Kategorie gramatyczne czasownika - Notatki - Gramatyka, Notatki z Dziennikarstwo i nowe media

Pobierz Kategorie gramatyczne czasownika - Notatki - Gramatyka i więcej Notatki w PDF z Dziennikarstwo i nowe media tylko na Docsity!

Kategorie gramatyczne czasownika - Kategorie imienne

1. Kategorie czasownika Kategoria – to, przez co dana część mowy się odmienia. I. Kategorie gramatyczne: fleksyjne klasyfikujące wartości kategorii fleksyjnych zmieniają się w obrębie 1 leksemu wartości stałe w granicach leksemów II. Kategorie gramatyczne: prymarnie składniowe prymarnie semantyczne ● służą budowie zdań. ● Przypadek rzeczownika – jego wartość wskazuje przede wszystkim czy rzeczownik zajmuje funkcję podmiotu. (Np. Chłopiec pisze.) czy dopełnienia (Np. Widzę chłopca.). pozwala zidentyfikować zależne od rzeczownika przymiotnika i zaimki przymiotne. ● sygnalizują różnice znaczeniowe istotne dla znaczenia zdania. ● Liczba rzeczownika – służy wyrażaniu między pojedynczością a mnogością. ● Sekundarne funkcje kategorii gramatycznych mogą być różne od ich użyć prymarnych. ● Kategorie sekundarnie składniowe to funkcje drugorzędne, polegają na przekazaniu informacji składniowych istotnych do budowy zdania. III. Kategorie mające funkcje składniowe prymarnie lub sekundarnie można podzielić na: Syntaktycznie uzależnione Syntaktycznie uzależniające Dostosowują swą wartość do innego składnika zdań. Narzucają swą wartość innemu składnikowi zdania.  W związku z czasownikiem ( czytać powieści ) jest kategorią uzależnianą syntaktycznie, bo czasownik narzuca przypadek rzeczownika.  W związku z podrzędnym przymiotnikiem ( powieści sensacyjne) jest kategorią uzależniającą, bo rzeczownik narzuca przypadek przymiotnika. 2. Kategorie sprzężone Tak samo nazywane kategorie gramatyczne, których wartości muszą być identyczne. Gdy formy wyrazowe nacechowane ze względu na kategorię łączą się w zdanie. Mały chłopiec; przypadek– kategoria fleksyjna rodzaj – męskoosobowy, przym. kat., rzecz. Kat.

3. Przypadek Kategoria fleksyjna: (6): rzeczowników, zaimków rzeczownych, przymiotników, zaimków przymiotnych, liczebników, zaimków liczebnych. Kategoria klasyfikująca: (2): gerundiów, imiesłowów przymiotnikowych (choć to nie jest część mowy). 3.1. Może być traktowany jako kategoria klasyfikacyjna czasowników i innych części mowy, którym można przypisać rząd przypadkowy. Np. Pięć kobiet (musi być D) Czytać gazetę (B) Handlować samochodami (N) Nazywać się (M) Użalać się (nad kim?) nad sobą ( N + przyimek) - pełni funkcję prymarnie składniową, sekundarnie funkcję semantyczną ( Ms + przyimek). - D, B – wskazuje na obiekt czynności - W – nie wchodzi w związki składniowe z innymi członami zdania, pełni funkcję samodzielną. 4. Liczba Kategoria fleksyjna: (6): rzeczowników, czasowników, przymiotników, zaimków przymiotnych, imiesłowów przymiotnikowych i niektórych gerundiów. Kategoria klasyfikująca: (1): liczebników. 4.1. Liczebniki dzielimy na: a) Wymagające od zależnego rzeczownika liczby pojedynczej – jeden rzutnik, ćwierć chleba, pół chleba, półtora litra. b) wymagające od zależnego rzeczownika liczby mnogiej – pozostałe liczebniki. 4.2. Liczba przymiotników, czasowników, zaimków przymiotnych, imiesłowów przymiotnikowych pełni funkcję składniową i jest syntaktycznie uzależniona ( tzn. dostosowuje się do liczby nadrzędnego rzeczownika, np. chłopiec czyta). 4.3. Liczba rzeczowników, w tym gerundiów pełni funkcję prymarnie semantyczną i jest funkcją syntaktycznie uzależniającą. 4.4. Rzeczowniki występujące tylko w liczbie mnogiej PLURALIS TAMTUM. Nie informują o wielości przedmiotów. a) Liczebniki policzalne - mogą oznaczać jeden przedmiot jak i wiele przedmiotów, np. Jan wyskoczył z sań. – 1 przedmiot_._ Jechaliśmy na troje sań. – wiele sań. Niektóre dopuszczają kwantyfikację numeryczną (ilościowe określanie zjawisk) za pomocą liczebników (dwoje drzwi). Inne za pomocą środków leksykalnych (t rzynaścioro nożyc a 13 par nożyc ). b) Liczebniki niepoliczalne perfumy – rzeczownik niepoliczalny, tylko liczba mnoga

