Jacek Obidowski POJĘCIE PRZEDSIĘBIORSTWA W ..., Streszczenia z Prawo podatkowe

Pobierz Jacek Obidowski POJĘCIE PRZEDSIĘBIORSTWA W ... i więcej Streszczenia w PDF z Prawo podatkowe tylko na Docsity!

UNIWERSYTET ŚLĄSKI W KATOWICACH

WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI

Jacek Obidowski POJĘCIE PRZEDSIĘBIORSTWA W POLSKIM PRAWIE PODATKOWYM. MAJĄTEK I RESTRUKTURYZACJE AUTOREFERAT

Promotor prof. dr hab. Jadwiga Glumińska-Pawlic Uniwersytet Śląski w Katowicach Recenzenci: prof. dr hab. Paweł Borszowski Uniwersytet Wrocławski we Wrocławiu dr hab. Aleksander Werner prof. SGH Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Przedmiot i cel pracy Przedsiębiorstwo jest jedną z ważniejszych form organizacyjno-prawnych prowadzenia działalności gospodarczej pozostających w sferze zainteresowania prawa podatkowego. Uwaga ta dotyczy nie tylko czynności, których zarówno podmiotem, jak i przedmiotem jest przedsiębiorstwo, ale także elementów przedsiębiorstwa (w szczególności składników majątku), odpowiedzialności za zobowiązania związane z jego prowadzeniem, czy sukcesji obejmujących przedsiębiorstwo. Omówienie istoty przedsiębiorstwa jako instytucji prawa podatkowego stanowi podstawowy cel i zarazem przedmiot pracy. Przeprowadzona w dysertacji analiza nastąpiła ze szczególnym uwzględnieniem praktyki prawa podatkowego – a zwłaszcza orzecznictwa sądów administracyjnych (a w odpowiednim zakresie także orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej) oraz rozstrzygnięć organów podatkowych. Szczegółowa analiza objęła m.in. przedstawienie pojęcia przedsiębiorstwa i jego ewolucji w naukach ekonomicznych, a także na gruncie prawa cywilnego. Choć praca nie ma charakteru komparatystyki prawnej, pożądanym elementem analizy było ukazanie instytucji przedsiębiorstwa w kontekście innych systemów prawnych – z tego względu w pracy omówione zostały także regulacje dotyczące przedsiębiorstwa w prawie francuskim, amerykańskim i unijnym. Założeniem autora pracy było kompleksowe zbadanie przedsiębiorstwa jako podmiotu prawa podatkowego, dlatego też analizą objęto aparat pojęciowy (definicje), elementy majątku przedsiębiorstwa, czynności restrukturyzacyjne obejmujące przedsiębiorstwo oraz możliwość zastosowania klauzul antyabuzywnych w powiązaniu z jego funkcjonowaniem. Uzasadnienie wyboru tematu pracy Przedsiębiorstwo oraz zorganizowana część przedsiębiorstwa stanowią jedną z najistotniejszych instytucji występujących w prawie podatkowym. W tym kontekście wybór tematu pracy podyktowany został następującymi względami: Po pierwsze, obecnie brak jest opracowań podejmujących zagadnienie przedsiębiorstwa na gruncie prawa podatkowego w sposób kompleksowy, tj. uwzględniających jego rolę i miejsce w systemie prawa podatkowego. Praca obejmuje temat ten całościowo, korzystając z bogatej praktyki stosowania przepisów. Po drugie, konieczne było przedstawienie wadliwości obecnych regulacji prawnych dotyczących instytucji przedsiębiorstwa. Powstające w praktyce wątpliwości związane ze

