Język polski, egzamin maturalny, poziom podstawowy: zbiór zadań, Poradniki, Projekty, Badania z Język polski

Pobierz Język polski, egzamin maturalny, poziom podstawowy: zbiór zadań i więcej Poradniki, Projekty, Badania w PDF z Język polski tylko na Docsity!

EGZAMIN MATURALNY

JĘZYK POLSKI

ZBIÓR ZADAŃ

Materiały pomocnicze dla uczniów i nauczycieli

Centralna Komisja Egzaminacyjna

2015

EGZAMIN MATURALNY

JĘZYK POLSKI

Poziom podstawowy

ZBIÓR ZADAŃ

Materiały pomocnicze dla uczniów i nauczycieli

Centralna Komisja Egzaminacyjna

2015

Spis treści

• Wprowadzenie ...........................................................................................................................
• 1. Zadania sprawdzające odbiór tekstów nieliterackich i operacje na tekstach ........................
• 2. Komentarze i przykłady realizacji odpowiedzi ...................................................................
• 3. Zadania rozszerzonej odpowiedzi z przykładami realizacji ................................................
  • 3.1 Rozprawka problemowa ......................................................................................
  • 3.2 Rozprawka interpretacyjna ................................................................................
• 4. Zadania do egzaminu ustnego ............................................................................................
• 5. Wykaz umiejętności ogólnych i szczegółowych sprawdzanych zadaniami ......................

Wprowadzenie

Absolwenci szkół ponadgimnazjalnych obowiązkowo zdają egzamin maturalny z języka polskiego. Niektórzy spośród maturzystów wybierają ten przedmiot dodatkowo w formule rozszerzonej. Zatem Zbiór zadań z języka polskiego został przygotowany dla wszystkich uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy będą zdawać maturę oraz dla ich nauczycieli. Celem opracowania jest zaprezentowanie materiału ćwiczeniowego, który uczniom ułatwi ćwiczenie umiejętności sprawdzanych na maturze, a nauczycielom pomoże w procesie przygotowywania swoich wychowanków do egzaminu.

Opracowanie składa się z dwóch części. Pierwsza dotyczy egzaminu na poziomie podstawowym, druga na rozszerzonym. Część poświęcona egzaminowi na poziomie podstawowym składa się z pięciu części. Trzy z nich dotyczą pisemnego egzaminu maturalnego z języka polskiego, jeden rozdział zawiera przykłady zadań do części ustnej egzaminu. Ostatni rozdział to wykaz umiejętności ogólnych i szczegółowych sprawdzanych poszczególnymi zadaniami w obu częściach egzaminu.

Zbiór zawiera 167 zadań związanych z tekstami: literackimi, nieliterackimi, ikonicznymi oraz o charakterze językowym. Zakres treści i umiejętności sprawdzany zadaniami jest zgodny z zapisami w podstawie programowej języka polskiego dla II etapu edukacyjnego (szkoła podstawowa), III etapu edukacyjnego (gimnazjum) i IV (szkoła ponadgimnazjalna).

Zadania sprawdzające odbiór tekstów nieliterackich i operacje na tekstach stanowią wiązki poleceń odnoszących się do załączonych tekstów nieliterackich. Są to teksty publicystyczne, popularnonaukowe, polityczne – laudacja i przemówienie oraz recenzje. Do zadań 1 – 58 dołączone zostały przykłady poprawnych odpowiedzi oraz komentarze, ułatwiające rozwiązanie zadania. Komentarze i przykłady realizacji odpowiedzi do kolejnych zadań (59–

125. znajdują się w osobnym rozdziale. Taki układ pozwoli na wykorzystanie wiązek zadań zarówno jako ćwiczeń uczących i utrwalających kompetencje ucznia, jak i sprawdzających poziom opanowania umiejętności potrzebnych do rozwiązania części pierwszej arkusza na poziomie podstawowym.

Przykłady zadań rozszerzonej odpowiedzi – rozprawki problemowe związane z załączonymi tekstami epickimi lub fragmentami dramatu i rozprawki interpretacyjne dotyczące wiersza – zostały poprzedzone wskazówkami niezbędnymi do pracy z tekstem literackim. Do każdego zadania dołączono przykładowy konspekt wypracowania oraz wskazówki do rozwiązania zadania.

