Pobierz Językoznawstwo, metodologia badań literackich, notatki. i więcej Notatki w PDF z Metodologia badań tylko na Docsity!
Wyjaśnij pojęcia
- metodologia ogólna nauk – teoria metod naukowych stosowanych we wszystkich dziedzinach; metodologia ogólna zajmuje się analizą procesu naukowego 2. indukcja – typ rozumowania redukcyjnego określany jako wnioskowanie „od szczegółu do ogółu”, rozumowanie charakteryzujące się progresywnością składników i generalizacją wniosku. W szerszym znaczeniu metoda indukcji polegająca na dokonywaniu obserwacji i eksperymentów, wyprowadzaniu na tej podstawie uogólnień oraz formułowaniu hipotez i ich weryfikacji; tzw. zasada indukcji jest regułą pozwalającą na przejście od przypadków zaobserwowanych do twierdzeń ogólnych obejmujących także przypadki niezaobserwowane; prawomocność zasady indukcji jest kwestionowana przez niektórych logików i metodologów. 3. Dedukcja – rozumowanie (wnioskowanie), które posiada cechę niezawodności, tzn. od prawdziwych przesłanek prowadzi do prawdziwych wniosków dzięki zastosowaniu niezawodnej reguły wnioskowania (wnioskowanie); rozumowanie dedukcyjne stanowi zasadę konstruowania dedukcyjnego systemu; twierdzenie o dedukcji, jedno z podstawowych twierdzeń metalogiki, głoszące, że dla udowodnienia dowolnej implikacji wystarczy z poprzednika tej implikacji wydedukować jej następnik (wnioskowania reguły). W odróżnieniu od rozumowania indukcyjnego jest w całości zawarte wewnątrz swoich założeń, to znaczy nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć, lecz jest tylko prostym wyciąganiem wniosków. 4. Weryfikacja – metodol. procedura zmierzająca do rozstrzygnięcia czy dane zdanie jest prawdziwe, czy też fałszywe; w sensie log. weryfikacja danego zdania (twierdzenia, hipotezy) polega na wyprowadzeniu zeń jego log. następstw i badaniu ich prawdziwości; w naukach empirycznych mówi się zwykle o stopniu weryfikacji (potwierdzenia) hipotezy ze względu na przyjęte zdania podstawowe, czyli o jej weryfikacji częściowej, względnej (w odróżnieniu od weryfikacji absolutnej, tj. zupełnej); pewniejsze wyniki poznawcze daje metoda falsyfikacji; pot. sprawdzenie prawdziwości czegoś, stwierdzenie czyichś kwalifikacji. 5. falsyfikacja – odmiana jednego z rozumowań zwanego sprawdzaniem. Termin ten rozpowszechniony został za sprawą krytycznego racjonalizmu Karla Poppera i obecnie stanowi podstawę metody naukowej. Wnioskowanie falsyfikujące przebiega według schematu modus tollendo tollens: ◦ Teoria T implikuje jednostkowe zdarzenie obserwacyjne o. Zdarzenie obserwacyjne o nie zachodzi. Wniosek: Teoria T jest fałszywa (nieadekwatna). [(T → o) ^ ~o] → ~T 6. wyjaśnianie – obok sprawdzania, dowodzenia i wnioskowania – jest jednym z typów rozumowań. Polega na wskazaniu racji logicznej dla uznanego przez nas zdania. Celem jest odpowiedź na pytanie „Dlaczego tak jest? Szuka się związków między zdaniami uznanymi za prawdziwe, bez potrzeby
sprawdzania ich wartości logicznej. Jest to poszukiwanie związków logicznych między tym, co się wyjaśnia, a tym, co jest wyjaśniane.
