Język polski- młoda polska matura, Notatki z Język polski

Pobierz Język polski- młoda polska matura i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

Powszechnie za początek epoki Młodej Polski przyjmuje się lata 90. XIX w. ( opublikowanie II serii Poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera), a jej koniec wyznacza rok 1918 (odzyskanie niepodległości przez Polskę). W Europe początek przypada na koniec XIX wieku, a na koniec początek XX wieku. Modernizm – Określenie Młodej Polski, Stosowana w nauce i krytyce zachodniej, ogólna nazwa nowoczesnych tendencji w literaturze, sztuce i architekturze. Fin de siècle – Koniec wieku, jeden z terminów określających tendencje w sztuce i literaturze. Neoromantyzm – Termin określający tendencje w literaturze, sztuce i muzyce. Występuje indywidualizm podobny do romantyzmu. Sztuka dla sztuki – Uwolnienie sztuki od celów użytkowych. Jedynym zadaniem artysty powinno być znalezienie właściwej formy artystycznej do wyrażenia siebie i subiektywnego widzenia świata. Ta przełomowa rola artysty zapoczątkowała rozwój sztuki nowoczesnej – modernistycznej. Chłopomania – Fascynacja wśród inteligencji młodopolskiej folklorem i codziennym życiem chłopów. Filister – Lekceważące określenie zwykłych ludzi używane przez młodopolskich artystów. Konflikt między artystami a filistrami - Filisterska postawa w życiu była zupełnie sprzeczna z postawą artystów, dla których słowa były najważniejszą, a natchnienie płynęło od Boga. Filistrowie w oczach artystów byli ludźmi bez ambicji i wyższych aspiracji, ograniczeni i niewrażliwi na doznania estetyczne. Nirwana – zaczerpnięta z buddyzmu pojęcie określające stan zapomnienia i spokoju, wyzbycia się wszelkich pragnień i namiętności oraz całkowitego uwolnienia się od cierpień towarzyszących ziemskiej egzystencji. Cyganeria, bohema – środowisko artystyczne, którego członkowie wspólnie tworzyli, bawili się i wyrażali sprzeciw wobec konwenansów. Katastrofizm – postawa światopoglądowa oraz zespół tendencji w kulturze wyrażająca przekonanie o kryzysie i nieuchronnym końcu cywilizacji europejskiej.

Nurty filozoficzne:  Nietzscheanizm – filozofia odrzucenia tradycyjnych wartości, kult jednostek stających ponad tłumem (nadczłowiek).  Schopenhaueryzm – pesymistyczne przekonanie, że świat znajduje się na skraju katastrofy. Filozofia zakładała, że ból istnienia można złagodzić przez wyzbycie się pragnień (nirwana). Koresponduje z dekadentyzmem.  Bergsonizm (intuicjonizm) – podkreśl rolę intuicji jako wyrazu zaufania siłom witalnym tkwiącym w człowieku w poznawaniu świata. Okres Młodej Polski nazywano również:  Modernizm (nowoczesność)  Neoromantyzm ( indywidualizm podobny do romantyzmu)  Dekadentyzm (schyłek, upadek)  Fin de siècle (koniec wieku)  Secesja (w odniesieniu do sztuki) Przełom modernistyczny przejawiał się głównie w sposób:  Zerwania z tradycją  Odejściem od realizmu  Powstania kultury masowej  Ukazaniu subiektywnego punktu widzenia artysty  Sztuki, która nie musiała być zrozumiała dla odbiorców Jak wyrażała się fascynacja Tatrami oraz kulturą góralską w Młodej Polsce i z czego wynikała? Wyrażano ją przede wszystkim poprzez twórczość. Artyści młodopolscy próbowali w różny sposób walczyć z nastrojami dekadenckimi. Jedną z takim możliwości stała się ucieczka w góry i próba odnalezienia spokoju i zagłuszenie niepokoju w ciszy tatrzańskich gór. Obcowanie z naturą stało się lekiem na niepokoje dekadenckie. Kierunki w sztuce

