Język polski 1 klasa notatki, Notatki z Język polski

Pobierz Język polski 1 klasa notatki i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

ANTYK GRECKO-RZYMSKI

FUNDAMENTY KULTURY EUROPEJSKIEJ

Źródła kultury europejskiej tkwią w starożytności. Starożytność to okres w dziejach ludzkości trwający od pojawienia się pisma (czyli od IV tysiąclecia p.n.e.) do upadku Cesarstwa Rzymskiego. Niektórzy historycy uważają, że umowny koniec starożytności to rok 395, w którym nastąpił rozpad Cesarstwa Rzymskiego na Cesarstwo Wschodniorzymskie i Zachodniorzymskie. Większość historyków uważa jednak, że starożytność kończy ostateczny upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego w 476 roku. Czynniki, które w największym stopniu ukształtowały późniejszą kulturę europejską:  Cywilizacja antyczna, czyli dorobek starożytnych Greków i Rzymian  Biblia, która jest wytworem kultury żydowskiej, ale później stała się jeszcze źródłem chrześcijańskim Antyk grecko-rzymski i Biblia to dwa podstawowe źródła kultury europejskiej. Są one kluczami interpretacyjnymi do wielu dzieł sztuki, również tej współczesnej. Przez setki lat były i są nadal dla wielu artystów reprezentujących różne dziedziny sztuki źródłem: tematów, motywów, postaci, wzorców osobowych, gatunków literackich, symboli, związków frazeologicznych, systemów wartości … Bez znajomości kultury antycznej i Biblii wiele współczesnych tekstów literackich byłoby nieczytelnych. Zarówno w kulturze żydowskiej, a później chrześcijańskiej, jak i w kulturze Greków i Rzymian ogromną rolę odgrywała religia. Wpływała ona na wszystkie dziedziny życia. Święta religijne były jednocześnie świętami państwowymi. Odpowiadała ona na 3 fundamentalne pytania: skąd pochodzimy?, kim jesteśmy?, dokąd zmierzamy?. BIBLIA ANTYK GRECKO-RZYMSKI Monoteizm (wiara w jednego Boga) Politeizm (wiara w wielu bogów) Bóg jest istotą duchową i jest doskonały Bogowie byli antropomorfizowani (posiadali cechy ludzkie, zalety i wady) Bóg jest wieczny (nie ma ani początku, ani końca; był, jest i będzie) Bogowie byli nieśmiertelni (kiedyś się urodzili)

sposoby rozumienia i odczuwania świata. Nie można jednocześnie powiedzieć, czy tworzenie mitów jest czymś pożytecznym, czy złym (zależy to od okoliczności, w jakich powstaje mit lub od celów, jakim służy). Mitomania – skłonność do zmyślania, opowiadania fantastycznych, kłamliwych historii. MITOLOGIZACJA (MITYZACJA)– przekształcenie czegoś w mit, legendę, tworzenie mitu na temat kogoś lub czegoś. W antycznej Grecji obok religii ważną rolę w kształtowaniu światopoglądu ludzi odgrywała też filozofia. Filozofowie zajmowali się różnymi dziedzinami wiedzy, często byli nauczycielami. Słowo ,,filozofia” z języka greckiego oznacza ,,umiłowanie mądrości”. Pierwotnie więc filozofia obejmowała wszystkie nauki. Dopiero z biegiem czasu wyodrębniono ją jako osobną dziedzinę wiedzy, a jeszcze później podzielono na działy:  Ontologia – teoria bytu  Epistemologia – teoria poznania  Etyka – nauka o moralności  Aksjologia – teoria wartości  Estetyka – teoria sztuki, piękna FILOZOFIA– nauka zajmująca się ogólnymi rozważaniami na temat bytu ludzkiego i poglądami człowieka na świat. Przykładowe mity:  Mit o stworzeniu świata  Mit o pochodzeniu człowieka  Mit o Syzyfie  Mit o Apollo i Marsjaszu  Mit o Orfeuszu i Eurydyce  Mit o Dedalu i Ikarze  Mit o Penelopie i Odyseuszu  Mit o Demeter i Korze

FILOZOFIA ANTYCZNA

W starożytnej Grecji filozofia, obok religii, należała do najważniejszych czynników kształtujących światopogląd ludzi. Pierwotnie do filozofii zaliczano wszystkie nauki (filozofia z gr. Umiłowanie mądrości). Powstało wiele kierunków i szkół filozoficznych. Największy wpływ na umysłowość Greków wywarli:

1. SOFIŚCI- grupa wędrownych filozofów-nauczycieli, głoszących tzw. relatywizm sceptyczny. Człowiek nie może poznać prawdy o świcie, bo prawda obiektywna nie istnieje. Wszystkie ludzkie spostrzeżenia są względne. Każde stwierdzenie można uznać za prawdziwe, ale można je również obalić (zależy od punktu widzenia). Pojęcie dobra i zła jest również względne - to człowiek decyduje o tym, co jest dobre, a co złe. Sofizmat - wykręt słowny; twierdzenie, które jest fałszywe, ale jest tak sformułowane, że można je logicznie uzasadnić.
2. SOKRATES- uprawiał bezinteresowną działalność nauczycielską w Atenach. Najbardziej interesowały go aksjologia i etyka. Jako pierwszy wyżej ocenił wartości duchowe, głównie moralne, od dóbr materialnych. Człowiek powinien hołdować cnotom, czyli przestrzegać wszelkich zasad moralnych - tylko tak można być pożytecznym i szczęśliwym. Rozumienie zasad moralnych wymaga wiedzy (np. by być sprawiedliwym, człowiek musi wiedzieć, czym jest sprawiedliwość). Stąd powiedzenie: Wiem, że nic nie wiem - celem życia człowieka powinno być doskonalenie się moralne poprzez nieustanne zdobywanie wiedzy i służenie prawdzie. Nie pozostawił po sobie żadnych pism, jego poglądy znamy z dzieł jego uczniów, zwłaszcza Platona. Ateńczykom otwarcie wyrzucał ich wady. Dlatego oskarżono go o ateizm i deprawowanie młodzieży, i skazano na śmierć. Ironia sokratejska - uczenie rozumowanie poprzez zadawanie szeregu pytań ujmujących powierzchowność racji przeciwnika, wykazujących błędność jego myślenia.
3. PLATON- uczeń Sokratesa, twórca idealizmu obiektywnego. Każdy byt (wszystko, co istnieje w świecie), ma charakter dwoisty: składa się z idei i jej materialnego odbicia. Idee są wieczne i niezmienne, byty materialne natomiast ulegają przemijaniu, są zatem zmienne i przez to niedoskonałe. Dlatego idee są ważniejsze. Ciało człowieka jest materialnym odpowiednikiem duszy (idei). Nie należy więc ulegać ciału, bo jest niedoskonałe, ulega złu. Doskonalenie duchowe powinno być celem życia człowieka.
4. ARYSTOTELES- uczeń Platona, przypisuje mu się dokonanie podziału wiedzy na poszczególne dyscypliny, wyodrębnił też literaturę spośród innych dziedzin sztuki. Jest twórcą poetyki normatywnej - pierwszego systemu zasad dotyczących tworzenia literatury(,,Poetyka”). Podzielił literaturę na rodzaje i gatunki. Uważał, że literatura, podobnie jak inne dziedziny sztuki, jest naśladowaniem rzeczywistości (mimetyzmem). Może ono być: realistyczne (ukazywanie rzeczywistości takiej, jaką jest naprawdę) i

SOFIŚCI (^)  prawda obiektywna nie istnieje – wszystko jest względne  człowiek decyduje, co jest dobre albo złe  sofizmat; relatywizm sceptyczny SOKRATES (^)  hołdowanie cnotom jako sposób na szczęśliwe życie  ,,Wiem, ze nic nie wiem” – nieustanne samodoskonalenie  Ironia sokratejska PLATON (^)  Każdy byt ma charakter dwoisty – idea i jej materialne odbicie (idee ważniejsze)  Nie należy ulegać ciału, doskonalenie duchowe to cel życia człowieka ARYSTOTELES (^)  Poetyka normatywna (system zasad o tworzeniu literatury)  Mimetyzm STOICYZM (^)  Zło przychodzi do człowieka z zewnątrz  Należy zachować umiar i spokój, nie należy ulegać zachciankom EPIKUREIZM (^)  Istotą szczęścia jest zaspakajanie swoich pragnień  Carpe diem HEDONIZM (^)  Należy czerpać z życia jak najwięcej przyjemności SCEPTYCYZM (^)  Warto postępować zgodnie ze swoim rozsądkiem