stosowaniem niedoskonałych norm prawnych nie są w pełni rozstrzygane ani przez orzecznictwo sądowe, ani też przez doktrynę prawnopodatkową. Jedynie tytułem przykładu wskazać można brak legalnej definicji przedsiębiorstwa w ustawach podatkowych, choć jednocześnie prawo to formułuje własną definicję zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Po trzecie, prawo podatkowe w zakresie objętym tematem pracy nie nadąża za zmianami gospodarczymi. Coraz szybszy postęp technologiczny i wzrost znaczenia wartości niematerialnych i prawnych w obrocie gospodarczym wymusza zmiany w funkcjonowaniu przedsiębiorstw rozumianych jako pewne „zjawisko gospodarcze”. Tymczasem normy prawa podatkowego w odniesieniu do instytucji przedsiębiorstwa pozostają w dużej części niezmienne, co tworzy coraz większą przeszkodę prawną w rozwoju przedsiębiorstw. Ustawodawca stara się na bieżąco wprowadzać ograniczenia i zakazy (vide: klauzule antyabuzywne), nie dostrzegając konieczności stworzenia przyjaznego środowiska prawnego dla funkcjonowania przedsiębiorstw. W pracy problemy te zostały uwzględnione i opisane, wraz ze wskazaniem niezbędnych postulatów de lege ferenda. Wreszcie po czwarte, truizmem wydaje się twierdzenie, że obrót pieniężny generowany przez i z wykorzystaniem przedsiębiorstw stanowi istotną część polskiej i światowej gospodarki – zatem także z tego względu temat przedsiębiorstwa w prawie podatkowym zasługuje na całościowe ujęcie w jednej pracy. Główne tezy pracy Wywody zawarte w pracy dają się sprowadzić do czterech, wzajemnie powiązanych tez:

1. Regulacje prawne, w szczególności podatkowe, nie nadążają za ewolucją przedsiębiorstwa w ujęciu ekonomicznym. Skutkuje to niedostateczną regulacją podatkowo-prawną i ograniczoną jej przydatnością w praktyce.
2. Niedostatki prawnej regulacji zorganizowanej części przedsiębiorstwa na poziomie definicji stanowią źródło wątpliwości praktycznych i licznych sporów sądowych.
3. Istniejące regulacje podatkowo-prawne i praktyka orzecznicza sądów powszechnych i administracyjnych dotyczące szeroko rozumianych procesów restrukturyzacyjnych obejmujących przedsiębiorstwo stwarzają bariery dla rozwoju gospodarczego.
4. Istotnym zagrożeniem dla rozwoju przedsiębiorstw i przedsiębiorczości jest klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania. Jej stosowanie w obecnym kształcie może prowadzić do sytuacji, w których obawa przed wszczęciem postępowania klauzulowego skutkować będzie niepodejmowaniem przez podatników działań, które mogą potencjalnie zakończyć się zastosowaniem klauzuli.

Dobór literatury i orzeczeń W prezentowanej pracy wykorzystano wiele pozycji literatury polskiej i obcojęzycznej, zawierających poglądy przedstawicieli doktryny, poświęcone problematyce przedsiębiorstwa i jego zorganizowanej części w odniesieniu do różnego rodzaju zagadnień z nimi związanych. Taki dobór źródeł umożliwił zestawienie polskiego rozumienia pojęcia przedsiębiorstwa z pojmowaniem go w doktrynie innych państw i to zarówno w ujęciu prawnym, jak i ekonomicznym. Co więcej, wykorzystana literatura została dobrana w sposób niezwykle różnorodny pod względem okresów jej tworzenia. W pracy przedstawiono poglądy Autorów dzieł z lat trzydziestych XX-ego wieku, poprzez literaturę z czasów PRL, aż do literatury najnowszej. To z kolei pozwoliło na dogłębne przedstawienie ewolucji pojęcia przedsiębiorstwa na przestrzeni lat. W rozprawie wykorzystano bogate orzecznictwo sądowe oraz rozstrzygnięcia administracyjnych organów podatkowych. Analiza praktyki stosowania przepisów była niezbędna w celu zobrazowania niedostatków regulacji prawnych i podkreślenia problemów związanych z często niejednolitym podejściem sądów i organów do różnych aspektów instytucji przedsiębiorstwa. Rozważania zostały uzupełnione także o orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, istotne w obszarach harmonizacji podatków. Struktura pracy Praca zawiera wstęp i część właściwą, składającą się z pięciu rozdziałów oraz podsumowania. We wstępie zarysowany został przedmiot i cele badawcze pracy oraz sformułowano tezy. Natomiast w kolejnych rozdziałach dokonano kompleksowej analizy instytucji przedsiębiorstwa, a zakończenie stanowi domknięcie pracy, podsumowujące przyjęte założenia i wnioski płynące z przeprowadzonych analiz. ROZDZIAŁ I: Przedsiębiorstwo w prawie cywilnym i podatkowym. 1.1. Uwagi ogólne. Rozdział ten dotyczy zagadnień związanych z przedsiębiorstwem na tle uregulowań kodeksu cywilnego i nauk ekonomicznych. Założeniem autora było zwrócenie szczególnej uwagi na niedoskonałości legislacyjne definicji przedsiębiorstwa i brak jego kompleksowej regulacji w Ordynacji podatkowej, odnoszącej się do sukcesji przy dokonywaniu czynności prawnych, których przedmiotem jest przedsiębiorstwo. Rozdział ten (wraz z rozdziałem II) zawierają analizę pojęć instytucji prawnych kluczowych dla niniejszej pracy.