Deszcz Jesienny Leopolda Staffa (impresjonizm, symbolizm) I zwrotka Pojawia się obraz spersonifikowanych marzeń sennych. Noc nie dobiegła końca, ponieważ dalej panuje ciemność. Mary nocne ze smutkiem snują się po ziemi i bezskutecznie szukają swojego miejsca. Są symbolem rozpaczy i tęsknoty. II zwrotka Podmiot liryczny opowiada porzuceniu przez ważną dla niego osobę, ale udaje, że nie pamięta kim ona była dla niego. Czuje beznadzieje, bo mrok uniemożliwia bycie szczęśliwym. Osoba mówiąca nie potrafi odwzajemnić uczuć osobie, która chciała do pokochać. Wspomina dramatyczne wydarzenia, które są na świecie: śmierć, brak pomocy. Płacz i rozpacz są wszechobecne. III zwrotka Pojawia się motyw szatana, który idzie przez ogród. Zmienia w pustynie wszystko, niszczy cały świat, obserwuje cierpiących ludzi. Przeraziło to nawet samego szatana, który się rozpłakał. Wizerunek zasmuconego diabła dopełnia nastroju melancholii. Płacze nie tylko natura i człowiek, ale nawet istota zła, której nikt nie posądza o posiadanie uczuć. W utworze pojawia się tematyka żałobna. Rozpacz obecna na świecie ma charakter ostateczny, nadzieje na lepszą przyszłość zostały pogrzebane. Są to elementy filozofii Schopenhauera, który uznawał życie za pasmo cierpienia i porażek. Według tej koncepcji, wszystkie działania w celu zaspokojenia swoich potrzeb i ambicji skończą się upokorzeniem. Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smerczynach Jan Kasprowicz (impresjonizm, symbolizm) Na cykl składają się cztery ponumerowane sonety. Utwory zawarte w cyklu obrazują przemianę, jaka dokonała się w twórczości poety w tamtym okresie – jego odejście od naturalizmu oraz przełom modernistyczny. Cykl interpretuje się więc przez poetykę symbolizmu (dostrzeganie w jednym przedmiocie czy zjawisku wielu ukrytych znaczeń) i impresjonizmu (ukazywanie konkretnej, niepowtarzalnej chwili wraz z jej nastrojem, przekazywanie wrażeń zmysłowych – kolorów, zapachów, dźwięków – oraz doznań emocjonalnych). Tatrzańska przyroda stała się w cyklu punktem wyjścia do próby przeniknięcia tajemnicy istnienia. Powtarzające się motywy krzaku dzikiej róży i próchniejącej limby są kluczami do interpretacji przesłania całego cyklu. Róża jest symbolem doskonałości, życia, a powalona limba ukazuje nietrwałość i śmierć. Tło dla tego zestawienia stanowi opis majestatycznej natury. Sonet I poświęcony jest głównie krzakowi dzikiej róży. Wyraźnie rysuje się kontrast między krzakiem a resztą otoczenia: jest ono ogromne, przepastne i po trosze straszne, a krzak – mały i bezbronny. Epitet „krwawy”, oddający czerwień rośliny wprowadza do utworu ponury nastrój. Zwrotka druga wprowadza kolejne elementy, które tworzą ponury, niebezpieczny krajobraz, nieodpowiedni dla delikatnego krzaku. Istotne dla interpretacji jest zauważanie w utworze personifikacji krzaku. Dzięki temu możemy mówić o jego stanie emocjonalnym. Jest on zalękniony, szuka schronienia w obcym, nieprzyjaznym otoczeniu, lęka się burzy. W zwrotce czwartej pojawia się kolejny, ważny element krajobrazu – stara spróchniała limba. Jest ona jedynym towarzyszem krzaku w niebezpiecznym dla niego świecie. Jak dowiemy się

z kolejnych utworów cyklu, została zwalona przez burzę – tę burzę, której obawia się krzak. Limba jako ogromne drzewo górskie kojarzy się raczej z siłą, nie można powiedzieć, że krajobraz górski jest dla niej nieodpowiedni – tak, jak dla krzaku. Jednak została ona powalona przez burzę. Skoro ona przegrała, to czy krzak nie spotkanie to samo? Sonet II przedstawia krajobraz górski po wschodzie słońca. Zmienia się kolorystyka – elementy z poprzedniego sonetu (skały i las) zostają prześwietlone przez słońce. Zwrotka druga wprowadza kolejne dwa elementy przyrody: wodospad (siklawę) i mgłę, która przenosi „wzdychania” i „żale”. Chodzi oczywiście o wzdychania i żale krzaku dzikiej róży, który wśród otaczającej go przyrody nie czuje się bezpiecznie. Zwrotka trzecia przedstawia krzak, szukający schronienia wśród skał, czwarta – po raz kolejny limbę. Sonet III rozpoczynają wykrzyknienia, dynamizujące obraz. Wspominane już w sonecie III wzdychania i rozżalenia przenikają powietrze. Pojawiają się elementy przyrody ożywionej – zwierzęta górskie (kozice, ptak i świstak), przedstawione z rozmachem. Kozice swobodnie biegają po turniach, ptak jest wolny i szybuje w przestworzach – zwierzęta czują się w górach dobrze. Kontrastuje to z obrazem krzaku, który chowa się wśród skał. Utwór zamyka obraz limby. W sonecie IV sytuacja liryczna rozgrywa się wieczorem, cała przyroda zaczyna układać się do snu. Zmienia się również światło („W seledyn stroją się niebiosy”). Zmiany, które zachodzą w przyrodzie są niespokojne, pełne niepokoju („dziwne lęki”) z powodu nadciągającej burzy. Czuć zapach ziół, słychać dźwięki echa, które wydają się być dźwiękami nie z tego świata i „płyną po rosie.” Sonet IV kończy się nawiązaniem do leżącej, próchniejącej limby, powalonej przez burzę. Księga ubogich Jan Kasprowicz W utworze widoczny jest wpływ filozofii franciszkańskiej. Podmiot liryczny akceptuje każdy aspekt życia człowieka, jest człowiekiem dojrzałym, pełnym optymizmu. Śmierć jest natural- ną koleją rzeczy, życie każdej istoty musi mieć swój kres. W osobie mówiącej nie ma gniewu ani buntu, dorosła do akceptacji rzeczywistości, wraz z jej ciemnymi stronami. Przypomina to franciszkańską afirmację życia, czerpanie z niego radości, mimo cierpienia i bólu, które są z nim nierozerwalnie związane. Takie podejście do ludzkiej egzystencji zapewnia podmioto- wi lirycznemu spokój ducha, pomaga skupić myśli. Osoba mówiąca nie popada w zgorzknie- nie, ponieważ wie, że wszystko, co ją spotyka, jest potrzebne. Narrator staje się jednością z górami, żyje w spokoju i harmonii. Kowal Leopold Staff (symbolizm) Poeta nie zgadzał się z pesymistycznymi i katastroficznymi nastrojami, towarzyszącymi za- kończeniu wieku XIX. Podmiot liryczny, będący tytułowym kowalem, zajmuje się codzienną pracą w swoim zakładzie. Staff łączy w swoim utworze elementy kilku filozofii i idei. Osoba mówiąca przedstawia dynamiczny obraz ciężkiej pracy kowala. Podmiot liryczny podejmuje się nietypowego zadania, musi wykuć dla siebie serce. Twardy człowiek musi mieć nieznisz- czalne, stalowe serce, którego nie złamią żadne przeciwności losu. Kowal wyrzuca ze swojego wnętrza bezkształtną masę, w którą uderza młotem, aż osiągnie swój cel. Podmiot liryczny

