Wyróżnia się następujące stadia tzw. życiorysu wyrazu:
1) „narodziny” wyrazu
2) okres adaptacyjny,
3) wchodzenie w obieg społeczny
(druga i trzecia faza współegzystują
4) okres pełnej stabilizacji (największa żywotność wyrazu – wiek dojrzały)
5) spadek żywotności, ograniczenie zakresu funkcjonowania,
6) okres obumierania, tj. schodzenie na peryferie języka, (wyrazy na emeryturze)
7) „zgon”, czyli przechodzenie wyrazu z zasobu słownictwa aktywnego do zasobu
słownictwa pasywnego, czyli do archiwum języka
Słowa, które wyzionęły ducha to Archaizmy
archaizmy to przeżytki językowe, starocie językowe, pamiątki przeszłości, relikty
językowe;
pamiątki po wcześniejszych etapach rozwojowych polszczyzny. To wyrazy, które
skostniały w języku w jakiejś formie lub w jakimś znaczeniu.
Archaizmy fonetyczne:
sierce, źrzódło, bida, jenerał – serce, źródło, bieda, generał
Archaizmy fleksyjne:
wilcy, ptaszkowie, niedźwiedziowie – wilki, ptaszki, niedźwiedzie
Archaizmy słowotwórcze:
morderz, tanecznica, zbrodzień – morderca, tancerka, zbrodniarz
Archaizmy leksykalne:
aeroplan – samolot, gzło – koszula, gędźba – muzyka
Archaizmy semantyczne:
Duch – oddech, tchnienie
rzeźba ‘rzeź, mord, zabijanie’ – ‘dzieło sztuki rzeźbiarskiej’
żyto ‘to, co do życia służy, wyżywienie, utrzymanie’ – ‘zboże’
Wskrzeszanie wyrazów:
Wyrazy mogą wracać do systemu języka
Archaizmy mogą się odradzać
Przyczyny wychodzenia wyrazów:
Przyczyny wewnątrzjęzykowe (związane z systemem języka, np. zanik liczby
podwójnej, zanikanie pewnych formantów, np. zbrodzień – zbrodniarz, kawlaec –
kawałek, zmiana wymowy)