1.2. Przedsiębiorstwo w ujęciu prawa cywilnego a w ujęciu prawa podatkowego. Rozdział ten rozpoczyna się od analizy pojęcia przedsiębiorstwa na gruncie prawa cywilnego, co stanowi przyczynek do dalszych rozważań już na kanwie prawa podatkowego. W tej części pracy zawarte zostało także nawiązanie do instytucji przedsiębiorstwa w prawie francuskim i amerykańskim, gdzie istotny jest aspekt funkcjonalny, natomiast mniejszą rolę odgrywają składniki materialne. W przepisach Kodeksu cywilnego zawarta jest definicja przedsiębiorstwa (której brak we wspomnianym już prawie francuskim czy amerykańskim). Pomimo istnienia tej definicji nie brakuje jednak wątpliwości co do rozumienia instytucji przedsiębiorstwa, chociażby w kontekście pokrewnych pojęć „przedsiębiorcy” czy „działalności gospodarczej”. Z pewnością istotny jest funkcjonalny element tej definicji – przeznaczenie przedsiębiorstwa do prowadzenia działalności gospodarczej. Już na tym etapie rozważań wskazać można, za przedstawicielami doktryny prawa cywilnego, na konieczność odróżnienia przedsiębiorstwa od majątku przedsiębiorstwa oraz na charakter przedsiębiorstwa jako samodzielnego dobra prawnego, które może stanowić przedmiot obrotu. Istotne problemy związane są z obrotem przedsiębiorstwem, jego sukcesją czy obciążeniem. W tym aspekcie uwidacznia się brak kompleksowej regulacji prawnej dotyczącej instytucji przedsiębiorstwa. Tytułem przykładu wskazać można na orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym każdy pojedynczy element przedsiębiorstwa należy analizować pod kątem dopuszczalności przeniesienia – daje to organom podatkowym mocny oręż do kwestionowania czynności prawnych obejmujących przedsiębiorstwo. Problem ten przekłada się bezpośrednio na problematykę dotyczącą obrotu przedsiębiorstwem, wpływając na ryzyko podatkowe operacji gospodarczych z tym związanych. 1.3. Przedsiębiorstwo a przedsiębiorca W tej części pracy przedstawiona została relacja pomiędzy definicją przedsiębiorcy a definicją przedsiębiorstwa. Pojęcie przedsiębiorcy istotne jest szczególnie z perspektywy prawa podatkowego, choćby w kontekście praw i obowiązków strony odpowiedniej procedury podatkowej czy statusu podatnika. Obydwa pojęcia uzupełniają się, ale nie warunkują. Przedsiębiorca może prowadzić działalność gospodarczą bez przedsiębiorstwa, a przedsiębiorstwo oderwane jest od przedsiębiorcy w tym sensie, że w każdym momencie mogą nastąpić zmiany o charakterze podmiotowym (np. śmierć przedsiębiorcy).

