Pobierz KIEDY GABINET STAJE SIĘ KINEM A SESJA SEANSEM ... i więcej Streszczenia w PDF z Psychiatria tylko na Docsity!
Nadia Majewicz HOMO ET SOCIETAS | Poszukiwania badawcze wokół pracy socjalnej
Nadia Majewicz
Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego
KIEDY GABINET STAJE SIĘ KINEM A SESJA
SEANSEM. OBRAZ PSYCHOTERAPII JAKO
SPOSOBU POMAGANIA NA PODSTAWIE FILMU
PAWŁA ŁOZIŃSKIEGO NAWET NIE WIESZ, JAK
BARDZO CIĘ KOCHAM
Streszczenie Psychoterapia jest przedmiotem zainteresowania sztuki filmowej od dawna. Pierwsza część niniejszego artykułu przedstawia rozważania dotyczące sposo- bów pokazywania psychoterapii w filmach. W znacznej ich części psychoterapia pokazywana jest w sposób uproszczony, pełny stereotypów oraz daleki od real- nych faktów. Może to skutkować wykształceniem się u widzów nierzeczywistego obrazu psychoterapii, a nawet doprowadzić do jej stygmatyzacji. Druga część stanowi analizę filmu Pawła Łozińskiego Nawet nie wiesz, jak bardzo Cię kocham w kontekście zarówno zastosowanych technik terapii systemowych jak i sposo- bu przedstawienia relacji terapeutycznej. Film pokazuje psychoterapię w sposób realistyczny, tym samym może spełnić istotną funkcję w oswajaniu widzów z tą specyficzną formą pomocy psychologicznej. Słowa kluczowe: psychoterapia, nawet nie wiesz jak bardzo cię kocham, kine- matografia, terapia rodzinna, pomoc psychologiczna
Psychoterapia – pomaganie czy leczenie?
Istnieje wiele definicji psychoterapii. Za Lidią Grzesiuk (2005), psychoterapia to proces leczenia, który opiera się na zaplanowanych intencjach psychologicznych, a jako cel stawia sobie rozwój osobowości oraz redukcję objawów psychopato- logicznych. Autorka zwraca również uwagę na szczególne znaczenie relacji tera-
Kiedy gabinet staje się kinem a sesja seansem.. HOMO ET SOCIETAS | Poszukiwania badawcze wokół pracy socjalnej (^95) peutycznej, która stanowi jedną z podstawowych metod leczenia. Colin Feltham (2013) natomiast, rozumie psychoterapię jako rozmowę opartą na interwencjach psychologicznych, charakteryzującą się innym od wyłącznie biomedycznego sposo- bem rozumienia człowieka, mającą na celu pomóc osobie w realizacji jej potencja- łu. Przytoczenie tych dwóch definicji może wskazywać na rozbieżność rozumienia psychoterapii przez teoretyków. Kolejne szkoły psychoterapii również mogą warun- kować jej rozumienie. Podczas gdy psychoanaliza i podejścia poznawczo-behawio- ralne będą kładły nacisk na stronę leczenia, szkoły wywodzące się z nurtu humani- styczno-egzystencjalnego, będą koncentrować się na pomocy i rozwoju. Pierwsza wspomniana definicja odwołuje się do „procesu leczenia”, natomiast druga kładzie nacisk na istotę „pomagania” poprzez rozmowę. Wydaje się, że naj- właściwszym rozumieniem psychoterapii byłaby jej klasyfikacja jako „profesjonal- nej pomocy psychologicznej” (Szczukiewicz, 2003, s. 14–15). Pojęcie to uwzględ- nia aspekt leczenia, jednak zwraca uwagę, że psychoterapia jest specyficzną formą pomocy, jaką jest pomoc psychologiczna. W taki sposób będę w tej pracy rozumiała pojęcie psychoterapii. Obraz pomocy psychologicznej w kulturze Fakt, że psychoterapia i psychoterapeuci są ważnym elementem dzisiejszej kultury nie powinien budzić wątpliwości (Józefik, 2011, s. 737–748). Sposób pokazywania zarówno psychoterapii jak i psychoterapeutów w sztuce kinematograficznej wiąże się z istotnym oddziaływaniem na społeczeństwo. I tak, Glen Gabbard (2015) w książce Psychiatria i kino zwraca uwagę, na istot- ne znaczenie obrazu psychiatrii (ale również psychoterapii) przedstawianego przez kulturę oraz jej wpływu na społeczeństwo. Dyscyplina ta jest pokazywana w sposób uproszczony i daleki od prawdy. W tym miejscu warto odwołać się do klasycznego konceptu mimesis, który oznacza sposób uprawiania sztuki, poprzez jej naśladowa- nie (Aurebach, 1968). Ten paradygmat przedstawiania pomocy psychoterapeutycz- nej i psychiatrycznej w filmach będzie wiernym odzwierciedleniem tego, co dzieje się w gabinetach, a sposób prowadzenia rozmowy naśladujący ten, którego używają psychoterapeuci. Zasadność teorii wpływu kina na widzów obrazują badania już z lat