Zbiór przykładowych zadań sprawdzających umiejętność tworzenia wypowiedzi ustnej zawiera cztery polecenia związane z tekstami ikonicznymi oraz po pięć poleceń związanych z tekstami literackimi i z tekstami o języku.

Wyodrębniony w oddzielnym rozdziale wykaz wymagań egzaminacyjnych ma na celu zilustrowanie zakresu umiejętności i wiadomości sprawdzanych na egzaminie maturalnym z języka polskiego zgodnie z obowiązującą Podstawą programową.

W części poświęconej maturze z języka polskiego na poziomie rozszerzonym znajdują się dwa rozdziały. Pierwszy zawiera sześć przykładów wypowiedzi argumentacyjnych dotyczących tekstów teoretycznych. Prezentację przykładów poprzedza wprowadzenie, wyjaśniające, na czym polega realizacja wypowiedzi argumentacyjnej związanej z tekstem teoretycznym. Kolejne przykłady zadań na poziomie rozszerzonym to interpretacje porównawcze tekstów epickich, dramatycznych oraz lirycznych, poprzedzone wprowadzeniem charakteryzującym czynności interpretacyjne. W rozdziale drugim znajduje

1. Zadania sprawdzające odbiór tekstów nieliterackich i operacje na tekstach 7

1. Zadania sprawdzające odbiór tekstów nieliterackich

i operacje na tekstach

Niezbędnik zdającego – operacje tekstotwórcze

Przekształcanie tekstu i działania na tekście dotyczą różnych typów tych operacji.

1. Typy działań na tekście: - wyciąg, - wybór słów kluczowych i indeksowanie, - plan tekstu (twórczy i odtwórczy), - nicowanie tekstu, - streszczanie, - dekompozycja i gniazdowanie, - transformacje, - parafraza i trawestacja, - adiustacja i korekta. 2. Charakterystyka wybranych działań na tekście i ocena ich przydatności w przygotowaniach do egzaminu

2.1. Wyciąg (ekscerpt) – to wybrany ze względu na szczególną wartość fragment obszerniejszego tekstu; może on stanowić tzw. złotą myśl lub być częścią zbioru cytatów (np. „Słowa skrzydlate” Henryka Markiewicza i Andrzeja Romanowskiego). Polecenie testowe związane z tworzeniem wyciągów może wymagać od ucznia np. wyszukania w tekście nieliterackim cytatu, który ma walory literackie lub poetyckie i ma charakter sentencji.

2.2. Wybór słów kluczowych i indeksowanie – słowa kluczowe to słowa charakterystyczne dla danego autora lub wybranego tekstu (charakteryzują treść lub styl danego tekstu). W zadaniach egzaminacyjnych konieczność wyszukania słów kluczowych może być związana z umiejętnością określenia tematu (problematyki) tekstu, określenia właściwości kompozycyjnych (np. miejsc strategicznych w tekście) lub stylistycznych tekstu (np. dostrzeżenia kolokwializmów).

2.3. Plan tekstu – inaczej: szkic, zarys, układ. Plan może mieć charakter:

• twórczy : poprzedza powstanie tekstu (zwykle ma charakter roboczy, jest modyfikowany w czasie tworzenia tekstu),
• odtwórczy : przedstawienie istniejącego tekstu w sposób zwięzły (jest efektem analizy tekstu, jego przykładem może być spis treści). Plany tekstu mogą mieć charakter werbalny (są zbudowane ze zdań, „pełniejsze”) lub nominalny (stworzone z równoważników zdań, są „uboższe”, bardziej skondensowane). W praktyce egzaminacyjnej polecenie skonstruowania planu może badać umiejętności kompozycyjne (logiczne, twórcze) i analityczne (dekompozycyjne, interpretacyjne, np. odróżnianie informacji ogólnych od szczegółowych, istotnych od nieistotnych) uczniów. Konieczność konstruowania planu może sprawdzać także umiejętności językowe i stylistyczne ucznia (np. umiejętność dobierania właściwych pod względem gramatycznym i stylistycznym konstrukcji składniowych).

