Pobierz Kodeks karny część ogólna: pytania egzaminacyjne z odpowiedziami i więcej Egzaminy w PDF z Law of Torts tylko na Docsity! Gałązka, Kodeks karny – część ogólna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck Część A. Pytania egzaminacyjne Rozdział I. Zagadnienia wstępne Pytanie 1. Podaj definicję prawa karnego i dokonaj jego podziałów. Prawo karne (materialne) jest to zespół przepisów prawnych, które określają, ja- kie zachowania człowieka stanowią czyny zabronione jako przestępstwa, jakie za te czyny grożą kary i inne środki penalne, oraz ustalają zasady odpowiedzialności kar- nej za te czyny i zasady stosowania sankcji w postaci kar lub innych środków wo- bec sprawców. W prawie karnym materialnym można wyróżnić prawo karne kodeksowe i po- zakodeksowe. W Kodeksie karnym z 6.6.1997 r., który stanowi podstawowe źródło polskiego prawa karnego, zawarte jest prawo karne powszechne oraz prawo kar- ne wojskowe. Przepisy prawa karnego materialnego przewidujące odpowiedzialność karną znajdują się w wielu ustawach dodatkowych, zwanych pozakodeksowym prawem karnym. Na podstawie art. 116 KK stosuje się do nich przepisy części ogólnej Kodeksu karnego, chyba że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie. Prawo karne materialne można podzielić na powszechne, dotyczące ogółu sprawców, obejmujące większość dziedzin życia społecznego i specjalne. Do naj- ważniejszych wyspecjalizowanych gałęzi prawa karnego zaliczyć należy prawo karne skarbowe, prawo karne wojskowe oraz w pewnym zakresie – karnym – prawo nieletnich. Do szeroko rozumianego prawa karnego materialnego zaliczyć także należy prawo wykroczeń. Prawo karne skarbowe, regulowane jest w Kodeksie karnym skarbowym z 10.9.1999 r. i stanowi zespół norm chroniących interesy finansowe podmiotów publicznych, przede wszystkim Skarbu Państwa. Określa katalog przestępstw i wy- kroczeń skarbowych oraz grożących za nie sankcji, autonomiczne względem prawa karnego powszechnego zasady odpowiedzialności karnej za przestępstwa i wykro- Pyt. 1 Część A. Pytania egzaminacyjne2 Gałązka, Kodeks karny – część ogólna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck czenia skarbowe oraz zasady stosowania kar i innych środków. Ponadto wskazuje na odrębności postępowania karnego i wykonawczego w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe. Prawo karne wojskowe, zawarte w części wojskowej Kodeksu karnego, zosta- ło wyróżnione ze względu na szczególną kategorię osób – żołnierzy i sytuację, jaką jest pełnienie służby wojskowej. Obejmuje przestępstwa wojskowe i zasady odpo- wiedzialności karnej za ich popełnienie. Prawo nieletnich jest odrębną dziedziną prawa uregulowaną w ustawie z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 382) i w wąskim zakresie w Kodeksie karnym. Obejmuje normy prawne, któ- rych zadaniem jest przeciwdziałanie demoralizacji i przestępczości nieletnich. Ze względu na brak zdolności do zawinienia nieletni do 17. roku życia nie ponoszą od- powiedzialności karnej za przestępstwo. Wobec nich stosowane są środki wycho- wawcze i poprawcze. Wyjątek od tej zasady został ustanowiony w art. 10 § 2 KK, zgodnie z którym nieletni może ponosić odpowiedzialność karną za wskazane prze- stępstwa, popełnione po ukończeniu 15. roku życia. W takim wypadku prawo nie- letnich jest fragmentem prawa karnego. Prawo wykroczeń, regulowane przede wszystkim w Kodeksie wykroczeń z 20.5.1971 r., blisko związane z prawem karnym, jest od 1932 r. odrębną częścią prawa i zawiera katalog czynów zabronionych jako wykroczenia i sankcji grożą- cych za ich popełnienie. Prawo karne procesowe stanowi zbiór przepisów regulujących postępowanie karne, którego zadaniem jest doprowadzenie do wykrycia i ukarania sprawcy prze- stępstwa. Zawiera ono normy określające zasady i przebieg procesu karnego, prawa i obowiązki uczestników tego procesu. Regulowane jest w Kodeksie postępowania karnego z 6.6.1997 r. oraz ustawach dodatkowych, określających m.in. zasady dzia- łania organów ścigania, wymiaru sprawiedliwości. Prawo karne wykonawcze to zespół przepisów zawartych przede wszystkim w Kodeksie karnym wykonawczym z 6.6.1997 r., regulujących zasady i sposób wykonywania orzeczonych kar, środków karnych, środków probacyjnych i zabez- pieczających. Wskazuje podmioty uczestniczące w postępowaniu wykonawczym, przebieg tego postępowania i udział społeczeństwa w wykonywaniu kar. Najobszer- niejszą częścią prawa karnego wykonawczego jest prawo penitencjarne, regulu- jące