- nauki nomotetyczne i idiograficzne – termin oznaczający metodol. typ nauk, które zajmują się formułowaniem praw nauki, a opis konkretnych zjawisk traktują wyłącznie jako przesłankę służącą formułowaniu i uzasadnianiu tych praw; przykładem tego typu nauk miały być przede wszystkim ścisłe nauki przyr., w odróżnieniu od nauk hist., zaliczanych do nauk idiograficznych; podział nauk na nauki idiograficzne i nauki nomotetyczne (zw. później także nomologicznymi) upowszechnił się w XX-wiecznej metodologii nauk w związku ze sporem idiografistów (idiografizm) z naturalistami (naturalizm, filoz. ) na temat metodol. odrębności humanistyki;
- podział logiczny – odział dychotomiczny; jest rozłączny i wyczerpujący; klasyfikacja jest podziałem logicznym, a typologia nie jest; podział logiczny danego pojęcia jest to układ przynajmniej dwóch pojęć względem niego podrzędnych i zarazem między sobą równorzędnych; układ pojęć „kobieta” i „mężczyzna” jest podziałem logicznym pojęcia „człowiek”, ponieważ dwa pierwsze pojęcia są podrzędne zakresowo względem trzeciego. Inaczej to wyrażając: każdy mężczyzna jest człowiekiem i każda kobieta jest człowiekiem, oraz zarazem nieprawda, że każdy człowiek jest mężczyzną i nieprawda, że każdy człowiek jest kobietą, jednocześnie żaden element nie jest jednocześnie mężczyzną i kobietą; aby podział logiczny był poprawny spełniać musi cztery warunki: warunek jednoznaczności, warunek ekonomiczności, warunek zupełności, warunek nasycenia 9. typologia – podział, który nie spełnia warunków podziału logicznego 10.paradygmat nauki – paradygmat składa się z ogólnych założeń teoretycznych, praw i technik ich stosowania, przyjmowanych przez członków danej społeczności naukowej; ustanawia standardy właściwej pracy w ramach nauki, którą on kieruje; koordynuje i kieruje rozwiązywaniem łamigłówek, któremu oddają się pracujące w jego ramach grupy uczonych 11.twardy rdzeń – pochodzi od Imre Lakatosa, wspólne idee, do których odnoszą się wspólne teorie; np. zasady dynamiki Newtona, gdzie w fizyce Newtona (programie badawczym) prawa te, jak sądził Lakatos, nie są poddawane falsyfikacji, gdyż stanowią twardy rdzeń programu
- pas ochronny – pochodzi od Imre Lakatosa, hipotezy robocze „zbudowane” wokół rdzenia programu badawczego, według Lakatosa uczeni zaangażowani w dany program badawczy będą starali się chronić jego rdzeń przed falsyfikacją za pomocą hipotez pomocniczych
- klasyfikacja – wielostopniowy podział logiczny **Teorie do opisania
- Główne założenia falsyfikacjonizmu Poppera** ◦ zasady racjonalności krytycyzmu przyjmują postać idei falsyfikowalności, testowalności czy obalalności
▪ obejmuje instrumentarium naukowe oraz techniczne sposoby odnoszenia się do praw paradygmatu do rzeczywistego świata. (paradygmat newtonowski w astronomii wymaga użycia różnych rodzajów teleskopów wraz z technikami wprowadzenia poprawek do zebranych danych przy ich użyciu) ▪ ogólne, metafizyczne zasady kierujące pracą w ramach paradygmatu (paradygmat newtonowski kierował się następującym założeniem: XIX wiek : “Cały świat fizyczny można wyjaśnić jako mechaniczny system działający pod wpływem równych sił operujących zgodnie z