Klasa jako mała grupa społeczna, Opracowania z Pedagogika nauczycielska

Pobierz Klasa jako mała grupa społeczna i więcej Opracowania w PDF z Pedagogika nauczycielska tylko na Docsity!

Dorota Błońska pedagog Publiczne Gimnazjum w Siemoni

Klasa jako mała grupa społeczna

Klasa szkolna jest jednym z głównych terenów pracy dydaktyczno – wyrównawczej nauczycieli. Często traktuje się ją jako sumę poszczególnych uczniów. W rzeczywistości klasa szkolna stanowi formalnie zorganizowaną grupę społeczną, złożoną z uczniów reprezentujących podobny stopień rozwoju fizycznego, podobny poziom umysłowy i jednakowy wiek. Na początku nauki szkolnej klasa I szkoły podstawowej), gdy dzieci się jeszcze bliżej nie znają, stanowi ona zbiór obcych sobie jednostek, z czasem jednak nabiera znaczenia grupy społecznej. Uczniowie poznają się bliżej, nawiązują się między nimi stosunki koleżeńskie i przyjaźnie. W ich świadomości klasa staje się czymś zupełnie odrębnym i bardzo im bliskim. Klasa szkolna jest najpierw grupą formalną – stworzoną na podstawie wymagań instytucjonalnych. Łączy ona nauczycieli i nauczanych, czyli dzieci. Z czasem klasa szkolna staje się grupą nieformalną. Dzieje się tak od momentu, gdy interakcje miedzy uczniami tworzą taki „klimat grupy”, że jej członkowie odczuwają przyjemność bycia razem i tworzenia czegoś wspólnego. Wśród uczniów w klasie są osoby bardzo różne pod względem zachowania, jak i stosunku do nauki. Te same metody wychowawcze okazują się skuteczne dla jednych, a irytują lub rozśmieszają innych. To, co jedni rozumieją wlot, długo jeszcze nie jest dostępne innym. Te same oceny dla pierwszych są nagrodą, dla drugich karą, a na reszcie nie robią żadnego znaczenia. W klasie szkolnej można wykazać wyraźne właściwości małej grupy: role przypisane w zależności od statusu jednostek, normy i reguły (niezależnie od tego, czy ich źródło tkwi wewnątrz czy na zewnątrz grupy), istnienie celów, stopnie spójności („duch klasy”, klimat), struktury i interakcje. W takiej grupie społecznej, jaką jest klasa, gdzie dzieci spędzają ze sobą dużo czasu, normy wytwarzają się dość szybko. Normy są „przepisami określającymi, w jaki sposób powinien postępować (lub nie) członek należący do danej grupy” (M. Łobocki 1985). Dotyczą one bardzo różnych, ważnych i widocznych obszarów wspólnego życia. Zawarte są

zarówno w statucie szkoły, tzw. normy szkolne (rejestr wymagań obowiązujących ucznia odgórnie, narzuconych przez szkołę, regulujących życie formalne szkoły) jak i normy niepisane, tzw. nieformalne (wywierające większy wpływ na uczniów niż poprzednie, obowiązują ze względu na potrzeby dzieci, tolerowane tylko do pewnego stopnia przez szkołę lub wcale przez nią nieakceptowane). Do norm szkolnych zalicza się zalecenia, wymagania i reguły postępowania, które regulują zachowania ucznia, np.: uczeń powinien uważać na lekcji, wykonywać ćwiczenia związane z tokiem zajęć, kulturalnie zachowywać się. Uczniowie w klasie nastawieni są na funkcjonowanie grupy, stwarzają sobie „mały kodeks” opracowany w trakcie codziennych spotkań. Zawarte są w nim zachowania nie zawsze zgodne ze statutem szkoły, np. zawsze podpowiadaj, nie skarż, daj ściągać, a także przejściowe „mody”, sposoby ekspresji werbalnej, typy humoru, nadawanie przezwisk sobie wzajemnie, jak i nauczycielom. Najważniejszą zazwyczaj normą grupową wśród uczniów jest: „ten jest dobry, kto umiejętnie wymiguje się od obowiązków i potrafi zapewnić sobie spokój”. Kluczową rolę w ustalaniu norm odgrywają interakcje między członkami grupy, utworzone zaś normy ustalają granice dla przyszłych interakcji. Normy grupowe klasy szkolnej posiadają pewne charakterystyczne cechy. Należą do nich: siła, z jaką oddziaływają na zachowanie uczniów, zróżnicowany charakter ich przestrzegania przez dzieci, stanowią „układ odniesienia” w ocenie napotykanych faktów i zdarzeń, nie wymagają akceptacji przez całą klasę. W zespole uczniowie odgrywają rozmaite role. Są wśród nich „mądrzy i beznadziejni”, „sztywniacy i luzacy”, elita i ci, którymi się pogardza, zazdrośni i ci, którym się zazdrości, „twardziele i mięczaki”. „Struktura grupy określa układ miejsc, jakie zajmują poszczególni członkowie względem siebie. Samo zaś miejsce w strukturze nazywamy pozycją jednostki. Znaczenie, które ze względu na realizację wspólnych celów zespół przywiązuje do tego miejsca w układzie jest określane mianem statusu pozycji” (A. Janowski 1991). W każdej klasie występuje wiele rodzajów struktur. Są to:

