Istota i zasady funkcjonowania rachunkowości, Notatki z Rachunkowość finansowa

Pobierz Istota i zasady funkcjonowania rachunkowości i więcej Notatki w PDF z Rachunkowość finansowa tylko na Docsity!

Wykład 1 Temat: Istota i zasady funkcjonowania rachunkowości Zagadnienia:

1. Zarys rozwoju rachunkowości
2. Pojęcie współczesnej rachunkowości
3. Podstawy prawne prowadzenia rachunkowości
4. Zadania, funkcje i metody rachunkowości
5. Elementy składowe rachunkowości
6. Zasady prowadzenia rachunkowości Literatura:
7. Jan Matuszewicz, Piotr Matuszewicz, – Rachunkowość od podstaw;
8. Podstawy rachunkowości – pr. zb. pod red. Sławomira Sojaka i Janiny Stankiewicz;
9. Podstawy rachunkowości – pr. zb. pod red. Kazimierza Sawickiego;
10. Danuta Misińska – Podstawy rachunkowości;
11. Irena Olchowicz – Podstawy rachunkowości;
12. Barbara Gierusz – Podręcznik samodzielnej nauki księgowania;
13. Edward Nowak – Rachunkowość. Kurs podstawowy. 1. Zarys rozwoju rachunkowości Rachunkowość jest najstarszym systemem ewidencji gospodarczej. Pierwsze zapisy dotyczące działalności gospodarczej człowieka były dokonywane już w państwach starożytnych (w Babilonii, Egipcie, Grecji, Rzymie). Niektórzy historycy, zajmujący się historią gospodarczą i historią myśli ekonomicznej uznają ten fakt za tworzenie podstaw przyszłej księgowości. Istotną rolę w procesie rozwoju rachunkowości odegrał okres Średniowiecza, bowiem od początków XII

stulecia rozwijały się bardzo ożywione stosunki handlowe miast włoskich (Genua, Wenecja, Florencja) z krajami śródziemnomorskimi oraz Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Znaczna ilość (dość skomplikowanych jak na tamte czasy) prowadzonych transakcji handlowych i finansowych, wymagała najpierw od kupców, a później również od bankierów, zapisywania w księgach nazwisk dłużników, należnych kwot pieniężnych oraz terminów ich spłaty. Następnie rozpoczęto zapisywanie własnych zobowiązań. W ten sposób powstały pierwsze konta rozrachunków. W końcu XIII w. pojawiły się konta rzeczowe, tzn. konta służące do ewidencji składników majątku. Około 1400 roku księga kupiecka stanowiła formę księgowości pojedynczej i umożliwiała ona kupcowi pełną orientację w stanie rozrachunków z kontrahentami oraz w stanie posiadanych najważniejszych rzeczowych składników majątku. W końcowych latach XIII wieku w północnowłoskich miastach pojawia się księgowość podwójna, nazywana w tamtych czasach „systemem weneckim”. Pierwsze znane naukowe opracowanie z zakresu rachunkowości to dzieło autorstwa Benedetto Cotrugli „O handlu i kupcu doskonałym”, w którym to opisane zostały podstawowe zasady księgowości podwójnej, jednak bez wnikania w ich istotę. Za pierwszy systematyczny wykład rachunkowości podwójnej uznawane jest dzieło włoskiego matematyka Luca Paciolego „Zasady arytmetyki, geometrii, proporcji i proporcjonalności”. Rozwój przemysłu i handlu w XVII w. spowodował przenikanie księgowości z Włoch do innych krajów Europy Zachodniej i Środkowej. Dużą rolę w upowszechnieniu księgowości odegrał wydany w 1673 r. francuski Kodeks Handlowy. Nakładał on na kupców obowiązek prowadzenia ksiąg handlowych, sporządzania inwentaryzacji raz na dwa

