Jądro ciemności Josepha Conrada- zadania do lektury, Egzaminy z Polonistyka

Pobierz Jądro ciemności Josepha Conrada- zadania do lektury i więcej Egzaminy w PDF z Polonistyka tylko na Docsity!

„Jądro ciemności ” J. Conrada na lekcjach języka polskiego - zadania do

lektury.

Propozycja zadań ukierunkowujących analizę i interpretację Jądra ciemności ma charakter ujęcia całościowego, zawierającego się w czterech blokach tematycznych. Sformułowane polecenia mogą stać się podstawą zarówno do pracy na lekcji jak i w domu. Lekturę tekstu powinny poprzedzić polecenia ukierunkowujące ucznia do pracy z tekstem. Wartość takiego przygotowania jest nieoceniona, gdyż tak naprawdę uczeń spędza największą część czasu na lekturze w domu. Jeśli nie w pełni rozumie tekst, nie ma świadomości pod jakim kątem należy go czytać, jakie najistotniejsze problemy wyłowić i jaki przygotować materiał do pracy na lekcji, zrozumienie tekstu będzie połowiczne. Pracę na lekcji nad utworem Conrada rozpoczynam od krótkich informacji wprowadzających w genezę opowieści. Tekst ukazał się po raz pierwszy po jego ukończeniu w trzech odcinkach w numerach luty- kwiecień 1899 r. w Blackwood’s Magzine. Podobnie jak wcześniejsza Placówka postępu, należał do pierwszych głosów, jakie dotarły do europejskiej opinii publicznej na temat okrucieństw w Kongo- prywatnej posiadłości Leopolda II. Powszechne oburzenie, spowodowane pojawiającymi się relacjami z pobytu w Kongo, doprowadziło do powołania przez króla specjalnej komisji śledczej i do złagodzenia panujących tam form ucisku. Conrad, dzięki podróży do Wolnego Państwa Kongo, dokładnie poznał sposób funkcjonowania Belgijskiej Spółki Akcyjnej do Handlu z Górnym Kongo, która zajmowała się przede wszystkim pozyskiwaniem kauczuku i kości słoniowej. Wiedział, że jej działalność doprowadziła do spustoszeń gospodarczych i demograficznych ( wyniszczono 40 % ludności). Znał stosowane w Kongo praktyki- palenie wsi, przymusowe ściąganie danin, brutalne i nieludzkie kary ( między innymi obcinanie kończyn ), egzekucje na opornych tubylcach, posługiwanie się plemionami ludożerców w celu wymuszania na opieszałych podatnikach opłat. Była to, jak pisał później Conrad; „Najwystępniejsza pogoń za zyskiem jaka kiedykolwiek oszpeciła sumienia ludzkości.” Jądro ciemności ukazało się drukiem w 1902 w zbiorze z utworami Młodość i U kresu sił.

---

Bezpośrednio po wprowadzeniu, podczas którego można wykorzystać dodatkowo mapę podróży Conrada i materiały źródłowe, dotyczące działalności Leopolda II, przechodzę do pracy według poleceń. Częściowo przyjmuje ona formę heurezy, stosuję też pracę w grupach. Ważne jest, aby dominującą metodą stała się metoda analizy dokumentacyjnej, praca z tekstem literackim. ZADANIA DO LEKTURY: Podstawą analizy i interpretacji jest tekst w przekładzie Ireneusza Sochy z Wydawnictwa Zielona Sowa ( zdecydowanie bliższy oryginałowi jest jednak przekład Zdzisława Najdera w BN, niestety nie był ostatnio wznowiony ). I Badanie struktury tekstu W trakcie analizy wykorzystuję terminologię i klasyfikacje dotyczące epiki proponowane przez Jerzego Kaniewskiego w publikacji Od czytania do pisania. Interpretacja tekstu literackiego w szkole średniej. Poznań 2002 Znajdujące się pod pytaniami propozycje odpowiedzi odznaczają się skrótowością, pisane są stylem roboczym.