obrotu gospodarczego chaos interpretacyjny. Negatywnym dla podatników skutkiem takiego stanu rzeczy jest także tendencja do rozszerzania zakresu opodatkowania. ROZDZIAŁ II: Zorganizowana część przedsiębiorstwa 2.1. Uwagi ogólne Pojęcie zorganizowanej części przedsiębiorstwa jest jednym z kluczowych pojęć w prawie podatkowym. Niedoskonałości definicyjne dotyczące tej instytucji stanowią istotną barierę rozwoju przedsiębiorstw. Precyzyjne określenie cech, którymi charakteryzować się powinna zorganizowana część przedsiębiorstwa, jest więc istotne nie tylko z punktu widzenia podatnika, ale i budżetu państwa. 2.2. Jeden przedsiębiorca, wiele przedsiębiorstw Generalnie nie ma aktualnie sporu – ani w doktrynie prawa cywilnego, ani w orzecznictwie – co do tego, że jeden przedsiębiorca może prowadzić więcej niż jedno przedsiębiorstwo. Na gruncie prawa cywilnego dobrym przykładem wielości przedsiębiorstw może być oddział przedsiębiorcy, który w doktrynie i orzecznictwie bywa określany mianem zorganizowanej części przedsiębiorstwa – a wskazać wypada, że to ostatnie pojęcie nie ma swojej legalnej definicji w prawie cywilnym. Pojęciem zorganizowanej części przedsiębiorstwa posługuje się Kodeks spółek handlowych, choć również nie zawiera on stosownej definicji. Próby zdefiniowania (z różnym skutkiem) podejmuje doktryna prawa cywilnego. Jeden z poglądów sprowadza się do stwierdzenia, że zorganizowana część przedsiębiorstwa to w rzeczywistości przedsiębiorstwo. Rozstrzygnięcie tej kwestii ma istotne znaczenie, choćby z perspektywy odpowiedzialności nabywcy przedsiębiorstwa za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa przez zbywcę – zgodnie z poglądami niektórych autorów, konstrukcji tej nie można stosować w przypadku zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Inaczej w prawie podatkowym – zarówno ustawy o podatkach dochodowych, jak i przepisy podatku od towarów i usług zawierają (zbieżne) definicje zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Definicja ta odrywa się od cywilnoprawnej definicji przedsiębiorstwa i nie można jej oceniać z punktu widzenia tej ostatniej. W definicji zorganizowanej części przedsiębiorstwa akcentuje się wyodrębnienie (finansowe, organizacyjne oraz funkcjonalne) w istniejącej strukturze przedsiębiorstwa. W przypadku podatku VAT dodatkowo konstrukcję zorganizowanej części przedsiębiorstwa kształtuje prawo unijne, w tym orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Kryteria wyodrębnienia nie zostały jasno

zdefiniowane i na tym tle istnieje w dalszym ciągu wiele wątpliwości, a praktyka interpretacyjna i orzecznicza nie jest jednolita. Przykładowo, wyodrębnienie finansowe z perspektywy sądów administracyjnych oznacza niemalże prowadzenie odrębnej księgowości zorganizowanej części przedsiębiorstwa Przykładem historycznym jest zawarty w definicji element zobowiązań – przez wiele lat organy podatkowe zajmowały stanowisko, zgodnie z którym ich przeniesienie było niezbędne, aby zespół składników określać mianem zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Tymczasem zobowiązania nie stanowią elementu przedsiębiorstwa, a ich przeniesienie wymaga co najmniej zgody wierzyciela. To dobitny przykład sytuacji, w której niedoskonałość definicji utrudnia czynności restrukturyzacyjne z udziałem zorganizowanych części przedsiębiorstwa. ROZDZIAŁ III: Majątek przedsiębiorstwa 3.1. Przedsiębiorstwo a majątek przedsiębiorcy W rozdziale tym przedstawiony został problem majątku przedsiębiorstwa i majątku przedsiębiorcy oraz ich wzajemnej relacji. Składniki majątkowe – niematerialne i materialne

• to immanentna część konstrukcyjna definicji przedsiębiorstwa. Z kolei majątek stanowi kompleks praw, dla których łącznikiem jest osoba. Jeden podmiot może mieć tylko jeden majątek, przy czym w systemie prawa cywilnego nie funkcjonuje jedna ogólna definicja majątku. Spotykane jest ujęcie szerokie (wraz z zobowiązaniami – np. spadek) oraz wąskie (tylko aktywa – np. majątek wspólny wspólników spółki cywilnej, majątek osobisty małżonków). To podatnik decyduje, jakie elementy majątku wchodzą w skład przedsiębiorstwa. I choć przedsiębiorstwo stanowić ma wyodrębniona część majątku przedsiębiorcy, to wyodrębnienie nie nadaje tej części odrębnego bytu prawnego (odrębnej własności czy podmiotowości). Na tym tle zarysowuje się istotny problem praktyczny rozdzielenia dwóch mas majątkowych – części majątku przedsiębiorcy będącego elementem przedsiębiorstwa i części majątku, która wyłączona jest z przedsiębiorstwa. Rozróżnienie to ma doniosłe skutki podatkowe, a w przypadku osób fizycznych nie ma prawnego wyodrębnienia tych dwóch grup (części) majątku. Przesunięcie między nimi, będące autonomiczną decyzją przedsiębiorcy, nie stanowi zbycia majątku. Przykładowo, podatek od towarów i usług nie obciąża transakcji związanych z majątkiem prywatnym. Z drugiej strony podatkowe implikacje mogą wystąpić w przypadku wycofania rzeczowego składnika majątku z przedsiębiorstwa do majątku prywatnego – takie przekazanie, choć nie przenosi własności, zrównane jest z odpłatną dostawą towarów. Skutki podatkowe mogą wystąpić także w