PRÓBA REKONSTRUKCJI ŚWIATOPOGLADU GREKA NA

PODSTAWIE MITOLOGII

Według starożytnych Greków świat wyłonił się z chaosu. Chaos to otchłań posiadająca zarodki praświata. Uranos (Niebo) i Gaja (Ziemia) byli pierwszymi bóstwami. Wyłonili się oni właśnie z chaosu. Mitów o stworzeniu świata jest 8. Uranos strącił swoje potomstwo - tytanów, cyklopów i sturękich - do Tartaru (otchłań dla potępionych). Zbuntowali się przeciwko Uranosowi, na ich czele stanął Kronos. Z krwi Uranosa wyłoniły się 3 erynie - boginie zemsty. Kronos przejął władzę po ojcu, ożenił się z Reą (jedną ze swoich sióstr). Był bardziej okrutny od swojego ojca. Kronos połykał swoje dzieci w obawie podzielenia losu swego ojca. Rea uratowała jedno z nich - Zeusa (zamiast dziecka dała Kronosowi kamień). Został on wychowany przez nimfy na Krecie, karmiono go mlekiem kóz Amaltei. Kiedy Zeus dorósł, zabił ojca i odzyskał rodzeństwo. Nad poszczególnymi elementami świat dał władzę swoim braciom i siostrom. Sam był nadrzędnym bogiem.

Mit o Prometeuszu i stworzeniu człowieka

Prometeusz był jednym z tytanów. Ulepił człowieka z gliny i łez, tchnął w niego iskrę życia. Człowiek był bezradny, dlatego Prometeusz chciał dać mu ogień. Zeus się temu przeciwstawił, ale Prometeusz go nie słuchał. Prometeusz wykradł ogień z rydwany Słońca. Za to Prometeusz został przywiązany do skał Kaukazu i codziennie orzeł wyżerał mu wątrobę, która każdego dnia odrastała. Prometeusz jest uważany za dobroczyńcę ludzkości. Mit o Orfeuszu i Eurydyce Orfeusz był największym poetą ludzkości, którego muzyka uspokajała fale morskie i oswajała dzikie bestie. Kiedy jego ukochana żona zmarła, ukąszona przez węża, postanowił wyruszyć do krainy umarłych, by błagać o powrót Eurydyki na ziemię. Swoją muzyką wzruszył przewoźnika Charona, psa Cerbera i samego Hadesa. Ten pozwolił mu wyprowadzić żonę z podziemi, ale w trakcie rogi Orfeusz miał nie oglądać się za siebie. Złamał jednak ten warunek i tym samym utracił ukochaną na zawsze, co stało się źródłem jego ogromnej samotności i cierpienia. Mit opowiada o niezwykłej potędze sztuki i miłości. Mit o Heraklesie Herakles był synem królowej Alkmeny i Zeusa. Zazdrosna żona władcy Olimpu nienawidziła Heraklesa przez całe życie. Gdy był niemowlakiem, sprowadziła do jego kołyski 2 wielkie węże, które, dzięki swojej ogromnej sile, Herakles od razu zadusi. Później Hera zesłała na niego atak szaleństwa, pod wpływem którego zapisku ją żony i dzieci. Jego półton zatem czyn miało być 12 prac na rzecz króla Myken (,,12 prac Heraklesa”). W końcu ożenił się z królewną Dejanirą, która, aby zapewnić sobie wierność męża, podarowała mu koszulę wypraną w krwi centaura Nessosa. Był to podstęp, gdyż szata przywarła do ciała mężczyzny i zaczęła je palić. Dejanira Popełniła

Postacie i motywy mitologiczne bardzo często pojawiają się w literaturze i innych dziedzinach sztuki w późniejszych epokach. Są one bowiem uosobieniem odwiecznych marzeń i lęków człowieka, określonych postaw wobec życia oraz określonych wzorców osobowych.