1. Scharakteryzuj narrację początkowego fragmentu tekstu ( od słów: Jol wycieczkowy Nellie zakołysał się i bezszelestnie stanął na kotwicy do…. i zacząłem się rozglądać za pracą na statku- chyba najcięższą spośród wszystkich. )

• ustal kto mówi ( narrator cichy czy narrator głośny ),
• określ sytuację narracyjną ( okoliczności wypowiedzi, obecność adresata i jego wpływ na kształtowanie wypowiedzi, usytuowanie narratora wobec świata przedstawionego np. abstrakcyjny, osobowy )
• określ postawy ( sprawozdawczo- informacyjna, interpretująco- oceniająca, dygresyjna ) i funkcje narratorów
• odtwórz tok narracji, zwracając uwagę na wykorzystane epickie formy wypowiedzi, ustal jakie formy wypowiedzi dominują we wskazanym fragmencie i w całym tekście, czemu służy ich wybór? Mówi dwóch narratorów osobowych, głośnych - ujawniają swoją obecność, uczestniczą w zdarzeniach, choć nie w jednakowy sposób, obydwaj są członkami załogi, narrator- Marlow komentuje, ocenia, antycypuje zdarzenia. Pierwszy narrator pojawia się 5 razy- na początku i na końcu i trzy razy w środku opowieści Marlowa, w momentach gdy Marlow przerywa wypowiedź- po raz pierwszy, po rozmowie z młodym agentem- karierowiczem po refleksji na temat natury człowieka, możliwości poznania, zbliżenia się do innych; po raz drugi przed przystąpieniem do zdania sprawy kim był naprawdę Kurtz- zawsze więc są to momenty znaczące dla opowieści Marlowa. Narrator- Marlow podtrzymuje kontakt z adresatem- Wspominaliście o rycerzach .../- nawiązuje do tego, co mówili, powinniście się najpierw dowiedzieć jak doszło do podróży, - porządkuje wypowiedź w trosce o odbiorcę, snuje refleksje, buduje uogólnienia / Kim jesteśmy my, którzy zabłądziliśmy w te strony? Czy zawładnie nami ta głusza, czy też my zawładniemy nią - pobudza do refleksji filozoficznych, moralnych / Spróbujcie czy wymawiając jego nazwisko potraficie go sobie przedstawić? Widzicie go? Historię jego życia? Cokolwiek? - angażuje w opowiadaną historię, zabiega o zrozumienie /Rzecz jasna wy teraz rozumiecie z tego więcej niż ja - próbuje identyfikować się z rozmówcami / Kto tam tak chamsko prycha? Absurdalne? Dobrze więc niech wam będzie. Dobry Boże! Że też człowiek zawsze musi... – reaguje na komentarze i zachowania słuchaczy, Hej dajcie mi który trochę tytoniu! Postawy i funkcje narratorów ( w całym tekście ) : Pierwszy narrator - dominuje postawa sprawozdawczo- informacyjna. Narrator- Marlow - sprawozdawczo- informacyjna, interpretująco- oceniająca, fragmenty dygresyjne. Marlow- wszechnarrator, uczestniczy w fakcie centralnym i decydującym, zarówno w aspekcie moralnym jak i wydarzeniowym- spotkaniu z Kurtzem; dlatego nie powtarza tego faktu w jednej relacji, kieruje światło wielu reflektorów w tajemnicze miejsce- przytoczenia na zasadzie mowy zależnej i niezależnej głosów wielu innych ludzi o Kurtzu- uszlachetniona plotka. Snuje opowieść z dystansu, z perspektywy czasu, która staje się perspektywą doświadczenia. Jest subiektywny, zaangażowany w opowieść, która staje się dla niego powtórną inicjacją. Dwukrotnie porównany jest do Buddy czyli człowieka przebudzonego ze snu niewiedzy, nauczającego, aby wyzwolić innych. Marlow posiadł wiedzę, której inni nie mają, buduje uogólnienie na temat losu, natury człowieka, podejmuje refleksje nad charakterem i czynami innych, szuka sensu i oceny opisywanych faktów, zmusza czytelników do zaangażowania w poszukiwanie sensu i ocenę zdarzeń, pobudza wyobraźnię i wrażliwość moralną odbiorców, jako zwykły człowiek uwiarygodnia zdarzenia. Tok narracji - opowiadanie, również psychologiczne, przeplata się z opisem , obydwie formy wzbogacone o uogólnienia i refleksje, szczególnie opisy metaforyzowane. Realistycznej dbałości o szczegół i dążeniu do reporterskiego odtworzenia rzeczywistości, towarzyszy symboliczne ujęcie. Dzięki opisom występuje bogactwo obrazowania tworzącego określony-

prawa cywilizacji- miecz i pochodnia , odkrywcy, osadnicy, zwykli włóczędzy, obieżyświaty, awanturnicy handel, wyzysk podbitych ludów, chęć sławy opowiadanie II narratora żołnierze rzymscy, kupcy, poborcy podatków, prefekci, wierzyli w ideę misji cywilizacyjnej? Królestwo Brytanii podbój, opanowanie ziem Królestwa Brytanii, marzenie o awansie, korzyściach materialnych, rabunek, napad w celach rabunkowych, masowy mord na szeroką skalę Podobieństwo celów przyświecających odkrywcom nieznanych ziem i żołnierzom rzymskim dokonującym podboju Brytanii.