- XX wieku (Adamczyk, 2005, s. 87–88). Dowodzą one również powszechności oddziaływania kina, bez względu na status społeczny oraz środowisko pochodzenia widzów (Adamczyk, 2005, s. 87–88). W świetle tych badań, wydaje się, że rzetelne i zgodne z prawdą pokazywanie psychoterapii jako profesjonalnego sposobu poma- gania, może skutkować pozytywnymi konsekwencjami tj.: demitologizacją psychote- rapii oraz redukcją stygmatyzacji osób, które z takiej pomocy korzystają.
Kiedy gabinet staje się kinem a sesja seansem.. HOMO ET SOCIETAS | Poszukiwania badawcze wokół pracy socjalnej (^97) Na podstawie badań CBOS-u przeprowadzanych w 2005, 2008 i 2012 roku, można wnioskować, że poczucie wstydu dotyczące zmagania się z zaburzeniami psychicznymi jest obecne i nie zmienia się znacząco na przestrzeni czasu. Więk- szość ankietowanych dostrzega również dyskryminację osób chorych psychicznie na wielu polach życia społecznego, do których należą: praca, poszanowanie godno- ści osobistej czy zdobywanie wykształcenia. Można tym samym postawić wniosek, iż osoby z zaburzeniami psychicznymi korzystające z psychoterapii są narażone na stygmatyzację oraz dyskryminację. I tak, istotną funkcję w budowaniu zaufania do psychoterapii może spełniać kino. Oswajanie społeczeństwa z psychoterapią jako profesjonalnym sposobem pomagania może sprawić zmniejszenie powszechności mitów, które wokół procesu psychoterapii zostały utworzone. Wielu badaczy utrzy- muje, że to właśnie kino odpowiada za socjalizację widzów z psychologią i psycho- terapią (Orchowski i współpracownicy, 2006, s. 506–512). Co więcej, narodziny psychoterapii i filmu przypadają na podobny czas. Pierwszy film braci Lumiere zo- stał oficjalnie wyemitowany w 1895 r., podczas gdy w dokładnie tym samym roku, Freud i Breuer opublikowali swój pierwszy tekst traktujący o psychoterapii: Studies in Hysteria (Schneider, 2002). Również przedmiot zainteresowania łączy te dwie dziedziny – często przewodnim tematem kina i psychoterapii bywają podobne pro- blemy natury egzystencjalnej lub pytania dotyczące ludzkiej kondycji psychicznej. Nawet nie wiesz, jak bardzo Cię kocham Pawła Łozińskiego jako dzieło ponadgatunkowe Omawianym w niniejszym artykule dziełem kinematograficznym, jest film Pawła Ło- zińskiego Nawet nie wiesz, jak bardzo Cię kocham , który swoją premierę miał w 2016 roku. Warto spróbować rozważyć dzieło Łozińskiego w kontekście gatunku filmo- wego, do którego może należeć. W filmie w roli pacjentek występują dwie kobiety
- aktorki – a w roli psychoterapeuty, profesor Bogdan de Barbaro. Jest to szczególna sytuacja, kiedy w obrazie kinematograficznym znajdują się obok siebie: aktorki oraz specjalista w rzeczywistości zajmujący się psychoterapią. Obraz przedstawia przebieg procesu terapeutycznego matki i córki, a zrealizowany był bez wcześniej przygoto- wanego scenariusza. Z jednej strony za naturalne można rozumieć rozważanie dzieła w kategorii dokumentu: występują w nim realne postaci, dzieło nie opiera się na wcześniej przygotowanym scenariuszu oraz przedstawia realne zdarzenia. Z drugiej strony, dopiero napisy końcowe utwierdzają w przekonaniu, że kobiety nie są spo- krewnione, a treść rozmowy bazowała na ich prywatnych doświadczeniach. Trudno klasyfikować Nawet nie wiesz … w ramach ściśle określonego gatunku i nie powinno się rozważać go wyłącznie w obrębie gatunku dokumentu filmowego. Należałoby
