Pobierz Kazus 1. Odpowiedzialność za przestępstwo popełnione za ... i więcej Streszczenia w PDF z Postępowanie karne tylko na Docsity!
Kazus 1. Odpowiedzialność za przestępstwo popełnione za granicą
Kazus 1. Odpowiedzialność za przestępstwo popełnione
za granicą
Stan faktyczny
Ewelina P. i Joanna W., obie posiadające obywatelstwo polskie, postanowiły wyje- chać na wakacje poza terytorium Polski. Na dworcu w Polsce kupiły bilety Polskich Kolei Państwowych i wsiadły do pociągu. Wagony należały do PKP, a obsługa pociągu składa- ła się z obywateli RP. Po przekroczeniu polskiej granicy w pociągu doszło między Ewe- liną P. i Joanną W. do kłótni. Joanna W. pchnęła Ewelinę P., w wyniku czego ta upadła i złamała rękę.
Problem
_1. Czy do czynu Joanny W. ma zastosowanie polski Kodeks karny?
- Czy ukaranie Joanny W. w innym państwie za ten czyn uniemożliwia wydanie wyroku przez_ sąd polski?
Wskazówki
Oprócz terytorium RP wyznaczonego przez granice lądowe i morskie oraz słup po- wietrza nad nimi i stożek do jądra Ziemi, ustawę karną polską stosuje się do spraw- cy, który popełnił czyn zabroniony na polskim statku wodnym lub powietrznym. Czy do czynu Joanny W. będzie miała zasada terytorialności, czy należy przyjąć, że czyn ten został popełniony za granicą RP?
Odpowiedź
Zgodnie z art. 6 § 2 KK czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w któ- rym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie sku- tek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić. Joanna W. podjęła działanie w pociągu znajdującym się w państwie X i skutek czynu Joanny w postaci uszczerbku na zdrowiu Eweliny P. wystąpił w tym samym miej- scu. Mamy zatem do czynienia z jednym miejscem przestępstwa. Przede wszystkim rozstrzygnąć należy, czy Joanna W. popełniła czyn zabroniony na terytorium RP lub w miejscu, na które zostało rozszerzone działanie zasady terytorialno- ści, czy za granicą. Zasadę terytorialności w Kodeksie karnym określa art. 5. Przepis ten wskazuje, że: „ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabronio- ny na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stro- ną, stanowi inaczej”. Zgodnie z art. 6 ustawy z 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1869 ze zm.): „Rzeczpospolita Polska wykonuje swoje zwierzchnictwo nad terytorium lądowym oraz wnętrzem ziemi znajdującym się pod nim, morskimi woda- mi wewnętrznymi i morzem terytorialnym oraz dnem i wnętrzem ziemi znajdującymi się pod nimi, a także w przestrzeni powietrznej znajdującej się nad terytorium lądowym, morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym”. Natomiast w świetle ustawy z 21.3.1991 r. o obszarach morskich Rzeczpospolitej Pol- skiej i administracji morskiej (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2214 ze zm.) w skład terytorium
Kazus 1. Odpowiedzialność za przestępstwo popełnione za granicą
Rzeczypospolitej Polskiej wchodzą morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne (art. 2 ust. 2). Zwierzchnictwo terytorialne Rzeczypospolitej Polskiej nad morskimi wodami we- wnętrznymi i morzem terytorialnym rozciąga się na wody, przestrzeń powietrzną nad tymi wodami oraz na dno morskie wód wewnętrznych i morza terytorialnego, a także na wnętrze ziemi pod nimi (art. 2 ust. 3). Według art. 4 tej ustawy morskie wody wewnętrzne to:
- część Jeziora Nowowarpieńskiego i część Zalewu Szczecińskiego wraz ze Świną i Dziwną oraz Zalewem Kamieńskim, znajdująca się na wschód od granicy państwo- wej między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec, oraz rzeka Odra pomiędzy Zalewem Szczecińskim a wodami portu Szczecin;
- część Zatoki Gdańskiej zamknięta linią podstawową morza terytorialnego;
- część Zalewu Wiślanego, znajdująca się na południowy zachód od granicy państwo- wej między Rzecząpospolitą Polską a Federacją Rosyjską na tym Zalewie;
- wody portów określone od strony morza linią łączącą najdalej wysunięte w morze stałe urządzenia portowe, stanowiące integralną część systemu portowego;