1. Rachunkowość jest określonym systemem, a więc całościowym i zwartym zbiorem (układem) metod, zasad i reguł postępowania, umożliwiającym osiągnięcie celu, dla którego jest prowadzona.
2. Rachunkowość nie ogranicza się do rejestracji „suchych faktów”, lecz obserwowane zjawiska (zdarzenia gospodarcze) odpowiednio przetwarza, a następnie przetworzone informacje przedstawia we właściwej formie kierownictwu jednostki gospodarującej w celu dalszego ich wykorzystania w procesie zarządzania.
3. Przedmiot ewidencji rachunkowej nie może być rozpatrywany w sposób zawężony. Mówiąc o szeroko pojętej działalności jednostek gospodarujących należy mieć na uwadze nie tylko przebieg tej działalności, lecz również środki (zasoby) niezbędne do jej prowadzenia, źródła pochodzenia tych środków oraz rezultaty (wyniki) tej działalności. A oto przykłady innych definicji: „Rachunkowość jest szczególnym rodzajem ewidencji odzwierciedlającej działalność gospodarczą i sytuację majątkową jednostki gospodarującej. Najogólniej sformułowanym celem rachunkowości jest stworzenie podstaw liczbowych dla podejmowania decyzji na różnych szczeblach zarządzania.” „Rachunkowość to całościowy i zwarty system ciągłego oraz systematycznego gromadzenia i przetwarzania danych oraz prezentacji informacji ekonomiczno – finansowych. W rachunkowości wykorzystuje się określone metody, reguły postępowania, urządzenia ewidencyjne i środki techniczne umożliwiające rejestrację stanu i zmian majątku jednostki,

źródeł jego finansowania (pochodzenia), dokonywanych operacji gospodarczych i wyników działalności.” I definicja sformułowana przez Amerykańskie Stowarzyszenie Rachunkowości, która opisuje rachunkowość jako „proces identyfikowania, pomiaru i komunikowania informacji ekonomicznych w celu umożliwienia rozsądnej oceny i podjęcia decyzji przez użytkowników informacji”. Omawiając pojęcie rachunkowości należy także zwrócić uwagę na jej zakres i elementy składowe. Przede wszystkim sprecyzowania wymaga relacja między pojęciami rachunkowość i księgowość, bowiem w praktyce pojęcia te są często, choć niesłusznie utożsamiane. Księgowość jest jednym z działów rachunkowości. Jest to część rejestracyjna (ewidencyjna), której efektem jest odzwierciedlenie zmian w majątku i jego stanów, źródeł pochodzenia majątku oraz efektów działalności gospodarczej. Tym samym istotę księgowości stanowi prowadzenie ksiąg rachunkowych. Można z tego wnioskować, że kilkusetletnia historia księgowości w sposób zasadniczy ciąży na definiowaniu pojęcia rachunkowość. Rachunkowość stanowi oparty na dokumentach, zamknięty i bilansujący się system ewidencji gospodarczej. Ujmuje w sposób systematyczny i ciągły przebieg oraz skutki procesów gospodarczych występujących w każdej jednostce gospodarczej. Rachunkowość posługuje się miernikiem pieniężnym i w pieniądzu wyraża przebieg zjawisk gospodarczych. Zajmuje zatem się liczbowym ujęciem i interpretacją – dla celów poznawczych i decyzyjnych – zjawisk i procesów zachodzących w jednostkach gospodarczych.

Rachunkowości. Jednostki gospodarcze, których akcje notowane są na dowolnej giełdzie papierów wartościowych w dowolnym kraju należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego prowadzą rachunkowość stosując jako podstawowe regulacje prawne Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR) i Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). Inne jednostki gospodarcze mogą stosować MSR i MSSF jeżeli określone zagadnienie nie jest uregulowane w ustawie o rachunkowości i brak jest w tym zakresie KSR.

4. Zadania, funkcje i metody rachunkowości Rachunkowość stosując właściwe sobie metody ma za zadanie dostarczenie podstawowych wiadomości o działalności danej jednostki gospodarczej. Przed rachunkowością stawia się zazwyczaj trzy następujące zadania: 1) obiektywne informowanie zewnętrznych użytkowników informacji generowanych przez rachunkowość, a w szczególności potencjalnych inwestorów, banków, wierzycieli, agend rządowych, pracowników i społeczeństwa; 2) kontrola działalności, a zwłaszcza ochrona interesów jednostki gospodarczej; 3) dostarczanie danych przydatnych do zarządzania. Dla realizacji tych zadań rachunkowość jednostki gospodarczej powinna w szczególności informować o: 1) stanie składników majątkowych i źródłach ich pochodzenia (finansowania) oraz wszelkich zmianach, powstających w trakcie działalności; 2) zużyciu składników majątkowych w toku działalności;