Nadia Majewicz HOMO ET SOCIETAS | Poszukiwania badawcze wokół pracy socjalnej jednak dostrzec w nim wiele cech filmu dokumentalnego oraz modyfikacji w obrębie tego gatunku, które reżyser zdecydował się wprowadzić. Warto rozważyć ten film w kontekście starożytnego konceptu mimesis – można postawić tezę, że taki obraz sztuki ma za zadanie wiernie naśladować rzeczywistość. Przebieg sesji pokazanych w filmie można z powodzeniem porównać do tych, od- bywających się w prawdziwych gabinetach. Sam reżyser w jednym z wywiadów przytoczył odpowiedź profesora de Barbaro na pytanie: „Czy to właśnie tak (psy- choterapia) wygląda w rzeczywistości?” „Tak, to właśnie tak wygląda”. Również sposób realizacji filmu wydaje się znaczący – dokument pozbawiony jest oprawy muzycznej, scenografii, co podkreśla realizm sesji psychoterapeutycznej. Rodzaj terapii przedstawionej w dokumencie można sklasyfikować jako terapię rodzinną, ponieważ jej przedmiotem jest relacja matki i córki. Natomiast trudno precyzyjnie zdefiniować jedną konkretną rodzinną terapię, gdyż zawiera ona ele- menty różnych podejść terapeutycznych (Freyberger, Schneider i Stieglitz, 2005). Na potrzeby tej analizy będę rozważać zastosowane przez profesora de Barbaro techniki przede wszystkim w kontekście podejścia systemowego, którego jest on przedstawicielem. Założenia terapii systemowych podają, że jednostkę można zrozumieć jedynie w kontekście systemu społecznego, w którym żyje. (Prochaska i Norcross, 2006) Przyczyniły się one do powstania różnych szkół terapeutycznych, spośród których można wyróżnić: szkołę komunikacyjną, szkołę strukturalną oraz szkołę strategicz- ną (Tryjarska, 2000, s. 245–294). Postaram się zanalizować zastosowane przez pro- fesora de Barbaro techniki przede wszystkim w kontekście szkoły komunikacyjnej oraz strategicznej. Analiza w kontekście podejścia strukturalnego sprawia trudności z uwagi na brak dostępu do wszystkich sesji. Spróbuję również określić cel zastoso- wania metafory w procesie terapeutycznym oraz scharakteryzować zarówno relację terapeutyczną jak i postawę terapeuty. Techniki i strategie psychoterapeutyczne Komunikacyjna terapia rodzin Podejścia komunikacyjne za źródło psychopatologii w rodzinie uważają procesy in- terakcyjne pomiędzy poszczególnymi jej członkami (Prochaska i Norcross, 2006). Tym samym techniki tej szkoły obejmują interwencje przede wszystkim w zakresie sposobu komunikacji członków rodziny. Jedną ze strategii terapii komunikacyjnej, stworzonej przez Virginię Satir, jest technika bezpośrednia polegająca na uczeniu rodziny jasnych i adaptacyjnych zasad komunikacji (Grzesiuk, 2005). Wymaga to od psychoterapeuty szczególnej aktyw-
Nadia Majewicz HOMO ET SOCIETAS | Poszukiwania badawcze wokół pracy socjalnej Pozytywne oznaczanie zachowań jest techniką bazującą na zmianie znaczenia przypisywanego zachowaniom i wydarzeniom, które mogły być rozumiane jako krzywdzące. I tak, w filmie profesor de Barbaro proponuje rozumienie „wyracho- wania” matki w stosunku do córki, jako jej sposób na radzenie sobie z bezradno- ścią. Technika ta ma za zadanie zaowocować zmniejszeniem oporu i tym samym ułatwić zmianę zachowania kobiet (Chrząstowski, 2014). Strukturalna terapia rodzin Wyjątkowość nurtu strukturalnego stanowi wykorzystanie takich konceptów jak metafory przestrzenne i organizacyjne oraz kładzenie szczególnego nacisku na ak- tywność terapeuty, który może przejawiać się również jako lider wiedzący jak danej rodzinie pomóc (de