Język polski - barok - matura, Notatki z Język polski

Pobierz Język polski - barok - matura i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

Dostrzeżono, że filozofia renesansu jest nieprawdziwa i zbyt optymistyczna. Pojawiło się rozdarcie i

zwątpienie. Ludzie zauważyli, że świat wcale nie jest piękny, spokojny i harmonijny. Jest wręcz

przeciwnie – panuje niepewność, zmienność i przemijanie.

Epoka przeciwieństw – człowiek korzysta ze świata, ale jednocześnie zdaje sobie sprawę z jego

nietrwałości. Człowieka przyrównano do trzciny, która jest słaba, krucha i miotana porywami wichury.

Stąd wywodzi się motyw vanitas (łac. vanitas – marność) w barokowej poezji, skupiający się na

przemijaniu człowieka i świata.

W centrum zainteresowania ponownie znalazł się Bóg (teocentryzm). Wskutek tego u wielu ludzi

pojawiła się żarliwość religijna, często skutkująca nietolerancją wobec innych poglądów.

Kontrreformacja – powierzony jezuitom ruch zmierzający do reformy Kościoła, powierzony jezuitom.

Był reakcją na renesansową reformację zapoczątkowaną przez Marcina Lutra, skutkującą rozpadem

katolicyzmu.

Sarmatyzm w polskiej kulturze – przekonanie polskiej szlachty o pochodzeniu od starożytnego ludu

Sarmatów oraz o pozycji Polaków w Europie (walcząca z Tatarami i Turkami Polska miała być

przedmurzem chrześcijaństwa). Cechami charakterystycznymi sarmatyzmu były: duma narodowa,

przywiązanie do tradycji, patriotyzm, wystawność i gościnność. Niestety z biegiem czasu przerodziły

się one w megalomanię, niechęć do zmian, ksenofobię (czyli niechęć do cudzoziemców),

awanturnictwo, obżarstwo i pijaństwo, nietolerancję religijną i kłótliwość.

BAROK

PODSTAWOWE INFORMACJE

Barok przeciwstawił się renesansowemu optymizmowi oraz wierze w możliwości i rozwój człowieka,

dostrzegając ludzką nietrwałość i niepokojące przemiany świata. Ludzie epoki baroku odczuli, że

trudno jest znaleźć swoje miejsce w nietrwałym świecie. Walcząc z niepokojem, rozdarciem i

samotnością, albo oddawali się ulotnym ziemskim przyjemnościom, albo szukali drogi do Boga,

zwracając się, tak jak ludzie średniowiecza, ku głębokiej religijności.

Nazwa epoki pochodzi prawdopodobnie od portugalskiego terminu jubilerskiego barroco ,

oznaczającego perłę o nieregularnych kształtach.

Barok w Europie – od połowy XVI do połowy XVIII wieku.

W Polsce umowne ramy baroku to od 1584 r. – śmierć Jana Kochanowskiego do 1740 lub 1764 r. –

początek panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.

ŚWIATOPOGLĄD, POSTRZEGANIE BOGA I FILOZOFIA

SZTUKA BAROKU

W sztuce widać było sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu.

Dzieła prezentowały często głęboką religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.

Charakterystyczne dla barokowych obrazów stały się światłocień, krzywizny, symbolika i iluzjonizm.

Pojawiły się sceny alegoryczne, mistyczne i mitologiczne, pejzaże, portrety i martwe natury.

Rzeźby charakteryzowały się bogactwem szczegółów i kontrastem przedstawianych treści.

Pojawił się nowy styl w sztuce – rokoko. Cechował się bogactwem szczegółów, nadmierną wręcz

dekoracyjnością, asymetrią i swobodą kompozycji.

Twórcy, których należy pamiętać: Rembrandt, Rubens, Caravaggio.

Kompozytorzy: Johann Sebastian Bach, Antonio Vivaldi, Georg Friedrich Händel.

W baroku powstała opera.