REINTERPRETACJA MITÓW W POEZJI WSPÓŁCZESNEJ -

,,APOLLO I MARSJASZ” ZBIGNIEWA HERBERTA

Artyści nawiązują do tradycji, zwłaszcza do Biblii i mitologii grecko-rzymskiej, z różnych powodów, najczęściej jednak w celu aktualizacji pewnych postaw i wartości, w celu polemiki albo w celu reinterpretacji. REINTERPRETACJA- ponowna interpretacja, nowe odczytanie tekstu, dostrzeżenie w nim treści, których nikt wcześniej nie zauważył. Zbigniew Herbert ,,APOLLO I MARSJASZ” Utwór Zbigniewa Herberta jest oparty na aluzji literackiej do greckiego mitu o Apollo i Marsjasz. Zrozumienie utworu Herberta wymaga znajomości tego mitu. Autor dopisuje ciąg dalszy do tej mitycznej opowieści. Podmiot liryczny zwraca szczególną uwagę na zachowania bohaterów. Marsjasz głośno krzyczy, a Apollo, obrzydzony, czyści swoją harfę z krwi. Herbert nazywa Apolla ,,bogiem o nerwach z tworzyw sztucznych”, co oznacza, że ten nie odczuwa empatii i litości wobec Marsjasza. Krzyk Marsjasza oznacza ogromny ból. Został zaakcentowany:  fonetycznie - poprzez samogłoskę ,,A”  poprzez metaforę - ,,to samo A tylko głębsze, z dodatkiem rdzy” - stan agonii u Marsjasza, długo krzyczał, jest zachrypnięty  poprzez nagromadzenie turpizmów (elementy powodujące obrzydzenie) w opisie wyglądu Marsjasza Apollo patrząc z obrzydzeniem na Marsjasza ze stoickim spokojem czyści harfę. Apollo jest niezdolny do odczuwania empatii i litości wobec Marsjasza, ponieważ jest bogiem sztuki i ważne dla niego są tylko estetyka i piękno, nienawidzi brzydoty. W końcu jednak Apollo nie wytrzymuje krzyku i widoku Marsjasza – odchodzi z miejsca walki. Z placu boju zazwyczaj odchodzi pokonany. Określenie ,,Apolla” zwycięzcą jest więc ironiczne. Dla Apolla pomyślenie, że to Marsjasz zapoczątkuje nowy kierunek sztuki było przyznaniem się do porażki. Według Herberta sztuka nie może istnieć bez etyki. Sztuka powinna promować postawę altruizmu. Reinterpretacja mitu o Apollo i Marsjaszu jest dla Zbigniewa Herberta tylko pretekstem, by mówić o sztuce, o tym, jaka powinna ona być. Zdaniem poety sztuka nie może wyłącznie wyrażać piękna. Dla Apolla liczyła się tylko estetyka, dlatego właśnie przegrał. Według Herberta estetyka musi iść w parze z etyką. Sztuka powinna stać na straży pewnych wartości moralnych, powinna wpływać na postawy człowieka, uczyć go wrażliwości. Taką sztukę w wierszu uosabia Marsjasz, dlatego też cała przyroda staje po jego stronie.

,,ILIADA” I ,,ODYSEJA” HOMERA – NAJWYBITNIEJSZE

DZIEŁA EPIKI GRECKIEJ

Literaturę starożytnej Grecji otwierają dwa dzieła epickie - ,,Iliada” i ,,Odyseja” Homera. Ich wysoki poziom artystyczny świadczy o tym, że są to najstarsze znane nam dzisiaj dzieła literatury greckiej. Najprawdopodobniej istniały utwory wcześniejsze, które nie dochowały się do naszych czasów. Obydwa dzieła pochodzą z VIII w. p.n.e. ,,Iliada” jest starsza od ,,Odysei”. Bardzo niewiele wiemy o ich autorze. W nauce nowożytnej zrodziła się tzw. kwestia homerycka dotycząca autorstwa tych eposów. Niektórzy uczeni zakwestionowali istnienie Homera - założyli, że ,,Iliada” i ,,Odyseja” stworzone zostały przez wędrownych śpiewaków, tzw. aojdów. Większość jednak, opierając się głównie na analizie języka obydwu dzieł, uważa Homera za jedynego ich twórcę. Obydwa utwory tematycznie nawiązują do mitu o wojnie trojańskiej. Przedstawione w nich wydarzenia rozegrały się w latach pomiędzy 1400 - 1200 p.n.e. Początkowo uważano, że Troja w ogóle nie istniała, a historię wojny trojańskiej traktowano jako wytwór wyobraźni starożytnych Greków. W XIX wieku jednak niemiecki archeolog - amator, Heinrich Schliemann, opierając się wyłącznie na dziełach Homera, dokopał się do ruin Troi. Troja istniała zatem naprawdę i toczyła wojnę z Grekami. Według Homera przyczyną wybuchu wojny trojańskiej było porwanie żony króla Sparty, Menelaosa - pięknej Heleny, przez królewicza trojańskiego, Parysa (syna Priama). Kiedy Priam odmówił wydania Heleny na żądanie Greków, ci rozpoczęli wojnę, która trwała 10 lat. Homer, pisząc swoje dzieło, korzystał z tradycji ustnej - z pieśni aojdów. Sam był jednym z nich.