8 Egzamin maturalny. Język polski. Poziom podstawowy. Zbiór zadań

2.4. Nicowanie – tworzenie pytań, na które odpowiedzią są kolejne zdania tekstu; przenicowany tekst jest sekwencją pytań; może stanowić „plan w formie pytań”; pytania mogą mieć różny poziom szczegółowości (m.in. w zależności od objętości i charakteru tekstu). W praktyce egzaminacyjnej zadania związane z koniecznością nicowania tekstu są rzadko spotykane ze względu na potencjalne trudności w ocenie rozwiązań. Nicowanie tekstu w wiązkach zadań mogłoby być stosowane w odniesieniu do krótkich tekstów o charakterze informacyjnym.

2.5. Streszczanie – przekształcenie tekstu, które polega na znaczącym zmniejszeniu objętości tekstu przy równoczesnym zachowaniu jego sensu (głównej myśli). Streszczenie może dotyczyć różnych form wypowiedzi. Wykorzystywane jest w codziennej praktyce komunikacyjnej: streszcza się rozmowy, przeczytane artykuły, opowiadania o zdarzeniach, powieści, filmy itd. Streszczenie tekstu powinno charakteryzować się m.in.:

• informacyjnym charakterem,
• małym rozczłonkowaniem poziomym,
• brakiem rozczłonkowania pionowego,
• formą podawczą,
• funkcją praktyczną,
• określonym poziomem uogólnienia (głębokości),
• średnim poziomem konwencjonalizacji. Streszczenie może być tworzone metodą:
• skrótu,
• uogólniania,
• przekładu systemowego,
• opisu metatekstowego. Streszczenie powinno odpowiadać na następujące pytania, np.:
• o czym mowa w tekście,
• co mówi się w tekście na dany temat,
• jaka jest myśl przewodnia tekstu (lub jaka jest intencja tekstu). W zadaniach egzaminacyjnych streszczenie może być stosowane w odniesieniu do tekstów literackich lub nieliterackich. Polecenie do streszczenia musi jasno określać kryterium, które tworzone przez ucznia streszczenie musi spełniać (np. poziom ogólności, forma). Teksty nieliterackie przeznaczone do streszczenia muszą mieć wyraźnie określony problem, przejrzystą argumentację i być uporządkowane.

2.6. Dekompozycja – wydzielenie zdań elementarnych z obszerniejszego tekstu. Wydzielone zdania elementarne to zdania proste, które zawierają wyłącznie niezbędne informacje (elementarne sądy o czymś). Zadania egzaminacyjne wymagające dekompozycji mogą pojawić się w odniesieniu do krótkich fragmentów tekstu, które charakteryzują się dużą „gęstością” i wysokim stopniem skomplikowania. Odwrotnością dekompozycji jest kondensowanie tekstu. Polega ono na „operowaniu rozwiniętymi zdaniami, zawierającymi wiele składników skupionych przy jednym orzeczeniu czasownikowym”.

10 Egzamin maturalny. Język polski. Poziom podstawowy. Zbiór zadań

Tekst do zadań 1.-9.

Grzegorz Jankowicz Laudacja^1 dla Agnieszki Holland w czasie Gali Medalu Świętego Jerzego^2