- wody znajdujące się pomiędzy linią brzegu morskiego ustaloną zgodnie z przepisami ustawy z 20.7.2017 r. – Prawo wodne a linią podstawową morza terytorialnego. Natomiast art. 5 tej ustawy wskazuje, że morzem terytorialnym Rzeczypospolitej Polskiej jest obszar wód morskich o szerokości 12 mil morskich (22 224 m), liczonych od linii podstawowej tego morza. Linię podstawową stanowi linia łącząca odpowiednie punkty wyznaczające najniższy stan wody wzdłuż wybrzeża albo inne punkty wyzna- czone zgodnie z zasadami określonymi w Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza, sporządzonej w Montego Bay 10.12.1982 r. (Dz.U. z 2002 r. poz. 543). Kodeks karny w art. 5 wskazuje, że działanie zasady terytorialności oprócz teryto- rium RP obejmuje także polski statek wodny lub powietrzny. Pojęcia „statek wodny” i „statek powietrzny” określone zostały w innych ustawach niż Kodeks karny. Ustawa z 3.7.2002 r. – Prawo lotnicze (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1183 ze zm.) stanowi, że statkiem powietrznym jest urządzenie zdolne do unoszenia się w atmosferze na skutek oddziały- wania powietrza innego niż oddziaływanie powietrza odbitego od podłoża (art. 2 pkt 1 ustawy). Natomiast ustawa z 18.9.2001 r. – Kodeks morski (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2175 ze zm.) wskazuje, że statkiem morskim jest każde urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej (art. 2 § 1 ustawy). Aby właściwie określić zakres obowiązywania zasady terytorialności należy zwrócić uwagę także na art. 115 § 15 KK, który to przepis nakazuje na gruncie Kodeksu karnego za statek wodny uważać także stałą platformę umieszczoną na szelfie kontynentalnym. Polski statek wodny lub powietrzny to statek zarejestrowany w Polsce. Artykuł 5 KK rozszerza działanie zasady terytorialności jedynie na polski statek wodny lub powietrzny. Nie jest zatem możliwe zastosowanie tej zasady do czynów po- pełnionych w pociągu poza granicami Rzeczpospolitej Polskiej. Nie ma żadnego znacze- nia, czyją własnością jest wagon, w którym popełniono przestępstwo i jakie obywatel- stwo ma obsługa pociągu. Przedstawiona powyżej analiza wskazuje, że nie jest możliwe objęcie czynu Joan- ny W. zasadą terytorialności. Czyn Joanny W. nie został bowiem popełniony na teryto- rium RP lub na polskim statku wodnym, lub powietrznym. Miejscem popełnienia prze- stępstwa przez Joannę W. jest terytorium państwa X. Do czynu Joanny W. będzie miał zatem zastosowanie Rozdział XIII KK regulujący odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą. Przepis art. 109 KK stanowi, że ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą. Warunkiem odpowiedzialności obywatela polskiego za czyn popełniony za granicą jest zaistnienie podwójnej przestępności czynu (art. 111 § 1 KK). Czyn ten musi
Kazus 1. Odpowiedzialność za przestępstwo popełnione za granicą
Jeśli zatem Joanna W. zostanie osądzona za swój czyn w jednym z państw Unii Eu- ropejskiej, zgodnie z art. 114 § 3 pkt 3 KK będzie to stanowiło przeszkodę do prowadze- nia postępowania karnego w Polsce. Nie ma przy tym znaczenia, czy orzeczenie zapadło przed wejściem Polski do UE czy po tym fakcie (por. wyr. SN z 29.3.2011 r., III KK 365/10, OSNKW 2011, Nr 7, poz. 58, s. 19). Jeżeli natomiast wyrok wobec Joanny W. zostanie wydany w państwie, z którym Pol- skę nie łączy umowa wprowadzająca zasadę ne bis in idem , to zgodnie z art. 114 § 1 KK osądzenie Joanny W. w Polsce za ten sam czyn będzie możliwe.
Orzecznictwo
1. [Stosowanie wobec obywatela polskiego wszystkich przepisów karnych] Zgodnie z art. 113 KK (obecnie art. 109 KK – dop. A.Z. ), obywatel polski za gra- nicą obowiązany jest przestrzegać całokształtu polskiego ustawodawstwa karnego, tzn. wszystkich przepisów karnych zawartych w Kodeksie karnym, jak też w ustawach szczególnych, bez względu na przedmiot ochrony określony w tych przepisach. Wszyst- kie polskie przepisy karne, niezależnie od chronionego w nich przedmiotu, są wiążące dla obywatela polskiego, przebywającego za granicą.
Postanowienie SN (7) z 20.11.1991 r. (I KZP 29/91, Wokanda 1992, Nr 1, poz. 7).
2. [Nieistotność miejsca dalszych czynności sprawczych] Zastosowanie rozwiązania przewidzianego w art. 111 KK jest uzależnione od usta- lenia, iż przestępstwo zostało przez obywatela polskiego popełnione za granicą. W przy- padku bowiem popełnienia przestępstwa przez obywatela polskiego na terenie Polski nie ma potrzeby ustalania, czy konkretne zachowanie stanowi także przestępstwo poza gra- nicami państwa polskiego, nawet wówczas, gdyby dalsze czynności sprawcze, niemające już znaczenia dla przyjętej kwalifikacji prawnej, zostały wykonane przez inną osobę, ale już poza terytorium Polski.
Wyrok SA w Łodzi z 24.1.2002 r. (II AKa 240/01, Prok. i Pr. 2004, Nr 5, poz. 25).