ROZDZIAŁ IV: Składniki majątku przedsiębiorstwa 4.1. Uwagi ogólne Rozdział niniejszy stanowi wstęp do rozważań dotyczących statusu prawnego i roli składników majątku przedsiębiorstwa. Podkreślenia wymaga, że o roli i kształcie współczesnego przedsiębiorstwa decydują przede wszystkim niematerialne składniki jego majątku (np. klientela, know-how, licencje). Tymczasem przepisy elementom tym nie poświęcają dostatecznej uwagi. Z perspektywy podatkowej wspomnieć należy także o zobowiązaniach, które na gruncie prawa cywilnego nie stanowią elementu przedsiębiorstwa, z kolei ujęte są w podatkowych definicjach zorganizowanej części przedsiębiorstwa. W przypadku zbycia przedsiębiorstwa przepisy prawa cywilnego dopuszczają wyłączenie ze zbycia niektórych elementów przedsiębiorstwa, choć nie wskazują granic tego wyłączenia. Problematyka takich wyłączeń stała się więc domeną orzecznictwa oraz doktryny prawa cywilnego. Pomimo bogatego dorobku nie wypracowano w tym względzie jasnych granic, a jedynie pewne kryteria – zresztą wydaje się, że przyjęcie bardzo wyraźnych granic nie jest możliwe z uwagi na indywidualny charakter każdego przedsiębiorstwa. Spośród różnych ukształtowanych zasad wyłączeń podkreślić należy tę, zgodnie z którą możliwość wyłączeń należy interpretować wąsko i zawsze trzeba badać zdolność pozostałego zespołu składników majątku do możliwości dalszego prowadzenia działalności gospodarczej. 4.2. Niematerialne składniki majątku przedsiębiorstwa W tym rozdziale przedstawiono istotę niematerialnych składników majątku przedsiębiorstwa, w szczególności w kontekście ich znaczenia (już obecnie dużego i cały czas rosnącego) dla współcześnie działających przedsiębiorstw. W zależności od branży udział wartości tych składników w wartości przedsiębiorstwa może sięgać nawet 90%. Nie ma zamkniętej listy tego rodzaju składników, zatem w pracy szczegółowo opisane zostały tylko wybrane i – w ocenie autora – najistotniejsze składniki niematerialne. Spośród elementów niematerialnych w pierwszej kolejności omówiono nazwę przedsiębiorstwa, która stanowi najistotniejszy jego składnik. Jest nośnikiem renomy, stanowi ucieleśnienie więzi zewnętrznych przedsiębiorstwa z jego odbiorcami. Fundamentalna rola nazwy powoduje, że stała się ona istotnym dobrem prawnym podlegającym ochronie. Brak zbycia nazwy może prowadzić do braku uznania, że transakcja zbycia w ogóle obejmuje przedsiębiorstwa. W przypadku renomy i referencji zauważono, że w ustawach na próżno jest szukać definicji tych pojęć. Z orzecznictwa wynika, że w celu zdefiniowania renomy należy posłużyć