Czcigodna Laureatko, Szanowna Kapituło, Drodzy Państwo, w jednym z wywiadów Agnieszka Holland opowiada o problemach, które towarzyszyły jej na początku pracy przy filmie Gorączka. […] Zdjęta niepokojem, pojechała na weekend do Andrzeja Wajdy, któremu zwierzyła się ze swych kłopotów: doszła do wniosku, że powinna zrezygnować z reżyserii i oddać mu film. W domu Wajdy – nad schodami prowadzącymi na górę – znajdował się ogromny żyrandol przyśrubowany do sufitu. W pewnej chwili rozległ się potworny huk. Reżyserka była przekonana, że jej córka – która bawiła się na górze – spadła ze schodów. Okazało się jednak, że na podłogę runął żyrandol. „Moim zdaniem – mówi Pani Agnieszka – nie miał prawa spaść [...]. Jestem pewna, że to siła mojej negatywnej energii go zrzuciła. I ten żyrandol mnie odblokował. Następnego dnia pojechałam na zdjęcia i już wiedziałam, co dalej robić”. Przytaczam tę anegdotę nie po to, by przestrzec Państwa przed potencjalnym zagrożeniem ze strony spadających z sufitu przedmiotów, lecz dlatego, że jest to opowieść o zmaganiu się z materią sztuki, o walce z tematem, któremu trzeba nadać formę […]. Każdy film Agnieszki Holland zaczyna się od zmagania z negatywną energią, każdy jej film jest walką z siłami, których źródła biją w skomplikowanej, nieciągłej, chaotycznej rzeczywistości. […] Każde z egzystencjalnych, historycznych i politycznych doświadczeń Agnieszka Holland przepracowywała z niezwykłą wnikliwością, wręcz analityczną czujnością, która widoczna jest w jej filmach. Do historycznych procesów i jednostkowych dramatów, do wielkich zagadnień politycznych i prywatnych zdarzeń – podchodzi zawsze z fundamentalnym założeniem: odpowiedzi znajdują się gdzie indziej, niż nam się zdaje, trzeba ich szukać nie w przewodnich ideach, którymi posługują się rewolucjoniści lub samozwańczy depozytariusze prawdy, nie wśród zjawisk, które tworzą fasadę naszego doświadczenia, lecz w sferze pośredniej, w trudno dostępnych szczelinach, które powstają w wyniku ścierania się ideologicznych mechanizmów i emocjonalnych impulsów. […] Agnieszka Holland pokazuje nam nie rozwiązanie tego problemu, lecz jego dramatyczne konsekwencje. Stawia diagnozę, kieruje naszą uwagę na owe niewygodne miejsca, dając zarazem do zrozumienia – tylko taki gest jest bowiem uczciwy – że każdy musi się uporać ze swym żyrandolem na własną rękę. W Gorączce pojawia się kapitalna scena, która od lat nie daje mi spokoju. Prowadzony przez sołdatów anarchista Gryziak (w tej roli Bogusław Linda) spotyka na leśnej drodze jadącego wozem Leona (Olgierd Łukaszewicz), przywódcę grupy bojowców, którzy próbują dokonać zamachu. Na widok żołnierzy Leon wpada w popłoch, boi się, że zostanie zdekonspirowany i pojmany. Gryziak podchodzi do wozu, prosi o papierosa, zapala go, uspokaja rewolucjonistę, a potem zwraca się w stronę żołnierzy krótkim: „Idziemy”. Leon komentuje to słowami: „Oto prawdziwie wolny człowiek”. Trudno byłoby przekonać kogokolwiek, że Gryziak to św. Jerzy i nie zamierzam Państwa do tego przekonywać. Święty czy nie-święty, Jerzy czy Gryziak, istotne jest jedno: w tej krótkiej scenie smok – polityki, historii, zniewolenia, ale też ideologicznego zaczadzenia – prowadzony jest przez Agnieszkę

(^1) Laudacja – mowa pochwalna obrazująca zalety danej osoby. (^2) Medal świętego Jerzego – honorowa nagroda przyznawana od 1993 przez „Tygodnik Powszechny” za

„zmagania ze złem” przypominające walkę patrona medalu ze smokiem. Wybitna reżyserka Agnieszka Holland została nagrodzona Medalem 15.06.2013 r.

1. Zadania sprawdzające odbiór tekstów nieliterackich i operacje na tekstach 11

Holland na postronku, choć sam nie zdaje sobie z tego sprawy. I choć później bohaterowie poniosą klęskę, ta scena otwiera szczelinę w murze, a – jak wiemy od klasyka – od przesmyku zaczyna się wolność.

Źródło: Grzegorz Jankowicz, Laudacja dla Agnieszki Holland w czasie Gali Medalu Świętego Jerzego , [w:] http://tygodnik.onet.pl/kultura/medal-swietego-jerzego-laudacja-dla-agnieszki-holland/2jprs, [dostęp w dniu 3.02.2015 r.].

Zadanie 1. W jaki sposób apostrofa rozpoczynająca laudację charakteryzuje stosunek mówcy do słuchaczy?

Przykłady poprawnej odpowiedzi Mówca

• Darzy słuchaczy wielkim szacunkiem.
• Dba o zachowanie właściwych, konwencjonalnych form.
• Różnicuje odbiorców: laureatka, Kapituła i inni zaproszeni.
• Poprzez użycie przymiotników „czcigodna”, „szanowna” i „drodzy” nadaje wypowiedzi emocjonalny ton (okazuje szacunek i serdeczność).
• Mówca wita słuchaczy, zachowując odpowiednią gradację.

