Pobierz Językoznawstwo - opracowanie do egzaminu i więcej Egzaminy w PDF z Socjologia tylko na Docsity!
Literatura:
1. Edward Łuczyński, J. Maćkiewicz „Językoznawstwo ogólne” Gdańsk 2000 II wyd. 2002 r. (inne znaki językowe) 2. Cz. Lachur „Zarys językoznawstwa ogólnego” Opole 2004 3. R. Grzegorczykowa „Wstęp do językoznawstwa” Warszawa 2007 4. K. Potański (red.) „Encyklopedia językoznawstwa ogólnego” Wrocław 1995 – wybrane artykuły hasłowe 5. E. Rzetelska-Feleszko (red.) Warszawa – Kraków 1998 „Polskie nazwy własne. Encyklopedia” – wybrane artykuły hasłowe 6. J. Bartmiński red. „Współczesny język polski” Lublin 2001 s. 85-253, 405-447, 527-561, 601- lub „Encyklopedia kultury polskiej XX w.” Tom II Wrocław 1993 s. 87-241, 397-444, 499-532, 571- 7. A. Wilkoń „Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny” Katowice 2000 8. Stanisław Grabias „Język w zachowaniach społecznych” Lublin 1994 9. T. Smółkowa „Neologizmy we współczesnej leksyce polskiej” Kraków - Pułtusk 2001 s. 69- 10. A. Furdal „Językoznawstwo otwarte” Wrocław 1990 - Wyd. II, Wrocław 2000 – Wyd. III 11. A. F. Majewicz „Języki świata i ich klasyfikowanie” Warszawa 1999
Klasyfikacja językowa + mapa Europy
DZIAŁY WIEDZY O JĘZYKU:
I. Podział wiedzy o języku: a) językoznawstwo wewnętrzne b) językoznawstwo zewnętrzne c) językoznawstwo stosowane II. wg przedmiotu a) językoznawstwo szczegółowe ( język polski, zajmuje się jednym językiem) b) językoznawstwo ogólne (zajmuje się cechami w różnych językach – to co jest wspólne różnym językom) III. wg metody a) opisowe (synchroniczne – razem w jakimś czasie) b) historyczne (diachroniczne – przez czas; dia chronos) IV. językoznawstwo porównawcze – zajmuje się porównywaniem języków a) genetyczne (historyczne)
b) typologiczne
Ad. I a) językoznawstwo wewnętrzne F 0B 7 gramatyka z podsystemami
-fonetyka -morfologia (nauka o budowie) : fleksja (temat fleksyjny, końcówka fleksyjna), słowotwórstwo (podstawa słowotwórcza, format słowotwórczy) -składnia F 0B 7 leksykologia (przeogromny obszar, zajmuje się słownictwem, leksemami)
-wewnętrzna: semantyka (nauka o znaczeniu wyrazów) i frazeologia -zewnętrzna: statystyka leksykalna i psycholeksykologia Leksykologia: -wewnętrzna: semantyka i frazeologia (oraz niektórzy uważają, że statystyka leksykalna i psycholeksykologia) -zewnętrzna: stylistyka leksykalna, geografia lingwistyczna (leksykalna) i leksykologia diachroniczna b) językoznawstwo zewnętrzne -leksykologia zewnętrzna (stylistyka leksykalna, geografia lingwistyczna i leksykologia diachroniczna) -socjolingwistyka -psycholingwistyka -neurolingwistyka -etnolingwistyka -historia języka c) językoznawstwo stosowane -kultura języka -logopedia -afazjologia -tekstologia -glottodydaktyka (metodyka nauczania) Związki z innymi dziedzinami wiedzy: a) humanistyczne -filozofia
- objawy = symptomy
- naturalne :
- ikony, obrazy
ZNAKI :
- znaki językowe
- konwencjonalne :
- znaki niejęzykowe
istota znaków ikonicznych – fizyczne podobieństwo
2) wg Buttlerowej
- naturalne : objawy = symptomy
ZNAKI :
- ikony
- konwencjonalne :
- znaki językowe
3) wg Smółkowej
- naturalne : objawy = symptomy ZNAKI : - ikony = obrazy
- konwencjonalne
Językoznawcza semantyka
Treść – każdy znak językowy ma treść, czyli przekazanie informacji o nazywanym obiekcie.