3. wykonaniu zadań gospodarczych, sprecyzowanych rocznych planach zamierzeń;
4. finansowych rezultatach działalności jednostki, dzięki rejestrowaniu osiąganych wyników finansowych;
5. wykorzystaniu zysku osiągniętego w rezultacie działalności gospodarczej. Z powyższego wynika wprost, że podstawową funkcją rachunkowości jest funkcja informacyjna , którą należy rozpatrywać w ujęciu wewnętrznym i zewnętrznym. Wewnętrzna funkcja informacyjna wyraża się w dostarczaniu informacji ekonomiczno – finansowych na potrzeby zarządzania jednostką gospodarczą na różnych szczeblach struktury organizacyjnej. W ramach zewnętrznej funkcji informacyjnej rachunkowość powinna dostarczać odpowiednie informacje różnym podmiotom z otoczenia jednostki gospodarczej, a przede wszystkim akcjonariuszom, udziałowcom i innym inwestorom, bankom, kontrahentom i agendom rządowym. Generowane przez rachunkowość informacje adresowane do użytkowników zewnętrznych zawarte są w obligatoryjnych sprawozdaniach finansowych. Spełnianie przez rachunkowość ogólnej funkcji informacyjnej wymaga realizacji trzech funkcji uzupełniających, a mianowicie funkcji rejestracyjnej, funkcji klasyfikacyjnej i funkcji sprawozdawczej. Funkcja rejestracyjna związana jest z dokumentacją operacji gospodarczych będących przedmiotem ewidencji oraz ujmowaniem skutków tych operacji. Następuje to przez chronologiczny zapis operacji w księgach rachunkowych. Funkcja klasyfikacyjna rachunkowości dotyczy realizacji metody bilansowej. Konsekwencją tej metody jest dokonywanie zapisów

Funkcja kontrolna znajduje swój wyraz w dostarczaniu różnym szczeblom zarządzania informacji o przychodach, kosztach i wynikach w celu oceny stopnia osiągnięcia wyznaczonych zadań i stopnia wykorzystania postawionych do dyspozycji zasobów. Funkcja kontrolna może być realizowana w postaci:  kontroli wstępnej, przeprowadzanej przed przystąpieniem do realizacji konkretnego zadania,  kontroli bieżącej, dokonywanej w czasie procesu ponoszenia kosztów i osiągania przychodów, tj. w trakcie realizacji zadania,  kontroli wynikowej, a więc po zakończeniu zadania – kontroli podlegają rzeczywiście poniesione koszty i osiągnięte przychody oraz faktyczne wyniki i zrealizowanie określonego rodzaju działalności. Rozpatrując rachunkowość jako system ewidencyjny działalności gospodarczej należy także zwrócić uwagę na dwie funkcje o charakterze uniwersalnym, tj. funkcję rozliczeniową i funkcję dowodową. Funkcja rozliczeniowa rachunkowości przejawia się tym, że zapisy księgowe umożliwiają ścisłe ustalenie kwot pieniężnych stanowiących należności i zobowiązania w stosunku do innych jednostek uczestniczących w procesie gospodarowania. Każda jednostka gospodarcza realizując proces gospodarczy bierze na siebie obowiązek rozliczenia się z:

1. budżetem państwa i budżetami jednostek samorządu terytorialnego – z tytułu nałożonych podatków, ceł, opłat administracyjnych, sądowych itp.,
2. innymi jednostkami gospodarczymi – z tytułu dostaw, robót, usług i innych świadczeń, np. najmu, dzierżawy, leasingu,