3. [Warunek podwójnej przestępności i wyjątki od niego] Zgodnie z treścią art. 111 KK warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą (także w stosunku do cudzoziemca) jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia (tzw. warunek podwój- nej przestępności). Jeśli warunek ten nie zostanie spełniony, ściganie obywatela polskiego lub cudzoziemca za czyn zabroniony popełniony za granicą możliwe jest jedynie w przy- padku ziszczenia się szczególnych przesłanek z art. 112 KK (zasada bezwzględnego sto- sowania ustawy polskiej) lub z art. 113 KK (zasada represji wszechświatowej).
Wyrok SA w Krakowie z 27.4.2016 r. (II AKa 45/16, KZS 2016, Nr 11, poz. 52).
4. [Samodzielność jurysdykcyjna sądu polskiego] Sądowi polskiemu przysługuje z mocy art. 114 § 1 KK jurysdykcja w sprawie, choćby sprawca został osądzony za granicą. Wynika ona z podstawowej zasady odpowiedzial- ności obywatela polskiego, określonej w art. 109 KK. Tak więc dokumenty przedstawio- ne przez obronę, a wskazujące na umorzenie postępowania karnego wobec oskarżonego przez organy ścigania Republiki Białoruś, są z punktu widzenia celów polskiego postę- powania karnego zbędne. Sąd karny polski jest w tym zakresie samodzielny jurysdykcyj- nie, co w sposób oczywisty wynika także z treści art. 8 KPK.
Wyrok SA w Lublinie z 30.5.2018 r. (II AKa 115/18, Legalis).
Kazus 1. Odpowiedzialność za przestępstwo popełnione za granicą
5. [Stosowanie Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen] W konsekwencji przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, czę- ścią systemu prawa polskiego stały się normy dotyczące zasady res iudicata i ne bis in idem stanowiące acquis communautaire co w istotny sposób zmieniło zakres obowiązywania za- sady powagi rzeczy osądzonej. Z mocy art. 114 § 3 pkt 3 KK w zw. z art. 54 Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen z 14.6.1985 r. (Dz.Urz. UE L 239/2000) normy unij- ne, określające moc prawną orzeczeń wydawanych w państwach członkowskich, zyskały pierwszeństwo przed ogólną zasadą art. 114 § 1 KK.
Wyrok SN z 2.6.2006 r. (IV KO 22/05, OSNKW 2006, Nr 7−8, poz. 75, s. 86).
6. [Decyzja prokuratora państwa unijnego umarzająca postępowanie przygotowaw- cze jako res iudicata ] Skutek analogiczny do wydania prawomocnego wyroku w jednym z państw człon- kowskich UE wywołuje także postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania przeciwko osobie. Warunkiem przyjęcia europejskiego zakazu ne bis in idem jako podsta- wy prawomocnego umorzenia postępowania przygotowawczego, określonego w art. 54 Konwencji wykonawczej (Traktat Wykonawczy do Układu z Schengen z dnia 14 czerw- ca 1995 r. (Dz.Urz. UE z 2000 r. Nr 239, s. 19 ze zm.) jako „prawomocny wyrok” lub „pra- womocne osądzenie” jest ustalenie, że decyzja ta według prawa tego kraju, który jako pierwszy podjął ściganie karne sprawcy, powoduje że prawo oskarżyciela publicznego do oskarżania konkretnej osoby, przeciwko której prowadzono postępowanie przygoto- wawcze definitywnie wygasa, a ponadto decyzja prokuratora umarzająca postępowanie przygotowawcze prowadzone przeciwko osobie musi zostać wydana w wyniku szczegó- łowo przeprowadzonego postępowania i w oparciu o jego ocenę co do istoty.
Wyrok SN z 19.7.2017 r. (V KK 92/17, OSNKW 2017, Nr 12, poz. 72).
7. [Stosowanie art. 54 Konwencji także do wyroków państw unijnych wydanych przed przystąpieniem RP do UE] Od dnia 1 maja 2004 r. orzeczenie kończące postępowanie karne w innym państwie Unii Europejskiej (art. 54 Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen) stoi na prze- szkodzie ściganiu karnemu w Polsce za ten sam czyn. Nie ma przy tym znaczenia, czy ta- kie orzeczenie wydane w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej zapadło przed datą polskiej akcesji do tejże Unii, czy też po tej dacie. Istotne jest jedynie to, czy sąd pol- ski orzekał po dniu 1 maja 2004 r., albowiem od tego dnia na przeszkodzie ściganiu w ro- zumieniu art. 17 § 1 pkt 7 KPK stoi orzeczenie wydane w innym państwie członkowskim.
Wyrok SN z 29.3.2011 r. (III KK 365/10, OSNKW 2011, Nr 7, poz. 58).
