Istota i podział rynku finansowego
Podstawowymi podmiotami każdej gospodarki są gospodarstwa domowe oraz
przedsiębiorstwa. W jej skład wchodzą także jednostki administracji centralnej oraz lokalnej,
odpowiadające za realizację polityki gospodarczej, a także sfera produkcji niematerialnej, np.
wojsko, nauka, kultura, służba zdrowia; nie wytwarza ona bezpośrednio dochodu
narodowego, ale partycypuje w wydatkach państwa. Suma decyzji wymienionych podmiotów
wyznacza poziom produkcji dóbr i usług w gospodarce, jej całkowity dochód oraz wydatki.
Ponadto na sytuację gospodarczą kraju wywierają wpływ podmioty zagraniczne, z którymi
przedsiębiorstwa krajowe dokonują różnego rodzaju transakcji eksportowo-importowych.
Do powstania rynku finansowego doprowadził rozwój pieniądza oraz pojawienie się
osób dysponujących nadmiarem wolnych środków pieniężnych, chcących udostępnić je
odpłatnie innym podmiotom. Transakcje na rynku finansowym oznaczają czasowe
przekazanie środków na rzecz pożyczkobiorcy, pod warunkiem zwrotu kwoty powiększonej o
odpowiedni procent w ustalonym terminie bądź też uzyskania określonej stopy zwrotu w
przyszłości. Tak więc przez rynek finansowy rozumie się miejsce, gdzie zawierane są różnego
rodzaju umowy pożyczkowe bądź kredytowe czy inne, będące w ogólnym rozumieniu
źródłem finansowania działalności gospodarczej. We współczesnym świecie wynikające z
tych umów przepływy środków między uczestnikami rynku finansowego następują przez
określone kanały.
W literaturze przedmiotu rynek finansowy określa się jako „miejsce zawierania
transakcji mających za przedmiot szeroko rozumiany kapitał finansowy"1. Za pomocą tych
transakcji dokonuje się przepływ pieniądza od podmiotów posiadających nadwyżki środków
(oszczędności) do podmiotów chcących je zagospodarować, czyli zamienić w aktywa realne.
Transakcje te przynoszą właścicielom nadwyżek określone korzyści finansowe, zazwyczaj w
postaci dywidendy lub procentu. Inna definicja rynku finansowego mówi, iż „jest to ogół
transakcji papierami wartościowymi, będącymi instrumentami udzielania kredytów krótko-,
średnio-i długoterminowych"2. Wynika z niej, iż przedmiotem transakcji rynku finansowego
są papiery wartościowe. Uważa się je za podstawowy instrument finansowy (rynku
finansowego). Przez instrument finansowy rozumie się określone zobowiązanie finansowe
(stosunek kredytowy) lub, inaczej, roszczenie majątkowe kapitałodawcy w stosunku do
kapitałobiorcy. Tak więc owe przemieszczanie nadwyżek na rynku finansowym między
wyszczególnionymi wyżej grupami podmiotów dokonuje się za pośrednictwem papierów
wartościowych, które stanowią dokument potwierdzający fakt odpłatnego udostępnienia
kapitału. Oznacza to, iż są one finansowym aktywem dla ich posiadaczy i finansowym
zobowiązaniem dla ich emitentów.
Najbardziej spopularyzowanym w literaturze ekonomicznej podziałem rynku
finansowego jest wydzielenie jego dwóch segmentów operacyjnych, są to: rynek pieniężny i
rynek kapitałowy. Stosowanymi kryteriami podziału są:
a) okres dysponowania środkami przez podmiot finansujący swoją działalność
— kryterium czasu,
b) cel przeznaczenia uzyskanych środków — kryterium celu.
Zgodnie z tymi kryteriami rynek pieniężny definiuje się jako ten segment rynku finansowego,
przez który podmioty gospodarcze finansują swoją bieżącą działalność, a okres tego
finansowania nie przekracza jednego roku. Na tym rynku mamy więc do czynienia z
występowaniem podaży kapitału krótkoterminowego
— chwilowo wolnych środków (oszczędności i rezerw), w stosunku do których poszukuje się
możliwości zagospodarowania, nawet na bardzo krótki okres, by uzyskać określony dochód.
1 M. Wypych Finanse i instrumenty finansowe, „Absolwent", Łódź 1977,.
2 A. Kaźmierczak Pieniądz i bank w kapitalizmie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993