NURTY W BAROKOWEJ POEZJI

Nurt metafizyczny , skupiający się na ukazaniu trudów egzystencji i wewnętrznych zmaganiach

człowieka w kwestii dobra i zła. Polskimi przedstawicielami poezji metafizycznej są Mikołaj Sęp-

Szarzyński oraz Sebastian Grabowiecki.

Dworski nurt literatury, którego przedstawicielami są Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski.

Nawiązywał do marinizmu czyli twórczości włoskiego poety Giambattisty Marina uważającego, że

poezja powinna zaskakiwać czytelnika. Twórcy na wzór zachodni starali się więc tworzyć niezwykłe,

zaskakujące i misternie skomponowane wiersze, które stanowiły rozrywkę dla bywalców dworów.

Poruszali głównie tematykę miłosną i metafizyczną.

Konceptyzm – pojęcie bliskie marinizmowi. W jego ramach twórcy dążyli do nieustannego

zadziwiania czytelnika dzięki oryginalnemu pomysłowi na treść i budowę utworu.

Nurt ziemiański, inaczej zwany sarmackim. Do jego głównych przedstawicieli należą Jan

Chryzostom Pasek oraz Wacław Potocki. Skupiali się oni na kulturze szlacheckiej i poruszali tematykę

taką jak codzienność, dylematy religijne, sprawy narodowe i kwestie obyczajowe.

"DO TRUPA"

Utwór opisuje nieszczęśliwą miłość do ukochanej. Podmiot liryczny porównuje siebie do trupa - złamane serce ze- stawia z umieraniem (Ty — strzałą śmierci, ja — strzałą miłości). Paradoksy i kontrasty zawarte w tym wierszu mają dowieść, że trup znajduje się w o wiele lepszej i korzystniejszej sytuacji niż człowiek żyjący, a nieszczęśliwie za- kochany. "Do trupa" zbudowany został na zasadzie antytezy. Celem tego zabiegu było wyeksponowanie barokowego podej- ścia do rzeczywistości, a szczególnie do "kwestii ostatecznych". Utwór Morsztyna jest przedstawicielem charakte- rystycznego dla baroku nurtu poezji metafizycznej, która podejmowała tematykę związaną z przemijaniem człowie- ka, a także kruchością i marnością wszelkiego istnienia. Warto zwrócić uwagę na użycie przez poetę motywu vanitas , który zawarty jest w adresacie monologu lirycznego, ty- tułowym trupie, który stanowi niezwykle czytelny symbol przemijania.

"NA KRZYŻYK NA PIERSIACH JEDNEJ PANNY"

Morsztyn opisując krzyżyk z ukrzyżowanym Chrystusem noszony przez piękną kobietę, wyznaje, że bardzo chętnie sam dałby się ukrzyżować, jeśli miałby spoczywać potem między dwiema tak ślicznymi piersiami. Widać tu wyraźnie, z jaką powagą ten libertyn traktował sprawy religii i wiary. Kontrowersyjne zestawienie religijności, świętości z erotyką i pożądaniem.

"NIESTATEK"

„Niestatek” o incipicie „Oczy są ogień, czoło jest zwierciadłem” to przykład utworu Jana Andrzeja Morsztyna, który przedstawia miłość jako niezobowiązującą grę, w której najważniejszy jest aspekt fizyczny, a nie głębokie uczucia. Wiersz wpisuje się w nurt poezji dworskiej ze względu na swoją frywolność i humorystyczne podejście do tematu romansu. Jego tematem jest zmienność uczuć. Utwór „Niestatek” ma formę żartobliwej fraszki. Poeta nie zastosował podziału na zwrotki, co oznacza, że wiersz ma budowę stychiczną. Przedstawienie 2 kontrastujących wizerunków ukochanej kobiety. Pierwszy wizerunek kobiety dotyczy czasu, kiedy relacje między parą układają się dobrze. Wtedy jest ona niesamowicie urodziwa i wygląda jak najpiękniejsza osoba na świecie. Pociąga mężczyznę i jest uznawana przez niego za atrakcyjną. Jej wizerunek jest wyidealizowany. Natomiast wizerunek kobiety w oczach mężczyzny, kiedy są ze sobą pokłóceni jest przesadnie szpetny. Takie porównania do straszydła świadczą o tym, że mężczyzna nie ma żadnych ciepłych uczuć wobec swojej kochanki. Ukochany opiewa ją tyko wtedy, kiedy nie sprawia mu kłopotów i jest podporządkowana.