6. Obszary nad Tamizą w I w. n. e i u schyłku XIX wieku- porównaj sposób przedstawiania miejsc. Obszary nad Tamizą w I w. n. e Sposób przedstawiania XIX w Sposób przedstawiania było ciemno, koniec świata, morze ma odcień ołowiu, niebo zasnute chmurami jak dymem, mielizny, piaszczysta gleba, grzęzawiska, puszcze, dzicy, prawie żadnego pożywienia odpowiedniego dla cywilizowanego człowieka, nic do picia, prócz wody prosto z Tamizy, chłód, mgła, choroby, poczucie wygnania i zbliżającej się śmierci, śmierci czyhającej wszędzie, w powietrzu, wodzie, lesie, musieli tu mrzeć jak muchy, mokradła, puszcza, osacza go najprawdziwsza dzikość odludzia tętniąca w lasach, dżunglach i sercach pierwotnych ludzi, dziki świat, coś, co niepojęte i locus horridus- miejsce zagrażające człowiekowi, przerażające, rodzące poczucie alienacji- wyliczenia, powtórzenia, personifikacja śmierci, hiperbola, słownictwo związane ze śmiercią słowa klucze- dzikość, ciemność, śmierć Brzegi stały we mgle, ciemność okryła Gravesend a im dalej tym mrok robił się coraz gęstszy, aż stężał ponuro i zwisł nieruchomo nad największym i najpotężniejszym miastem na ziemi, mrok wzbierający nad szczytami wzniesień na zachodzie z każdą minutą stawał się coraz gęstszy jakby w odwecie za słoneczną iluminację, słońce zmieniło się w czerwoną, pozbawioną promiennej mocy oziębłą tarczę- tak jakby miało za chwilę zasnąć, śmiertelnie rażone dotykiem mroku, tereny ucywilizowane, miasto-potwór, zasnute mgłą i mrokiem, który pochłania coraz większe obszary określenia- gęstszy, stężał, wzbierając, stawał się coraz gęstszy, zmieniło się, jakby miało zasnąć, słownictwo nacechowane ujemnie- ponuro, śmiertelnie, złowieszczo , potwora , hiperbole, kontrast między światłem i ciemnością-

wstrętne, ciemność wiszącego ponuro nad miastem, legowisko miejskiego potwora wciąż odznaczało się złowieszczo na tle nieba, ponurym cieniem za dnia, migotliwym blaskiem w nocy miasto w którym ciemność zwycięża z jasnością, obraz apokaliptyczny, bezludny Podobne ujęcie przestrzeni jako rzeczywistości zagrażającej, wrogiej, tonącej w mrokach, I obraz- dzikość, dziewiczość, pierwotność; II bezosobowość miejskiego potwora, pogrążonego w mroku; to, co było i to, co jest obecnie.

7. Jaką funkcję pełnią pojawiające się na początku utworu inwersje czasowe dotyczące podróży w I w n. e i w XVI i XVIII w. oraz zestawienia obrazów ujścia Tamizy w I w n.e. i u schyłku XIX w. Funkcja inwersji czasowych - wprowadzają w temat- problem podbojów, kolonializmu europejskiego, jego początków, rozszerzają perspektywę czasową obejmując początki cywilizacji europejskiej-I w n.e, XVI w., XVIII w., i historię opowiedzianą przez Marlowa- XIX w.; zestawienie obrazów znad Tamizy w I w. i u schyłku XIX w. – sugeruje powtarzalność historii, istnienie w świecie obszarów ciemności. Utwór jawi się jako rzecz o cywilizacji europejskiej w ogóle, o jej istocie, charakterze, o tym jak się tworzyła, ku czemu zmierza, spojrzenie na cywilizację z perspektywy końca ( czas podsumowań ) XIX wieku- uogólnienie. **II PODRÓŻ MARLOWA PODRÓŻĄ DO KRESU........... Wprowadzenie: Podróż Marlowa- dwa ma podstawowe wymiary- poznanie świata- poszukiwanie prawdy o cywilizacji europejskiej, poznanie siebie.

