Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
Wyraz „sentymentalny” odnosi się jednak również do jednego z nurtów literatury oświeceniowej – sentymentalizmu, którego nazwa wywodzi się od tytułu powieści ...
Typologia: Prezentacje
1 / 17
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Wprowadzenie Przeczytaj Ilustracja interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Franciszek Karpiński, Do Justyny, [w:] tegoż, Wiersze zebrane, t. I, Warszawa 2005, s. 54–55. Źródło: Teresa Kostkiewiczowa, Model liryki sentymentalnej w twórczości Franciszka Karpińskiego, Wrocław 1964, s. 35.
Współcześnie mianem człowieka sentymentalnego określa się przede wszystkim osobę nadmiernie uczuciową. Wyraz „sentymentalny” odnosi się jednak również do jednego z nurtów literatury oświeceniowej – sentymentalizmu, którego nazwa wywodzi się od tytułu powieści Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy. Autor, Laurence Sterne, nie koncentrował się w niej jednak na opisywaniu odwiedzanych miejsc i przeżywanych przygód. Była to „cicha podróż serca w poszukiwaniu natury i tych uczuć, które z niej się biorą i uczą nas kochać się wzajemnie”.
Twoje cele
Scharakteryzujesz sentymentalizm jako kierunek literacki. Rozpoznasz cechy charakterystyczne sentymentalizmu. Wskażesz cechy konwencji sentymentalnej w wierszu Do Justyny Franciszka Karpińskiego.
Francois Boucher, Most, 1751 Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Jednym z wybitnych przedstawicieli sentymentalizmu w polskiej literaturze oświeceniowej był Franciszek Karpiński (1741‒1825), autor sielanki pt. Laura i Filon, a także Pieśni o narodzeniu pańskim, czyli znanej kolędy rozpoczynającej się od słów [„Bóg się rodzi, moc truchleje…”]. Karpiński jako pierwszy w literaturze polskiej uznał emocje za najważniejsze kryterium estetyczne oceny twórczości literackiej. Poeta często używał określenia „czułe serce”. Emocjonalność była bowiem dla niego naturalnym walorem osobowości człowieka, który pozwala budować trwałe relacje międzyludzkie.
Twórcy polskiej literatury sentymentalnej, Franciszek Karpiński i Franciszek Dionizy Kniaźnin, chętnie sięgali po gatunek literacki znany już w starożytności, wywodzący się od Teokryta i Wergiliusza – sielankę, zwaną także bukoliką, eklogą lub idyllą. Sielanki pisano również w epoce renesansu. W tej konwencji utrzymana była Pieśń świętojańska
Model liryki sentymentalnej w twórczości
Franciszka Karpińskiego „Serce czułe jako źródło poezji wydaje się być dla Karpińskiego tym instrumentem, który pozostając w stałym kontakcie z rzeczywistością, pozwala na jej interpretację i zrozumienie. Czułość budzi się w człowieku przez zetknięcie ze światem i jest wyrazem specyficznej postawy wobec tego świata. Postawy powodującej emocjonalne zaangażowanie twórcy we własne dzieło po to, aby wzruszać i pociągać innych”. Źródło: Teresa Kostkiewiczowa, Model liryki sentymentalnej w twórczości Franciszka Karpińskiego, Wrocław 1964, s. 35.
François Boucher, Cztery pory roku. Wiosna, 1755 Źródło: domena publiczna.
o sobótce Jana Kochanowskiego oraz tytułowe Sielanki Szymona Szymonowica. Oświeceniowe sielanki, związane z piosenkami pasterskimi, były czasem wzbogacane o elementy dramatyczne lub epickie. Przedstawiano w nich wyidealizowane życie mieszkańców wsi blisko związanych z naturą. Podkreślano przeżycia wewnętrzne człowieka.
Arkadia
(gr. Αρκαδία) – fikcyjna kraina traktowana przez poetów jako kraina wiecznej szczęśliwości, spokoju, ładu, sielskiego życia; od jej nazwy wywodzi się określenie topos arkadyjski; także nazwa historycznej krainy sytuowanej na Półwyspie Peloponeskim
idylla
(gr. eidullion) – spokojne, sielankowe życie; także gatunek literacki obejmujący utwory poetyckie o tematyce pasterskiej
kaskada
(wł. cascata) kilkustopniowy wodospad
klasycyzm
(łac. classicus – należący do pierwszej, najlepszej klasy) – postawa artystyczna wyrażająca się naśladowaniem pełnych proporcji i umiaru wzorów antycznych w sztuce; także nazwa prądu literackiego epoki oświecenia, wyróżnianego obok sentymentalizmu i rokoka
konwencjonalny
(łac. conventio – układ, zgoda, konwencja) – odnoszący się do konwencji, czyli umownego sposobu prezentowania treści w literaturze i sztuce
preromantyzm
Krajobraz Arkadii Jana Fransa van Bloemena Źródło: domena publiczna.
