Pobierz Klasa społeczna - Notatki - Socjologia i więcej Notatki w PDF z Socjologia tylko na Docsity!
Od kiedy istnieje społeczeństwo ludzkie istnieją nierówności pomiędzy jego członkami. Niektórzy ludzie otrzymują (posiadają) więcej od innych - więcej pieniędzy, władzy, prestiżu, dłuższe życie
- więcej tego wszystkiego co jest cenne dla każdego człowieka. Nierówności zwykle prowadzą do podziałów związanych z zamożnością, władzą, płcią i innymi dobrami czy cechami. Ci którzy są na szczycie podziałów chcą zachować swoją przewagę nad resztą; natomiast ci na dole ( z reguły jest to większość) żyją w stanie frustracji i gniewu, ponieważ chcieliby mieć więcej. Nierówność rodzi napięcia w społeczeństwie, ale jest jednocześnie źródłem energii napędzającej ruchy społeczne, zamieszki, rewolucje. Jeżeli nierówności są bardzo duże i długo się utrzymują, to napięcia i konflikty mogą zupełnie zdominować życie społeczne, na pewno nie jest to korzystne dla rozwoju społeczeństwa. Klasy i warstwy są terminami powszechnie używanymi do opisu podziałów, zróżnicowań i nierówności społecznych. W przypadku klasy można wskazać nie mniej niż pięć jej podstawowych znaczeń, a w przypadku warstwy trzy, przy czym w obu przypadkach dotyczy to klas i warstw rozumianych przede wszystkim historycznie, czyli jako kategorii opisu podziałów nowoczesnych społeczeństw przemysłowych. Klasa społeczna Klasa w rozumieniu Karola Marksa. Klasy są zasadniczymi segmentami struktury społeczeństwa pojmowanego jako swoista całość. Podstawą podziału na klasy jest stosunek do własności środków produkcji. Wszelkie podziały społeczne i związane z nimi konflikty klasowe mogą być do nich sprowadzone. Klasy nie są kategoriami statystycznymi, ale realnymi zbiorowościami zdolnymi do wytworzenia poczucia wspólnoty. Podział na klasy wytworzył się wraz z rozwojem techniki
wytwórczej i podziale pracy oraz prywatnej własności środków produkcji części wartości wytworzonych dóbr, wytworzonych przez ludzi zależnych, niewolników, pańszczyźnianych, poddańczych chłopów, robotników najemnych. Podział na klasy społeczne i walka klas charakteryzują wszystkie okresy społeczno gospodarcze aż do czasu przyszłej formacji społeczeństwa bezklasowego i są podstawą rozwoju gospodarczego. Marksowska definicja klas została udoskonalona przez Lenina. Według niego klasy to wielkie zbiory ludzi, różniące się między sobą pod względem zajmowanego miejsca w historycznie określonym systemie produkcji np. pańszczyźniany, poddańczy, niewolniczy, kapitalistyczny. Różnice zajmowanego miejsca w systemie produkcji polegają na tym że owe wielkie zbiory ludzi różnią się między sobą pod względem stosunku do środków produkcji, pod względem ich roli w społecznej organizacji pracy, a w konsekwencji sposobami otrzymywania i rozmiarów tej części bogactwa społecznego. Klasy to takie grupy ludzi, z których jedna może sobie przywłaszczyć pracę drugiej dzięki różnicy ich miejsca w określonym układzie gospodarki społecznej. Klasy społeczne są zjawiskiem historycznym, a mechanizm zmian struktury klasowej jest związany w ostatecznej instancji z postępem technicznym i rozwojem sił wytwórczych, które powodują zmiany w sposobach produkcji. Klasa w rozumieniu Maxa Webera Podział na klasy występuje tylko w jednym z trzech wymiarów zróżnicowania społecznego, to jest ekonomicznym. Klasa określa rodzaj szans na rynku. Klasy nie są zbiorowościami wytwarzającymi poczucie wspólnoty. M. Weber stał na stanowisku realnego istnienia klas społecznych, związanych z ukształtowaniem się w XIX w. w krajach europejskich ustroju kapitalistycznego, charakteryzującego się industrialną produkcją, wolnym rynkiem i gospodarką towarowo-
konsumpcyjne i odpowiedni poziom dobrobytu materialnego. Zdaniem Webera może istnieć wiele różnych klas, a posiadanie własności jest tylko jedną z podstaw ich tworzenia się ( w przeciwieństwie do poglądów Marksa). Społeczeństwo nie jest, więc podzielone wyłącznie na tych co „mają” i na tych co „nie mają”, ale jest to bardziej złożony i zróżnicowany system klas. Partie stanowią organizacje władzy, lecz nie zależą bezpośrednio od stosunku własności i środków produkcji. Członkowie danego społeczeństwa mogą posiadać władzę, nie dysponując dużą własnością i na odwrót.
