Pobierz Istota, pojęcie i rodzaje inwestycji i więcej Skrypty w PDF z Calcolo I tylko na Docsity!
Katarzyna Tkocz-Wolny
ISTOTA I POJĘCIE INWESTYCJI
1. Pojęcie inwestycji
Intensywny rozwój rynku kapitałowego, towarzyszące temu wprowadze nie do obrotu gospodarczego, a także coraz szersze stosowanie nowych rodza jów inwestycji powodują powstanie licznych problemów w rachunkowości.
Problemy te nie miały istotnego znaczenia w okresie tworzenia ustawy o ra chunkowości (czyli na początku lat dziewięćdziesiątych), dziś jednak stają się coraz bardziej istotne. Dlatego, korzystając z rozwiązań Międzynarodowych Standardów Ra chunkowości, znowelizowano ustawę o rachunkowości. Obowiązująca od 1 stycznia 2002 r. ustawa wprowadza daleko idące zmiany dotyczące sposobu rozumienia działalności inwestycyjnej. Przede wszystkim podaje nową definicję inwestycji, podnosząc znaczenie tej kategorii. Określa również podstawowe
zasady ich wyceny, ustalania wyniku finansowego na zawartych transakcjach i prezentacji w sprawozdaniach finansowych. W znowelizowanej ustawie o rachunkowości w art. 3 ust. 1 pkt 17 inwes tycje zostały określone jako aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści eko nomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych korzyści1.
1 U staw a z 29 września 1994 r. o rachunkow ości. D z .U. z 2002 r. N r 76, poz. 694.
Katarzyna Tkocz-Wolny
Analizując podaną definicję, można stwierdzić, że aktywa zaliczane do inwestycji muszą spełnić równocześnie następujące warunki:
- Zostały nabyte, czyli zakupione, otrzymane nieodpłatnie lub w formie aportu.
- Korzyści czerpane przez jednostkę z posiadania tych aktywów, przyjmują następującą postać:
- odsetek (np. od nabytych obligacji, założonych lokat lub udzielonych pożyczek),
- dywidend (np. z tytułu posiadania udziałów w obcych jednostkach albo akcji obcych),
- innych pożytków (np. czynszów z najmu lub dzierżawy),
- zysków z transakcji handlowych (np. ze sprzedaży aktywa po cenie wyższej od ceny zakupu).
- Cel ich nabycia to osiąganie ww. korzyści2. Podane wyjaśnienie pojęcia wymienia ponadto pozycje zaliczone do in westycji. Są nimi w szczególności:
- Aktywa finansowe.
- Inwestycje w nieruchomości i wartości niematerialne i prawne (nie użytko wane przez jednostkę). Ujęte w definicji wyrażenie “w szczególności” oznacza, iż podany przy kładowy katalog aktywów nie ma zamkniętego charakteru. Pozwala to zaliczyć do kategorii inwestycji także inne aktywa, jeżeli spełniają one warunki ustalone w ustawie, jak np.: dzieła sztuki, metale szlachetne. ^ Przed nowelizacją Ustawa o rachunkowości inwestycjami (art. 3 ust. 1 pkt 12) określała ogół poniesionych kosztów pozostających w bezpośrednim związku z nie zakończoną jeszcze budow ą, m ontażem lub przekazaniem do użytkow ania nowego lub ulepszeniem ju ż istniejącego środka trw ałego. Definicja inwestycji, stosowana przed nowelizacją, odnosi się obecnie do środków trwałych w budowie. Porównując „starą” i „nową” ustawę o rachunkowości, widzimy, że zno welizowana ustawa wprowadza daleko idące zmiany do sposobu rozumienia działalności inwestycyjnej. Nadano bowiem pojęciu inwestycji treść zgodną z ekonomiczną istotą procesu inwestowania i jednocześnie odstąpiono od utoż samiania ich wyłącznie z ponoszeniem nakładów na pozyskiwanie nowych lub ulepszenie już posiadanych środków trwałych.
2 U staw a o rachunkow ości a M ię d zyn aro d o w e S tandardy R achu nkow ości - analiza porów naw cza. Praca zbiorow a pod red J G ierusza. O D D K , G d ań sk 2002, s. 479. 3 Ustaw a z 29 w rześnia 1994 r. o rachunkow ości..., op. cit.
Katarzyna Tkocz-Wolny
zastosowanie Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, jednostka po winna odnieść się do przepisów zawartych w MSR nr 40 „Inwestycje w nie ruchomości”.