prawami ruchu Newtona” XVII wiek: “Próżnia nie istnieje i wszechświat fizyczny jest rodzajem ogromnego zegara, w którym wszystkie siły mają charakter pchnięć”) ◦ Kuhn twierdzi, że każdy paradygmat zawiera jakieś anomalie (np. anomalią w teorii Kopernika były pozorne rozmiary Wenus, a orbita Merkurego była anomalią w paradygmacie Newtona) i odrzuca wszelkie formy falsyfikacjonizmu. ◦ Reprezentant nauki formalnej winien być bezkrytyczny wobec paradygmatu, w ramach którego pracuje. Tylko dzięki temu potrafi skoncentrować wysiłki na formułowaniu szczegółowych konsekwencji paradygmatu i wykonywaniu ezoterycznej pracy, polegającej na badaniu głębi świata przyrody. ◦ Nawet jeśli nie istnieje całkowita wyraźna charakterystyka paradygmatu, pojedynczy uczeni uzyskują wiedzę o paradygmacie w procesie swej naukowej edukacji. Rozwiązując typowe problemy, wykonując typowe eksperymenty, a następnie prowadząc własne badania pod kierunkiem uczonego wyćwiczonego w stosowaniu danego paradygmatu, młody uczony zapoznaje się z metodami, technikami i wzorcami tego paradygmatu. ◦ Samo istnienie nierozwiązanych łamigłówek w danym paradygmacie nie wywołuje kryzysu. Kuhn twierdzi, że paradygmaty zawsze napotykają na trudności. Zawsze są anomalie. Anomalie stają się szczególnie kłopotliwe, gdy uderzają w same podstawy paradygmatu i uparcie wymykają się próbom ich usunięcia przez wspólnotę uczonych. ◦ Gdy paradygmat ulegnie osłabieniu i podważeniu do tego stopnia, że jego obrońcy tracą doń zaufanie, nadchodzi czas rewolucji. ◦ Kryzys pogłębia się gdy pojawi się paradygmat konkurencyjny - inny niż poprzedni, będzie z nim sprzeczny. ◦ Zmiana, jaka dokonuje się, gdy uczony porzuca jeden paradygmat na rzecz drugiego, który jest z nim niewspółmierny, Kuhn przedstawia jako raptowny przeskok. ◦ Rewolucja paradygmatów polega na porzuceniu jednego paradygmatu i przyjęciu nowego; zmiana ta dotyczy nie jednego naukowca, ale całej zainteresowanej wspólnoty naukowej.
3. teoria programów badawczych Lakatosha
◦ Dla Lakatosa to, co uważamy za „teorie” to w gruncie rzeczy zespoły teorii odwołujących się do wspólnych idei – twardego rdzenia (hard core) w terminologii Lakatosa. Owe zespoły teorii Lakatos nazwał programami badawczymi – uczeni zaangażowani w dany program badawczy będą starali się chronić jego rdzeń przed falsyfikacją za pomocą hipotez pomocniczych. Podczas gdy dla Poppera podejście takie dyskredytuje tworzone ad hoc hipotezy, Lakatos pokazuje, że budowanie pasa ochronnego hipotez roboczych wokół rdzenia programu badawczego nie zawsze jest czymś złym. Zamiast pytać, czy hipoteza jest prawdziwa czy fałszywa, Lakatos sugeruje, by rozważyć, czy program badawczy jest postępowy czy się degeneruje. Postępowy program badawczy rozpoznajemy po odkrywaniu przez niego nowych i zdumiewających faktów. Program, który się degeneruje przejawia się brakiem rozrostu, lub tym, że jego pas ochronny nie prowadzi do niczego nowego. ◦ Lakatos szedł tutaj za myślą Quine’a, że główną ideę każdej teorii można bronić przed atakami, kierując je przeciwko innym jej składnikom (holizm epistemologiczny). Tę trudność falsyfikacjonizmu dostrzegał również sam Popper. ◦ Falsyfikacjonizm