się słownikiem języka polskiego. Nie stanowi ona samodzielnego bytu lecz jest związana w sposób nierozerwalny z danym przedsiębiorstwem i może być zbyta tylko łącznie z nim lub z jego częścią. Podobnie istotnym elementem majątku przedsiębiorstwa są referencje. Powszechnie przyjmuje się dopuszczalność posługiwania się przez spółkę przejmującą lub nowo zawiązaną referencjami wystawionymi na spółkę przejmowaną lub spółki łączące się. Klientela jest pojęciem dość trudnym do zdefiniowania w ujęciu prawnym, jednak można określić ją jako taką właściwość przedsiębiorstwa, która polega na zdolności zachowania przez nie dotychczasowych i przyciągania nowych odbiorców dla produkowanych przez to przedsiębiorstwo towarów lub świadczonych usług. Klientela jest dobrem niematerialnym, ponieważ o jej wartości nie decyduje substrat rzeczowy, ale przychylne nastawienie odbiorców danego przedsiębiorstwa. Jako dobro o wartości majątkowej, klientela może być zbywana, nie stanowi jednak w praktyce samodzielnego przedmiotu obrotu. Podmiot decydujący się na sprzedaż swojego przedsiębiorstwa w całości ma prawo uwzględnienia w oferowanej cenie wartości, jaką jego przedsiębiorstwo posiada na rynku dzięki swojej atrakcyjności i popularności wśród klientów, czyli wartości klienteli. W świetle tej uwagi uznano, że wykluczone jest mówienie o zbyciu przedsiębiorstwa w razie gdy zbywca zastrzeże w umowie, że pozostawia dotychczasową klientelę dla siebie. Kolejnym elementem opisanym w rozdziale jest tajemnica przedsiębiorstwa. Jednak nie każda tajemnica przedsiębiorstwa stanowi wartość niematerialną i prawną w rozumieniu prawa podatkowego. Przede wszystkim powinna ona posiadać określone cechy, w szczególności przymiot poufności, a także wartości ekonomicznej. Know-how w doktrynie prawnopodatkowej definiuje się jako określoną wiedzę techniczną oraz technologiczną o poufnym charakterze, w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej, przy czym prawa do korzystania z tej wiedzy mogą być przedmiotem obrotu. Przepisy podatkowe nie zawierają z kolei jednolitej definicji. Z uwagi na tak mało uchwytny charakter w praktyce często organy podatkowe próbują podważać transakcje obejmujące know-how. W pracy omówiono również zagadnienie znaków towarowych, które używane są w celu odróżnienia towarów czy usług jednego przedsiębiorstwa od towarów czy usług drugiego. Pełnią one funkcję ochronną wobec marki danego towaru. Znaki towarowe odgrywają więc decydującą rolę w strategii budowania renomy, a także w promocji towarów czy usług i samego przedsiębiorstwa. Przy czym od pojęcia prawa ochronnego na znak towarowy należy odróżnić pojęcie tzw. prawa z rejestracji znaku towarowego, które powstaje z chwilą zgłoszenia znaku towarowego do rejestracji. Prawo to wiąże się zasadniczo z samym

Na gruncie prawa podatkowego forma czynności prawnej nie ma aż tak wielkiego znaczenia. Nawet w przypadku niezachowania odpowiedniej formy umowy, jej przedmiot nie traci cech przedsiębiorstwa – przy założeniu, że spełnia on przesłanki wymienione w definicji przedsiębiorstwa tzn. jest wyodrębnione organizacyjnie, finansowo i funkcjonalnie. Możliwe jest przy tym nabycie przedsiębiorstwa w drodze szeregu umów sprzedaży, zawieranych w stosunkowo krótkim czasie, jeśli łącznie umowy te obejmowałyby majątek stanowiący przedsiębiorstwo. Pojmowanie przedsiębiorstwa jako konstrukcji prawnie jednolitej wyłącza możliwość stosowania wprost któregokolwiek z modeli transferu dóbr, przewidzianych w prawie cywilnym. Zmusza to do stosowania dostępnych konstrukcji jedynie w drodze analogii. Brak wystarczającej regulacji prawnej dotyka nie tylko kwestii wskazania właściwego reżimu prawnego zbycia, ale również rodzi wątpliwości na innych płaszczyznach z nim związanych (m.in. pojawia się pytanie o wpływ praw majątkowych niezbywalnych na zbycie przedsiębiorstwa). 5.2. Sukcesja W tej części pracy przedstawione zostały zagadnienia związane z następstwem prawnym w przypadku czynności obejmujących przeniesienie przedsiębiorstwa. Problem sprowadza się do tego, czy w takim przypadku dochodzi do następstwa pod tytułem szczególnym, czy też mamy do czynienia z następstwem pod tytułem ogólnym. W prawie polskim regułą jest sukcesja syngularna, wyjątkiem zaś uniwersalna, która jest dopuszczalna jedynie w przypadkach jasno przewidzianych przez prawo. Jak już wskazano wcześniej, w przypadku przeniesienia przedsiębiorstwa dominuje pogląd o szeregu sukcesji syngularnych. Przy tym w doktrynie wskazuje się na fakt, że przedsiębiorstwo jest samoistnym dobrem prawnym, które przysługuje przedsiębiorcy, od którego należy oddzielić składniki materialne i niematerialne przedsiębiorstwa. Należy więc odróżnić zbycie przedsiębiorstwa od zbycia tworzących go składników. Uno actu dokonuje się jedynie przeniesienie prawa na przedsiębiorstwie, natomiast przeniesienie prawa własności poszczególnych składników podlega zasadzie sukcesji syngularnej i dlatego ich przeniesienie na nabywcę odbywa się na drodze wielu czynności prawnych. W sferze podatkowej w przypadku przeniesienia przedsiębiorstwa co do zasady nie dochodzi do sukcesji podatkowej. Wyjątkiem regulowanym przez Ordynację podatkową jest sytuacja przedsiębiorstwa w spadku, łączenia, podziału i przekształcenia spółek prawa handlowego oraz wniesienie przedsiębiorstwa osoby fizycznej do spółki niemającej