MSR 40 dopuszcza, aby inwestycje w nieruchomości były wytworzone we własnym zakresie (nie muszą więc być nabyte), co oznacza, że nakłady pierwotnie ujmowane jako „środki trwałe w budowie” mogą być pokazane jako inwestycje. Poza tym MSR 40 nie wymaga zdefiniowana w momencie wejścia w posiadanie (wytworzenia we własnym zakresie) inwestycji jednoznacznie celu nabycia, jakim jest osiąganie korzyści z czynszów lub ze wzrostu wartości obiektu. Dlatego o zaliczeniu do inwestycji nie decyduje cel zakupu (wytwo rzenia), ale aktualny sposób wykorzystania. Zgodnie z MSR 40 możliwe jest więc przekwalifikowanie obiektu ze
środków trwałych do inwestycji, gdy został on nabyty lub wytworzony w celu prowadzenia działalności gospodarczej, a następnie wskutek zmiany sytuacji podmiotu przekazany został np. w najem, dzierżawę. Możliwe jest również przekwalifikowanie obiektu z inwestycji do środków trwałych, gdy np. jednost ka kupiła grunt w celu osiągnięcia korzyści ze wzrostu jego wartości, a następ nie po upływie jakiegoś czasu zmienia przeznaczenie gruntu, wznosząc na nim budynek fabryczny. MSR 40 pozwala także zaliczyć do inwestycji w nieruchomości grunty nabyte bez jednoznacznego wskazania celu tego nabycia i budynki aktualnie zbędne, które jednostka przeznacza do oddania w najem, dzierżawę na pod stawie jednej lub większej liczby umów. Natomiast wymienione przepisy nie pozwalają na zakwalifikowanie do tej grupy aktywów nieruchomości użytko
wanej przez pracowników. W świetle MSR 40 jest możliwe również rozstrzy gnięcie problemu nieruchomości, która częściowo służy działalności gospodar czej jednostki, a częściowo przynosi przychody z czynszów lub pozostaje na stanie ze względu na wzrost wartości. Nieruchomość taką należy, do celów księgowych podzielić na dwa elementy. Pojawia się też regulacja mówiąca, iż do inwestycji należą nieruchomości w przypadku których dodatkowe usługi (np. ochrona, utrzymanie obiektu) stanowią jedynie niewielką cześć przycho dów w skali całego przedsięwzięcia. Jeżeli ich znaczenie wzrasta, obiekt należy traktować jako środek trwały6.
6 Ustaw a o rachun kow ości a M ię dzyn aro dow e Standardy R ach u n ko w ości..., op. cit., s. 480
ISTOTA I POJĘCIE INWESTYCJI
2. Klasyfikacja inwestycji
A Główny podział inwestycji, odzwierciedlony w strukturze bilansu, został
wyznaczony przez zakres czasu, w jakim aktywa będą przynosiły jednostce gospodarczej korzyści ekonomiczne. Wobec powyższego w bilansie aktywa
zaliczane do inwestycji są wykazywane w podziale na inwestycje długo terminowe (składniki aktywów trwałych) i inwestycje krótkoterminowe (skład
niki aktywów obrotowych). Znowelizowana ustawa o rachunkowości kwestię zaliczenia inwestycji do krótko- bądź długoterminowych rozstrzygnęła w ten sposób, iż aktywa płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilanso wego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia albo stanowiące akty wa pieniężne są zaliczane do krótkoterminowych. Natomiast aktywa nie za liczane do krótkoterminowych są z definicji długoterminowe. Wobec tego in westycjami długoterminowymi będą aktywa, które jednostka będzie planowała posiadać dłużej niż 12 miesięcy. Inwestycje długoterminowe, jednostek innych niż banki i zakłady ubez pieczeń, są wykazywane w pozycji A.IV Aktywów bilansu w podziale na:
- Nieruchomości.
- Wartości niematerialne i prawne.
- Długoterminowe aktywa finansowe: a) w jednostkach powiązanych
- udziały lub akcje,
- inne papiery wartościowe,
- udzielone pożyczki,
- inne długoterminowe aktywa finansowe, b) w pozostałych jednostkach:
- udziały lub akcje,
- inne papiery wartościowe,
- udzielone pożyczki,
- inne długoterminowe aktywa finansowe.