przyjmował bowiem, że naukowcy tworzą teorie, a Natura ogranicza się do wyrażenia swego NIE w formie niespójności obserwacji. Według Poppera, podtrzymywanie teorii w sytuacji, gdy Natura je odrzuciła jest irracjonalne, a jednak Kuhn pokazał, że jest to dość powszechną praktyką. Według Lakatosa zaś nie jest tak, że my przedkładamy teorię, a Natura zgłasza swe weto; jest raczej tak, że przedkładamy całą gęstwinę teorii, a natura mówi <<to niespójne>>. Niespójność tę można usunąć nie zmieniając programu badawczego – można zostawić twardy rdzeń, a zmienić jedynie hipotezy pomocnicze. ◦ Jednym z przykładów jest historia zasad dynamiki Newtona. W fizyce Newtona (programie badawczym) prawa te, jak sądził Lakatos, nie są poddawane falsyfikacji, gdyż stanowią twardy rdzeń programu. W tym sensie program badawczy jest podobny do Kuhnowskiego paradygmatu. ◦ Lakatos był przekonany, że program badawczy zawiera zarówno reguły metodologiczne, które wskazują w jakich kierunkach nie prowadzić badań (Lakatos nazwał to heurystyką negatywną) jak i takie, które sugerują w jakim kierunku badania prowadzić (heurystyka pozytywna). ◦ Lakatos utrzymywał, że nie wszystkie zmiany hipotez pomocniczych (problem shifts) w obrębie systemu badawczego są równie dopuszczalne. Wierzył, że wartość zmian może być oceniana na podstawie ich zdolności do wyjaśniania obaleń i możliwości przewidywania nowych faktów. Jeśli tak jest, to zmiany takie są postępowe; jeśli nie, jeśli są po prostu ad hoc, należy określić je jako degenerujące. ◦ Co więcej, Lakatos wierzył, że jeśli program badawczy jest postępowy, wówczas rzeczą rozsądną jest zmieniać hipotezy pomocnicze, by mogły stawiać czoła anomaliom. Jeśli natomiast program badawczy jest degenerujący się, to napotyka on programy konkurencyjne i może być
- NASTĘPSTWO musi być co najmniej hipotezą, może być konstatacją (twierdzeniem)
- RACJA musi mieć większą niż następstwo zawartość informacyjną, nie może być zdaniem sfalsyfikowanym → kryteria wyjaśniania: ◦ I uznawanie lub nieuznawanie w punkcie wyjścia racji i następstwa ◦ WYJAŚNIANIE HIPOTETYCZNE: brak uznania prawdziwości racji i następstwa; czyli R i F są hipotezami bez wartości logicznej prawdy lub fałszu => ZI: R i F są zdaniami ogólnymi negatywnymi. ◦ WYJAŚNIANIE KONSTATACYJNO-HIPOTETYCZNE: uznanie prawdziwości następstwa i nieuznanie prawdziwości racji; R jest hipotezą, czyli nie znamy wartości logicznej prawda/fałsz, a N jest twierdzeniem, czyli ma wartość logiczną => ZI: R jest zdaniem ogólnym negatywnym, N jest zdaniem jednostkowym negatywnym ◦ wyjaśnianie KONSTATACYJNE: uznanie prawdziwości racji i następstwa R i N są twierdzeniami => ZI: R i N są zdaniami szczegółowymi lub zdaniami ogólnymi pozytywnymi **Porównaj
- Definiowanie terminów w nauce a wyrażeń językowych** ◦ definicja składa się z definiendum, definiensu i spójki definicyjnej ◦ definicje dzielą się na: równościowe, kontekstowe, wprost, sprawozdawcze, projektujące, regulujące, słownikowe, semantyczne ◦ w definiowaniu można popełnić następujące błędy: ▪ błędne koło – definiowane przez definiowany element
- bezpośrednie