Wskazówki do rozwiązania zadania Przypomnij sobie, co to jest apostrofa i jaką funkcję pełni ona w wypowiedziach. Zapoznaj się z przypisem dotyczącym laudacji – w jakim celu mówca może stosować apostrofy we wstępie laudacji? Zwróć uwagę na dobór rzeczowników oraz przymiotników w zwrotach rozpoczynających mowę. Zrób notatki na tekście, które pomogą ci w analizie zabiegów językowych. Pamiętaj, pytanie o sposób zawsze wymaga od ciebie udzielenia informacji o tym, jak to zostało zrobione (w tym wypadku skomponowane). Wygłaszanie mów to ważna umiejętność i doskonała okazja do ćwiczenia odwagi w stawaniu przed gronem słuchaczy. Mówienie do publiczności służy też ćwiczeniu emisji głosu.

Zadanie 2. Określ dwa zabiegi językowe będące przykładami przestrzegania etykiety językowej w zwracaniu się do Agnieszki Holland oraz mówienia o jej twórczości.

Przykłady poprawnej odpowiedzi

• bezpośredni zwrot: Czcigodna Laureatko
• forma Pani Agnieszka
• posłużenie się gradacją w charakterystyce zalet bohaterki – z niezwykłą wnikliwością, wręcz analityczną czujnością
• wartościujące słownictwo, np.: kapitalna scena

Wskazówki do rozwiązania zadania Etykieta, inaczej kurtuazja, to zbiór norm zachowania, zwyczajów i form (savoir-vivre’u) obowiązujący w danym środowisku lub sytuacji. Zwróć uwagę na bezpośredni zwrot mówcy do adresatki laudacji. W jaki sposób laudator mówi o Agnieszce Holland w akapicie pierwszym? Jakimi słowami charakteryzuje jej twórczość w akapitach drugim i trzecim? Zauważ, że polecenie wymaga podania dwóch zabiegów, chociaż w tekście jest ich więcej.

1. Zadania sprawdzające odbiór tekstów nieliterackich i operacje na tekstach 13

Zadanie 5. Połącz nazwę środka językowego z jego przykładem z tekstu.

Środek językowy Przykład z tekstu 1 wyliczenie A […] smok […] ideologicznego zaczadzenia – prowadzony jest przez Agnieszkę Holland na postronku. 2 metafora B Reżyserka była przekonana, że jej córka, która bawiła się na górze, spadła ze schodów. 3 przeciwstawienie C […] każdy jej film jest walką z siłami, których źródła biją w skomplikowanej, nieciągłej, chaotycznej rzeczywistości.

1. A/B/C/D/E
2. A/B/C/D/E
3. A/B/C/D/E

D Przytaczam tę anegdotę nie po to, by przestrzec […] przed potencjalnym zagrożeniem […] , lecz dlatego, że jest to opowieść o zmaganiu się z materią sztuki.

Poprawna odpowiedź

1. A/B/C/D 2. A/B/C/D 3. A/B/C/D

Wskazówki do rozwiązania zadania Przypomnij sobie, czym charakteryzują się środki językowe wymienione w tabeli. Określ środek językowy zastosowany w każdym z przykładów. Przyporządkuj odpowiedni przykład do nazwy środka językowego.

Zadanie 6. Zaznacz w tabeli znakiem X dwa słowa kluczowe dla tekstu laudacji i uzasadnij wybór.

Czy to jest słowo kluczowe?

Uzasadnienie

film

droga

wywiad

zmaganie

Przykłady poprawnej odpowiedzi Słowa kluczowe: film, zmaganie Uzasadnienie: np.: Słowa te określają problematykę laudacji (charakterystyka zmagania się laureatki z materią twórczą). Słowa te są najważniejsze dla zrozumienia sensu laudacji, ponieważ filmy laureatki powstają w wyniku zmagania się z materią twórczą. Słowa te wyjaśniają powód wygłoszenia mowy – otrzymanie wyróżnienia za filmy będące wynikiem zmagania się laureatki z materią twórczą.