Słownik ma obowiązek ustalać treść wyrazu na postawie ilości użyć danego wyrazu. Definicje ‘treści’:
I. wg Grzegorczykowej: Treść – zespół cech charakterystycznych dla klasy obiektów i tylko dla niej. Zespół cech przysługujących wszystkim desygnatom danej nazwy. II. wg Dunaja: Treść - wyraz oznacza klasę obiektów i współoznacza zespół cech uznanych za charakterystyczne dla danej klasy obiektów.
Ćwiczenie 1. Dryblas – mężczyzna wysoki i dobrze zbudowany. Żeromski mówił o sobie, że jest dryblasem, bo nie lubił przebywać w towarzystwie, zabierać głosu, był niewydarzony w towarzystwie.
W indywidualnych użyciach: a) treść wyrazu: -mężczyzna (cecha klasy obiektów) genus proximus -wysoki => cechy charakterystyczne dla dryblasa (diferentia specifica) dzięki nim -młody odróżniamy wyrazy b) przekazanie informacji o nazywanym obiekcie: Definicja klasyczna: płeć, wiek, wzrost – cechy różniące dryblasa od młodzieńca i wielkoluda c) fenomen języka polega na tym, że wyraz odnosi się do całej klasy obiektów, ale też do każdego z osobna d) jeśli znamy wyraz, to sekwencja dźwiękowa odsyła nas do wyobraźni, do tego, co już widzieliśmy i znamy, dopiero po tym ustalam lub przywołuję cechy danej klasy obiektów.
Ćwiczenie 2. Fotel – mebel, służący do siedzenia, mający podpórki pod ręce
A dryblas (forma materialna) A dryblas B odniesienie treściowe C odniesienie przedmiotowe (zabiera z C odniesienie przedmiotowe języka i przenosi do rzeczywistości pozajęcykowej, widzę wysokiego, dobrze zbudowanego mężczyznę B odniesienie treściowe, pojęciowe (czyli językowe, bo odsyła do celu określających tę grupę młodych,
Różnica między imionami, nazwiskami i przezwiskami Imiona – się nadaje Nazwiska – się dziedziczy (np. podczas ślubu można zmienić nazwisko) Przezwiska – nadawane ze względu na cechy charakteru, wyglądu
Onomastyka (nazwy własne) Każda nazwa własna ma tylko 1 desygnat. W tym sensie nazwy własne nie mają znaczenia i cech treści. W momencie, kiedy słyszymy sekwencje dźwiękowe: Wawel, Warszawa, Bolesław Chrobry, Kraków, Afryka – uruchamia się nasza wiedza. I. Antroponimia – dział wiedzy o nazwach osobowych: -imiona -nazwiska (pełni funkcję wyróżniającą) -pseudonimy (literackie, żołnierskie, mają chronić, nick) -przezwiska -przydomki (przy nazwisku, pełni funkcję wyróżniającą, jakby 2 dodatkowe nazwisko) Antroponim – nazwa własna: Ewa, Doda, Bachleda-Curuś, Zośka itd. II. Etnonimia – (gr. ethnos – lud, plemię) dział wiedzy o nazwach plemion, narodów, np. Polacy, Niemcy, Indianie, Wiślanie, Majowie, Masajowie, Mazowszanie, Wielkopolanie itd. Etnonim – nazwa plemienia, narodu. III. Toponimia (Topomastyka) – dział wiedzy o nazwach miejscowych. Toponim – nazwa miejsca. a) makrotoponim – mazwy miejscowe zamieszkane (są na mapie): miasto, wieś, przysiółek, osady, np. Wyszków, Zabrze, Leszczydół Stary, Rio de Janerio b) mikrotoponim – miejscowe nazwy niezamieszkane: lasy, pola, łąki, wzniesienia tzw. nazwy terenowe c) urbonimy – nazwy miejskie: plac, pomnik, park, most, dzielnica, ulica, osiedle, ścieki wodne, kościół IV.Chrononimia – dział wiedzy o nazwach części świata, krajów, kontynentów Chronim – nazwa państwa, kontynentu: Europa, Zachód, Czarny Ląd, Ameryka Łacińska, Polska V. Oronimia – dział wiedzy o nazwach górskich Oronim – nazwy górskie Wg Mrózka: -pojedyncza góra
