Klasyfikacja tkanek zwierzęcych, Ćwiczenia z Biologia

Pobierz Klasyfikacja tkanek zwierzęcych i więcej Ćwiczenia w PDF z Biologia tylko na Docsity!

Klasyfikacja tkanek zwierzęcych

Wprowadzenie Przeczytaj Grafika interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

U organizmów jednokomórkowych – takich jak bakteria, pantofelek czy ameba – pojedyncza komórka przeprowadza wszystkie czynności życiowe. Z kolei u organizmów wielokomórkowych tworzą się grupy komórek wyspecjalizowanych w wykonywaniu określonych zadań. Owe zespoły komórek, pełniących te same funkcje, a także mających wspólne pochodzenie oraz podobną budowę, nazywamy tkankami.

Twoje cele

Porównasz zasadnicze typy tkanek występujących u zwierząt. Określisz lokalizację tkanek w organizmie człowieka. Wykażesz związek budowy tkanek zwierzęcych z pełnioną przez nie funkcją. Rozpoznasz różne rodzaje tkanek zwierzęcych na zdjęciach mikroskopowych.

Zdjęcie przedstawia nabłonek przejściowy pęcherza moczowego (mikroskop świetlny, powiększenie 200×). Warstwowo ułożone komórki tkanki nabłonkowej (nabłonka) pokrywają ciało na zewnątrz i wyścielają powierzchnie narządów oraz jam wewnątrz ciała. Źródło: Berkshire Community College Bioscience Image Library, Flickr, domena publiczna.

Klasyfikacja tkanek zwierzęcych

w odpowiednie receptory dla cząsteczek hormonów oraz komórki mające specyficzne połączenia z komórkami tkanki nerwowej (np. komórki mięśniowe).

W organizmach zwierząt występuje ponad 200 rodzajów komórek, które różnią się budową i pełnionymi funkcjami. Komórki grupują się, tworząc tkanki. Większość tkanek jest zbudowana z dwóch lub trzech rodzajów komórek. Tylko nieliczne składają się z komórek jednego rodzaju, jak np. nabłonek jednowarstwowy płaski pęcherzyków płucnych. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przykładem współpracujących tkanek mogą być tkanki budujące skórę i warstwę podskórną:

nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący; nabłonek jednowarstwowy sześcienny (gruczołowy); tkanka nerwowa receptorów; nabłonek jednowarstwowy płaski wewnątrz naczyń krwionośnych; tkanka mięśniowa gładka w naczyniach krwionośnych; tkanka tłuszczowa w warstwie podskórnej.

Tkanka nabłonkowa

Podział tkanek nabłonkowych. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Warstwowo ułożone komórki tkanki nabłonkowej (nabłonka) pokrywają ciało na zewnątrz i wyścielają powierzchnie narządów oraz jam wewnątrz ciała. Ściśle do siebie przylegając dzięki wyspecjalizowanym połączeniom, stanowią barierę zabezpieczającą przed uszkodzeniami mechanicznymi, infekcjami lub utratą płynów i ciepła.

Nabłonki pełnią również wiele innych funkcji. Wchłaniają substancje odżywcze w jelicie cienkim i wodę w jelicie grubym, wydalają zbędne produkty przemiany materii przez pęcherzyki płucne, skórę i kanaliki nerkowe oraz wydzielają pot, łój, mleko, ślinę, łzy, hormony i enzymy trawienne.

Komórki tkanki nabłonkowej mogą być ułożone jednowarstwowo lub wielowarstwowo. Ich kształt bywa płaski, sześcienny lub walcowaty.

Więcej informacji na temat tkanki nabłonkowej znajdziesz w e‐materiale pt. „Różnorodność strukturalna i czynnościowa nabłonków”.

Tkanka nerwowa

Podział tkanki nerwowej. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Tkanka nerwowa umożliwia reakcje na bodźce – pochodzące zarówno ze środowiska zewnętrznego, jak i z wnętrza organizmu – odbierając, przetwarzając i przesyłając informacje w postaci impulsów nerwowych. Zawiera komórki nerwowe zwane neuronami , wyspecjalizowane w przewodzeniu impulsów nerwowych, oraz komórki glejowe (glej, neuroglej). Te ostatnie zwiększają szybkość przewodzenia impulsów, odżywiają neurony oraz izolują je od innych tkanek i narządów. Ponadto uczestniczą w regeneracji tkanki nerwowej, uzupełniając miejsca po uszkodzonych neuronach.