8. [Orzekanie przy przejęciu orzeczenia do wykonania] Prawomocny wyrok, który zapadł za granicą i dotyczy obywatela polskiego może być przyjęty do wykonania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W takiej sytuacji ustawa wymaga (art. 114 § 4 KK) określenia kwalifikacji prawnej czynu według prawa polskiego oraz podlegającej wykonaniu kary lub innego środka karnego. Określając – we- dług polskiego prawa – podlegającą wykonaniu karę lub inny przewidziany środek, sąd ma obowiązek uwzględnić (między innymi) karę grożącą za taki czyn w polskim prawie, z uwzględnieniem na korzyść sprawcy różnic między prawem polskim a obcym. Stąd też nie jest dopuszczalne orzeczenie kary pozbawienia wolności trwającej mniej niż miesiąc albo więcej niż 15 lat. Wymierzenie jej w takim – niedopuszczalnym wymiarze – stanowi oczywistą i rażącą obrazę art. 37 KK.
Postanowienie SN z 18.9.2008 r. (V KK 255/08, Prok. i Pr. – wkł. 2009, Nr 1, poz. 28).
Kazus 2. Zmiana ustawy
czące wyboru ustawy powstały na gruncie decyzji, czy stosować KK z 1969 r., czy KK z 1997 r., to wskazać tutaj należy na art. 12 § 2 PWKK, który to przepis stanowi, że „w razie wątpliwości, czy ma być stosowane prawo dotychczasowe, czy Kodeks karny, stosuje się Kodeks karny”. Organ wydający orzeczenie, zgodnie z art. 4 § 1 KK, zmuszony jest zbadać stan praw- ny obowiązujący na odcinku czasu między dwoma punktami – czasem popełnienia prze- stępstwa i czasem orzekania. Czasem popełnienia przestępstwa, w myśl art. 6 § 1 KK, jest czas, „w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany”. Czas orzekania to moment wydania orzeczenia. W niniejszym stanie faktycznym między tymi dwoma punktami obowiązywa- ły trzy ustawy – U1, U2, U3. Ocena wyboru ustawy względniejszej w sytuacji Edmun- da Z. musi dotyczyć wszystkich tych trzech ustaw. W art. 4 § 1 KK mowa jest bowiem o „ustawie obowiązującej poprzednio”, a nie tylko o „ustawie obowiązującej w momen- cie popełnienia czynu”. Jak stwierdził SN – Izba Wojskowa w wyroku z 9.10.2008 r. (WA 40/08, KZS 2009, Nr 1, poz. 18): „przy rozważaniu problemu względności ustaw (w tym w kontekście ustania karalności czynu) nie należy poprzestawać wyłącznie na porówna- niu ustawy nowej z ustawą obowiązującą w dacie popełnienia przestępstwa, lecz należy brać pod uwagę wszystkie zmiany stanu prawnego zaistniałe między datą popełnienia przestępstwa, a datą orzekania, tak by zgodnie z regułą opisaną w art. 4 § 1 KK doszło do oceny zachowania sprawcy przez pryzmat przepisów dlań najkorzystniejszych”. Nie ma znaczenia fakt, że w czasie obowiązywania ustawy U2 (ustawy pośredniej) nie było prowadzone postępowanie karne. Na wybór ustawy względniejszej nie ma też wpływu czas obowiązywania każdej z ustaw czy też fakt, pod rządami której z ustaw wszczę- to postępowanie karne in rem czy in personam. Jedynym kryterium wyboru jest kwestia względności ustawy dla sprawcy. Ocena, która z ustaw obowiązujących między czasem popełnienia przestępstwa a czasem orzekania jest względniejsza dla sprawcy, musi być dokonywana nie abstrakcyjnie, ale biorąc pod uwagę osobę sprawcy i popełniony przez niego konkretny czyn zabroniony. Analizując zagadnienie ustawy względniejszej dla sprawcy, należy wziąć pod uwagę nie tylko uregulowanie danego czynu zabronionego w części szczególnej Kodeksu karnego i wymiar kary grożącej sprawcy, ale także wszyst- kie przepisy części ogólnej KK, np. możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary, regu- lacje dotyczące recydywy, środków probacyjnych, katalog środków karnych, jakie można orzec w danej sprawie na gruncie porównywanych ustaw oraz szereg innych instytucji, które mogłyby mieć zastosowanie w konkretnej sprawie. Jeżeli sprawca jest młodociany, to należy także wziąć pod uwagę np. przepisy dotyczące wymiaru kary, środków kar- nych i środków probacyjnych względem młodocianego. W niniejszym stanie faktycznym zmiany dotyczyły jedynie sankcji, a pozostałe prze- pisy pozostawały bez zmian. Zatem ocena względności ustawy U1, U2 i U3 ograniczo- na będzie tylko do porównania sankcji przewidzianej w każdej z tych ustaw. Na gruncie ustawy U2 Edmundowi Z. grozi kara od 3 miesięcy do lat 5. Jest to ustawa, która przewi- duje najniższą karę zarówno w dolnej, jak i w górnej granicy. Dlatego sąd powinien wo- bec Edmunda Z. zastosować ustawę U2.