14 Egzamin maturalny. Język polski. Poziom podstawowy. Zbiór zadań

Wskazówki do rozwiązania zadania Słowa kluczowe to wyrazy charakterystyczne dla danego tekstu, ponieważ często w nim występują, najpełniej oddają problematykę wypowiedzi, ułatwiają zrozumienie tekstu, wyjaśniają intencje autora. Zastanów się, które ze słów w tabeli są kluczowe dla przytoczonej laudacji. Wpisz uzasadnienie swojego wyboru w odpowiednim miejscu.

Zadanie 7. Wykonaj polecenia.

a) Podaj wyraz podstawowy dla rzeczownika depozytariusz****. b) W wyrazie reżyserka wskaż formant. c) Nazwij funkcję formantu - anie w rzeczowniku zmaganie****.

Poprawna odpowiedź a) depozyt b) reżyser-ka/ -ka c) określa nazwę czynności

Wskazówki do rozwiązania zadania Do rozwiązania zadania potrzebne są wiedza i umiejętności z gimnazjum. Przypomnij sobie, kiedy mówimy o wyrazie podstawowym, a kiedy o pochodnym, czym są temat słowotwórczy i formant, jakie funkcje pełnią formanty. Zanalizuj słowotwórczo wszystkie podane w zadaniu rzeczowniki i podaj rozwiązania.

Zadanie 8. Przekształć podane wypowiedzenia, aby a) w zdaniu dominowała funkcja informatywna: Stawia diagnozę, dając zarazem do zrozumienia, że każdy musi się uporać ze swym żyrandolem na własną rękę. b) podkreślony frazeologizm zastąpić sformułowaniem współczesnym: Zdjęta niepokojem, pojechała na weekend do Andrzeja Wajdy. c) zamienić mowę niezależną na zależną: Leon komentuje to słowami: „Oto prawdziwie wolny człowiek”.

Przykłady poprawnej odpowiedzi a) np.: Stawia diagnozę, dając zarazem do zrozumienia, że każdy musi sam zwalczyć własne obawy i lęki. b) np.: Ponieważ czuła niepokój (była zaniepokojona, martwiła się), pojechała na weekend do Andrzeja Wajdy. c) np.: Leon powiedział wtedy, że Gryziak zachował się jak człowiek o silnym poczuciu wolności (mający poczucie wolności).

16 Egzamin maturalny. Język polski. Poziom podstawowy. Zbiór zadań

Tekst do zadań 10.–17.

Piotr Sarzyński Budy ułudy

Jako naród jesteśmy ponoć szczerzy i prostolinijni. Tymczasem krajobraz polskich miast, miasteczek, przedmieść, a nawet wsi jest coraz bardziej przesiąknięty nieszczerością, udawactwem, podszywaniem się pod kogoś, a właściwie pod coś innego. […] Coraz liczniejsze są miejsca stworzone na wzór teatralnej scenografii: ważny jest efekt, gdy się patrzy z pewnej odległości. Oto katalog najczęściej stosowanych chwytów. Postarzanie. Zjawisko nie jest nowe; przypomnę wszelkie neostyle, po które masowo sięgano choćby na przełomie XIX i XX wieku. I robiono to niekiedy tak przekonująco, że wielu turystów odwiedzających dziś Poznań (nie wykluczam, że i część mieszkańców) jest przekonanych, że historia stojącego w centralnym punkcie miasta zamku ginie w odmętach odległej przeszłości. Tymczasem naprawdę liczy ona sobie nieco ponad sto lat. […] Co dziś postarzamy najchętniej? Na pewno kościoły. Wynika to z przekonania, że stare mury (choćby pozorowane) lepiej sprzyjają kontaktowi z Bogiem, niż nowoczesne formy architektoniczne. […] Chętnie podrabiamy też szlachetczyznę. Całkiem nieźle i wiarygodnie wypada to w kameralnej wersji kulinarnej, czyli wyrastających jak grzyby po deszczu przydrożnych karczmach, zajazdach, austeriach. Pełnych drewna, krytych słomą, niekiedy osmalonych dymem z komina. Słabiej udaje nam się postarzanie prywatnych domów, które z kolei mają udawać szlacheckie dworki. Z sarmackiej tradycji budowlanej przejęliśmy jedynie miłość do kolumn od strony ganku i niezrozumiałe przekonanie, że ich uzupełnieniem powinno być jak najwięcej elementów dekoracyjnych. To właściwie nie naśladowanie, nie twórcze przetworzenie, a nawet nie pastisz. To raczej żałosna karykatura. Odmładzanie. W pejzażu polskich miast, miasteczek i wsi najczęściej spotykamy się z […] formami estetycznego liftingu architektury. […] Nieudanymi. […] Odmładzanie bloków z wielkiej płyty, ich masowe docieplanie styropianem zawsze stanowi pokusę do folgowania ukrytym ambicjom malarskim prezesów spółdzielni mieszkaniowych. […] Niestety, u nas, zamiast precyzyjnej kuracji skalpelem, nakłada się dużo szminki, pudru i różu. […] Fasadowość. Trop tego rodzaju wizualnych oszustw prowadzi nas najczęściej w obręb rozlicznych Starych Miast. Na ryneczku lśni, aż oczy bolą. Kostka granitowa na placu. Drzewka w donicach, fikuśne ławeczki i stylizowane uliczne lampy. No i elewacje w konwencji landrynkowej – czyli każda w innym, śliczniutkim kolorku, zgodnie z osobliwą wiarą, że tak właśnie jest najbardziej historycznie. Ale wystarczy wejść w dowolną bramę, przejść się po podwórkach, by nagle cofnąć się do czasów głębokiego PRL-u i stanąć oko w oko z brudem, szarością, odpadającymi tynkami, biedagarażami i przybudówkami. […] Skąd się bierze ta masowa nieszczerość polskiej architektury ostatnich dziesięcioleci? W dużym stopniu to nadal efekt odreagowywania po peerelowskim modernizmie: szarym, choć niczego nieudającym. […] Architektura zaczęła walczyć o klienta metodami przejętymi z reklamy: zmyłką, budzeniem fascynacji i prymitywnych emocji, mglistą obietnicą.