Ilustracja interaktywna
Polecenie 1
Obejrzyj grafikę interaktywną i na jej podstawie wynotuj najważniejsze motywy sentymentalne wykorzystywane również w literaturze.
Friedrich Nerly, Scena pastoralna, 1827. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Franciszek Karpiński jest autorem konwencjonalnych sielanek. Najbardziej znane utwory to Laura i Filon oraz Do Justyny. Tęskność na wiosnę. Katalog wielu motywów typowych dla literatury sentymentalnej wyróżnić można także w wierszu Do Justyny, który był chętnie śpiewany w osiemnastowiecznej Warszawie.
Drzewa, wyście małe były,
gdym się rozkochał w Justynie!
Dzisiaj‐ście się rozkrzewiły,
gałąź wasza chłodem słynie.
Insze mi już owoc dały,
com je w drobnym ziarnku sadził,
na szczęście mojej zuchwałéj.
Drzewa, jakżem ja się zdradził!
Ona mnie dotąd nie kocha
choć jej wzgardy znoszę skromnie.
Trzyma mię, że jest niepłocha,
martwi, że nie dba i o mnie.
Justyno, moja Justyno,
patrz, jak mam usta spieczone,
jak z oczu moich łzy płyną ‒
ach, ty nie patrzysz w tę stronę!
Przystąp jeno ku mnie bliżéj,
bo wy czasem i leczycie:
ta się choroba choć szérzy,
jej zaraza jest na życie.
Nie wiesz, co miłość kosztuje?
Jak ogień wnętrzności trawi,
jak rdza żelazo zmocuje
I raz głęboki zostawi.
Skłonność twoja do litości,
głośna w okolicy całéj.
Samej nie znając miłości
Ranisz mnie, chociem zbolały.
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Rozwiąż krzyżówkę.
輸
Ćwiczenie 2
Co świadczy o melodyjności wiersza Do Justyny?
wykrzyknienia
podział na strofy
zwroty do adresata
rymy
Ćwiczenie 3
Wiersz Do Justyny jest przykładem liryki...
maski
pośredniej opisowej
zwrotu do adresata
sytuacyjnej
輸
輸
Praca domowa
Obejrzyj jeszcze raz grafikę interaktywną i napisz wypracowanie, w którym udowodnisz, że w wierszu Franciszka Karpińskiego Do Justyny występuje katalog motywów sentymentalnych. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.
Ćwiczenie 7
Wynotuj swoje skojarzenia ze słowem sielanka. Przygotuj uzasadnienie dla swojej wypowiedzi.
Sielanka to:
Ćwiczenie 8
Sformułuj dwa argumenty, którymi uzasadnisz, że wiersz Franciszka Karpińskiego Do Justyny zawiera elementy sielankowe.
Argument 1
Argument 2
難
難
Dla nauczyciela
Autorka: Sabina Światły
Temat: W kręgu motywów sentymentalnych
Adresat
III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
Uczeń:
rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje.
III. Tworzenie wypowiedzi.
Uczeń:
Strategie nauczania
konstruktywizm.
Metody i techniki nauczania
metoda oglądowa; pogadanka; metoda ćwiczeń przedmiotowych; praca z tekstem; metoda aktywizująca – kalambury.
Formy pracy
praca indywidualna; praca całego zespołu klasowego; praca w parach; praca w grupach.
Środki dydaktyczne
komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda; teksty Franciszka Karpińskiego (np. Do motyla, Do skowronka, Przypomnienie dawnej miłości, Szczęście przy Dorydzie, Rozstanie się Medona), uczniowie mogą wylosować tylko tytuły, treść odnaleźć w zasobach Biblioteki Literatury Polskiej w Internecie.
Przebieg zajęć
Faza wstępna
Faza realizacyjna
Tytuł wiersza Motywy sentymentalne Cytaty
Faza podsumowująca
Praca domowa:
Materiały pomocnicze:
T. Kostkiewiczowa, Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko. Szkice o prądach literackich polskiego Oświecenia, Warszawa 1975.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Multimedium bazowe można wykorzystać jako wprowadzenie do zajęć.