3. instytucjami finansowymi – z tytułu udostępnienia niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej środków w postaci kredytów, pożyczek, udziałów, dzierżawy, najmu, leasingu,
4. własnymi pracownikami – z tytułu wykonywanej przez nich pracy i powierzania im innych obowiązków (wynagrodzenia i inne świadczenia pracownicze) oraz z tytułu zobowiązań pracowników wobec pracodawcy. Funkcja dowodowa rachunkowości wyraża się w prowadzeniu rachunkowości w sposób umożliwiający wykorzystanie różnych urządzeń księgowych, w tym dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych i sprawozdań finansowych jako wiarygodnych dokumentów w postępowaniach: sądowym, administracyjnym i podatkowym przez sądy i organa ścigania oraz urzędy kontroli skarbowej (obecnie Krajowej Administracji Skarbowej). Dzięki obowiązkowi gromadzenia i archiwizowania dowodów księgowych i odpowiedniemu powiązaniu urządzeń księgowych z dowodami księgowymi istnieje możliwość odnalezienia dokumentów potwierdzających każde zdarzenia gospodarcze zaistniałe w danej jednostce. Rachunkowość posługuje się specyficznymi metodami, które są dostosowane do realizacji zadań i spełniania funkcji wynikających z przedmiotu rachunkowości. Podstawową metodą rachunkowości jest metoda bilansowa. Ma ona bardzo szerokie zastosowanie w rachunkowości (sporządzanie bilansu, zamykanie kont księgowych, porównywanie kosztów i przychodów itp.). Metoda bilansowa jest uzupełniona kilkoma innymi metodami o charakterze szczegółowym. Są to: metoda momentów i okresów sprawozdawczych, metoda podmiotowa, metoda grupowania i metody wyceny.

7. kompletność – informacje powinny być kompletne, tzn. że żadna informacja, która jest istotna i użyteczna nie powinna być pominięta;
8. porównywalność – informacje powinny być porównywalne w kolejnych okresach sprawozdawczych, czyli oznaczać to samo i być w porównywalny sposób przedstawiane. Użytkownicy informacji powinni mieć także możliwość porównywania danych zawartych w sprawozdaniach różnych jednostek. Stosowane w rachunkowości rozwiązania powinny być opłacalne, zapewniając współmierność nakładów związanych z uzyskiwaniem dodatkowych informacji z korzyściami, jakie daje posiadanie tych informacji. Dane z rachunkowości mogą być wykorzystane tylko wówczas, gdy istnieją warunki do porównywalności tych wielkości w czasie, tzn. za kolejne miesiące, lata itp.

5. Elementy składowe (zakres) rachunkowości W klasycznym ujęciu wyróżnia się dwie interpretacje części składowych rachunkowości – interpretację wąską i szeroką. Zgodnie z węższą interpretacją do elementów rachunkowości zalicza się:  księgowość , tj. prowadzenie ksiąg, dokumentację zdarzeń, inwentaryzację, wycenę składników bilansowych;  rachunek kosztów , tj. ewidencję kosztów, rozliczanie kosztów i ich kalkulację;  sprawozdawczość finansową.

W szerszym ujęciu do rachunkowości zalicza się także: statystykę kosztów, analizę finansową i planowanie finansowe w skali danej jednostki gospodarczej wykorzystywane w celu wspomagania zarządzania tą jednostką stanowiące elementy rachunkowości zarządczej. Zgodnie z art. 4. ustawy, rachunkowość jednostki obejmuje:

1. Przyjęte zasady (politykę) rachunkowości – art. 10, ust. 1 ustawy mówi „jednostka powinna posiadać dokumentacje opisującą w języku polskim przyjęte przez nią zasady (politykę) rachunkowości, a w szczególności dotyczące :
   • określenia roku obrotowego i wchodzących w jego skład okresów sprawozdawczych;
   • metod wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku finansowego w zakresie, w jakim ustawa pozostawia jednostce prawo wyboru;
   • sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych, w tym co najmniej:  zakładowego planu kont, ustalającego wykaz kont księgi głównej, przyjęte zasady klasyfikacji zdarzeń, zasady prowadzenia kont ksiąg pomocniczych oraz ich powiązania z kontami księgi głównej;  wykazu ksiąg rachunkowych, a przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera – wykazu zbiorów danych tworzących księgi rachunkowe na komputerowych nośnikach danych z określeniem ich struktury, wzajemnych powiązań oraz ich funkcji w

3. Okresowe ustalanie lub sprawdzenie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów :
   • stan aktywów;
   • stan pasywów.
4. Wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego :
   • wycena aktywów;
   • wycena pasywów;
   • ustalenie wyniku finansowego.
5. Sporządzanie sprawozdań finansowych :
   • bilans – obligatoryjnie;
   • rachunek zysków i strat – obligatoryjnie;
   • informacja dodatkowa, obejmująca wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia – obligatoryjnie;
   • zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym – fakultatywnie;
   • rachunek przepływów pieniężnych - fakultatywnie.
6. Gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą :
   • dowody księgowe;
   • księgi rachunkowe;
   • dokumenty inwentaryzacyjne;
   • sprawozdania finansowe.

7. Poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą :
   • badanie sprawozdań finansowych
   • ogłaszanie sprawozdań finansowych. 6. Zasady prowadzenia rachunkowości Przy prowadzeniu rachunkowości obowiązują dwie grupy zasad, a mianowicie zasady o charakterze uniwersalnym, wynikające z tradycji rachunkowości i norm zwyczajowych oraz zasady skodyfikowane przez normy prawne. Do zasad uniwersalnych, które powinny być przestrzegane bez względu na rodzaj technicznej formy księgowości, zalicza się:  zasadę dokumentacji oznacza, że zapisy księgowe nie mogą być dokonywane bez odpowiedniego dowodu księgowego , a właściwa dokumentacja wszystkich operacji gospodarczych stanowi jeden z podstawowych warunków uznania księgowości za ewidencję rzetelną i prawidłową. A zatem zapisy księgowe opierają się na dokumentach stwierdzających powstanie danej operacji gospodarczej.  zasadę zapisu chronologicznego , która oznacza dokonywanie zapisów kolejno według dat występowania operacji gospodarczych, co z reguły jest stosowane w urządzeniu ewidencyjnym nazywanym dziennikiem;  zasadę zapisu systematycznego , która oznacza przestrzeganie w danym okresie jednakowych, tj. ustalonych w aktach normatywnych i zakładowym planie kont, sposobów

3. Zasada memoriału dotyczy ujęcia w księgach rachunkowych ogółu operacji i zdarzeń gospodarczych wpływających na wynik finansowy danego roku obrotowego w momencie ich wystąpienia, niezależnie od stopnia uregulowania wynikających z tych zdarzeń rozrachunków, a więc niezależnie od przepływów strumieni pieniężnych.
4. Zasada współmierności wiąże się i jest uszczegółowieniem zasady memoriału. Zgodnie z zasadą współmierności na wynik finansowy roku obrotowego wpływają zrealizowane w tym roku przychody i poniesione dla ich uzyskania koszty, nawet gdy nie zostały one opłacone.
5. Zasada ostrożności nazywana także zasadą ostrożnej wyceny mówi o tym, że wycena aktywów i pasywów jednostki gospodarczej musi być dokonana w taki sposób, aby nie został zniekształcony jej stan majątkowy i finansowy oraz wynik finansowy.
6. Zasada ciągłości znajduje odzwierciedlenie w konsekwentnym stosowaniu w kolejnych latach obrotowych tych samych zasad grupowania operacji gospodarczych, reguł wyceny aktywów i pasywów, zasad ustalania wyniku finansowego i sporządzania sprawozdań finansowych. Zapewnia to porównywalność informacji za kolejne lata obrotowe, stąd też zasada ta inaczej nazywana jest zasadą porównywalności.
7. Zasada periodyzacji wymaga określenia roku obrotowego i wchodzących w jego skład okresów sprawozdawczych oraz dokonania podziału ogółu zdarzeń gospodarczych na okresy sprawozdawcze i ujawniania wyników działalności za te okresy.

8. Zasada niekompensowania oznacza, że wartości poszczególnych składników aktywów i pasywów oraz przychodów i kosztów ustala się oddzielnie. Nie można kompensować ze sobą różnych codo rodzaju składników aktywów i pasywów oraz przychodów i kosztów. W niektórych pozycjach literatury zasada ta jest nazywana zasadą indywidualnej wyceny
9. Zasada istotności zobowiązuje jednostki gospodarcze do wykazywania w sprawozdaniu finansowym w oddzielnych pozycjach wszystkich informacji mających istotne znaczenie dla oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego.
10. Zasada wyższości treści nad formą oznacza ujmowanie w księgach rachunkowych, a następnie wykazywanie w sprawozdaniach finansowych wszystkich operacji gospodarczych zgodnie z ich treścią i rzeczywistością ekonomiczną, nawet jeśliby forma odbiegała od przyjętych rozwiązań. Zasada ta dopuszcza także stosowanie pewnych uproszczeń, pod warunkiem, że nie wpłynie to na wierny i rzetelny obraz jednostki gospodarczej.