1. struktura osiągnięć w nauce,
2. struktura powstająca ze względu na skłonność wykonywania zadań,
3. struktura przewodzenia i podległości,
4. struktura powstająca ze względu na tendencje uczniów do podejmowania różnych ról społecznych,
5. struktura ogólnego zdyscyplinowania i posłuszeństwa,

„Cel grupowy rozumiany jest jako punkt w przestrzeni o wartości pozytywnej dla co najmniej większości członków grupy, który członkowie chcą osiągnąć przez określone działania” (Mika 1981). Wewnątrz grupy – klasy nauczyciele i uczniowie starają się zaspokoić zarówno cele osobiste, jak i szkolne, instytucjonalne. Dzieci chodzą do szkoły nie tylko po to, aby się uczyć, ale przede wszystkim, by spotkać przyjaciół, porozmawiać, pograć w piłkę czy poobgadywać innych. Te ostatnie cele są o wiele przyjemniejsze i podlegają grupie nieformalnej w klasie. Możliwość spotkania się i zobaczenia się z rówieśnikami bywa przez młodych ludzi traktowana jako niezwykle ważny czynnik określający ich stosunek do szkoły. Ogólne zachowanie grupy jest określone przez komunikację między uczniami. Jest ono elementem mówiącym o życiu grupy i jednocześnie jego konsekwencją. W klasie istnieją dwa typy komunikacji: jednokierunkowa – przekazywanie przez nauczyciela poleceń oraz wielokierunkowa służąca nie tylko przekazywaniu informacji i opinii ale również zachęcająca do zadawania pytań i wyrażania własnych zdań. Komunikacja w klasie przypomina różnego rodzaju zebrania. Czasem interakcja odbywa się między określonymi uczniami a nauczycielem, innym razem jest uogólniona. Klasa przedstawia w różnych sytuacjach odmienne struktury komunikacyjne. Komunikacja z niektórymi nauczycielami może budzić obawę i stać się groźna. Gdy jest ona w znacznym stopniu jednostronna, tzn. nauczyciel „ma monopol na nadawanie”, to nie tylko brak sprzężenia zwrotnego pozwalającego na uzyskanie informacji o sposobach przekazu ale również możliwości poprawnej komunikacji z uczniami. Taki jednostronny przekaz wprowadza „zakaz komunikacji”. Na lekcjach z takim nauczycielem uczeń przyjmuje zazwyczaj rolę „muchy siedzącej na ścianie” – jest nieobecny, nic go nie obchodzi, nic nie ma na niego wpływu. Na dobry kontakt z uczniami w klasie wpływa poznanie „tajemnicy związku z nią”. Uczniowie wciąż porozumiewają się między sobą. Kontakty te są przeróżne: od współdziałania, poprzez rywalizację aż po konflikt i kłótnię. W szkole cały dzień upływa na różnego rodzaju negocjacjach, czyli „wzajemnych grach między osobami, w czasie których każda szuka maksymalizacji własnego interesu” (Janowski 1996). Porozumiewanie się uczniów oparte jest na zasadzie „każdy z każdym”. W klasie jest wiele procesów wpływających na jednostkę. Praca wykonywana przez każdego z uczniów w grupie może mieć zarówno wpływ facylitujący czyli ułatwiający wykonanie zadania, jak również hamujący na co wpływa wiele czynników. Przy wykonywaniu trudniejszych zadań, wymagających większego wysiłku intelektualnego, grupa

wywiera zazwyczaj wpływ hamujący, zaś przy zadaniach łatwiejszych lub związanych z aktywnością fizyczną – dopingujący. Wiele grup rozbudza w swoich członkach tendencje do współzawodnictwa. Porównywanie i ocenianie osiągnięć rodzi u uczniów potrzebę, by „wypaść lepiej”. Uczniowie dążą więc do osiągania lepszych wyników w nauce, zwrócenia na siebie uwagi kolegów i nauczycieli. Rywalizacja może dotyczyć również wyglądu zewnętrznego, stylu ubierania się, przejawiania zachowań agresywnych czy aroganckich wobec innych. Choć klasa jest rozwichrzona grupą rówieśników, różnych młodych ludzi, to zazwyczaj stanowi zgrany zespół. Uczniowie potrafią wspólnie podejmować decyzje i działania, funkcjonować zgodnie z ustalonymi przez siebie normami. Choć czasem są hałaśliwi i niesforni, bierni lub aktywni, to potrafią się jednak zorganizować, a czasem solidarnie kłamać – zwłaszcza w obliczu grożącej im awantury.

Bibliografia

Aronson E .: Człowiek – istota społeczna. Warszawa 1997. Bradley J. i in .: Zrozumieć nastolatka. Warszawa 1997. Debesse M., Mialaret G .: Rozprawy o wychowaniu. Warszawa 1986. Janowski A .: Poznawanie uczniów. Warszawa 1991. Janowski A .: Uczeń w teatrze życia szkolnego. Warszawa 1996. Łobocki M .: Wychowanie w klasie szkolnej. Warszawa 1985. Mika S .: Psychologia społeczna. Warszawa 1981. Przetacznik – Gierowska M., Włodarski Z. : Psychologia wychowawcza. Warszawa 1994. Radziewicz J. : Wychowawca i jego klasa. Warszawa 1986. Rylke H., Klimowicz G .: Szkoła dla ucznia. Warszawa 1992.