- pośrednie ▪ ignotum per ignotum – nieznane przez nieznane ▪ sprzeczność definicji – definiendum i definiens się wykluczają ▪ nieadekwatność definicji – definiendum nadrzędne wobec definiensu ◦ „Nie istnieją metody budowania definicji projektujących lub regulujących. (...) Zadanie zbudowania definicji sprawozdawczej jest na ogół niełatwe, niekiedy wręcz niemożliwe. Przyczyną trudności jest nieostrość i niejasność zastanego sensu wyrażeń definiowanych.(...) Istotnym źródłem trudności jest wieloznaczność wyrażeń podlegających definiowaniu. (...) Wspomniane trudności powodują, że nie ma niezawodnych sposobów budowania definicji sprawozdawczych." ◦ metoda etymologiczna:
▪ Rozkładamy hasło na części składowe, z których powstał termin definiowany. ▪ Odnajdujemy sens każdej części, w języku, z którego ona pochodzi. ▪ Ze znaczeń wyróżnionych tworzymy sens całościowy. ◦ Metoda indukcyjna (sokratyczna) ▪ Rozpatrujemy wszystkie przypadki użycia danego terminu w przypadku sformułowania mocnego. Rozpatrujemy tylko pewną określoną część użyć danego terminu w przypadku sformułowania słabego. ▪ Znajdujemy cechy wspólne i odróżniające wyrażenie od innych wyrażeń. ▪ Na podstawie cech wspólnych budujemy wyrażenie. ◦ Metoda intuicyjna ▪ Przypominamy sobie co najmniej kilka sposobów użycia potocznego danego terminu. ▪ Dzielimy przypadki na drobne elementy i wyodrębniamy cechy, które charakteryzują przedmiot. ▪ Z cech budujemy definiens. ◦
2. Rozwój nauki w ujęciu Khuna i Lakatosa ◦ Imre Lakatos (ur. 9 listopada 1922 w Debreczynie, zm. 2 lutego 1974 w Londynie) – węgierski filozof matematyki i nauki. ◦ Thomas Kuhn (ur. 18 lipca 1922 w Cincinnati, zm. 17 czerwca 1996 w Cambridge) – amerykański fizyk, historyk i filozof nauki, twórca pojęcia paradygmatu naukowego. ◦ Lakatos i Kuhn oferują dwa różne kryteria odróżniania nauki od nie-nauki lub pseudonauki. Wywołało to dyskusję między racjonalizmem i relatywizmem ▪ racjonalizm - skrajny racjonalista twierdzi, że istnieje jedno, ponadczasowe i uniwersalne kryterium, za pomocą którego można ocenić względną wartość konkurencyjnych teorii; istotą tego kryterium jest jego uniwersalność i ahistoryczność - racjonalny uczony odrzuci teorie, które nie spełniają tego kryterium - Typowy racjonalista wierzy, że teorie spełniające wymogi uniwersalnego kryterium są prawdziwe lub są prawdopodobnie czy w przybliżeniu prawdziwe. Tylko te teorie są naukowe, które przejdą szczęśliwie przez sprawdzian ustanawiany przez uniwersalne kryterium naukowości. - Lakatosa podejście do filozofii nauki było próbą wypracowania kompromisu między falsyfikacjonizmem Poppera a teorią rewolucji naukowych głoszoną przez Kuhna. Teoria Poppera wymaga, by naukowcy zarzucali swe teorie, gdy tylko napotkają na obserwacje,
- Relatywista twierdzi, że nie istnieje żadna unikalna kategoria — „nauka" — która byłaby istotnie wyższa od jakichkolwiek innych form wiedzy, choć zgadza się, że jednostki lub społeczności nadają dużą rangę temu, co zazwyczaj nazywa się nauką. Jeżeli „nauka" (relatywista ma skłonność do posługiwania się w takich sytuacjach cudzysłowem) jest wysoce poważana w naszym społeczeństwie, to zjawisko to można zrozumieć poddając analizie nasze społeczeństwo, a nie istotę nauki.