wykonanie kary pozbawienia wolności, określające cele tej kary, prawa i obo- wiązki osadzonych w zakładach karnych oraz zasady odbywania tej kary. Zob. tabl. 1–3. Pyt. 1 5 Gałązka, Kodeks karny – część ogólna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck cześnie na pierwszym miejscu stawia się zasadę humanizmu. Każdy człowiek ma przyrodzoną i nienaruszalną godność. Idea humanizmu prowadzi więc do elimi- nowania z prawa karnego kar okrutnych czy stosowania tortur. Jest potwierdzana w konstytucjach. W art. 30 Konstytucji RP stwierdza się, że przyrodzona i niezby- walna godność człowieka stanowi źródło wolności praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicz- nych. Zasada ta znajduje swe odbicie w art. 3 KK. Nakazuje on, by kary oraz inne środki przewidziane w Kodeksie karnym stosowane były z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka. Zasadą naczelną prawa karnego jest zasada sprawiedliwości, która niekiedy musi zostać skonfrontowana z zasadą humanizmu. Zasada humanizmu może na- kazywać czasami odstąpienie od zasady sprawiedliwości, wprowadzając do prawa karnego swoiste miłosierdzie, przez łagodzenie położenia sprawcy przestępstwa, kosztem sprawiedliwości tego prawa. Ogólnoprawną zasadą, która ma też zastosowanie do prawa karnego, jest zasa- da równości wobec prawa. Wskazuje na nią art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Zasada ta w prawie karnym oznacza równość w ochronie dóbr poszczególnych osób. Zgod- nie z nią prawo karne nie powinno przyznawać różnej ochrony prawnokarnej okreś- lonym osobom czy grupom ludzi. Natomiast w zakresie wymiaru kary powinno, w zbliżonych do siebie sytuacjach, z zachowaniem zasady indywidualizacji odpo- wiedzialności karnej i wymiaru kary, podobnie traktować sprawców. Zasada legalizmu opiera się przede wszystkim na regule nullum crimen, nul- la poena sine lege anteriori. Zasada ta tworzy podstawy bezpieczeństwa prawnego i wolności człowieka, wskazując granice ludzkiego działania. Zob. tabl. 4–5. Pytanie 5. Jakie są reguły szczegółowe zasady nullum crimen, nulla poena sine lege anteriori? Zasadę nullum crimen, nulla poena sine lege anteriori ujmuje się w ramach czte- rech reguł szczegółowych: 1) nullum crimen, nulla poena sine lege scripta, 2) nullum crimen, nulla poena sine lege stricta, 3) nullum crimen, nulla poena sine lege certa, 4) nullum crimen, nulla poena sine lege praevia. Zasada ta oznacza przede wszystkim, że nie ma przestępstwa i kary bez usta- wy, z czego wynika jasne wskazanie, że źródłem prawa karnego może być tylko ustawa. Prawo karne obowiązuje tylko w takim zakresie, jaki zawarty jest w usta- wie. Konsekwencją stosowania zasady nullum crimen, nulla poena sine lege jest zakaz stosowania analogii w prawie karnym, która zmierzałaby do poszerzania Pyt. 5 Rozdział I. Zagadnienia wstępne Część A. Pytania egzaminacyjne6 Gałązka, Kodeks karny – część ogólna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck pola odpowiedzialności karnej przez wypełnianie luk w prawie karnym w drodze stosowania podobnego przepisu (analogia legis), czy też przez powołanie się na ogólne zasady systemu prawa (analogia iuris). Ustawa musi wyraźnie określać czyn zabroniony i karę grożącą za przestępstwo – konsekwencją zasady jest więc wymóg określoności przestępstwa i kary. Ustawa karna obowiązująca w cza- sie popełnienia czynu, wyraźnie wskazując karę lub inny środek penalny grożący za przestępstwo (zasada nulla poena sine lege), zapobiega arbitralności w stoso- waniu przez państwo sankcji karnej. Kara powinna być jasno określona w usta- wie, zarówno jej rodzaj, jak i granice wymiaru. Składnikiem zasady nullum cri- men, nulla poena sine lege anteriori jest zasada lex retro non agit. Oznacza ona, że zakaz czy nakaz karny muszą poprzedzać w czasie czyn przestępny i znajdo- wać się w ustawie karnej mającej już moc obowiązującą. Jedynie w wypadku ko- lizji ustaw w czasie moc retroaktywną uzyskuje ustawa względniejsza dla spraw- cy, stąd współcześnie standardem stała się zasada lex retro agit cum exceptionis lege severioris. Zob. tabl. 5. Pytanie 6. Scharakteryzuj kierunek legalistyczno-humanitarny (racjonali- styczno-humanitarny) okresu Oświecenia. Epoka Oświecenia poprzedza okres nowożytnego prawa karnego. Jako kluczo- wy moment dla rozwoju nauki prawa karnego wskazuje się wydanie w 1764 r. pra- cy „O przestępstwach i karach” („Dei delitti e delle pene”), w której zawarte zo- stały problemy kluczowe