"SONET IV (O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem)"

Sonet opowiada o bezustannej wojnie, którą jest życie każdego człowieka, wodzonego na pokuszenie. Utwór jest przykładem barokowego światopoglądu, porusza tematykę religijną. Sonet jest zapowiedzią postaci rycerza Chrystusowego, gotowego na walkę z zagrożeniami, które niesie rzeczywistość. Utwór należy do typowych dzieł epoki baroku, którą charakteryzowały przepych, kunszt poetycki, bogactwo środ- ków stylistycznych. W tekście pojawiają się przerzutnie, nadające dynamiki, budujące u czytelnika poczucie niepo- koju i zaskoczenia. Utwór rozpoczyna się od antytezy , czyli zestawienia ze sobą dwóch przeciwstawnych znaczenio- wo elementów. W sonecie jest to słowo „pokój”, występujące w pierwszym wersie, będące antytezą tytułowej „woj- ny”. Osoba mówiąca poszukuje siły do walki i inspiracji w Bogu, dla którego toczy bitwę ze złem. Wierność stwórcy jest najwyższą wartością w życiu podmiotu lirycznego, jej zachowanie stanowi sens jego starań. Wygraną w wojnie z grzechem nie jest zbawienie duszy po śmierci, ale wytrwałość, nieskładanie broni w przypadku trudności. Osoba mó- wiąca jest bezgranicznie wierna Bogu, zachowuje posłuszeństwo nie zważając na nagrody i zaszczyty. Podmiot lirycz- ny zdaje sobie sprawę, że Bóg ma zawsze rację, dlatego stosuje się do jego rozkazów, nawet jeśli ich nie rozumie. Tylko słuchanie woli Boga doprowadzi ludzkość do ostatecznego zwycięstwa nad szatanem, wprowadzającym chaos na ziemi.

"SONET V (O nietrwałej miłości rzeczy świata tego)"

Sonet ten to dzieło zdecydowanie wyróżniające się pośród sześciu liryków wchodzących w skład cyklu autorstwa Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego. Uwagę przykuwa przede wszystkim spokojny tok wypowiedzi podmiotu lirycznego oraz podjęty przezeń temat, którym jest miłość. Wiersz stanowi przykład liryki inwokacyjnej (o czym świadczy apostrofa zawarta w ostatnim dystychu). Nie jest jednak adresowany do ukochanej kobiety, lecz do Boga. „Sonet V” Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego ukazuje człowieka jako postać rozdartą między żądze ciała a pragnienia duszy. Doczesność związana z biologicznym aspektem ludzkiej egzystencji zawodzi, rozczarowuje i nierzadko rodzi cierpienie, a miłość rodząca się na jej gruncie przyjmuje podobne cechy. Zupełnie inaczej wygląda uczucie duchowe - miłość doskonała, gdyż zmierzająca do doskonałego Boga. Zwieńczeniem refleksji zawartej w utworze jest kończący go dystych: G dy Ciebie, wiecznej i prawej piękności / Samej nie widzi, celu swej miłości. Podmiot liryczne kieruje swe słowa do Boga, zwracając przy tym uwagę, że doskonałe, satysfakcjonujące duszę uczucie zawsze dąży do Stwórcy. LITERATURA BAROKU SONETY - Mikołaj Sęp Szarzyński SONET 4 zwrotki - 14 wersów Dwie pierwsze zwrotki po 4 wersy, mają charakter opisowy Trzecia i czwarta zwrotka po 3 wersy, mają charakter refleksyjny KONCEPTYZM I MARINIZM - Jan Andrzej Morsztyn