- W ujęciu Khuna dzieje nauki dzielą się na: pre-nauka - nauka normalna - kryzys - rewolucja - nowa nauka normalna - nowy kryzys
- Niezorganizowana i zróżnicowana działalność poprzedzająca powstanie nauki nabiera ostatecznie struktury i kierunku wówczas, gdy wspólnota naukowa przyjmuje jeden wspólny PARADYGMAT. Paradygmat składa się z ogólnych założeń teoretycznych, praw i technik ich stosowania, przyjmowanych przez członków danej społeczności naukowej.
- Nauka normalna – “normalni” uczeni formułują i rozwijają paradygmat, starając się wyjaśnić zachowanie pewnych aspektów realnego świata, poznawanego dzięki eksperymentom. W trakcie tych czynności nieuchronnie natykają się na trudności i falsyfikacje. Do nauki normalnej można zaliczyć chemię analityczną, mechanikę Newtona, optykę falową.
- Kryzys – jeżeli trudności wymykają się spod kontroli, rozwija się kryzys. Kryzys ulega rozwiązaniu, gdy pojawi się całkowicie nowy paradygmat, który przyciąga ku sobie coraz większą ilość uczonych, dopóki problematyczny paradygmat nie zostanie całkowicie porzucony. Zmiana ta jest rewolucją naukową. Utworzony nowy paradygmat, pełen nowych obietnic i pozbawiony widocznych nieprzekraczających trudności, przejmuje kierownictwo nad normalną działalnością naukową, dopóki on również nie popadnie w poważne trudności i nie dojdzie do nowego kryzysu i nowej rewolucyjnej przemiany. 3. Różnice między 4 głównymi paradygmatami nauki w XX wieku według Bobrowskiego ◦ 1. Paradygmat indukcjonistyczny – indukcjonizm ▪ Dominujący w II poł. XIX w. oraz w I poł. XX w. ▪ Głównym zadaniem jest nieustanne dochodzenie od faktów i zdań bardziej szczegółowych do uogólnień ▪ Podstawą paradygmatu są zdania obserwacyjne ▪ Wg indukcjonistów, do sformułowania zdania ogólnego potrzeba wiele obserwacji. Jeśli wszystkie zdania zawierać będą treść zasadniczą i różnić będą się tylko okolicznikami miejsca i czasu, to ta zasadnicza treść może zostać uznana za ogólne zdanie potwierdzone ▪ Zbiór zdań potwierdzonych nazwać można nauką ◦ 2. Paradygmat weryfikacjonistyczny – weryfikacjonizm
▪ Upowszechniony w okresie międzywojennym ▪ Wywodzi się od filozofów skupionych w tzw. Kole Wiedeńskim ▪ Odwrotność indukcjonizmu ▪ Weryfikowanie zdań ogólnych, zdaniami szczegółowymi ▪ Jednostkowe zdania obserwacyjne mogą powstać tylko w ramach pewnej teorii zbudowanej ze zdań ogólnych ▪ Np. do stwierdzenia czy zdanie „ten stół jest prostokątny” jest prawdziwe, należy dysponować teoriami „stołowości” oraz „prostokątności” ▪ Gdy wiele prób sprawdzających zdanie ogólne nie napotka zdania szczegółowego, które byłoby sprzeczne ze zdaniem ogólnym, wtedy staje się ono zdaniem ogólnym potwierdzonym ◦ 3. Paradygmat falsyfikacjonistyczny – falsyfikacjonizm ▪ Ukształtował się w nauce po II wojnie światowej ▪ Źródłem paradygmatu jest teoria nauki Karla Poppera ▪ Akceptuje indukcjonizm, lecz sprzeciwia się weryfikacjonizmowi ▪ Wg Poppera hipotezy ogólnej nie można potwierdzić zdaniami szczegółowymi ▪ Szukanie faktów sprzecznych z hipotezą ▪ Nauką jest zbiór hipotez obowiązujących, dopóki nie znajdzie się faktów sprzecznych z tą hipotezą ▪ W przypadku znalezienia faktów