- Inne inwestycje długoterminowe. Inwestycje krótkoterminowe, jednostek innych niż banki i zakłady ubezpieczeń, wykazywane w pozycji B.III Aktywów bilansu, obejmują na tomiast:
ISTOTA I POJĘCIE INWESTYCJI
Powinno się zwrócić uwagę na fakt, że o ile zasady kwalifikacji aktywów finansowych do inwestycji krótko- bądź długoterminowych wynikają bez pośrednio z przepisów znowelizowanej ustawy, to sama kwalifikacja inwestycji w nieruchomości nie jest już taka prosta. Biorąc jednak pod uwagę podane w ustawie definicje środków trwałych i inwestycji, można wysunąć wniosek, że inwestycje w nieruchomości należy zaliczać do długoterminowych, nawet gdy by jednostka przeznaczyłaby je do sprzedaży w krótkim okresie czasu po dniu bilansowym. Podejście takie potwierdza również układ bilansu, tzn. załącznik nr 1 do ustawy, w którym to inwestycje w nieruchomości są umieszczone tylko w inwestycjach długoterminowych. W przypadku inwestycji w wartości niematerialne i prawne właściwe jest podejście takie samo, jak w przypadku inwestycji w nieruchomości9.
3. Aktywa finansowe
Zasadniczym elementem inwestycji zarówno krótkoterminowych, jak i długoterminowych są aktywa finansowe. Aktywa finansowe to, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 24 znowelizowanej ustawy:
- aktywa pieniężne,
- instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki,
- wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzyst nych warunkach. Pojęcie aktywów finansowych zawiera zasoby majątkowe, wykazywane dotychczas w bilansie w pozycjach A.III Finansowy majątek trwały, B.II N a leżności i roszczenia (4. Pozostałe należności, np. naliczone odsetki, należne dywidendy), B.III Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu i B.IV Środki pieniężne. Pod pojęciem aktywów pieniężnych (art. 3 ust. 1 pkt 25) ustawa rozumie aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz. Do aktywów pieniężnych zalicza się również aktywa finansowe, w tym w szcze gólności naliczone odsetki od aktywów finansowych. Jeżeli aktywa te są płatne lub wymagalne w ciągu 3 miesięcy od dnia ich otrzymania, wystawienia, naby cia lub założenia (lokaty), to na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych zalicza się je do środków pieniężnych, chyba że ujmuje się je w przepływach z działalności inwestycyjnej (lokacyjnej).
9 R. Sochacka: Inwestycje. W : Z n o w e lizo w a n a ustawa o rachun kow ości. K om entarze - w yjaśnienia - ujedno lico n y tekst ustawy. „R a ch u n k o w o ść”. Ze szy t sp ecjaln y 2001, s. 34.
Katarzyna Tkocz-Wolny
Przez aktyw a w form ie krajow ych środków płatniczych należy rozu mieć pieniądze będące w kraju prawnym środkiem płatniczym (waluta polska10), a także pełniące funkcję płatniczą weksle, czeki, czeki podróżnicze, akredytywy, polecenia wypłat, przekazy i inne dokumenty bankowe oraz finan sowe płatne w walucie polskiej. W aluty obce to pieniądze nie będące w kraju prawnym środkiem płatniczym oraz międzynarodowe jednostki rozliczeniowe. Natomiast dewizy są to pełniące funkcję płatniczą weksle, czeki, czeki podróż nicze, akredytywy, polecenia wypłat, przekazy i inne dokumenty bankowe i finansowe płatne w walucie obcej. Należy zaznaczyć, iż aktywa pieniężne zalicza się wyłącznie do składników aktywów obrotowych, czyli inwestycji krótkoterminowych". Drugim składnikiem aktywów finansowych są instrum enty kapitałow e wyemitowane przez inne jednostki, zdefiniowane w ustawie o rachunkowości (art. 3 ust. 1 pkt 26) jako kontrakty, z których wynika prawo do majątku jed nostki pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, a w szczególności udziały, opcje na akcje własne lub warranty. Instrumentem kapitałowym jest więc swoisty kontrakt, na mocy którego posiadacz akcji czy udziałów nabywa jednocześnie prawo do udziału w mająt ku, który pozostałby w jednostce po zaspokojeniu wszystkich wierzycieli oraz zobowiązaniu się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia w przyszłości własnych instrumentów kapitałowych. Kontrakt jest rozumiany jako umowa zawarta między dwiema lub więcej stronami, której forma nie musi spełniać żadnych szczególnych wymagań. Jednak jej treść powinna jasno określać skutki gospodarcze, a w szczególności zawierać postanowienia mogące wpływać na termin i stopień pewności wpływów i wydatków12. Do aktywów finansowy zalicza się również w ynikające z k o ntraktu praw o do otrzym ania aktyw ów pieniężnych (np. pożyczka) lub praw o do w ym iany instrum entów finansowych z inną jed n o stk ą na korzystnych w arunkach. Przez pojęcie in strum entu finansowego znowelizowana ustaw o rachunkowości (art. 3 ust. 1 pkt 23) rozumie kontrakt, który powoduje po wstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron pod warunkiem, że z kontrak
1 0 W alu tą po lsk ą są znaki pieniężne (banknoty i m onety) będące w kraju praw nym środkiem płatniczym , a także w ycofane z obiegu, lecz podlegające w ym ian ie (art 2 ust. 1 pkt 7 ustawy z 27.07 2002 r. Prawo dew izow e. ( D z .U. N r 141, poz. 1178). " Ibid., s. 28. 1 2 R. Sochacka: O p. cit., s. 36.
