Pobierz Klasyfikacja leksemów na części mowy - Notatki - Gramatyka i więcej Notatki w PDF z Dziennikarstwo i nowe media tylko na Docsity!
20 XI 2006
Wykład 7
Klasyfikacja leksemów na części mowy.
Podział leksemów na klasy gramatyczne.
1. Podział tradycyjny: Odmienne: rzeczownik, przymiotnik, czasownik, liczebnik, zaimek. Nieodmienne: przysłówek, przyimek, spójnik, partykuła, wykrzyknik, zaimek przysłowny. 2. Kryteria: a) fleksyjne – morfologiczne b) semantyczne – znaczeniowe, ( części mowy odwołują się do pojęć ontologicznych oraz do sposobu odniesienia wyrażenia językowego do rzeczywistości pozajęzykowej) c) syntaktyczne – składniowe I Semantyczne (Roman Laskowski) Leksemy Autosemantyczne Synsemantyczne (samodzielne, (niepełnoznaczne) pełnoznaczne) symboliczne ekspresywne nazywające wskazujące szeregujące zaimek liczebnik wykrzyknik przyimek spójnik partykuła proces przedmiot cechę cechę przedmiotu przedmiotu a cechy czasownik rzeczownik przymiotnik przysłówek
- podział nie jest doskonały. Kryterium semantyczne nie różnicuje jasno derywatów transpozycyjnych, np. biało, biel, biały – różne części mowy. Nieadekwatność: ‘sprawiedliwy’, a ‘osoba, którą cechuje sprawiedliwość’ znaczy to samo, a według kryterium to dwie różne części mowy
- rzeczownik – nazwy osób, przedmiotów, przymiotnik – nazwy cech, osób, przedmiotów, zaimek – nie nazywa a wskazuje, wykrzyknienie – nie nazywa, nie wskazuje, a wyraża emocje
przyimek, partykuła, spójnik – Laskowski nie klasyfikuje na poziomie składniowym Wykrzykniki To leksemy używane samodzielnie jako wypowiedzenia niezależne od kontekstu, Np. cześć!, dobranoc!, ach!, rany boskie! Dopowiedzenia To samodzielne wypowiedzenia, które stanowią krótkie odpowiedzi na pytania lub reakcje na wcześniejsze wypowiedzi, Np. (Czy Łukaszek zjadł moją czekoladę?) – tak, nie, oczywiście. Czasowniki To leksemy, których funkcją naczelną jest funkcja nadrzędnika zdania. Należą tu leksemy tradycyjne zaliczane do czasowników: pisać, chodzić, grzmi, a także wyrazy, które różnią się od nich odmianą : widać, warto, można (pisał : można było, pisałby : można by) oraz niezmieniające swej formy: chlup, cmok, won. Rzeczowniki To leksemy, które funkcjonują w zdaniach jako akomodowane podrzędniki choć w jednym ze związków z nadrzędnikiem zdania zdolne są rządzić jego formą (są jednocześnie akomodowane i akomodujące). Zaliczamy do nich tradycyjne rzeczowniki: pan, okno, ręka , a ponad to zaimki rzeczowne: ja, ktoś, nikt, bo występują w tych samych pozycjach składniowych. Cechą morfologiczną rzeczowników jest odmiana przez przypadki, w większości także przez liczby. Są rządzone przez nadrzędniki zdania pod względem wartości przypadka, a rządzą nimi pod względem liczby, ewentualnie rodzaju. Z wyjątkiem niektórych zaimków mają przypisany jeden rodzaj gramatyczny. Istnieje grupa rzeczowników niezmieniających swej formy: alibi, tabu, aluminium. Liczebniki Leksemu funkcjonujące w zdaniach jako akomodowane podrzędniki. Rządzą swoim nadrzędnikiem, którym jest rzeczownik, przystosowując go pod względem formy przypadka, a same są rządzone przez rzeczowniki pod względem rodzaju ( dwie studentki : pięciu studentów). Tak wyznaczone liczebniki obejmują tylko leksemy tradycyjne – liczebniki główne i zbiorowe. Odmieniają się przez przypadki, rodzaje. Kilka liczebników nie zmienia swej formy: pół, trochę, dużo. Przymiotniki To leksemy których główną funkcją językową jest funkcja podrzędnika akomodowanego, ale nie mogą rządzi formą swojego nadrzędnika. Do tej klasy należą tradycyjne przymiotniki: biały, inteligentny, a także grupy leksemów zaliczanych dawniej do liczebników – tzw. liczebniki porządkowe, wielorakie, wielokrotne, mnożne: d rugi, dwojaki, dwukrotny, podwójny oraz zaliczane kiedyś do form czasowników tzw. imiesłowy przymiotnikowe: śpiący, wyspany , a także część tzw. zaimków przymiotnych: mój, każdy, jakiś. Pewna grupa przymiotników nie zmienia swej formy: (spódniczka) mini, bordo, khaki. Przysłówki To nieakomodowane podrzędniki zdań. Są nieodmienne. Tworzą związki składniowe z czasownikami lub przymiotnikami jako swoimi nadrzędnikami. Należą tu tradycyjne
natomiast niech, niechże + formy czasu teraźniejszego i przyszłego prostego, np. niech idzie, niech pomyślę. Modalizatory To leksemy niesamodzielne składniowo i niełączące, które tworzą związki z czasownikami, lecz nie rządzą ich formami. Nie tworzą związków z rzeczownikami, nie wchodzą w związki z innymi częściami mowy. Do tej nielicznej grupy należą np. aby (czy ty aby nie kłamiesz?), a nuż, ależ, no, -że. Przyliczebniki To leksemy niesamodzielne składniowo i niełączące. Nie tworzą związków z czasownikami, ale tworzą związki z liczebnikami. Należą tu leksemy takie jak: niespełna, około, ponad, ze (rozmawialiśmy ze dwie godziny!). możliwe są połączenia z liczebnikiem w liczbie pojedynczej, np. niespełna rok, ale to efekt pominięcia niepotrzebnego tu liczebnika jeden. Dopuszczalne są połączenia z derywatami odliczebnikowymi, np. ponadpięciogodzinna dyskusja. Przywyrazki Mają wszystkie cechy właściwe przyliczebnikom poza ostatnią: wchodzą w zwiqzki z przyimkami (w wyrażeniach przyimkowych), a nie z liczebnikami. To leksemy takie jak: tuż (spotkałam Misia tuz za rogiem), zaraz (Miś miał iść spać zaraz po północy), gdzieś, wprost (zaraz1, gdzieś1, wprost1 są przysłówkami, wprost3 – partykułą).