Źródło: Piotr Sarzyński, Budy ułudy , [w:] „Polityka” nr 30, z dnia 27.04.2013 r.

1. Zadania sprawdzające odbiór tekstów nieliterackich i operacje na tekstach 17

Zadanie 10. Zaznacz w tabeli znakiem X cztery słowa kluczowe dla tekstu. Ułóż z nimi zdanie nawiązujące do problematyki całego tekstu.

Słowa Czy to jest słowo kluczowe? Zdanie architektura fascynacja nieszczerość bloki chwyty naśladowanie kolumny

Przykład poprawnej odpowiedzi

Słowa Czy to jest słowo kluczowe? Zdanie architektura X Współczesna architektura stosuje chwyty, które sprawiają, że jej cechą charakterystyczną jest nieudolne naśladownictwo i podszywanie się pod różne style.

fascynacja nieszczerość X bloki chwyty X naśladowanie X kolumny

Wskazówki do rozwiązania zadania Słowa kluczowe to powtarzające się w tekście wyrazy niezbędne dla właściwego odczytania i zrozumienia wymowy tekstu. Słowa te najpełniej charakteryzują intencje autora i problematykę wypowiedzi. Wśród podanych w tabeli wskaż słowa kluczowe dla tekstu Piotra Szarzyńskiego i wykorzystaj je w zdaniu zgodnie z poleceniem.

Zadanie 11. a) Przekształć tytuł artykułu tak, aby pozbawić go metaforyczności, lecz zachować jego znaczenie w kontekście całego tekstu.

b) Jaki stosunek autora do przedstawianego zjawiska wyraża tytuł tekstu? A. Pobłażliwość. B. Obojętność. C. Podziw. D. Ironię.

Przykład poprawnej odpowiedzi a) Budy ułudy np. Udawane piękno Efektowne rudery Budowlane miraże b) D (ironię)

Wskazówki do rozwiązania zadnia Przypomnij sobie, czym jest metafora i na czym polega istota związku składających się na nią słów. Jakimi wyrazami można zastąpić słowa tworzące tytuł artykułu, aby odzwierciedlały one jego problematykę wprost? Oceń, czy użycie metafory jako tytułu świadczy o obojętnym stosunku autora do opisanego w tekście zjawiska. Przekształć tytułu, zachowując jego sens w kontekście całego tekstu. Zdecyduj, jaką postawę autora tytuł wyraża.