1. Jak funkcjonuje w utworze Conrada kategoria miejsca, czy można odtworzyć mapę** podróży Marlowa, wypisz wszystkie określenia, dotyczące miejsc ważnych w podróży bohatera- wyciągnij wnioski z zestawienia. Mapa podróży Marlowa:
   • Gravesend -port u ujścia Tamizy-mrok, mgła Przypomniana podróż Marlowa
   1. Ocean Indyjski i Spokojny, morza chińskie
   2. Londyn- Fleet Street- ulica dziennikarzy;
   3. miasto, które przypomina bielony grobowiec ,
   4. przyczółek oznaczony na żółto w samym środku mapy, wybrzeże codziennie wyglądało identycznie jak gdybyśmy stali w miejscu - osady handlowe o nazwach Gran Bassam, Little Popo, kraina ciemności, olbrzymia, przepływająca przez nią rzeka przypominała na mapie gigantycznego węża, który zanurzał łeb w oceanie, wijąc się poprzez rozległy obszar i chowając koniec ogona gdzieś w głębi lądu, ujście wielkiej rzeki, pewna miejscowość znajdująca się trzydzieści mil w górę rzeki, dzicz, oblicze dżungli, tamten kraj, mroczna ściana lasu, grobowa kraina, nękana przez nędzne i chciwe upiory, jądro ciemności
   5. miasto grobów, ulica udekorowana niczym cmentarna aleja
      • droga ku jądru bezbrzeżnej ciemności

Miejsce podróży Postawy, stosunki międzyludzkie Preferowane wartości Sposób przedstawiania miejsca i ludzi analiza stylu Funkcja Bruksela przed wyjazdem do Kongo: -biura firmy Bruksela po powrocie z wyprawy do Kongo anonimowość, zbiurokratyzowanie, uprzedmiotowienie człowieka i relacji międzyludzkich, mechanizacja, bezduszność, obojętność, materializm, pośpiech, konsumpcjonizm, bezrefleksyjność, egoizm, niczym niepoparte samozadowolenie pieniądze kariera Wąska, opustoszała uliczka w głębokim cieniu; biura- martwa cisza, cichy jakby znajdował się w mieście umarłych, w powietrzu wyczuwało się coś złowieszczego - słownictwo nacechowane negatywnie, z kręgu semantycznego związanego ze śmiercią Wpływowy człowiek - dłonie kurczowo ściskające poręcze fotela, smętny asystent pełen rozpaczy i współczucia ,- krótkie realistyczne portrety ludzi pokazujące ich wtopienie w zbiurokratyzowany świat, zdeterminowanie; kobiety przypominające Parki, doktor udzielający przestrogi- stara trzymała na kolanach kota, miała brodawkę na policzku- dwie strażniczki wrót Ciemności robiące na drutach ciepły całun z czarnej wełny - zapowiedź złowieszczej drogi, złowieszczego losu- znają tajemnicę jądra ciemności- strzegą drogi do piekieł, podobnie jak Sybilla z Cumae/ Eneida /- Miejsce podejrzane, niejednoznaczne, kojarzące się z grobem pobielanym- Ew.Mateusza, symbolizującym mistyfikację, kłamstwo, oszustwo, miejsce śmierci duchowej ludzi skupionych na robieniu kariery, żyjących w zakłamaniu, odwołanie do legendarnego świata zmarłych -w Eneidzie w świecie tym sprawy są wyjaśniane, rozumiane, w Jądrze ciemności miejsce funkcjonuje jako przedsionek piekła, jego zapowiedź

bezpodstawnym przekonaniu spełniania cywilizacyjnej misji- oduczanie milionów ludzi ich ohydnych obyczajów , labirynt Miasto grobów-rozbiegani ludzie próbujący wydrzeć sobie parę groszy, pożerających podłe jedzenia, chłepcących niedobre piwo, snujących trywialne, głupie marzenia, intruzi, których wiedza o życiu jest irytująco sztuczna- nie wiedzą tego, co Marlow , pospolite jednostki zaprzątnięte własnymi sprawami i przekonane o własnym bezpieczeństwie, napuszone tępaki - podobni do mieszkańców Oranu z Dżumy A. Camus- dystans w przedstawianiu- słownictwo nacechowane emocjonalnie, duża frekwencja wartościujących epitetów Kongo: -droga do I stacji -I stacja żołnierze, okręt ostrzeliwujący brzeg i celnicy- symbole przemocy i łupiestwa ze strony Europejczyków, wyzysk, upokorzenie, odarcie z godności , bezwzględna eksploatacja człowieka- wyniszczeni przez głód, choroby, ciężką pracę- lasek śmierci, tworzenie podziałów wśród tubylców, spektakularne demonstrowanie władzy białych nad krajowcami, kolonizatorzy nie znają i nie chcą poznać zwyczajów pieniądze, władza, kariera porzucony kocioł, wagonik kolejki wąskotorowej wywrócony do góry nogami,, niczym padlina zwierzęcia, rozpadające się maszyny, stos rdzewiejących gwoździ, wąska szczelina wyglądająca jak ledwo widoczna blizna na twarzy wzgórza, wrzucono tam mnóstwo drenów, wszystkie były popękany, olbrzymi dół wykopany w zboczu przez kogoś w celu jakiego nie mogłem przeniknąć , detonacje, kłęby dymu, nieustanne bzyczenie much - obrazowanie podkreślające rozpad, chaos, niszczycielstwo, brak troski o środowisko i mienie, rumowisko wytworów cywilizacji- wiek żelazny / Owidiusz /?, wyraźne podobieństwo, nawiązanie- las w Kongo i las wergiliańskiego piekła , Istniejąca w utworze paralela do legendarnego świata podziemnego z eposu Wergiliusza skłania do głębszej konfrontacji utworów i prześledzenia zależności tematycznych między nimi: podróż Eneasza