Orzecznictwo
1. [Obowiązek analizy wszystkich zmian stanu prawnego] Przy rozważaniu problemu względności ustaw (w tym w kontekście ustania karal- ności czynu) nie należy poprzestawać wyłącznie na porównaniu ustawy nowej z ustawą obowiązującą w dacie popełnienia przestępstwa, lecz należy brać pod uwagę wszystkie zmiany stanu prawnego zaistniałe między datą popełnienia przestępstwa a datą orzeka-
Kazus 2. Zmiana ustawy
nia, tak by zgodnie z regułą opisaną w art. 4 § 1 KK doszło do oceny zachowania sprawcy przez pryzmat przepisów dla niego najkorzystniejszych.
Wyrok SN – Izba Wojkowa z 9.10.2008 r. (WA 40/08, KZS 2009, Nr 1, poz. 18).
2. [Obowiązek przeprowadzenia oceny wszystkich skutków zastosowania każdej z ustaw] Stosownie do brzmienia art. 4 KK przyjmuje się – w przypadku wystąpienia kolizji ustaw karnych – prymat stosowania ustawy nowej, obowiązującej w czasie orzekania. Jednakże należy stosować ustawę poprzednio obowiązującą wówczas, jeżeli jest względ- niejsza dla sprawcy. W ujęciu art. 4 § 1 KK natomiast „względniejszą” jest ta, która po przeprowadzeniu kompletnej oceny wszystkich skutków zastosowania owych konkuru- jących ze sobą ustaw, in concreto przewiduje dla danego sprawcy łagodniejsze (a więc „względniejsze”) kon sekwencje.
Wyrok SN z 25.10.2006 r. (V KK 282/06, OSNwSK 2006, Nr 1, poz. 2023).
3. [Obowiązek przeprowadzenia oceny wszystkich skutków zastosowania każdej z ustaw] W ujęciu art. 4 § 1 KK ustawą „względniejszą” jest ta ustawa, która zastosowana w konkretnej sprawie, po uprzedniej wszechstronnej ocenie całokształtu konsekwencji wynikających z zastosowania konkurujących ze sobą ustaw, przewiduje dla sprawcy naj- łagodniejsze konsekwencje. O uznaniu ustawy za względniejszą decyduje nie tylko surowość kary, tzn. porów- nanie ustawowego zagrożenia przewidzianego w porównywanych przepisach, ale i inne kryteria, np. przepisy o nadzwyczajnym obostrzeniu kary.
Wyrok SN z 4.6.2004 r. (III KK 125/03, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 1091).
4. [Stosowanie zasad wskazanych w art. 4 KK także do innych ustaw przewidujących odpowiedzialność karną] Skoro jest oczywiste, że zawarte w jednej ustawie (kodeksie) przepisy określające zasady odpowiedzialności karnej (tzw. przepisy części ogólnej) oraz przepisy regulują- ce typy przestępstw (przepisy części szczególnej) przy analizie względności ustawy dla sprawcy winny być badane łącznie, to konsekwentnie trzeba także zaakceptować pogląd, że taką samą zasadę łącznego badania pod kątem względności dla sprawcy należy za- stosować do przepisów części ogólnej Kodeksu karnego oraz do przepisów regulujących typy przestępstw umieszczonych w innej ustawie (w sprawie niniejszej w ustawie „nar- kotykowej”). Uzasadniony jest więc pogląd, że przez pojęcie „ustawa”, w rozumieniu art. 4 § 1 KK, należy rozumieć nie konkretny akt prawny, ale cały obowiązujący w danym czasie porządek prawny.
Wyrok SA w Lublinie z 23.3.2006 r. (II AKa 286/05, Legalis).
5. [Stosowanie zawsze przepisów obecnego Kodeksu karnego w zakresie przedaw- nienia karalności] Jeżeli przed dniem 1 września 1998 r. na podstawie dotychczasowych przepisów, tj. art. 105 i 106 KK z 1969 r., nie nastąpiło przedawnienie, kwestię przedawnienia karal- ności ocenia się według art. 101 i 102 KK, i to także wtedy, gdy do oceny prawnej kon- kretnego zachowania stosuje się – z uwagi na treść art. 4 § 1 KK – przepisy Kodeksu kar- nego z 1969 r., jako ustawę względniejszą.
Wyrok SN z 13.10.2005 r. (II KK 52/05, OSNwSK 2005, Nr 1, poz. 1870).