-pasmo górskie -grupa górska -masyw górski -naturalne elementy góry (szczyt: Giewont, Kasprowy Wierch, grzbiet, zbocze, przełęcz, dolina) VI. Hydronimia – dział wiedzy o nazwach wód Hydronimy – nazwy wodne -rzeka, jezioro VII. Astronimia – dział wiedzy o nazwach astronomicznych (antropomorfizacja – nadaje się gwiazdom nazwy ludzi) Astronim – nazwy astronomiczne -Warkocz Bereniki, Mars, Wenus, Naptun, Czerwony Olbrzym, Bliźnięta, Malarz, Panna, Woźnica VIII. Zoonimia – dział wiedzy o nazwach zwierząt (zoomorfizacja – nadaje się gwiazdom nazwy zwierząt) Zoonim – nazwy zwierząt -Koński Łeb, Baran, Byk, Koziorożec, Mucha, Mały Lew, Mała Niedźwiedzica, Zając, Ryby IX. Ideonimy (wg Kosyla) – nie ma działu ‘ideonimia’ -tytuły utworów literackich, plastycznych, muzycznych, filmów, gazet itp. -nazwy organizacji politycznych, społecznych + nazwy własne obiektów: kino, teatr, willa, dom wczasowy, lokal (gastronomiczny, handlowy), zakład przemysłowy, jednostka wojskowa, zespół muzyczny, szkoły X. Chrematonimy (wg Kosyla) – (gr. chrematos – rzecz, przedmiot) jednostkowe lub seryjne wytwory rąk ludzkich takie, które nie są trwale związane z krajobrazami -rzecz : wyroby drogeryjne, środki transportu, meble, artykuły AGD, spożywcze -towar : szczerbiec -zdarzenie : zbliża się do nazw pospolitych -najbardziej produktywna klasa nazw własnych apelatywizacja – przejście od nazw własnych do nazw pospolitych (papierosy, samochód, ma konsekwencje w ortografii, np. marka – dużą literą, a jednostkowy papieros małą literą) XI. Fitonimy – nazwy drzew i krzewów XII. Anemonimy – (gr. anemos – wiatr) np. huragan Katrina XIII. Chrononimy – (gr. chronos – czas) Wielkanoc, Boże Narodzenie
-arabski (ponad 150 mln Arabów) -hebrajski (język starotestamentowy, dziś posługują się nowohebrajskim) -egipski IV. języki uralskie a) ałtajskie (Azerbejdżan) -turecki -tatarski -kazachski b) kaukazkie -gruziński -czeczeński -abchazki (Abchazja) -dagestański (Dagestan) c) ugrofińskie -węgierski* -fiński -estoński -karelski -lapoński *Węgrzy gdy przywędrowali do Europy podzielili Słowian, bo na północy i na południu Węgier są Słowianie. V. języki indonezyjsko-australijskie VI. języki indiańskie VII. języki eskimoskie
1. Klasyfikacja genetyczna – historyczno-porównawcza, punktem wyjścia do zrobienia takiej klasyfikacji jest porównywanie języków współczesnych i cofanie się w czasie. Głównie podstawą jest stopień pokrewieństwa i pochodzenie. Za języki pokrewne uważa się te, które powstały z jednego wspólnego prajęzyka ulegającego na różnych obszarach, różnym rodzajom ewolucji. Narody wędrowały i przemieniały się, zmieniały się kulturowo. Taka była przyczyna rozbicia i oddalania od siebie. 2. Pojęcie prajęzyka jest hipotezą badawczą, przyjętą na postawie porównawczych badań różnych języków mających wspólne cechy. Nie ma świadectw pisanych prajęzyka, jego stan jest rekonstruowany.
*sanskryt
3. Podstawowym pojęciem klasyfikacji genetycznej jest rodzina językowa tzn. grupa języków pochodzących ze wspólnego prajęzyka. Dla rodziny indoeuropejskiej takim prajęzykiem był język praindoeuropejski. 4. Języki wywodzące się ze wspólnego prajęzyka , sąsiadujące ze sobą geograficznie, pozostające w długotrwałych i ścisłych związkach tworzą ligę językową (mogą należeć do różnych rodzin, ale muszą mieć wspólny prajęzyk). Pochodzenie języka ustala się na podstawie nazw: -koczownicze -wojownicze Plemiona się rozprzestrzeniały, traciły ze sobą kontakt, musiały walczyc i wybijać ludność, zasiedlać tereny.