-podróż do stacji centralnej -stacja centralna biały , który pilnuje porządku na drodze- nie ma drogi, ani porządku jedynie rozbój, dyrektor – nie dba o stan placówki, jest złym organizatorem, nie potrafi utrzymać porządku, władzę zapewnia mu końskie zdrowie, ludzie czują wobec niego respekt i niechęć, jest zdemoralizowany, niewrażliwy, egoistyczny, wygłasza czcze deklaracje- wszyscy wypełniają swe obowiązki perfekcyjnie , razem z siostrzeńcem zdolny do wszystkiego : Wszystko da się w tym kraju zrobić. Nikt tutaj ci nie zagrozi , chcą odsunąć Kurtza, który stanowi przeszkodę na drodze do ich kariery, dostosowani do warunków, dobrze czują się w otaczającym ich złu, dyrektor czuwa nad ciemnością, pielgrzymi- próżniactwo, myślą wyłącznie o kości słoniowej, czekają na dostawy, zaopatrzenie, absurdalne sytuacje- wyrób cegieł, prześladują tubylców, kłócą się między sobą, knują intrygi, za wszelką cenę chcą zrobić karierę, wyprawa odkrywcza karczowiska, chaszcze, chłodne jary, skaliste wzgórza zlane żarem i pokrywające puste połacie kraju, samotność bezludność całkowita, ani żywej duszy, nawet jednej chaty, ruiny domów z trawy, martwy tragarz, martwa cisza, odgłos bębnów- pustkowie - teren wymarły- szczegółowe opisy- funkcja epitetów, ironicznie przedstawia białego stróża porządku, stacja - cuchnący pas bagien, koślawy płot z sitowia, bramę stanowi załatana dziura, zbutwiały płot, woń bagien przedwiecznych, mroczna ściana lasu, hipopotam - gadzina ma czar chroniący przed śmiercią puszcza - jak jakaś niezwyciężona wielkość- zło czy prawda , pożar- ziemia się rozstąpiła, aby pozwolić mściwemu ogniowi, aby pochłonął wszystkie te śmiecie - obrazowanie infernalne, związane ze złem, rozkładem dyrektor, jego siostrzeniec- demoniczny charakter ich kreacji, - reprezentują zło w jego najbardziej nikczemnej postaci- plugawym gestem zdradziecko przyzywa przyczajoną śmierć, ukryte zło, najgłębszą ciemność, pielgrzymi - wychodzili ospale, szwendali się, banda - niechęć, ironia czarne sylwetki poruszały się niemrawo - cienie wergiliańskie tradycja wyobrażeń o piekle połączona z realistycznymi szczegółami własnych Dzięki wykorzystaniu różnorakich nawiązań, włączenie tekstu w dialog kulturowy dotyczący charakteru oraz roli cywilizacji europejskiej, polemika z Wergiliuszem, który głosił chwałę władczego Rzymu Podkreślenie dystansu narratora do kłamstw cywilizacji

3. Kresem podróży Marlowa, miejscem, do którego chce dotrzeć za wszelką cenę jest stacja Kurtza. Aby poznać sens wędrówki bohatera, należy dokładniej przyjrzeć się Kurtzowi, dlatego ustal:

• Jak budowana jest wiedza o Kurtzu przed spotkaniem z nim- kto i jak mówi o bohaterze, sporządź mapę mentalną przedstawiającą wizerunek postaci? Kurtz widziany oczami:
• księgowego – to agent pierwszej klasy, nadzwyczajny człowiek, kieruje b. ważną placówką handlową w centrum zagłębia kości słoniowej, wysyła więcej kości niż inni agenci razem wzięci, księgowy przewiduje szybki awans Kurtza,
• dyrektor chwali Kurtza jako najlepszego agenta, wyjątkowego człowieka, b. ważną osobę dla firmy, ale razem z siostrzeńcem chce się jego pozbyć , gdyż stoi on na przeszkodzie do ich kariery, ośmiesza jego idealistyczne podejście do rzeczywistości Każda stacja powinna być niczym światełko ku lepszemu jutru , powinna oczywiście spełniać funkcję centrum handlowego, lecz również zajmować się uczłowieczeniem, ulepszeniem i oświatą tubylców
• młody agent- według niego K. jest wzorem dla innych, przykładem człowieka idei, wszechstronnie utalentowanym - to prawdziwy fenomen, emisariusz miłosierdzia nauki i postępu, dla prowadzenia misji powierzonej nam przez Europę potrzebny był nam człowiek o wybitnej inteligencji i dużej wrażliwości na ludzkie nieszczęście, całkowicie oddany sprawie, wszyscy o tym mówią, niektórzy nawet piszą na ten temat , mówi o nim, że reprezentuje nowe, cnotliwe pokolenie pracowników firmy; Kurtz ujawnia się również jako autor obrazu przedstawiającego kobietę z przepaską na oczach i pochodnią w dłoni - Rosjanin- podkreśla wyjątkowość Kurtza ( pisał i recytował wiersze ), odkrywa jego sposób działania poza dobrem i złem - ten człowiek wzbogacił mi umysł, nie można go sądzić jak zwykłego człowieka, chciał mnie zastrzelić, twierdził, że ma na to ochotę , że ma prawo zabić kogo mu się żywnie podoba, nienawidził tego wszystkiego, a jednak nie mógł się stamtąd wyrwać, zapomniał o sobie,
• Narzeczona- przechowuje wyidealizowany portret bohatera był wybitnym człowiekiem o szlachetnej duszy, każdy jego czyn przepojony był dobrocią, dawał przykład
• Kuzyn Kurtza- przedstawia go jako wielkiego muzyka, który mógł odnieść wielki sukces
• Dziennikarz- widział w nim dobrego mówcę, który umiał zelektryzować pokaźne audytorium wszystko mogło być przedmiotem jego wiary, mógłby być przywódcą jakiejś ekstremistycznej partii Marlow - powtarzano mi w różnych odcieniach zazdrości, i podziwu, że zebrał, wymienił, na inne towary, wyłudził lub skradł więcej kości słoniowej niż wszyscy agenci , mówi o nim księżniczka z bajki, śpiąca księżniczka z bajki; ten Cień , niewyraźny jak wydobywające się z głębi ziemi opary , pełza na czworakach, ten Cień, to tułające się umęczone stworzenie - dwuznaczny, skomplikowany stosunek Marlowa- zafascynowany, wstrząśnięty, przerażony- mówi o nim jak o najgorszym wcieleniu zła i godnym pożałowania ludzkim cieniu, wielokrotnie tworzy poczucie nierealności jego istnienia, sugeruje, że jest istotą trudną do wyobrażenia w normalnym świecie, opinia Marlowa o Kurtzu ewoluuje wraz z kolejnymi etapami wyprawy.
• Jaki portret bohatera wyłania się z przytoczonych opinii, kim staje się Kurtz w puszczy i dlaczego? Kurtz jakiego poznajemy na początku to genialny, wszechstronnie wykształcony człowiek- niezwykle operatywny handlowiec, muzyk, malarz, dziennikarz, mówca, człowiek, który wyjechał, aby realizować misję cywilizacyjną, idealista- ucieleśnienie wszystkich najszczytniejszych ideałów cywilizacji europejskiej ( pół Anglik, pół Francuz w związku z tym jakaś kwintesencja Europy ). Na miejscu jednak okazuje się, że to zdziczały Europejczyk,

jechał w poczwórnym zaprzęgu pochodnią wraz potrząsając, Wśród triumfalnych okrzyków, boskiej czci pożądliwy, Tutaj są co za życia swych braci nienawidzili, rękę podnieśli na ojca, szalbierczo podeszli człowieka, co się w opiekę ich oddał, siedzieli zazdrośnie na skarbach. .......... w dóbr rządzeniu miary zapomnieli, Pozacierany w bycie ladajakim, kształt ich twym oczom i tu będzie ciemny, Na wieki tłuc się będą onym szlakiem.- Boska Komedia Dantego

4. Wykorzystując wnioski wynikające z zestawienia dotyczącego podróży Marlowa, znaczenie tytułu oraz wiedzę na temat postaci Kurtza, ustal jaką prawdę o cywilizacji europejskiej odkrywa Jądro ciemności Conrada?