Klasa w rozumieniu Williama L. Warnera Klasa jest jednym z poziomów hierarchicznego układu pozycji określanych przez wysokość dochodów, szacunek społeczny. Jest więc tym, co wielu socjologów nazywa warstwą. Ujęcie współczesne Rozumienie klasy w perspektywie stratyfikacyjnej. Klasy w tym ujęciu rozumiane są jako poziomy zróżnicowania społecznego w płaszczyźnie ekonomicznej. Tak rozumiane klasy są w gruncie rzeczy rodzajem warstw i jako takie są częścią układu stratyfikacyjnego społeczeństwa. Ujęcie teorii stratyfikacji K. Davisa, W. E. Moore: Każde społeczeństwo aby mogło funkcjonować tzn. realizować swe zadania, rozwijać się, zaspokajać potrzeby ludności musi być ustrukturalizowane czyli tworzyć różne rodzaje pozycji i rozdzielać je między ludzi. Te pozycje muszą być obejmowane przez członków społeczeństwa i funkcje związane z tymi pozycjami muszą być wykonywane, dopiero wtedy społeczeństwo żyje, funkcjonuje, działa. Społeczeństwo aby funkcjonować musi umiejscawiać jednostki na różnych pozycjach w strukturze społecznej oraz musi te jednostki motywować do zajmowania tych pozycji na dwóch
poziomach: najpierw we właściwych jednostkach zaszczepiać pragnienie do zajęcia tych pozycji, a następnie rozbudzać pragnienie czy aspiracje wypełniania obowiązków związanych z zajmowaną pozycją. Występuje ważna różnica kto obejmuje daną pozycje, nie tylko dlatego że jedne pozycje są łatwiejsze i przyjemniejsze, ale dlatego, że wymagają specjalnego uzdolnienia do nich lub specjalnego przygotowania. Tak więc społeczeństwo musi rozporządzać pewnymi rodzajami nagród i sposobami nierównomiernego rozdziału tych korzyści między pozycje, co staje się częścią systemu społecznego, staje się stratyfikacją. Korzyści materialne, jak i niematerialne: prestiż, sława, uznanie, władza są wbudowane w pozycję. Właśnie one powodują nierówności między ludźmi w społeczeństwie. Wyróżniamy dwa rodzaje czynników wpływających na rangę pozycji, a zarazem na istnienie nierówności: ważność pozycji dla społeczeństwa oraz rozmiar wymagań w zakresie doświadczenia, kwalifikacji, uzdolnień niezbędnych do wykonywania obowiązków przypisanych danej pozycji. Pod tym względem kolejność rang obejmuje cztery najważniejsze i wymagające szczególnych kwalifikacji dziedziny życia społeczeństwa: religie, rządzenie, ekonomikę i technikę; cztery rodzaje pozycji: religijne, polityczne, ekonomiczne, techniczne. Rozumienie klasy w perspektywie strukturalnej. Klasy traktowane są jako części społeczeństwa postrzeganego w pozycji strukturalnie powiązanej całości. Klasa jest kategorią analityczną, która ma sens jedynie w kontekście teorii klas. Tak rozumiane klasy tworzą grupy społeczne i mogą być rozważane jako tworzące skalę nominalną- czyli składa się z dwóch lub więcej kategorii oznaczonych nazwami wg których klasyfikujemy pewne przedmioty, jedyną określaną relacją między tymi kategoriami jest relacja różności.