osobowości prawnej (w tym ostatnim przypadku sukcesja jest jednak ograniczona możliwością odpowiedzialności poprzednika prawnego – dochodzi do niej zatem w zakresie praw, ale nie obowiązków). Szczególny rodzaj sukcesji przewidują także przepisy o podatku od towarów i usług (np. w zakresie tzw. korekty wieloletniej). 5.3. Działania restrukturyzacyjne z wykorzystaniem przedsiębiorstwa Niniejsza część rozdziału V poświęcona została różnym czynnościom restrukturyzacyjnym, których przedmiotem może być przedsiębiorstwo (lub które swoim zakresem mogą obejmować przedsiębiorstwo). Jedną z najczęściej spotykanych czynności w omawianym zakresie jest aport przedsiębiorstwa do spółki prawa handlowego. W przypadku tej operacji uwidacznia się (opisany również wcześniej) problem wyceny przedsiębiorstwa. W sferze podatkowej – na gruncie podatków dochodowych i podatku od towarów i usług – wniesienie takiego aportu nie powoduje powstania obciążeń podatkowych. Inaczej sytuacja wygląda w podatku od czynności cywilnoprawnych, gdzie taka operacja może rodzić skutki podatkowe (przy tym historycznie istniały wątpliwości odnośnie zgodności polskich przepisów z regulacjami unijnymi). Kolejnym przykładem czynności restrukturyzacyjnych jest podział spółki. Reguły sukcesji podatkowej i neutralność podatkowa operacji zależą bezpośrednio od tego, czy dzielone i przenoszone części spółki (a w przypadku podziału przez wydzielenie – także część pozostająca w spółce dzielonej) mają status zorganizowanej części przedsiębiorstwa. 5.4. Klauzule przeciwko unikaniu opodatkowania w kontekście czynności dotyczących przedsiębiorstwa bądź zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Ostatnia część pracy dotyczy problemu tzw. klauzul antyabuzywnych w prawie podatkowym i ich wpływu na działania związane z przedsiębiorstwem lub jego zorganizowaną częścią. Unikaniem opodatkowania są takie działania podatników, które są przez prawo zarówno wprost zakazane, jak i niezakazane, ale podejmowane często w ramach tzw. optymalizacji podatkowej (nazywanej czasami „agresywną optymalizacją podatkową”). Najdalej idącym rozwiązaniem prawnym jest generalna klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania, w nomenklaturze OECD określana jako GAAR, która została implementowana do polskiego porządku prawnego w lipcu 2016 roku wraz ze zmianami w przepisach Ordynacji podatkowej. Podstawową przesłanką jej stosowania jest podejmowanie przez podmiot gospodarczy czynności, której głównym lub jednym