Kazus 4. Zmiana ustawy po uprawomocnieniu się wyroku – kontrawencjonalizacja
czynu objętego wyrokiem. Tymczasem czyn, za który skazano Agatę nadal jest zagrożo- ny karą. Z kolei art. 4 § 2 KK dotyczy sytuacji, gdy w wyroku na gruncie starej ustawy wymierzono karę wyższą niż kara przewidziana w nowej ustawie. Przepis ten dotyczy kar tego samego rodzaju. Miałby on zastosowanie do Agaty J., gdyby w nowej ustawie przewidziano maksymalną karę np. 3 miesięcy ograniczenia wolności – wtedy wymie- rzona jej kara 6 miesięcy ograniczenia wolności zostałaby obniżona do 3 miesięcy. Arty- kuł 4 § 3 KK wskazuje: „Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności podle- gającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmu- jąc że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia wolności”. Słusznie zatem jeden z adwokatów, do któ- rych udała się Agata J., zwrócił uwagę, że literalne brzmienie tego przepisu wskazuje, że w przypadku gdy według nowej ustawy czyn nie jest zagrożony karą grzywny, to możli- wość przeliczenia występuje tylko, gdy wymierzono w wyroku na gruncie wcześniejszej ustawy karę pozbawienia wolności. W doktrynie wyrażono jednak pogląd, że w sytuacji gdy wymierzono osobie karę ograniczenia wolności, a według nowej ustawy czyn ten jest zagrożony tylko karą grzywny, to orzeczoną karę ograniczenia wolności należy przeli- czyć na karę grzywny (zob. S. Zóltek, [w:] M. Królikowski , R. Zawłocki (red.), Kodeks kar- ny, s. 222; J. Lachowski , [w:] V. Konarska-Wrzosek , Kodeks karny, s. 61). Pogląd taki znajduje uzasadnienie nie tylko w argumentach dotyczących kwestii sprawiedliwości podniesio- nych przez drugiego z adwokatów, do których udała się Agata J., ale przede wszystkim z treści art. 15 ust. 1 zd. 3 MPPOiP. Przepis ten wskazuje: „Jeżeli po popełnieniu przestęp- stwa ustanowiona zostanie przez ustawę kara łagodniejsza za takie przestępstwo, prze- stępca będzie miał prawo z tego korzystać.” Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych to ratyfikowana umowa międzynarodowa, zatem w świetle hierarchii źró- deł prawa stojąca zwyżce niż ustawa jaką jest Kodeks karny. Artykuł 15 ust. 1 MPPOiP dotyczy każdej kary, nie tylko kary pozbawienia wolności, jak czyni to art. 4 § 3 KK. Od- mowa przeliczenia Agacie J. kary ograniczenia wolności na karę grzywny stanowiłaby zatem naruszenie art. 15 ust. 1 MPPOiP.
Literatura:
J. Lachowski , [w:] V. Konarska-Wrzosek , Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2018 S. Żółtek , [w:] M. Królikowski , R. Zawłocki (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Art. 1–116, Warszawa 2017
Kazus 4. Zmiana ustawy po uprawomocnieniu się wyroku
– kontrawencjonalizacja
Stan faktyczny
Dominik L. został skazany za przestępstwo na karę 3 miesięcy pozbawienia wolno- ści. Na poczet orzeczonej kary zaliczono mu okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie (okres zatrzymania i tymczasowego aresztowania) uznając orzeczoną karę za wykonaną w całości. Wyrok uprawomocnił się. Następnie w wyniku wejścia w życie nowelizacji Kodeksu karnego i Kodeksu wy- kroczeń przepis karny będący podstawą skazania Dominika L. został uchylony, a regula- cja została przeniesiona do Kodeksu wykroczeń. Zatem zachowanie to nadal było karane, ale już nie jako przestępstwo, ale jako wykroczenie.
Kazus 4. Zmiana ustawy po uprawomocnieniu się wyroku – kontrawencjonalizacja
Po wejściu w życie ustawy nowelizującej Kodeks karny Dominik L. wniósł o zatarcie skazania na podstawie art. 4 § 4 KK i przyznanie odszkodowania za odbytą karę pozba- wienia wolności.
Problem
Czy stanowisko Dominika L. jest zasadne?
Wskazówka
Artykuł 4 § 4 KK reguluje sytuację, gdy czyn nie jest już zabroniony pod groźbą kary.