• Hasło poprawy dzikich obyczajów i postępu, deklaracje o szlachetnych założeniach cywilizacyjnych, dążenie do zmniejszenia obszarów dzikości służą uzasadnieniu ideologicznemu ekspansji wielkich towarzystw handlowych i przemysłowych oraz egoistycznym interesom jednostek, historyczna doniosłość misji cywilizacyjnej zupełnie inaczej wygląda z perspektywy Kongo,
• Biorąc pod uwagę podobieństwo między kolonializmem rzymskim, belgijskim i angielskim można stwierdzić, że u źródeł cywilizacji leży morderstwo na wielką skalę,
• Chora cywilizacja europejska ucieka od siebie ( moralna dewastacja, upadek hierarchii )- szuka w konfrontacji z obszarami niecywilizowanymi samozadowolenia satysfakcji z tego jak daleko zaszła, jak bardzo różni się od dzikich obszarów, to samozadowolenie jest jednak złudne, gdyż dotyczy wyłącznie zewnętrznego charakteru postępu cywilizacyjnego, który ugruntowuje prawo do przemocy nad słabszymi,
• Postęp cywilizacyjny ujawnia swój zewnętrzny charakter, odnosi się do techniki, nie do człowieka, którego kondycja uwarunkowana jest cały czas instynktami; koło się zamyka od jądra ciemności ( z którego wyszliśmy ) do jądra ciemności ( które stworzyliśmy decydując się na ekspansję )- Twórcy i reprezentanci cywilizacji europejskiej w niewielkim stopniu interioryzują wskazywane przez nią wartości, fałsz kultury, hipokryzja cywilizacji i człowieka- hasła, szlachetne ideały zasłaniają barbarzyństwo i zdziczenie- Londyn, Bruksela Kongo leżą w ciemności.
• W warunkach ekstremalnych, niekorzystnych dla siebie, z dala od świata cywilizowanego, człowiek łatwo zrzuca płaszcz kultury , wychodzi z niego zwierzę- doświadczenie dziczy jest wyzwalaczem i odbiciem kryzysu kultury europejskiej i kryzysu człowieczeństwa - powrót Kurtza do stanu barbarzyństwa. Cała Europa złożyła się na Kurtza, zło nie jest wyłącznie udziałem jednostek zdegenerowanych. ( por. Polonistyka, styczeń 2003 ) MARLOW PRZYPIECZĘTOWUJE KŁAMSTWA CYWILIZACJI, POZWALAJĄC NA UTRWALENIE LEGENDY O KURTZU

III CZŁOWIEK WOBEC DZICZY - ZŁA

1. Sporządź mapę mentalną prezentującą różne postawy bohaterów wobec zła. Weź pod uwagę Kurtza, dyrektora i jego siostrzeńca, pielgrzymów, Rosjanina, narzeczoną Kurtza, Marlowa. Kurtz- ulega złu, słabości, staje się ucieleśnieniem zła w jego najstraszniejszych przejawach- pycha, pogarda dla człowieka, chciwość, gniew; fascynacja i nienawiść do siebie i tego, co go otacza, ale ostatecznie ma świadomość zła, osądza swoje uczestnictwo w nim – Zgroza. Dyrektor i jego siostrzeniec -pomnażają zło, czują się bezkarni wolni w rzeczywistości, w której rozluźnieniu ulegają wszelkie zasady i normy, nie podejmują odpowiedzialności za własne czyny, triumf zła pozwala im na realizację własnych ambicji i niecnych celów. Rosjanin - akceptuje zło upostaciowione w działaniach Kurtza, uważa go za wyjątkowego człowieka, który ma prawo działać poza dobrem i złem, fascynuje go osobowość Kurtza, jest typem niewolnika, konformisty, który w imię wielkości swojego pana dozwala mu na wszystko, brak umiejętności wartościowania, rozmycie zasad moralnych czynią z niego wyznawcę Kurtza Narzeczona Kurtza- odsunęła się od życia, aby strzec pamięci Kurtza, żyje w świecie mitów, wzniosłych ideałów, brak podejrzliwości wobec świata i człowieka, w których kryje się zło, nie zetknęła się ze złem?, nie wdychała woni zdechłego hipopotama , nie stawiała czoła ciemności, wybrała śmierć niewiedzy, nieludzka niewinność wynikająca z zupełnego odsunięcia się od życia, Marlow- piekielny wrzask odnajduje w bohaterze jakiś oddźwięk, zagląda w jądro ciemności , przez przykład Kurtza doświadcza jego koszmaru, ale stawia opór sile, która promieniuje z Kurtza i z dziczy , przeciwstawia się etycznemu nihilizmowi dzięki wewnętrznej sile. **Różne postawy wobec zła, podobnie jak w Dzumie A.Camus.