,,ILIADA”

,,Iliada” przedstawia ostatnie 50 dni z ostatniego roku wojny. Głównym motywem jest gniew jednego z przywódców greckich, Achillesa (heros o pół boskim pochodzeniu, syn bogini Tetydy, odporny na rany i ból na całym ciele oprócz pięty). Najstarszy syn króla Troi, Hektor, zabił przyjaciela Achillesa, Patroklosa. Dlatego właśnie Achilles wpadł w gniew i stanął do pojedynku z Hektorem - zabił go i zbezcześcił jego zwłoki. Achilles i Homer - silni, waleczni, odważni do szaleństwa, czasami okrutni (zwłaszcza Achilles), ale honorowi. W ,,Iliadzie” dominuje zatem tematyka batalistyczna i bohaterska.

,,ODYSEJA”

,,Odyseja” przedstawia tułaczkę Odyseusza, króla Itaki i męża Penelopy, wracającego z wojny trojańskiej. Był on jednym z wodzów greckich i naraził się na gniew bogów, szczególnie Posejdona. Przyczynił się do zagłady ich ulubionego miasta (zbudowanie konia trojańskiego było jego pomysłem), okaleczył też syn Posejdona, jednookiego cyklopa Polifema. Dlatego przez 10 lat musiał tułać się po morzu, zanim

TEATR I DRAMAT ANTYCZNY – GENEZA, SPECYFIKA,

PODSTWOWE GATUNKI I TWÓRCY

Teatr i dramat grecki mają genezę religijną. Źródłem dramatu antyczny były obrzędy ku czci boga winnej latorośli i całej odradzającej się przyrody - Dionizosa. Dionizje obchodzono 2 razy w roku. Na wiosnę Wielkie Dionizje, a Małe Dionizje

• na przełomie lat. Większość Greków żyła z uprawy winnej latorośli i produkcji wina. Dlatego tak bardzo zależało im na przychylności Dionizosa i dlatego święto ku jego czci obchodzono szczególne uroczystości. Organizowano uczty, różnego rodzaju występy artystyczne, konkursy. Obchody świąt rozpoczynała pieśń chóru chłopięcego, tzw. dytyramb (pieśń ku czci Dionizosa). Z biegiem czasu z chóru wyłonił się przewodnik zwany koryfeuszem, który prowadził dialog z chórem. Z biegiem czasu Grecy też zaczęli budować amfiteatry (teatry pod gołym niebem). Były one miejscami przeznaczonymi do publicznej prezentacji występów artystycznych. Budując amfiteatry wykorzystywali naturalne ukształtowanie terenu. Najczęściej budowano na zboczach, na planie koła lub półkola). Miejscem centralnym w amfiteatrze była orchestra(kolisty plac, na którym występował chór). Aktorzy występowali na podwyższeniu (proskenion). Aktorami mogli być tylko mężczyźni, zawsze występowali w maskach. Maska nie tylko pomaga w identyfikacji danej postaci, ale wzmacniała też głos. Aktorzy występowali na koturnach. Dramat grecki miał bardzo specyficzną budowę. Zaczynał się prologiem (zawiązanie akcji). Następnie był parodos (pierwsza pieśń chóru). Na przemian epeisodiony (partie dialogowe) i stasimony (pieśń chóru). Na końcu był exodos (ostatnia pieśń chóru, która stanowi komentarz do zakończonej akcji). Chór w dramacie greckim komentował akcję i wypowiadał prawdy o charakterze uniwersalnym. W jednym epejsodionie (w jednej scenie) mogą występować maksymalnie 3 aktorów. TRAGEDIA KOMEDIA Tragizm – kategoria estetyczna, której celem jest wzbudzenie w odbiorcy litości i współczucia. Starożytni rozumieli tragizm jako przedwczesne unicestwienie jakiejś wartości, np. życia. Źródłem tragizmu był konflikt tragiczny – sytuacja bez wyjścia, w której jakkolwiek by bohater nie postąpił, zawsze poniósł klęskę Komizm – kategoria estetyczna, której celem jest rozbawienie odbiorcy  Komizm postaci  Komizm sytuacyjny  Komizm językowy Styl wysoki Styl niski Kończy się katastrofą Kończy się szczęśliwie, happy endem

Do najwybitniejszych tragików greckich należeli Ajschylos, Sofokles i Eurypides. Najwybitniejszym komikiem był Arystofanes.

