowania w czystości, zapewnienia odpływu wody itp., stosownie do sposobu korzystania z tych urządzeń i przeznaczenia nieruchomości władnącej oraz obciążonej (wyrok SN z dnia 15 czerwca 2010 r., II CSK 30/10, Do nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu (art. 292 w zw. z art. 305^4 ) nie jest niezbędne, by widoczne elementy trwałego urządzenia, będącego przedmiotem korzystania przez przedsiębiorcę przesyłowego, znajdowały się na nieruchomości, którą obciążać ma ta służebność (postanowienie SN z 6.07.2011 r., I CSK 157/11, LEX nr 1050400). Wybudowanie urządzeń przesyłowych na gruncie osoby trzeciej za jej zgodą wyrażoną bez zachowania formy aktu notarialnego świadczy o złej wierze posiadacza służebności. Wyroku SA w Warszawie z 22.01.2020 r., V ACa 134/19, LEX nr 2780962. "w sytuacji, gdy art. 292 k.c. dopuszcza zasiedzenie służebności gruntowej, mimo że posiadanie wykonywane przez osobę korzystającą przez wymagany okres w sposób typowy dla tego rodzaju stosunku prawnorzeczowego zachowuje charakter posiadania tylko zależnego, odpowiednie zastosowanie art. 172 k.c., czyli przepisu dotyczącego posiadacza samoistnego nabywającego własność nieruchomości wskutek jej wieloletniego używania jak właściciel, tym bardziej nie pozwala na uznanie, że za posiadacza mogącego nabyć służebność gruntową może być uważany taki jej posiadacz zależny, którego tytuł prawny do władania nieruchomością wynika z innego stosunku prawnego, w tym najmu, dzierżawy, jak też użyczenia albo stosunku do niego zbliżonego, w tym z zobowiązania realnego w treści odpowiadającego umowie użyczenia. Skutek zasiedzenia w wyniku wieloletniego posiadania może więc zostać uwzględniony wyłącznie w odniesieniu do osoby, która nie posiada innego tytułu prawnego uprawniającego do korzystania z całej albo określonej części cudzej nieruchomości lub w skonkretyzowany sposób, w tym typowy dla przedsiębiorcy korzystającego z infrastruktury własnego przedsiębiorstwa, w tym z linii przesyłowych stanowiących jego część, pomimo ich urządzenia na nieruchomościach należących do innych podmiotów. Nie sposób bowiem co do zasady uznać, aby najemca, dzierżawca albo osoba biorąca cudza nieruchomość w użyczenie, z racji wykonywania związanego z tymi stosunkami umownymi jej posiadania, mogła przez zasiedzenie nabyć na swoją rzecz prawnorzeczowy tytuł w postaci prawa jej użytkowania albo służebność gruntową pozwalającą na dalsze z niej korzystanie, nawet pomimo ustania tych stosunków umownych, w tym zwłaszcza nieodpłatnego, w pełni też skutecznego wobec jej właściciela lub użytkownika wieczystego. Przyjęcie tego stanowiska nie znajduje uzasadnienia ani w art. 292 k.c., ani też w art. 172 w zw. z art. 336 k.c.".
wynagrodzenie jest świadczeniem jednorazowym, obejmującym cały okres przez który posiada korzystał z rzeczy wytoczenie powództwa o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy nie przerywa biegu zasiedzenia tej rzeczy (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2015 r., II CSK 639/14) Przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia należy zazwyczaj w razie sporu zasięgnąć opinii biegłego, zaś w każdej sprawie należy uwzględniać stopień ingerencji w treść prawa własności. W odniesieniu do służebności przesyłowych wynagrodzenie to nie powinno być określane na podstawie stawek czynszu najmu czy dzierżawy, lecz z odwołaniem się do specyficznego zakresu ingerencji wynikającego z istoty służebności (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2017 r., IV CNP 76/16). wynagrodzenie powinno również uwzględniać zajmowany przez służebności obszar stref ochronnych (w orzecznictwie wyrażone są także poglądy odmienne, np. Sąd Najwyższy w wyroku z 7.07.2017 r., V CSK 636/16 OSNC 2018/4, poz. 42, wskazał, że „wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości dochodzone przez jej właściciela przeciwko posiadaczowi, będącemu przedsiębiorstwem przesyłowym, nie obejmuje obszaru strefy ochronnej gazociągu wyznaczanej, na podstawie przepisów określających warunki techniczne sieci gazowych i ich usytuowania”). MIENIE SKARBU PAŃSTWA I KOMUNALIZACJA Ustawa z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych weszła w życie 27 maja 1990 r. Mienie Skarbu Państwa z mocy prawa stawało się własnością gmin. Potrzebna była decyzja wojewody o charakterze deklaratoryjnym stwierdzająca nabycie własność nieruchomości. Art. 9. Do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się od tej chwili przepisy niniejszej ustawy; dotyczy to w szczególności możliwości nabycia prawa przez zasiedzenie. Art. 10. Jeżeli przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po wejściu w życie tej ustawy prowadzi do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia wejścia jej w życie; jednakże termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę.
Problematyka zakazu zasiedzenia nieruchomości SP. Artykuł 177 k.c. wykluczył w ogóle możliwość zasiedzenia nieruchomości będących przedmiotem własności państwowej. Uprzednio art. 7 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach objął takim wyłączeniem tereny państwowe położone w granicach miast i osiedli oraz tereny państwowe położone poza tymi granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta lub osiedla i przekazane dla realizacji zadań jego gospodarki (od dnia 21 lipca 1961 r. - data wejścia w życie art. 7 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach). Ponadto orzecznictwo Sądu Najwyższego z lat 60 i 70 analogiczne konsekwencje (wykluczenie możliwości zasiedzenia) wyprowadzało z wydanych wcześniej ustaw (dekretów), w odniesieniu do nieruchomości przejętych na ich podstawie na własność Państwa. Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z 19.01.2006 r., III CZP 100/ "Jeżeli nieruchomość państwowa znajdująca się w samoistnym posiadaniu osoby niebędącej właścicielem została w okresie obowiązywania regulacji wyłączającej nabycie przez zasiedzenie własności nieruchomości państwowych zbyta na rzecz osoby fizycznej, zasiedzenie biegnie od dnia utraty przez nieruchomość statusu przedmiotu własności państwowej; termin zasiedzenia ulega jednak skróceniu o czas, w którym nieruchomość była własnością państwową, lecz nie więcej niż o połowę." WYNAGRODZENIE ZA BEZUMOWNE KORZYSTANIE Z NIERUCHOMOŚCI W OKRESIE PRZED ZASIEDZENIEM Utrata własności rzeczy na skutek zasiedzenia nie powoduje wygaśnięcia roszczenia byłego właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy w okresie poprzedzającym upływ terminu zasiedzenia. (III CZP 103/22) Ale wcześniej SN uważał inaczej W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowane jest stanowisko, akceptowane przez większość doktryny, że osobie, która utraciła własność rzeczy wskutek jej zasiedzenia przez posiadacza, nie przysługuje wobec posiadacza roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego w okresie poprzedzającym dzień zasiedzenia (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 1968 r., III CRN 257/68, nie publ., i z dnia 15 kwietnia 2011 r., III CZP 7/11, OSP 2012, Nr 10, poz. 93, oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12