sprzecznych, należy hipotezę odrzucić lub zastąpić nową hipotezą ▪ Nowa hipoteza powinna być ogólniejsza, czyli bardziej podatna na falsyfikowanie ◦ 4. Paradygmat postmodernistyczny – postmodernizm ▪ Twórcą koncepcji jest Paul Feyerabend ▪ Źródłem tzw. anarchistyczna koncepcja wiedzy ▪ „Skoro nauka nie jest wiedzą pewną, lecz tylko zbiorem hipotez, to czy nie lepiej jest dla dobra jednostki wyjść poza pewne dogmaty racjonalizmu i starać się zrozumieć rzeczywistość, stosując także niekonwencjonalne środki.” ▪ Istnieją granice wiedzy naukowej wyznaczane przez smak (gust) naukowców ▪ Granice wyznaczane są przez kulturę i żadna metodologia nie może się jej przeciwstawić ▪ Koncepcja dekonstrukcji Jacquesa Derridy ▪ Historia nauki jako zbiór tekstów, w których wbudowane są inne teksty ▪ Nie chodzi o prawdę obiektywną, a o tworzenie nowych tekstów naukowych ▪ Zadaniem dekonstrukcji jest rozłożenie jednolitej masy tekstowej na poszczególne sensy a następnie budowanie przejść od sensu A do zupełnie odmiennego sensu B ▪ W nauce postmodernistycznej miejsce wyjaśniania zastępuje rozumienie
▪ Francuskie „r” możemy definiować, uwzględniając przynależność do klasy spółgłosek, przynależność do podklasy spółgłosek występujących w pozycji nagłosowej i wygłosowej, przynależność do podklasy spółgłosek zawsze sąsiadujących z samogłoską (w grupach nagłosowych francuskie „r” występuje na drugim miejscu a nie na pierwszym, a w wygłosowych odwrotnie) itd. ▪ WIĘC: możemy ustalić rolę francuskiego „r” w wewnętrznym mechanizmie języka traktowanego jako SCHEMAT, tj. w sieci związków syntagmatycznych i paradygmatycznych ▪ Dzięki tej definicji rozróżniamy spółgłoskę „r” wśród innych elementów, wyróżniamy cechy, które nie pokrywają się z innymi elementami i wyciągamy wnioski: francuskie „r” to jednostka opozycyjna, względna, negatywna itd. ▪ Definicja mówi o tym, jak możemy realizować francuskie „r”, ale nie zakłada, jak jest realizowane. Jeżeli w analogiczny sposób do spółgłoski „r” zdefiniujemy pozostałe elementy, to ich zespół będzie stanowił język francuski rozpatrywany jako SCHEMAT, więc dzięki tej definicji język francuski pozostanie tym samym językiem, niezależnie od tego, kto i jak go realizuje. ◦ Norma, czyli język jako forma materialna: ▪ Francuskie „r” możemy zdefiniować, jako spółgłoskę drżącą (która dopuszcza jako swój wariant fakultatywny dźwięk szczelinowy) o artykulacji tylnojęzykowej, WIĘC: możemy ustalić rolę spółgłoski „r” w języku pojmowanym jako NORMA, ▪ W tej definicji, także przeciwstawiamy „r” innym elementom, wyróżniamy cechy negatywne i pozytywne i „r” jawi się nam jako jednostka opozycyjna, względna, i jako spółgłoska drżąca, która przeciwstawia się głoskom niedrżącym, jako spółgłoska szczelinowa, która przeciwstawia się spółgłoskom zwartym itd., ▪ WIĘC: definicja zakłada określone przejawy dźwiękowe, wywołane czynnościami narządów mowy, ALE nie wnika w szczegółowość tj. jakie narządy mowy itd., ◦ Uzus, czyli zespół zwyczajów: ▪ Francuskie „r” możemy zdefiniować, jako spółgłoskę drżącą, sonorną, dziąsłową albo spółgłoskę szczelinową, sonorną, uwularną, WIĘC: definicja rozpatruje „r” w UZUSIE, czyli