CECHY GATUNKOWE TRAGEDII GRECKIEJ NA

PRZYKŁADZIE ,,ANTYGONY” SOFOKLESA

,,Antygona” jest modelowym przykładem tragedii greckiej. Świadczy o tym budowa tekstu i sposób prowadzenia akcji. W prologu poznajemy bohaterów i dowiadujemy się o zakazie Kreona. Poszczególne partie dialogowe oddzielone są pieśniami chóru. Punkt kulminacyjny to pogrzebanie zwłok Polinejkesa przez Antygonę, czyli złamanie zakazu Kreona. Perypetiami są samobójstwa Hajmona i Eurydyki. W ,,Antygonie” nie występują sceny zbiorowe (max 3 osoby). Chór wypowiada prawdy o życiu i władzy.

Kreon i Antygona jako postacie tragiczne

Antygona ginie jako młoda dziewczyna i traci dwóch braci. Kreon stracił żonę i syna. Antygona nie miała wyboru - jeśli nie pochowała brata, naraziłaby się na gniew bogów. Kreon też nie miał wyboru - straciłby autorytet, jeżeli nie ukarał by Antygony. Główni bohaterowie popadają w konflikt. Znajdują się w sytuacji bez wyjścia. W momencie, w którym Antygona pochowała brata, przypieczętowała swoją śmierć. Kreon był w podobnie trudnej sytuacji. Postępując konsekwentnie, czyli zabijając Antygonę, traci żonę i syna. Gdyby uczynił wyjątek dla Antygony, narzeczonej swojego syna, straciłby autorytet. ,,Antygonę” Sofoklesa charakteryzuje poważny styl (styl wysoki) oraz brak komizmu.

TOPOS ,,NON OMNIS MORIAR” W LIRYCE HORACEGO

Horacy uchodzi za największego poetę rzymskiego. Tworzył w I w. p.n.e. Był synem wyzwolonego niewolnika. Talent poetycki Horacego jako pierwszy zauważył jego ojciec i dlatego zadbał on o jego wszechstronne wykształcenie. Horacy zostawił po sobie wielką spuściznę literacką, na którą składają się utwory liryczne i listy poetyckie. Największą sławę przyniosły mu ody i ,,List do Pizonów”. ,,List do Pizonów” jest traktatem poetyckim poświęconym literaturze. Biorąc więc pod uwagę temat jest zbliżony do ,,Poetyki” Arystotelesa. W odach Horacy poruszał różne tematy. W swoich przekonaniach światopoglądowych jako jeden z pierwszych łączył założenia filozofii stoickiej i epikurejskiej (tzw. postawa horacjańska). Nierzadko pisał również o własnej twórczości, to znaczy, że część jego utworów ma charakter autotematyczny.

,,Wybudowałem pomnik”

Utwór jest przykładem liryki bezpośredniej (podmiot mówi o sobie samym). Jest poetą. Wiele faktów z życia podmiotu lirycznego pokrywa się z faktami z życia Horacego. W tym utworze zatem można stwierdzić, że podmiot liryczny można utożsamić z autorem. Mówi o własnej twórczości, nazywa ją ,,pomnikiem trwalszym niż ze spiżu”. Pojawia się topos exegi monumentum, czyli motyw pomnika, który zapewnia artyście wieczną sławę (w przypadku Horacego to ,,pomnik ze słów - utworów”). Topos non omnis moriar (nie wszystek umrę) - autor jest przekonany, że jego twórczość da mu duchową nieśmiertelność. Człowiek przemija jako ciało, ale w sferze duchowej może być nieśmiertelny. Zależy to od tego, co pozostawi. Owoce jego życia mogą mu zapewnić miejsce w pamięci przyszłych pokoleń. Źródłem toposu non omnis moriar jest archetypu - odwieczne marzenie o nieśmiertelności. Pomnik ze słów ma być trwalszy niż pomnik ze spiżu.