Barbaro, 1994, s. 5–16.). Terapeuci strukturalni istotne zna- czenie przypisują wzorom transakcji rodzinnych, tym samym zakładają, że przed ustąpieniem jednostkowych symptomów, w rodzinie zajść muszą zmiany struk- turalne (Goldenberg, Goldenberg, 2006). Techniki terapii strukturalnej opierają się na czterech etapach: przyłączeniu i dostosowaniu się do rodziny, ocenie inte- rakcji rodzinnych, monitorowaniu zestawów dysfunkcjonalnych oraz restruktu- ryzacji wzorów transakcji (Goldenberg, Goldenberg, 2006). Trudność w analizie tych etapów na podstawie filmu, polega na fakcie, iż mamy do czynienia z sesjami (bądź ich częściami) wybranymi przez reżysera. Tym samym problematyczne jest rozważanie technik tego podejścia, który powinny być analizowanie w kontekście procesu. Metafora Wiele szkół terapeutycznych korzysta z użyteczności metafory podczas terapii, jed- nak szczególnie bliska wydaje się być takim podejściom jak psychodynamiczne, erisksonowskie czy systemowe (Barker, 2000). Może się ona manifestować między innymi jako porównanie, opowieść anegdotyczna czy baśń. W Nawet nie wiesz… metafora występuję kilkakrotnie. Skupię się na momencie, który moim zdaniem mógł być dla procesu terapeutycznego przełomowy. Podczas kolejnej sesji córka rozpoczęła spotkanie od przytoczenia treści filmu obejrzanego w internecie. Przed- stawiał on bociany wraz z ich matką oraz koncentrował się wokół momentu wy- pchnięcia najsłabszego bocianiątka z gniazda. Terapeuta wraz z pacjentką próbowa- li nadać znaczenie treści obejrzanego filmiku oraz zidentyfikować, co mógł dla niej on oznaczać. Użyteczność metafory na podstawie tego przykładu mogła polegać na zilustrowaniu relacji między matką a córką, w momencie kiedy pacjentka zdecydo- wała się wyprowadzić z domu. Profesor de Barbaro pyta: „Czuła się Pani wypchana
Kiedy gabinet staje się kinem a sesja seansem.. HOMO ET SOCIETAS | Poszukiwania badawcze wokół pracy socjalnej (^101) z gniazda?”. Zidentyfikowanie sytuacji niedosłownie, poprzez metaforę, pomaga również w zmniejszaniu oporu i jest mniej zagrażające (Barker, 2000). Postawa terapeuty i relacja terapeutyczna Grzesiuk (2005) podaje, że wszystkie podejścia systemowe zakładają pewnego rodza- ju dyrektywność osoby psychoterapeuty. Chociaż teoretycznie jest ona wykluczana w podejściu psychonalitycznym, to takie podejścia terapeutyczne szkoła poznawczo- -behawioralna czy podejścia wywodzące się z terapii systemowych, opierają się na dużej dyrektywności psychoterapeuty. Spróbuję poddać analizie dyrektywność psy- choterapeuty pokazaną w filmie. Można stwierdzić, że w filmie, profesor de Barbaro w pewnym sensie moderuje spotkania. Czasem prosi pacjentki aby mówiły do niego, a nie do siebie nawzajem, a następnie pyta o reakcję drugiej osoby: „Jak się Pani tego słucha?”. Momentami przyjmuje także rolę przewodnika: „Idźmy za tym zwątpie- niem, sprawdźmy go”. Psychoterapeuta podczas sesji nie powinien predystynować do bycia kimś o statusie omnipotentnym, kimś kto „wie lepiej” od osób uczestniczących w terapii. Warto zauważyć, że profesor dba o to, aby nie stawiać się właśnie w takiej roli: „Byłbym przemądrzały jakbym zaczął mówić co Pani, ma zrobić”. Istotny wydaje się moment, w którym profesor de Barbaro dokonując inter- pretacji mówi: „Ja powiedziałem utopia, ale wycofuję słowo utopia”. Nie tylko pokazuje to fakt, że psychoterapeuta może się mylić, ale również uczy pacjentki komunikacji – czasem wydaje się słusznie zrezygnować z pewnych słów na rzecz bardziej adekwatnych. Terapeuta pomaga nazywać emocje, jakie w danym momencie pacjentki odczu- wają: „To Pani rozum podpowiada, ale co Pani czuje”, „Można ten ból dokładnie nazwać, ten