Schemat przedstawiający nabłonek jednowarstwowy płaski. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Nabłonek jednowarstwowy płaski. Zdjęcie ściany torbieli spod mikroskopu, powiększenie 200×. Źródło: Mikael Häggström, M.D., licencja: CC 0 1.0.

właściwej, osteocyty – komórki tkanki kostnej, chondrocyty w tkance chrzęstnej i adipocyty w tkance tłuszczowej.

Więcej informacji na temat tej tkanki znajdziesz w e‐materiale pt. „Tkanka łączna właściwa”.

Tkanka mięśniowa

Tkanka mięśniowa odpowiada za wykonywanie wszelkich ruchów organizmu, związanych z poruszaniem się, utrzymaniem ciała w pozycji pionowej, pompowaniem krwi czy przesuwaniem zawartości przewodu pokarmowego. Zbudowana jest z komórek mięśniowych tzw. włókien mięśniowych , zdolnych do aktywnego skurczu. Skurcze tkanki mięśniowej są możliwe dzięki współpracującym ze sobą białkom: aktynie i miozynie, obecnym w cytoplazmie komórki. Istnieją trzy rodzaje tkanek mięśniowych: gładka, poprzecznie prążkowana szkieletowa oraz poprzecznie prążkowana serca.

Tkanka łączna siateczkowata w śledzionie. Mikroskop kontrastowo-fazowy, powiększenie 200×. Źródło: Berkshire Community College Bioscience Image Library, Flickr, domena publiczna.

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa

Zbudowana jest z długich włókien mięśniowych (u człowieka dochodzących do kilkudziesięciu cm), zawierających wiele jąder, położonych peryferycznie. W obrazie mikroskopowym tkanki mięśniowej prążkowanej są widoczne ciemne i jasne prążki, będące efektem naprzemiennego ułożenia włókienek aktyny i miozyny. Prążek ciemny i sąsiadujące z nim połówki prążka jasnego tworzą sarkomer — jednostkę strukturalną i funkcjonalną aparatu kurczliwego włókien mięśniowych. Skurcz mięśni jest szybki i zależny od woli. Mięśnie szkieletowe są silnie ukrwione i zawierają dużą liczbę mitochondriów, ponieważ mają duże zapotrzebowanie energetyczne. Tkanka ta buduje mięśnie szkieletowe, mięśnie mimiczne twarzy, języka, gardła i krtani oraz przeponę.

Główne funkcje tkanek

Funkcje tkanek są ściśle powiązane z ich strukturą. Komórki nabłonkowe w jelicie cienkim, które wchłaniają składniki odżywcze, mają zupełnie inną budowę niż komórki mięśniowe, odpowiedzialne za ruchy ciała.

Pełni funkcje ochronne, np. wyściela przewody i jamy ciała. Wytwarza i wydziela różne związki chemiczne, np. gruczoły potowe ssaków wydzielają pot. Tkanka nabłonkowa pełni głównie funkcje ochronne – stanowi barierę pomiędzy innymi tkankami organizmu a środowiskiem zewnętrznym. Ponadto uczestniczy w wydzielaniu (np. potu, łoju, hormonów) oraz wchłanianiu różnych substancji (np. w jelicie cienkim). Niektóre specyficzne rodzaje nabłonków mają szczególne funkcje. Przykładem jest nabłonek migawkowy , znajdujący się w drogach oddechowych człowieka, odpowiadający za usuwanie z nich zanieczyszczeń.

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca Tkanka mięśniowa gładka

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa – włókna mięśniowe szkieletowe w mięśniu dwugłowym ramienia. Mikroskop kontrastowo-fazowy, powiększenie 200×. Źródło: Berkshire Community College Bioscience Image Library, Flickr, domena publiczna.