Katarzyna Tkocz-Wolny
4. Inwestycje w nieruchomości oraz
wartości niematerialne i prawne
Znowelizowana ustawa o rachunkowości wyjaśnia, iż następną formą in westowania mogą być nieruchomości i wartości niematerialne i prawne. Musi być jednak spełniony podstawowy warunek - zarówno nieruchomości te, jak i wartości niematerialne i prawne muszą służyć uzyskaniu bezpośrednich ko rzyści ekonomicznych (w zasadzie na skutek wzrostu cen) i nie mogą być wy korzystywane w bieżącej działalności jednostki. Tym samym nie mogą być zakwalifikowane do środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych użytkowanych przez jednostkę. Do nieruchomości należy zaliczyć:
- grunty,
- prawo użytkowania wieczystego gruntu,
- budynki i budowle,
- będące odrębną własnością lokale,
- spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,
- spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego. Nie zalicza się do inwestycji budynków należących do jednostek, których działalność statutowa polega na administrowaniu budynkami, w tym także mieszkalnymi, bądź budowie budynków i sprzedaży lokali znajdujących się w nich (np. developerzy)15. Natomiast do wartości niematerialnych i prawnych należą prawa mająt kowe, a w szczególności:
- autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,
- prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytko wych oraz zdobniczych,
- know-how 1.
5. Inne inwestycje
Nie można zapomnieć, że istnieją jeszcze pozostałe inwestycje, a więc inne niż aktywa finansowe, nieruchomości i wartości niematerialne i prawne. Mogą one obejmować pozostałe składniki aktywów nabyte w celu osiągnięcia
1 5 Ibid.. s. 76. Ifl Ustaw a z 29 w rześnia 1994 r. o rachunkow ości. D z .U. z 2002 r. N r 76. poz. 694
ISTOTA I POJĘCIE INWESTYCJI
z nich korzyści ekonomicznych, np. w postaci wzrostu wartości rynkowej, odse
tek, dywidend. W przypadku inwestycji długoterminowych należy tu wymienić: dzieła sztuki, metale i kamienie szlachetne, inne poza nieruchomościami skład
niki środków trwałych (np. maszyny i urządzenia, środki transportu) nabyte
w celu przekazania, np. w najem lub dzierżawę, zakupione z zamiarem zacho wania w okresie dłuższym niż rok, licząc od dnia bilansowego lub od daty ich
nabycia. Natomiast inne inwestycje krótkoterminowe obejmują przykładowo dzieła sztuki, metale szlachetne, drogie kamienie, zakupione z zamiarem za
chowania w okresie krótszym niż 12 miesięcy licząc od dnia bilansowego lub od daty ich nabycia. Jednak także w tych przypadkach należy podkreślić, iż
przeznaczenie takich aktywów na własne potrzeby jednostki, tzn. wykorzystanie ich do produkcji, dostarczania dóbr, świadczenia usług lub przeznaczenie do sprzedaży w ramach zwykłej działalności, wyłącza możliwość zaliczenia takich
zasobów do inwestycji17.
Podsumowanie
Nowelizacja ustawy o rachunkowości nadaje pojęciu inwestycji nową
treść ekonomiczną, odstępując od utożsamiania ich wyłącznie z ponoszeniem nakładów na pozyskiwanie nowych lub ulepszenie już posiadanych środków
trwałych. Dokonuje ona także rozgraniczenia pomiędzy aktywami wykorzysty wanymi w toku normalnej działalności gospodarczej a aktywami nabytymi
w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu ich war tości czy otrzymania z tytułu ich posiadania innych pożytków. Jednak pomimo wielu wprowadzonych zmian widać pewne niedocią gnięcia, gdyż nowe pojęcie inwestycji nie do końca pozwala na odzwiercie dlenie wszystkich zmian zachodzących w rzeczywistości gospodarczej przed siębiorstw. Wydaje się, iż w celu ułatwienia stosowania przepisów ustawy o rachun kowości korzystne mogłoby być wprowadzenie przez ustawodawcę pewnych korekt w definicji przez niego podanej.
1 7 R. Sochacka: O p. cit., s. 34.