- Rozprzestrzenianie geograficzne
- Substrat językowy i zróżnicowały się języki
Języki indoeuropejskie I. Grupa indyjska: -sanskryt, ale nie jest współczesny -hindi -nepalski -pendżabi -romski (naród bez ojczyzny, walczą bo chcą mieć swój kawałek ziemi) -bengalski II. Grupa irańska: -perski -kurdyjski (naród bez ojczyzny) -afgański III. Grupa ormiańska IV. Grupa języki celtyckie: (rodzina celtycka – dawna italoceltycka) -szkocki -irlandzki -walijski -bretoński -kornwalijski / kornijski (w Kornwalii wymarł, ale się odradza)
-polski -czeski -słowacki c) południowosłowiańskie -bułgarski -serbski -chorwacki -macedoński -słoweński IX. Języki izolowane -grecki – w tym nowogrecki -albański – Albania -baskijski – Baskowie Ligi językowe: -bułgarski, macedoński, nowogrecki, albański -może o naddunajskiej (?) /Tylko 20% wszystkich języków używanych ma formę pisaną/
Język
- język = kod = system społeczny, abstrakcyjny Tak rozumiany system jest narzędziem do tworzenia tekstów. Kod pełni funkcję kreatywną.
- język = mówienie Mówienie jest zawsze indywidualne, jednostkowe, konkretne -> czynność językowa konkretna
- język = tekst funkcja komunikatywna a) f. informacyjna b) f. ekspresywna (emotywna) c) f. impresywna (konatywna) -> oddziaływanie na odbiorcę tekstu d) f. poetycka e) f. fatyczna (nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktu)
f. komunikatywna f. stanowiąca f. magiczna oddziaływanie na rytuały, zaklęcia
rzeczywistosć
*funkcja języka i wypowiedzi / * f. systemu f. wypowiedzi / \ /
generatywna symboliczna poszczególnych ogółu wypowiedzi reprezentatywna wypowiedzi /
/ \ f. socjalizująca f. kulturotwórcza zamierzone niezamierzone /
informacyjne pozainformacyjne / | |
sprawcza nakłaniająca ekspresywna kreatywna / \ /
wiara konwencja w celu wywołania w celu wpływania na cel neutralny / \ działania odbiorcy akty sakramentalne rytuały ludowe /
perswazja manipulacja (jawne działanie) (niejawne działanie) kod
nadawca komunikat odbiorca
kanał
Zróżnicowanie współczesnej polszczyzny problemy
- ilość
- terminologia
odmiany style
- styl artystyczny / Ryszard Handke: czynnik indywidualno-innowacyjny (felieton, reportaż)
- styl urzędowy: -bezosobowość -dyrektywność -standardowość -szablonowość -powaga typy tekstów: -podanie
- życiorys -protokół -nakazy -zakazy -skargi -wnioski
- styl naukowy: -terminologia
- ścisłość -leksyka ogólnonaukowa -leksyka erudycyjna
rodzaje: -teoretyczno-naukowy -popularno-naukowy -dydaktyczno-naukowy (wykład) -praktyczno-naukowy gatunki pisane: gatunki mówione: -rozprawa -referat -studium -wykład -monografia -artykuł
- styl publicystyczny
- styl potoczny – głównie styl mówiony -rozprawa /-styl potoczny
-słownictwo potoczne (warstwa leksykalna obejmująca wyrazy używane w danym stylu) -semantyka (potoczny-oparty na doświadczeniu) -potoczność teoriopoznawcza, gnoseologiczna
- styl szkolny (wg Lubasia)
- styl kościelny -kazanie
- styl sakralny
Kryteria podziału: 1) zasięg: -ogólny F 0E 0 style funkcjonalne -nieogólny F 0E 0 ograniczenie terytorialne ograniczenie społecznie: ograniczenie: środowiskowe (np. w więzieniu) (socjolekty) zawodowe 2) –pisany -mówiony Kominikacja językowa ustna i pisana nie są równorzędnymi zastosowaniami języka. Komunikacja dźwiękowa i słuchowa (prymarne): -ulotność -spontaniczność -ekspresywność -zdialogizowanie -empatia -obecność różnych sądów -konkretność -antropocentryzm Język pisany (materia graficzna): -racjonalność -logiczność -uporządkowanie -kontakt pośredni 20 % języków świata ma formę pisaną (prymarnie pisany, prymarnie mówiony) Język mówiony (materia dźwiękowa): -kontakt bezpośredni
j.nieprozodyczne (j.polski) iloczas samogłoski długie i krótkie –j.południowosłowiańskie intonacja b) typologia składniowa c) typologia leksykalna d) kryterium morfologiczne -stopień kumulacji funkcji j.aglutacyjne F 0E 0 każdy morfem ma tylko 1 funkcję: j.węgierski, j.fiński j.fleksyjne F 0E 0 j.polski, sanskryt, łacina, greka, j.słowiańskie, j.bałtyckie, (nie bułgarski) j.alternacyjne F 0E 0j.arabski (alternacje samogłosek)