ból nazywa się samotność”. Gdy córka nie jest w stanie opowiedzieć o miłości do swojej matki, psychoterapeuta pomaga nazwać stan, w którym się znajduje: „Trudno jest Pani mówić o Pani uczuciach do mamy”. Można również dostrzec empatyczne komunikaty stosowane przez terapeutę tj. „Do mnie Pani cierpienie dociera”, które dodatkowo pokazują podążanie za pacjentem oraz em- patię terapeuty. Podsumowanie Na podstawie bardzo obszernej literatury dotyczącej relacji pomiędzy psychotera- pią a kinem, można stwierdzić, że metody przedstawiania tej profesjonalnej formy pomocy psychologicznej, mają często charakter uproszczony i daleki od realnych
Kiedy gabinet staje się kinem a sesja seansem.. HOMO ET SOCIETAS | Poszukiwania badawcze wokół pracy socjalnej (^103)
- Józefik B., Psychoterapia jako dyskurs kulturowy , „ Psychiatria Polska” 2011/5, s. 737–748.
- Kondrat A., Mariola Wereszka, Psychoterapia to moja partia polityczna. „Studia z Historii Filozofii” 2016/7, s. 263–267.
- Kujawska-Lis E., Kujawski-Lis A., (2014). Bez tajemnic: terapeutyczna war- tość seriali na przykładzie pierwszego polskiego serialu o psychoterapii , [w:] A. Krawczyk-Łaskarzewska, A. Naruszewicz-Duchlińska, P. Przytuła, red., Se- riale w kontekście kulturowym: gatunki, konwergencja, recepcja , Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014, s. 146–164.
- Lesoeurs G., Les maladies en représentation , „ Les Tribunes de la santé” 2006/2, s. 31–37.
- Orchowski L.M., Spickard B.A., McNamara J.R., Cinema and the Valuing of Psychotherapy: Implications for Clinical Practice. „Professional Psychology: Re- search and Practice” 2006/37, s. 506–512.
- Prochaska J.O., Norcross J.C., Systemy psychoterapeutyczne: analiza transteore- tyczna , Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa 2006.
- Schneider I., Cinema and Psychotherapy , [w:] I. Schneider, Encyclopedia of Psy- chotherapy , Elsevier Science & Technology, Washington DC 2002.
- Sontag S., Choroba jako metafora: AIDS i jego metafory , Wydawnictwo Karak- ter, Kraków 2016.
- Szczukiewicz P., Pomoc psychologiczna czy psychoterapia? „Remedium” 2003/1, s. 14–15.
- Tryjarska B., Terapia rodzinna , [w:] L. Grzesiuk, red., Psychoterapia: szkoły, zja- wiska, techniki i specyficzne problemy , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsza- wa 2000, s. 245–294.
- Zarifian E., La psychiatrie et le cinéma, une image en miroir , „ Les Tribunes de la santé 2006/2, s. 39–45. 23. Zdrowie psychiczne Polaków , BS/132/2012, www.cbos.pl, dostęp: 22.03.2017. When the cabinet tourns into the cinema and the session into the séance. The image of psychotherapy as a way of helping presented in a Paweł Łoziń- ski’s film You have no idea how much I love you Abstract Psychotherapy has been the interest of cinematography for a long time. The first part of this article discusses the ways in which psychotherapy is shown in films. In a large part of them, psychotherapy is presented in a simplistic way,
Nadia Majewicz HOMO ET SOCIETAS | Poszukiwania badawcze wokół pracy socjalnej full of stereotypes and far from real facts. This can result in the development of unrealistic images of psychotherapy and even stigmatization. The second part is an analysis of Paweł Lozinski’s film “You have no idea how much I love you” in the context of psychotherapeutical techniques related to systemic therapies and also a therapeutic relationship. The film shows the psychotherapy in a realistic way and thus can play an important role in taming viewers with this specific form of psychological help. Keywords: psychotherapy, you have no idea how much I love you, cinematog- raphy, family therapy, psychological help