- Warstwami nazywa się takie segmenty struktury społecznej, które spełniają niektóre, ale nie wszystkie kryteria klas społecznych. Najlepszym przykładem takiego użycia pojęcia warstwy społecznej jest jego zastosowanie do wschodnioeuropejskiej inteligencji. Tradycyjnie inteligencja wyróżniana jest na podstawie wykształcenia, rodzaju pracy i sposobu bycia a nie stosunków własności czy władzy politycznej. Jednakże w wymiarze kulturowym inteligencja - zwłaszcza w wąskim rozumieniu - jest grupą społeczną pełniącą istotną rolę w utrwalaniu dominującej ideologii, a więc posiada pewne cechy klasy. Niekiedy takie warstwy jak inteligencja - czy urzędnicy państwowi - określa się mianem „szczególnych klas społecznych”, np. Marks traktował mieszczaństwo raz jako klasę, a innym razem jako warstwę. Weber czynił podobnie.
- Warstwami nazywa się też grupy, których cechy mogą być w wysokim stopniu niezależne od przynależności do klas ekonomicznych. Takie zastosowanie pojęcia warstwy społecznej spotykamy, gdy odnosi się je np. do zhierarchizowanego uporządkowania grup lub kategorii prestiżowych. Badania nad prestiżem zawodów, pokazały, iż częstokroć podobne miejsce na drabinie prestiżu zajmują zawody, których sytuowanie w podziale pracy wskazuje na odmienny kontekst klasowy, np. w środku hierarchii prestiżu zawodów znajduje się zarówno rolnik indywidualny, jak i wiele zawodów robotniczych, chociaż posiadanie ziemi z jednej strony a praca najemna z drugiej - sytuują wykonujących te zawody w innych klasach. Tak, więc w pierwszym przypadku warstwy wyodrębnia się w ramach danej klasy społecznej, biorąc za kryterium np. kwalifikacje i bogactwo - (warstwy wewnątrzklasowe). W drugim przypadku warstwy to segmenty struktury społecznej, spełniające niektóre
kryteria klas społecznych, a więc posiadające pewne cechy klasy. Po trzecie warstwy to grupy ludzi mających cechy niezależne od przynależności do warstw ekonomicznych - występujące w analizach nierówności społecznych. Wg. Webera warstwy społeczne najogólniej są rozumiane jako: zbiory ludzi znające siebie i uznawane także przez innych za wyższe społecznie lub niższe ze względu na zajmowane pozycje społeczne (ang. stratification- stratyfikacja, od stratum-warstwa, ) - jako pewnego rodzaju układ pionowy tych warstw, przyjęty dla ich określenia w literaturze. Max Weber twierdzi (w swoim dziele „Wirtschalft und Gessellschaft”), że społeczeństwo dzieli się na klasy jak również na stany (Stände), które zajmują podobne pozycje w społeczeństwie. Podstawą wyodrębnienia warstw jest ich miejsce, położenie w hierarchicznej strukturze społeczeństwa - pozycja społeczna. Pozycję społeczną w jęz. ang. określa się terminem status, dlatego uwarstwienie określa się często jako podział na grupy ludności o tym samym statusie społecznym. Wg Webera klasy są uwarunkowane swym czysto ekonomicznym położeniem, a warstwy społeczne zawierają jawne komponenty życiowych losów jednostki, związanych z negatywną lub pozytywną oceną, z określonym prestiżem, jaki mają przyznany osoby zajmujące dany rodzaj pozycji. Przede wszystkim ze względu na system wartości, które są uznawane przez członków danego społeczeństwa, pewne kategorie ludzi zajmujących dany rodzaj pozycji, cieszą się większym szacunkiem i prestiżem, inne zaś mniejszym. „Komentując poglądy Maxa Webera, warstwy społeczne możemy określić jako:
- zbiory ludzi choćby o amorficznej strukturze, którzy zajmują pozycje cieszące się określonym poziomem prestiżu - honoru.