2. Unde malum ?- jaką odpowiedź na to pytanie daje Conrad?** Zło tkwi w człowieku, jest często ukryte; zła jest również dzika natura?

IV ODKRYWCZA PODRÓZ DO WŁASNEGO WNĘTRZA

1. Dlaczego zstępowali do podziemnego państwa, piekła bohaterowie literaccy Odys, Eneasz, Dante? Odys - schodzi do Hadesu, tam tylko może uzyskać wiedzę, która pozwoli mu na bezpieczny powrót do Itaki. Eneasz - chce poznać przyszłość własną i przyszłość narodu. Dante- jest człowiekiem zagubionym w gąszczu grzechu- ciemny las , bo mną owładła senność jakaś duża -bezwład woli; w życia wędrówce na połowie czasu , w Wielki Piątek, od tych, co śmiercią są starsi , poznając ich losy chce dowiedzieć się o istocie miłości, wiary, przezwycięża błędy przez poznanie skutków grzechu- katharsis, droga wewnętrznego doskonalenia się- PIEKŁO- SAMOŚWIADOMOŚĆ

2. Marlowa podróż do jądra ciemności można potraktować również jako podróż w głąb siebie, w głąb własnej duszy, własnego umysłu, na podstawie wskazanych fragmentów oraz całego tekstu ustal jakich odkryć dokonuje bohater, zwróć uwagę na sposób w jaki o nich mówi. / do pracy wykorzystano fragmenty, w których Marlow mówi o znaczeniu podróży dla niego samego / Podróż Marlowa bywa interpretowana jako studium zstąpienia do nieświadomości- droga do jądra ciemności, jako symboliczne przedstawienie ukrytej osobowości. Przestrzeń podróży jest przestrzenią labiryntową ( problem labiryntu może stać się zupełnie odrębnym kluczem

Parabola podróży przez nieograniczone obszary, na łasce kaprysów ślepych sił przyrody, nie była dla niego retorycznym zamyśleniem. Wiedział dobrze czym jest ludzka małość i wiedział, że ta małość zawiera w sobie szansę wielkości (...) Samotność żeglarza pośród obojętnego oceanu nie mogła oznaczać bezsensownego zabłąkania. Była próbą. Próbą sensu i ładu, które nosimy w sobie nie znając ich istoty. Z jednej strony nietrwała myśląca drobina- z drugiej ogrom, wieczny i obcy, chaotyczny na pozór, choć może podporządkowany jakiejś nieodgadnionej harmonii..., wobec którego trzeba być kimś, być sobą, żeby samemu nie rozpłynąć się w chaosie. J.J Szczepański o koncepcji świata i człowieka u Conrada Świat to przestrzeń niezrozumiała i tajemnicza, człowiek to drobina w ogromie świata, jego natura jest skażona złem i słabością, ale może się przeciwstawić temu, co go poniża, pozostając wiernym poczuciu obowiązku wobec siebie i innych- egzystencjalizm. Literatura XX wieku rozpoczyna się od „ Jądra ciemności” Conrada- ważność tekstu Conrada, wartość rozpoznania dotyczącego człowieka i cywilizacji przez niego tworzonej w perspektywie późniejszych wydarzeń historycznych oraz twórczości pisarzy takich jak Różewicz, Borowski i Grudziński.

• PROPONOWANY TEMAT PRACY STYLISTYCZNEJ: Człowiek wobec natury. Przedstaw problem, odwołując się do załączonych fragmentów oraz całego tekstu. Bibliografia: A. Chomiuk, Podróż do kresu pewnego doświadczenia, w: ,,Polonistyka", 1/ B. Koc ,Zdobywca w "Jądrze ciemności" Conrada, Polonistyka. - 1985, nr 1, s. 31-21, M.Komar, Piekło Conrada , Warszawa 1978, Z. Najder, Wstęp [w]: Wybór opowiadań, Wrocław 1973