Tkanka nabłonkowa

Tkanka nerwowa

histologia

nauka o budowie mikroskopowej, rozwoju i funkcjach tkanek

istota podstawowa

złożona mieszanina białek (m.in. glikoproteiny, kolagen), sacharydów, lipidów i wody

mezoderma

środkowa warstwa komórek zarodka, trzeci listek zarodkowy zwierząt trójwarstwowych, leżący pomiędzy entodermą i ektodermą

osteocyt

komórka kostna; podstawowy rodzaj komórki dojrzałej kości

tkankowce (Histozoa)

zwierzęta wielokomórkowe, u których komórki budujące ciało zorganizowane są w tkanki

Grafika interaktywna

Wybrane rodzaje tkanek i ich lokalizacja w organizmie człowieka. Zdjęcia mikroskopowe tkanek – mikroskop kontrastowo-fazowy, powiększenie 100×, 200× i 400×. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., Berkshire Community College Bioscience Image Library, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

Polecenie 2

Polecenie 3

Polecenie 4

Współczesne technologie biologiczne i medyczne umożliwiają prowadzenie hodowli tkanek in vitro. Małe fragmenty tkanek człowieka umieszczane są na odpowiednim podłożu i hodowane w warunkach laboratoryjnych. Komórki dzielą się i w efekcie tworzą tkankę.

Przeanalizuj grafikę interaktywną, a następnie wskaż tkanki wchodzące w skład: żołądka, płuc, naczyń krwionośnych, mózgu i jelita grubego.

Przeanalizuj grafikę interaktywną. Wypisz rodzaje tkanek, których skurcz jest niezależny od woli, i wyjaśnij, jakie ma to znaczenie dla funkcjonowania organizmu.

Większość tkanek zwierzęcych ma zdolność do regeneracji, czyli odtwarzania się w przypadku uszkodzenia na skutek urazów lub zmian chorobowych. Umożliwia to przywrócenie podstawowych funkcji narządów. Dowiedz się, które tkanki mają największe zdolności regeneracyjne, a które najmniejsze, a następnie wyjaśnij, jakie ma to znaczenie dla organizmu.

W dostępnych ci źródłach wyszukaj informacje o tym, w jakich dziedzinach nauki i medycyny wykorzystuje się hodowle tkankowe.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj tkankę na podstawie jej opisu. Uzupełnij poniższe zdanie.

Jej komórki zwiększają szybkość przewodzenia impulsów przez neurony, a także dostarczają neuronom składniki odżywcze i tlen oraz izolują je od innych tkanek i narządów.

Opisywaną tkanką jest tkanka.

mięśniowa glejowa nabłonkowa łączna

Ćwiczenie 3

Do podanych nazw tkanek przyporządkuj opisy ich funkcji.

Tkanka nabłonkowa

Tkanka mięśniowa

Tkanka nerwowa

Tkanka łączna

koordynacja pracy narządów

podpora organizmu

przetwarzanie informacji

amortyzacja

przesyłanie informacji bariera

ruch odbiór bodźców

perystaltyka jelit wydalanie

skurcze serca

magazynowanie substancji

wydzielanie

Ćwiczenie 4

Tkanka tłuszczowa oraz tkanka kostna gąbczasta zaliczane są do tkanek łącznych. Podaj dwa argumenty uzasadniające przynależność tak różnych struktur do jednej grupy.

Ćwiczenie 5

Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących budowy tkanek zwierzęcych.

Prawda Fałsz W tkance łącznej włóknistej komórki ściśle do siebie przylegają, tworząc długie, elastyczne włókna. Komórki nabłonków tworzą ciągłą warstwę osadzoną na błonie podstawnej. Tkanka tłuszczowa zbudowana jest z licznych komórek otoczonych dużą ilością substancji międzykomórkowej.

Ćwiczenie 6

Przyporządkuj do nazw tkanek miejsca ich występowania.

Tkanka chrzęstna Mózg, rdzeń kręgowy

Tkanka nerwowa Biceps

Tkanka mięśniowa gładka Krtań, łąkotka

Tkanka mięśniowa szkieletowa Kość strzałkowa, rzepka

Tkanka kostna Żołądek, jelito

Dla nauczyciela

Autor: Alicja Kasińska

Przedmiot: biologia

Temat: Klasyfikacja tkanek zwierzęcych

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe V. Budowa i fizjologia człowieka.