Odpowiedź
Artykuł 4 § 4 KK stanowi, że: „jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa”. Przepis ten dotyczy zatem sytuacji, gdy doszło do depenalizacji określonego zachowania, czy- li czyn po zmianie przepisów nie jest w ogóle karany. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 24.8.1999 r. (II KKN 150/99, Prok. i Pr. – wkł. 2000, Nr 2, poz. 1) stwierdził, że: „usta- wa w art. 4 § 4 odnosi się do wypadków tzw. pełnej depenalizacji, kiedy czyn objęty wy- rokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary. Oznacza to, że przepis ten nie ma za- stosowania do wypadków, w których nastąpiło »przekwalifikowanie« przestępstwa do kategorii wykroczeń. W takich przypadkach może nastąpić modyfikacja penalizacji – jed- nak nie następuje zatarcie skazania z mocy prawa. Ustawa w art. 4 § 4 KK odnosi się do przypadków tzw. pełnej depenalizacji, kiedy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożo- ny pod groźbą kary”. Taka wykładnia art. 4 § 4 KK spotkała się z krytyką niektórych przedstawicieli dok- tryny. Podnoszone są argumenty natury językowej (kara za wykroczenie nie jest tożsa- ma z karą, w rozumieniu art. 32 i 322 KK) i celowościowej (wymóg pełnej depenalizacji jest ograniczeniem możliwości korzystania z ustawy względniejszej) (zob. B. Kunicka- -Michalska , Zasady odpowiedzialności karnej, s. 288–289; J. Majewski , Wpływ kontra- wencjonalizacji). W podanym stanie faktycznym mamy do czynienia z kontrawencjonalizacją, czyli nastąpiło przesunięcie danego zachowania z grupy przestępstw do katalogu wykroczeń. Ponieważ czyn nadal jest karany, nie doszło zatem do pełnej depenalizacji. W świetle wy- żej powołanego orzeczenia Sądu Najwyższego art. 4 § 4 KK nie może mieć więc zastoso- wania. Nie dojdzie zatem do zatarcia skazania. W sytuacji gdy zmiana ustawy polega na kontrawencjonalizacji, dokonać należy mo- dyfikacji kary nie na podstawie art. 4 § 2 i 3 KK, ale przy zastosowaniu art. 2a KW. Para- graf 1 tego przepisu stanowi, że: „jeżeli według nowej ustawy czyn objęty prawomocnym wyrokiem skazującym za przestępstwo na karę pozbawienia wolności stanowi wykro- czenie, orzeczona kara podlegająca wykonaniu ulega zamianie na karę aresztu w wy- sokości równej górnej granicy ustawowego zagrożenia za taki czyn, a jeżeli ustawa nie przewiduje za ten czyn kary aresztu, na karę ograniczenia wolności, a jeżeli ustawa nie przewiduje za ten czyn kary ograniczenia wolności – na karę grzywny, przyjmując jeden dzień pozbawienia wolności za równoważny grzywnie w kwocie od 10 do 250 złotych i nie przekraczając górnej granicy tego rodzaju kary przewidzianej za ten czyn”. Nato- miast zgodnie z art. 2a § 2 KW – „Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty prawomocnym wyrokiem skazującym za przestępstwo na grzywnę lub karę ograniczenia wolności sta- nowi wykroczenie, orzeczone kary ulegają zamianie tylko wówczas, gdy kara grzywny lub ograniczenia wolności podlegająca wykonaniu przekroczyłaby górną granicę usta-
Kazus 5. Artykuł 4 KK
3. [Niestosowanie art. 4 § 2 KK do zastępczej kary pozbawienia wolności] Zastępcza kara pozbawienia wolności orzeczona i wykonywana za nieuiszczo- ną grzywnę nie jest karą pozbawienia wolności, o której mowa w art. 30 § 1 d.KK czy w art. 32 KK, określających katalog kar zasadniczych. Określona przed 1.9.1998 r. przez sąd orzekający, na podstawie art. 37 KK z 1969 r., zastępcza kara pozbawienia wolności jest formą wykonania kary grzywny, zatem nie może mieć do niej zastosowania przepis art. 4 § 2 KK.
Postanowienie SN z 7.7.2004 r. (II KK 170/04, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 1265).
4. [Brak zwrotu uiszczonych środków] Nie jest uzasadniony wniosek o dokonanie na podstawie art. 4 § 2 KK zmiany daw- nego wyroku, skazującego m.in. na konfiskatę mienia, motywowany brakiem kary tego rodzaju w Kodeksie karnym. Mienie objęte konfiskatą przeszło na rzecz Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się wyroku, kilka lat przed wejściem w życie Kodeksu karnego.
Postanowienie SA w Krakowie z 2.9.1999 r. (II AKz 199/99, KZS 1999, z. 8–9, poz. 36).
5. [Konieczność oceny na gruncie art. 4 § 4 KK nie samych znamion przepisu, ale tego czy konkretne zachowanie jest nadal zabronione] Pojęcie czynu, użyte w przepisie z art. 4 § 4 KK, odnosi się do całokształtu zachowa- nia sprawcy, będącego przedmiotem postępowania karnego, nie zaś jedynie do tych jego elementów, które były istotne z punktu widzenia wypełnienia znamion czynu zabronio- nego określonego w ustawie poprzednio obowiązującej. Ocena dokonywana na potrze- by zastosowania art. 4 § 4 KK nie może ograniczać się do analizy ustalonego w wyroku opisu czynu zabronionego, gdyż ten – siłą rzeczy – ma odpowiadać przepisowi karnemu sprzed jego zmiany. Uwzględniać musi całokształt czynu, który był przedmiotem osą- du i przypisania przestępstwa. Przepis art. 4 § 4 KK nakazuje jedynie ustalić, czy czyn objęty wyrokiem jest nadal czynem zabronionym pod groźbą kary. Porównaniu podle- ga więc nie zespół ustawowych znamion określony w obu ustawach, a to czy konkretne przestępstwo, rozumiane jako zachowanie będące zdarzeniem historycznym, którego do- tyczy prawomocny wyrok, jest nadal zabronione przez ustawę, która weszła w życie po uprawomocnieniu się orzeczenia
Postanowienie SN z 18.10.2018 r. (IV KK 255/18, Legalis).