6. Rodzaj Kategoria fleksyjna: (5): czasowników, przymiotników, zaimków przymiotnych, imiesłowów przymiotnikowych, liczebników. Kategoria klasyfikująca: (1): rzeczowników . 6.1. Rodzaj ma funkcję składniową. Jest kategorią uzależniającą rzeczowników a uzależnianą pozostałych wyżej wymienionych 6.2. Związki między rodzajem rzeczownika a układem form synkretycznych w jego paradygmacie: a) rodzaj męskoosobowy i synkretyzm D i B obu liczb: l.p. D. chłopca B. chłopców l.m. D. chłopców B. chłopców b) rodzaj męskozwierzęcy i synkretyzm D i B liczby pojedynczej oraz M i B liczby mnogiej: l.p. D. psa B. psa l.m. M. psy B. psy c) rodzaj męskorzeczowy i synkretyzm M i B obu liczb: l.p. M. stół B. stół l.m. M. stoły B. stoły d) rodzaj żeński i synkretyzm C i Ms liczby pojedynczej oraz M i B liczby mnogiej: l.p. C. babie Ms. babie l.m M. baby B. baby e) rodzaj nijaki i synkretyzm M, B, W obu liczb: l.p. M. pole B. pole W. pole l.m. M. pola B. pola W. pola WYJĄTKI:  Rzeczowniki męskie odmienne w liczbie pojedynczej jak żeńskie i zakończone na -a: poeta, wojewoda, starosta. Cechują się wymienionymi synkretyzmami tylko w liczbie mnogiej.  Rzeczowniki nijakie odmienne w liczbie pojedynczej tylko funkcjonalnie np. liceum, plenum, mają układ synkretycznie charakterystyczny dla rzeczowników męskorzeczowych. Ich paradygmat rozpatrywany na tle punktów 1 – 5 nie implikuje żadnego rodzaju.  Rzeczowniki formalnie nieodmienne, np. kiwi, judo, rodeo, brandy, kakadu, gnu, kudu, pepsi, cechują się synkretyzmem wszystkich form, nie implikują żadnego rodzaju.

 Rzeczowniki o odmianie przymiotnikowej, np. położna, gajowy, czesne, przypadkowo można rozpoznać na podstawie synkretyzmu w punktach 1 – 5 (bo to się odnosi do rzeczowników, a one mają odmianę przymiotnikową).  Niektóre rzeczowniki męskozwierzęce nie charakteryzują się synkretyzmem B i D liczby pojedynczej. Są to rzeczowniki dwurodzajowe, np. kokos, niefart, piruet, nenufar.  Korelacje między rodzajem a znaczeniem rzeczowników (są skorelowane w wypadku rzeczowników oznaczających osoby). Nazwy mężczyzn – rodzaj męskoosobowy (król, cesarz, chłop) Nazwy kobiet – rodzaj żeński (matrona, dama);

7. Kategoria stopnia

• Stopniowanie proste to zjawisko fleksyjne.
• Stopniowanie złożone to operacje składniowe.
• Kategoria fleksyjna przymiotników i przysłówków ma funkcję prymarnie semantyczną, wskazuje na różnice intensywności cech. Leksem BARDZO wymaga stopnia równego DOŚĆ wymaga stopnia równego CORAZ wymaga stopnia wyższego
• Przymiotniki jakościowe – oznaczają cechę tkwiącą immanentnie w przedmiocie i dlatego są zazwyczaj stopniowane. Przymiotniki nierelatywne oznaczają pewną cechę niezależnie od jakiejkolwiek zewnętrznej normy np. dożywotnie. Przymiotniki relacyjne oznaczają relację łączącą dany przedmiot z innym, zazwyczaj nie stopniowalnym. Przymiotniki prelatywne oznaczają cechę odniesioną do pewnej normy np. długi, stary.