1. Podstawowe zasady budowy i funkcjonowania organizmu człowieka. Uczeń:

1. rozpoznaje tkanki zwierzęce na preparacie mikroskopowym, na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją; Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe XI. Funkcjonowanie zwierząt.

1. Podstawowe zasady budowy i funkcjonowania organizmu zwierzęcego. Uczeń:

1. rozpoznaje tkanki zwierzęce na preparacie mikroskopowym, na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje w zakresie wielojęzyczności; kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

rozpoznaje różne rodzaje tkanek na zdjęciach mikroskopowych; porównuje zasadnicze typy tkanek występujących u zwierząt; określa lokalizację tkanek w organizmie człowieka; wykazuje związek budowy tkanek z pełnioną funkcją; dokonuje obserwacji makroskopowej zwierzęcych narządów wewnętrznych.

2. Uczniowie, pracując w parach, porównują funkcjonowanie organizmu jednokomórkowego i wielokomórkowego. Chętne osoby wypowiadają się.
3. Nauczyciel przedstawia cele lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel zadaje pytania:

Jakie jest pochodzenie tkanek? Jak powstają tkanki w rozwoju embrionalnym organizmu?

Uczniowie wyszukują w e‐materiale informacje dotyczące pochodzenia tkanek. Wymieniają nazwy listków zarodkowych, z których powstają cztery podstawowe rodzaje tkanek. Wyjaśniają, czym jest histogeneza.

2. Nauczyciel zadaje pytania:

Jak współpracują ze sobą poszczególne tkanki? Jaki istnieje związek między budową tkankową narządu a jego funkcją pełnioną w organizmie?

Uczniowie wyszukują w e‐materiale odpowiednie informacje. Wybrane osoby określają elementy, dzięki którym praca narządów jest skoordynowana, oraz wyjaśniają związek między budową tkanek a ich funkcjami.

3. Uczniowie w parach przeprowadzają obserwacje makroskopowe narządów zwierząt zgodnie z przygotowaną instrukcją (zob. materiały pomocnicze). Każda para wybiera jeden narząd do obserwacji i wykonuje polecenia zamieszczone w instrukcji. Następnie dzieli się efektami swojej pracy z parami obserwującymi inne narządy. Na koniec uczniowie wspólnie formułują wnioski i zapisują je w zeszytach. Nauczyciel czuwa nad poprawnością działań uczniów, przekazuje informację zwrotną o ich pracy.
4. Odpowiedź na ostatnie polecenie z instrukcji („Omów działania, które należy wykonać, aby stwierdzić, że w danym narządzie jest obecna określona tkanka”) stanowi punkt wyjścia do pracy z grafiką interaktywną. Uczniowie, wykorzystując grafikę, analizują cechy wybranych tkanek i ich lokalizację w różnych narządach człowieka. Samodzielnie wykonują polecenia nr 1 i 2 w sekcji „Grafika interaktywna”.
5. Wskazane przez nauczyciela osoby prezentują wyniki swojej pracy.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi uczniów o rozwinięcie zdań: „Dziś nauczyłem/nauczyłam się…”, „Zrozumiałem/zrozumiałam, że…”, „Zaskoczyło mnie…”, „Dowiedziałem/dowiedziałam się...”.
2. Nauczyciel wyświetla temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”, podsumowuje omawiany na lekcji materiał, wyjaśnia wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

Dla wszystkich: wykonaj ćwiczenie nr 8. Dla chętnych: wykonaj polecenie nr 3 do grafiki interaktywnej.

Materiały pomocnicze:

Załącznik 1. Instrukcja przeprowadzenia obserwacji makroskopowej. Plik o rozmiarze 173.10 KB w języku polskim

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania grafiki interaktywnej:

Nauczyciel może wykorzystać grafikę interaktywną w fazie wprowadzającej lekcji, by wskazać podopiecznym główne rodzaje tkanek, lub w fazie podsumowującej, aby utrwalić zdobytą przez uczniów wiedzę.