1. Zadania sprawdzające odbiór tekstów nieliterackich i operacje na tekstach 19

Zadanie 13. a) Nazwij rodzaj wyrazu złożonego – wybierz i zaznacz odpowiedź A lub B, łącząc ją z uzasadnieniem 1–2.

Neologizm biedagaraż to przykład A. zestawienia,

ponieważ

1. powstał w wyniku połączenia dwóch wyrazów bez użycia formantu. B. zrostu, 2. powstał przez połączenie dwóch wyrazów za pomocą formantu -a-

b) Wyjaśnij znaczenie tego neologizmu w tekście.

Przykłady poprawnej odpowiedzi a) B 1

b) Biedagaraże, czyli wznoszone przez właścicieli samochodów z wszelkich dostępnych materiałów prowizoryczne budynki.

Wskazówki do rozwiązania zadania Do rozwiązania zadania będą ci potrzebne wiadomości i umiejętności z gimnazjum. Przypomnij sobie, jakie znasz rodzaje wyrazów złożonych? W jaki sposób wyrazy te są tworzone? Jakie wyrazy nazywamy neologizmami? Jaki może być związek między budową a znaczeniem wyrazu? Wiadomości o budowie i sposobie tworzenia zestawień i zrostów pomogą ci w rozwiązaniu pierwszej części zadania. Budowa wyrazu biedagaraż pomoże ci w rozpoznaniu jego znaczenia.

Zadanie 14. a) Wyjaśnij, na czym polega opisane przez autora artykułu zjawisko fasadowości polskiej architektury.

b) Wypisz użyte przez autora określenie, którym zastępuje on pojęcie fasadowości.

Przykłady poprawnych odpowiedzi a) Fasadowość polskiej architektury polega na stwarzaniu pozorów: dbaniu o piękno reprezentacyjnych centrów miast i miasteczek, a ukrywanie za nimi zaniedbania, biedy i brzydoty.

b) Wizualne oszustwo

Wskazówki do rozwiązania zadania Aby rozwiązać zadanie, przeczytaj ponownie przedostatni akapit tekstu. Pojawia się w nim pojęcie fasadowości. Jak opisuje autor to zjawisko? Co kryje się za fasadami polskich miast i miasteczek? Jakim wyrażeniem w związku z tym można zastąpić słowo fasadowość? Znajdź to wyrażenie w akapicie.

20 Egzamin maturalny. Język polski. Poziom podstawowy. Zbiór zadań

Zadanie 15. Wyrażoną w podanych zdaniach opinię autora przekształć na jedno wypowiedzenie w mowie zależnej. To właściwie nie naśladowanie, nie twórcze przetworzenie, a nawet nie pastisz. To raczej żałosna karykatura****.

Przykład poprawnej odpowiedzi Autor twierdzi, że to właściwie nie naśladowanie, nie twórcze przetworzenie, nawet nie pastisz, a raczej żałosna karykatura.

Wskazówki do rozwiązania zadania Do rozwiązania zadania będą ci potrzebne wiadomości zdobyte w gimnazjum. Przypomnij sobie, czym mowa niezależna różni się od zależnej. Wykorzystując te wiadomości, przekształć podane w zadaniu zdania Zawsze warto wiedzieć, jak parafrazować tekst. Ta umiejętność przydaje się zwłaszcza, kiedy trzeba napisać np. jego streszczenie (zarówno to linearne, jak i logiczne), ale i gdy dokonuje się korekty własnej wypowiedzi. Mową zależną można się posłużyć, jeśli referuje się cudze wypowiedzi, zaś niezależną, aby oddać charakter naturalnej rozmowy.

Zadanie 16. Przypisz każdemu sformułowaniu wskazującemu na spójność wypowiedzi funkcję, jaką pełni w tekście. Wpisz numer funkcji do tabeli.

Funkcja nr Sformułowanie Charakterystycznym chwytem jest także

Zamiast precyzyjnej kuracji skalpelem, nakłada się dużo szminki, pudru i różu.

Funkcje:

1. rozwinięcie wątku
2. podsumowanie wątku
3. wprowadzanie kolejnego wątku

Poprawna odpowiedź Funkcja nr Sformułowanie 3 Charakterystycznym chwytem jest także

2 Zamiast^ precyzyjnej^ kuracji^ skalpelem,^ nakłada^ się dużo szminki, pudru i różu.