BIBLIA

KANON - zbiór ksiąg Pisma Świętego napisanych pod wpływem natchnienia bożego i będących podstawą wiary (w przenośni kanon to wzór, podstawa, reguła artystyczna). Najstarszy znany nam kanon ksiąg biblijnych pochodzi z 180 r. n.e. (Kanon Muratoriego), ostateczny wykaz ksiąg Pisma Świętego uznawany przez kościół katolicki ustalono na soborze trydenckim (1545 - 1563). Księgi biblijne można podzielić tematycznie:  księgi historyczne - Księga Rodzaju. Księga Wyjścia, ewangelie, Dzieje Apostolskie …  księgi dydaktyczne (mądrościowe) - Księga Hioba, Księga Koheleta, Listy Apostolskie …  księgi prorockie - Księga Izajasza, Księga Jeremiasza, Apokalipsa… Autorstwo prawie każdej księgi biblijnej przypisuje się komuś innemu. Księgi składają się z rozdziałów, te z kolei dzielą się na wersety. WERSET - wyodrębniony graficznie fragment tekstu stanowiący całość znaczeniową i rytmiczno - intonacyjną (forma zapisu charakterystyczna dla Biblii i Koranu). Ze względu na znaczenie i siłę oddziaływania Biblii wielokrotnie tłumaczono ją na różne języki:  najstarszy przekład - Septuaginta (księgi Starego Testamentu), na język grecki, III/II w. p.n.e.  pierwszy przekład całej Biblii - Wulgata, św. Hieronim, na łacinę, IV w. n.e.  pierwszy przekład na język polski - Biblia Szaroszpatacka (Biblia królowej Zofii), XV w.  najlepszy przekład z okresu staropolskiego - Biblia Jakuba Wujka (1599 r.) Biblii nie należy odczytywać wyłącznie dosłownie - sens poszczególnych ksiąg jest często głęboko ukryty. Wiele tekstów posiada znaczenie metaforyczne., alegoryczne lub symboliczne.

ARCHETYPY I TOPOSY BIBLIJNE

Biblia, podobnie jak wszystkie antyczne mity, była i jest dla wielu ludzi źródłem wierzeń. Według szwajcarskiego naukowca, psychiatry i psychologa, Carla Gustava Junga, wszelkie wierzenia wyrażają archetypy. ARCHETYP - pradawne, odwieczne, stale marzenia i lęki ludzi, wzory postaw wobec życia, wyobrażenia o świecie, tworzące w tzw. podświadomości zbiorowej, a ujawniające się w wierzeniach i snach. Potocznie archetyp to pierwotny wzorzec, jest czymś niezmiennym, nie podlega przemianom historycznym. Jung dowodził istnienia archetypów w podświadomości zbiorowej (wspólnej wszystkim, ludziom danego kręgu kolektorowego) w oparciu o fakt występowania u ludzi i w działach, typowych i powtarzających się motywów (tzw. obrazów archetypowych). Archetypy ,,Księgi Rodzaju”:  biblijna opowieść o oddzieleniu światła od ciemności (światło - archetyp dobra, piękna i prawdy; ciemność - archetyp zła, brzydoty i fałszu)  opowieść o stworzeniu pięknego świata przez Boga w ciągu 6 dni wyłącznie za pomocą słowa (odwieczne marzenie człowieka o tym, że Bóg, którego on wierzy, jest wszechmocny i dobry)  opowieść o tym, że Bóg stworzył człowieka na obraz i podobieństwo swoje (odwieczne marzenie człowieka o tym, że tkwi w nim cząstka Boskiej doskonałości)  opowieść o wygnaniu pierwszych ludzi z raju (odwieczny lęk człowieka przed karą za sprzeciwienie się woli Bożej)  opowieść o potopie (odwieczny lęk człowieka przed zasłużoną karą) Archetypy występują również w literaturze pod postacią toposów. TOPOS - stały motyw literacki pojawiający się dziełach różnych epok i niezmieniający swoich znaczeń. Toposy w ,,Księdze Rodzaju”:  topos deus creator (motyw Boga stwórcy)  topos deus artifex (motyw Boga artysty)  topos raju (miejsca, w którym człowiek jest w pełni szczęśliwy)  topos homo viator/topos wędrówki (motyw wędrowca, tułacza, życia jako wędrówki - pierwsi ludzie po wygnaniu z raju, Izraelici uciekający z niewoli egipskiej). Niektóre toposy mają znaczenie symboliczne, są wieloznaczne - np. topos wędrówki. Życie ludzkie jako wędrówka:  poszukiwanie swojego miejsca w świecie,  poszukiwanie szczęścia, miłości,  poszukiwanie celu i sensu życia,  poszukiwanie prawdy o świecie i o sobie samym.