Kazus 5. Artykuł 4 KK
Stan faktyczny
Zbigniew W. został oskarżony o popełnienie dwóch przestępstw. W momencie po- pełnienia obu czynów zabronionych obowiązywał KK z 1969 r. Akt oskarżenia przeciw- ko Zbigniewowi W. zawierający dwa zarzuty wpłynął do sądu w 1997 r. W 1999 r. doszło do zamknięcia rozprawy i skład sędziowski udał się na naradę. W ocenie sądu co do jed- nego z czynów zarzucanych Zbigniewowi W. względniejszy był Kodeks karny z 1969 r., natomiast co do drugiego czynu – Kodeks karny z 1997 r. W trakcie narady składu sę- dziowskiego powstała wątpliwość, czy możliwe jest wydanie wyroku skazującego jedne- go oskarżonego za dwa czyny, w którym co do każdego z czynów będzie miał zastoso- wanie inny Kodeks karny.
Kazus 5. Artykuł 4 KK
Problemy
1. Czy możliwe jest wydanie wyroku skazującego jednego oskarżonego za dwa czyny, w którym co _do każdego z czynów będzie miał zastosowanie inny Kodeks karny?
- Czy w razie rozpatrywania spraw kilku oskarżonych w jednym postępowaniu możliwe jest_ zastosowanie odrębnych ustaw w stosunku do każdego z nich?
Wskazówki
Artykuł 4 § 1 KK nakazuje stosować całą ustawę do oceny danego czynu. Artykuł 4 § 1 KK odnosi się do konkretnego czynu danego sprawcy, a nie do całości oceny zachowania sprawcy lub sprawców w danym okresie.
Odpowiedź
Artykuł 4 § 1 KK nakazuje organowi orzekającemu wybór między ustawami, któ- re obowiązywały od czasu popełnienia przestępstwa do czasu orzekania. Zgodnie z tym przepisem generalną zasadą jest stosowanie ustawy nowej, tj. ustawy obowiązującej w czasie orzekania. Ustawę obowiązującą poprzednio stosuje się tylko wtedy, gdy jest ona względniejsza dla sprawcy. Przepis ten nakazuje do oceny danego czynu konkretnego sprawcy wybraną usta- wę zastosować całościowo. Nie jest dopuszczalna kompilacja (łączenie ustaw), tj. orzeka- nie co do jednego czynu jednego sprawcy w oparciu o część jednej ustawy i część drugiej ustawy. Zakaz ten nie obejmuje sytuacji, gdy w jednym postępowaniu rozpoznawanych jest kilka czynów danej osoby i sytuacji, gdy w jednym postępowaniu rozpoznawane są czyny kilku osób (np. współsprawców i pomocnika, podżegacza). Jeżeli łącznie rozpo- znawanych jest kilka czynów jednego oskarżonego, każdy z tych czynów musi być oce- niony odrębnie w zakresie wyboru ustawy względniejszej. Możliwe jest, że w stosunku do jednego z czynów względniejsza okaże się ustawa wcześniejsza, a w stosunku do dru- giego czynu – ustawa późniejsza. Wtedy konieczne jest zastosowanie jednej ustawy do pierwszego z czynów, a drugiej ustawy w stosunku do drugiego z czynów. Rozwiąza- nie to nie budzi wątpliwości zarówno w doktrynie (zob. B. Nita , A.R. Światłowski , Zakaz łącznego stosowania przepisów, s. 59–60), jak i w orzecznictwie. Na przykład w wyro- ku z 17.11.2003 r. (WA 51/03, OSNwSK 2003, Nr 1, poz. 2431) Sąd Najwyższy stwierdził, że: „regulacja zawarta w art. 4 § 1 KK ma odniesienie do czynów, a nie do sprawcy i nic nie stoi na przeszkodzie, by wobec tego samego sprawcy, w przypadku zmiany ustawy karnej już po popełnieniu przestępstwa, do niektórych czynów stosować przepisy daw- nego kodeksu, zaś do innych nowego”. Także w przypadku, gdy w jednym postępowa- niu występuje kilku oskarżonych, czyn każdego z nich musi być rozpatrywany odrębnie. W stosunku do jednego ze sprawców może okazać się względniejsza ustawa wcześniej- sza (np. z uwagi na to, że jest on recydywistą, a nowa ustawa zaostrza wymiar kary oso- bom powracającym do przestępstwa), a w stosunku do drugiego ze sprawców, który jest młodociany – ustawa nowa (gdyż np. wprowadza obligatoryjne nadzwyczajne złagodze- nie wobec takich sprawców). Odnosząc się do pytania zawartego w kazusie – możliwe jest wydanie wyroku ska- zującego jednego oskarżonego za dwa czyny, w którym co do każdego z czynów będzie miał zastosowanie inny Kodeks karny. Również w przypadku, gdy w jednym postępo- waniu rozpoznawane są czyny kilku osób, w stosunku do każdego z oskarżonych może mieć zastosowanie inna ustawa.