- zbiory ludzi charakteryzujące się specyficznym stylem życia tj.
stanu szlacheckiego). We Francji u schyłku XVIII stulecia społeczeństwo było podzielone na trzy stany: -duchowieństwo -szlachtę -i tzw. stan trzeci. Dwa pierwsze były stanami uprzywilejowanymi, nie płaciły podatków i miały dostęp do najwyższych urzędów i godności. Były one jednak wewnętrznie zróżnicowane. Np. wyższe godności duchowne sprawowali wyłącznie duchowni pochodzący z arystokracji i szlachty, którzy opływali w dostatki. Niżsi duchowni, wywodzący się zazwyczaj z mieszczaństwa i chłopstwa, często żyli w niedostatku i biedzie. Ogromne zróżnicowanie majątkowe występowało także wśród szlachty, w skład której wchodziła nieliczna, ale bogata i wpływowa arystokracja Spośród 25 milionów mieszkańców ówczesnej Francji do stanów uprzywilejowanych należało ok. 400tys. ludzi. Reszta tworzyła stan trzeci, stanowiący blisko 99% społeczeństwa. Był to stan najbardziej zróżnicowany. Przeważali w nim ludzie niezamożni i biedni, ale zdarzali się też bardzo bogaci. W mieście - obok wielkiej burżuazji, a więc bankierów, kupców, przemysłowców, kamieniczników - do stanu trzeciego należeli także rzemieślnicy, drobni kupcy, robotnicy i biedota miejska. Na wsi należeli do niego w większości wolni chłopi. Byli oni najliczniejszą warstwą tego stanu. Obok bogatego chłopstwa żyła kilkumilionowa rzesza bezrolnych. Stan trzeci, chociaż wyraźnie przeważający liczebnie w społeczeństwie i ponoszący dużą część ciężarów na rzecz państwa, był pozbawiony praw dostępu do władzy. W skład stanu trzeciego wchodzili też ludzie uprawiający wolne zawody. Byli to prawnicy, lekarze, dziennikarze, literaci, uczeni i artyści. Razem z wielką burżuazją tworzyli oni górną warstwę, czyli elitę tego stanu. Stany -
zapowiedź podstawowej koncepcji stanów królestwa można znaleźć w pracach uczonych z IX i X wieku, którzy podzielili społeczeństwo na trzy grupy: tych co się modlą, tych co walczą i tych co pracują. Ten surowy podział skomplikowało w XII w. wyłonienie się aktywnych grup mieszkańców miast, począwszy od zamożnych kupców aż do biednych rzemieślników, czeladników i robotników niewykwalifikowanych. Gdy pojęcie społeczności królestwa nabrało charakteru politycznego i w rezultacie rozwinęły się instytucje przedstawicielskie, podział na stany (zazwyczaj trzy) utrzymał się. Klasycznym przykładem jest parlament angielski. Począwszy od końca XIII w. stało się zwyczajem powoływanie przedstawicieli miast i przedstawicieli hrabstw na zgromadzenia ogólne. Te dwie grupy w końcu w sposób nietypowy dla Europy, zlały się w jedną całość, tworząc Izbę Gmin, która posiadała ważne uprawnienia, m.in. nakładanie i ściąganie podatków. Z kolei baronowie i wyższy kler utworzyli Izbę Lordów: Kościół powoływał zaś niższy kler do swych instytucji. W innych państwach Europy różne przedstawicielstwa narodowe - w księstwach niemieckich, w państwach skandynawskich i słowiańskich (zwłaszcza w Polsce), a także w Hiszpanii - miały podobny charakter, choć rzadko zwoływano je regularnie. U schyłku średniowiecza, wraz ze wzrostem bardziej dynamicznej gospodarki pieniężnej, pojęcie zamkniętego i odrębnego stanu stawało się coraz bardziej nieadekwatne wobec rzeczywistości, choć socjalnie zachowało swą moc obowiązującą aż do czasów nowożytnych, a nawet aż do rewolucji francuskiej.