rozpatruje ją w wymowie użytkowników, oczywiście w granicach wyznaczonych przez definicję (nie ma improwizacji). ▪ W Kursie językoznawstwa ogólnego w ujmowaniu języka dominuje interpretacja pierwsza, ujmujemy „język” jako schemat, bo: uwalnia język od wszystkiego co materialne (np. dźwiękowe) i odgranicza rzeczy istotne od nieistotnych. ◦ Ujęcie języka jako schematu jest najbliższe znaczeniu wyrazu język, które zwykle przypisuje się mu podczas identyfikacji konkretnych języków. Takie postrzeganie języka jest najczęstsze u de Saussure’a; uwalnia ono język od
wszystkiego, co materialne (np. dźwięku) i umożliwia postawienie granicy pomiędzy rzeczami istotnymi i drugorzędnymi. To ujęcie języka uzasadnia porównanie języka do gry w szachy, gdzie materialne tworzywo figur nie ma znaczenia, a wszystkim decyduje ich liczba i rozmieszczenie. I wreszcie
- kryje się ono za podstawową tezą de Saussure’a: język jest formą, a nie substancją. ◦ Pojęcie schematu nie jest jedynym składnikiem pojmowania języka. W niektórych fragmentach Kursu językoznawstwa ogólnego pojawia się określenie „obrazu akustycznu” jako psychicznego odbicia faktu materialnego – wiąże ono język z konkretną substancją i utożsamia z normą. W innych fragmentach pojawia się stwierdzenie, że język to ogół zwyczajów językowych, czyli uzus. Dla całego dzieła de Saussure’a można przyjąć definicję, że język to system znaków. ◦ Zależności pomiędzy langue i parole: ▪ Język-schemat, język-norma i język-uzus nie pozostają w jednakowym stosunku do parole: ▪ Norma zakłada uzus i akt mowy, lecz nie odwrotnie. Akt mowy i uzus poprzedzają normę (zarówno pod względem logicznym jak i praktycznym), a norma rodzi się z uzusu i aktu mowy. ▪ Między uzusem a aktem mowy zachodzi interdependencja – każdy z nich zakłada obecność drugiego. Tam, gdzie de Saussure stwierdza interdependencję między językiem a mówieniem, określa to jako „zwyczaje językowe”. ▪ Schemat jest zakładany przez akt mowy, uzus i normę, ale nie odwrotnie. Obrazuje to stworzona przez de Saussure’a teoria wartości, która jest ściśle związana z koncepcją języka jako schematu. Język- schemat można najlepiej porównać do gry w szachy. Pojęcie „wartość” zostało zapożyczone z nauk ekonomicznych i pozwala najlepiej zorientować się w typach funkcji łączących schemat z innymi poziomami języka – moneta jest tym, czy jest, dzięki swojej wartości (a nie na odwrót), tak dźwięk i znaczenie są tym, czym są, dzięki formie (a nie na odwrót). ◦ Mówienie różni się od języka 3 właściwościami: ▪ jest realizacją, a nie instytucją; ▪ jest indywidualne, a nie społeczne; ▪ jest swobodne, a nie ustalone z góry. ▪ Opozycje te krzyżują się: nie każda realizacja musi być indywidualna i swobodna nie wszystko, co indywidualne, musi być realizacją i być swobodne itd. ◦ Można by pojęcie mówienia zanalizować w taki sposób, aby pominąć 2, 3 właściwości i zostawić tylko jedną – np. zdefiniować mówienie tylko jako realizację. Wtedy schemat ◦ uznaje się za instytucję, a całą resztę za realizację. ◦ De Saussure włącza mechanizm psychofizyczny do dziedziny mówienia, a fonologię określa jako dyscyplinę dotyczącą wyłącznie mówienia. Tutaj