inteligencję. Goście z miasta nie rozumieją wsi. Jej przedstawicieli lekceważą. Boją się ich. W swej ocenie posługują się stereotypami. Są bierni, nie wykazują inicjatywy. Z kolei chłopi nie ufają panom z miasta. Są porywczy i kłótliwi. Interesuje ich możliwość wzbogacenia się. Drugie przesłanie porusza problem gotowości polskiego społeczeństwa na powstanie. Zarówno chłopi, jak i przedstawicie inteligencji marzą o wolnej Polsce. Ich słowa świadczą o patriotyzmie. Za słowami nie idą czyny. Ich zapał jest słomiany. Porywają się na wielkie słowa. Kiedy przychodzi czas do wali wszyscy pozostają bierni. Wymowa ideowa utworu jest pesymistyczna. Polacy są skłóceni. Poszczególne warstwy nie mogą się porozumieć. Rządzi marazm i bierność. W takiej sytuacji nie ma dobrych warunków do wybuchu ogólnego powstania. Środki stylistyczne Definicja Funkcja EPITET - wyraz (przymiotnik, imiesłów, rzeczownik) określający rzeczownik, uwydatniający charakterystyczne cechy osób lub przedmiotów ·służy uwydatnieniu charakterystycznej cechy opisywanego przedmiotu, osoby, zjawiska PORÓWNANIE - zestawienie dwóch przedmiotów lub zjawisk ze względu na jakąś wspólną im cechę, która stanowi podstawę porównania ·zwrócenie uwagi na cechy i właściwości opisywanego zjawiska METAFORA – wyrażenie, w którego obrębie następuje zamierzona przemiana znaczeń składających się na nie słów ·upoetycznienie wypowiedzi; ·zespół wyrazów zyskujący specjalne, odmienne znaczenie od tego, które wynika z poszczególnych jego składników, np. morze gwiazd. ANAFORA – powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi · poetycka – koncentruje uwagę na tekście ; · homologiczna – przynosi każdorazowo ten sam materiał dźwiękowy PERSONIFIKACJA - przypisywanie przedmiotom martwym, pojęciom abstrakcyjnym, zjawiskom przyrody cech ludzkich tworzy zwykle rozwinięty obraz poetycki APOSTROFA - bezpośredni zwrot do osoby, bóstwa, uosobionego przedmiotu nadanie podniosłego, uroczystego tonu OKSYMORON – związek frazeologiczny obejmujący 2 opozycyjnie znaczeniowo podkreślenie znaczenia obrazu lub pojęcia

wyrazy PORÓWNANIE - zestawienie dwóch przedmiotów lub zjawisk ze względu na jakąś wspólną im cechę, która stanowi podstawę porównania zwrócenie uwagi na cechy i właściwości opisywanego zjawiska ONOMATOPEJA – imitowanie za pomocą dźwięków mowy rozmaitych, pozajęzykowych zjawisk akustycznych ·pozwala osiągnąć większą wyrazistość opisu; ·służy efektom brzmieniowym WYLICZENIE – polega na kolejnym wymienianiu i ewentualnym opisywaniu wszystkich składników pewnego, wskazanego w wypowiedzi zespołu ·podkreślenie oraz uwypuklenie wskazanego zdania lub wyrazu WYKRZYKNIENIE - krótkie zdanie wykrzyknikowe wtrącone w tok wypowiedzi ·wyraża bardzo silne emocje, zaangażowanie mówcy