Jak wskazano w rozprawie, ustawodawca powinien uregulować kompleksowo kwestie następstwa prawnego przy czynnościach prawnych mających za przedmiot przedsiębiorstwo lub zorganizowaną część przedsiębiorstwa. Ograniczenie sukcesji praw pod tytułem ogólnym do pojedynczych przypadków niewątpliwie utrudnia obrót nimi. Jako następną krytyczną uwagę można przytoczyć fakt, że ustawy podatkowe niejednokrotnie posługują się zwrotami niedookreślonymi i nieostrymi, co jest dużym wyzwaniem dla praktyki, ale jednocześnie budzi wątpliwości co do zgodności regulacji prawnych z zasadami konstytucyjnymi. Ostatni wniosek dotyczy klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, która w swoim obecnym kształcie, niesie za sobą wiele zagrożeń i niewątpliwie stanowi głęboką ingerencję w wolność gospodarczą i swobodę przedsiębiorczości.

Załącznik: Spis treści rozprawy

3.1.6. Wykorzystanie majątku przedsiębiorstwa na cele osobiste – regulacje prawne ........................................................................................................................................... 99

• Przedmiot i cel rozprawy ……………………………………………………………………
• Uzasadnienie wyboru tematu pracy …………………………………………………………
• Główne tezy pracy …………………………………………………………………………..
• Metodologia …………………………………………………………………………………
• Dobór literatury i orzeczeń ………………………………………………………………….
• Struktura pracy ……………………………………………………………………………...
• Wnioski i dalsze perspektywy badawcze ………………………………………………….
• Załącznik: Spis treści rozprawy …………………………………………………………...
• WSTĘP........................................................................................................................................
• ROZDZIAŁ I: Przedsiębiorstwo w prawie cywilnym i podatkowym...................................
• 1.1. Uwagi ogólne.................................................................................................................
• 1.2. Przedsiębiorstwo w ujęciu prawa cywilnego a w ujęciu prawa podatkowego.......
• 1.3. Przedsiębiorstwo a przedsiębiorca............................................................................
• 1.4. Przedsiębiorstwo w ujęciu nauk ekonomicznych......................................................
• 1.5. Przedsiębiorstwo a działalność gospodarcza............................................................
• 1.6. Podsumowanie.............................................................................................................
• ROZDZIAŁ II: Zorganizowana część przedsiębiorstwa.........................................................
• 2.1. Uwagi ogólne.................................................................................................................
• 2.2. Jeden przedsiębiorca, wiele przedsiębiorstw............................................................
• 2.2.1. Oddział, filia...........................................................................................................
• 2.2.2. Istota zorganizowanej części przedsiębiorstwa.................................................
• 2.2.3. Wyodrębnienie finansowe....................................................................................
• 2.2.4.Prowadzenie ksiąg jako przejaw wyodrębnienia finansowego..........................
• 2.2.5. Wyodrębnienie organizacyjne..............................................................................
• 2.2.6. Wyodrębnienie gospodarcze – element funkcjonalny.......................................
• 2.2.7. Zobowiązania.........................................................................................................
• usług – wpływ prawa wspólnotowego.......................................................................... 2.2.8. Zorganizowana część przedsiębiorstwa w ustawie o podatku od towarów i
• 2.3. Podsumowanie.............................................................................................................
• ROZDZIAŁ III: Majątek przedsiębiorstwa..............................................................................
• 3.1. Przedsiębiorstwo a majątek przedsiębiorcy..............................................................
• 3.1.1. Uwagi ogólne.........................................................................................................
• 3.1.2. Wybrane prawa majątkowe w prawie podatkowym..........................................
• 3.1.3. Relacja majątku przedsiębiorstwa do przedsiębiorcy.......................................
• 3.1.4. Jeden podatnik – dwie masy majątkowe.............................................................
• 3.1.5. Majątek przedsiębiorstwa w świetle regulacji podatku od towarów i usług...
• przedsiębiorcy............................................................................................................... 3.1.7. Przesunięcie składnika majątku przedsiębiorstwa do majątku osobistego
• przynależność do majątku przedsiębiorstwa............................................................. 3.1.8. Wykorzystywanie składnika majątku do działalności gospodarczej a jego
• majątkowe.......................................................................................................................... 3.2. Przedsiębiorstwo w polskim prawie podatkowym a małżeńskie stosunki