dla prawa karnego. Jej autorem był C. Beccaria. Zgło- szone przez niego postulaty wywoływały i wywołują do dzisiaj liczne spory i nie- wątpliwie legły u podstaw rozwoju nauki prawa karnego. C. Beccaria wywodził prawo karania z konieczności obrony dobra wspólnego przed zamachami ze stro- ny jednostek. Jednocześnie podkreślał, że każdy ma prawo postępować w sposób, który nie jest sprzeczny z prawem. Wskazywał na prewencyjną funkcję prawa kar- nego – lepiej zapobiegać przestępstwom, niż za nie karać. Racjonalizmu w pra- wie karnym szukał we współmierności między przestępstwem a karą – miarą wagi przestępstw powinna być szkoda społeczna. Zgłaszał także postulat rezy- gnacji z kary śmierci, wskazując, że uczy ona okrucieństwa i nie odstrasza w do- statecznym stopniu. W jego opinii, która na stałe weszła do kanonu poglądów pra- wa karnego, „pewność ukarania, choćby umiarkowanego, zrobi zawsze większe wrażenie niż strach przed inną, surowszą karą, z którym jednak łączy się na- dzieja na bezkarność”. Zatem zdecydowanie bardziej od surowości kary sprawcę przed popełnieniem przestępstwa powstrzymuje jej nieuchronność. Dołączając do tych postulatów rozważania innych przedstawicieli tego okresu, można wskazać, Pyt. 6 7 Gałązka, Kodeks karny – część ogólna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck że w tym czasie pod adresem prawa karnego skierowano istotne postulaty, które za- wierają się w trzech hasłach: legalizm, racjonalizm i humanitaryzm. W ramach legalizmu zgłoszono postulat, aby karanie opierało się na prawie sta- nowionym – zarówno przestępstwo, jak i grożąca za nie kara powinny być zapisa- ne w ustawie, która powinna być powszechnie dostępna, tak by każdy mógł się do- wiedzieć, jakie zachowanie jest przestępstwem (późniejsza zasada nullum crimen, nulla poena sine lege anteriori). Racjonalizm zakładał karanie tylko za takie zachowania i tylko w takim zakre- sie, jaki da się uzasadnić szkodą wyrządzaną społeczeństwu. W świetle takiego założenia nie jest racjonalne karanie za np. próby samobójcze. Humanitaryzm to postulat uczynienia prawa karnego bardziej ludzkim, rezy- gnacji z kar okrutnych, przede wszystkim z kwalifikowanych form kary śmierci, a nawet zaprzestania karania śmiercią, wyeliminowania niepotrzebnego cierpienia, także w procesie karnym (rezygnacji z tortur). Pytanie 7. Przedstaw główne założenia szkoły klasycznej prawa karnego. Szkołę klasyczną uważa się za pierwszą szkołę prawa karnego. Powstała w I po- łowie XIX w. Przedstawicielami tej szkoły byli w Anglii – J. Bentham, we Francji – J. L. E. Ortolan i P. Rossi, w Niemczech – A. Feuerbach, we Włoszech – G. Fi- langieri i F. Carrara, w Polsce – R. Hube. Podstawą filozoficzną szkoły klasycznej był aksjomat wolnej woli, formułowany przez I. Kanta i G. W. F. Hegla. Uważa się, że nowożytna nauka prawa karnego rozpoczęła swój rozwój od prac A. Feuerbacha, który wydał pierwszy napisany według naukowych założeń pod- ręcznik prawa karnego (1810 r.). Był również twórcą projektu KK bawarskiego z 1813 r. A. Feuerbach po raz pierwszy użył zwrotu nullum crimen sine lege na oznaczenie podstawowej zasady prawa karnego. Jako cel kary wskazywał prewen- cję ogólną, opartą na przymusie psychologicznym. Według F. Carrary, przestępstwem jest „byt prawny, tworzony przez relacje przeciwieństwa między czynem i ustawą”. Przyjmował on, że podstawą prawa kar- nego jest zasada sprawiedliwości, użyteczności i życzliwości. Celem prawa karnego jest ochrona porządku prawnego, natomiast celem kary – przywrócenie odwieczne- go porządku w społeczeństwie. F. Carrara był przeciwnikiem kary śmierci, uważa- jąc ją za bezprawną. Podstawowe tezy szkoły klasycznej: 1) prawo karne powinno opierać się na triadzie: czyn – wina – kara; 2) podstawą odpowiedzialności karnej jest czyn, wyraz wolnej woli człowieka (za- chowanie zewnętrzne, myśli zaś nie są karalne); 3) człowiek, będąc autorem swojego zachowania, może dokonywać wyboru sposobu postępowania – podstawą odpowiedzialności karnej za czyn jest wina moralna; Pyt. 7 Rozdział I. Zagadnienia wstępne Część A. Pytania egzaminacyjne10 Gałązka, Kodeks karny – część ogólna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck Pytanie 9. Przedstaw główne założenia szkoły socjologicznej prawa karnego. Szkoła socjologiczna, wyrosła na krytyce poglądów szkoły pozytywnej, stano- wi do pewnego stopnia kompromis między szkołą klasyczną a pozytywną. Tworzyli ją F. von Liszt, G. A. van Hamel, A. Prins, którzy założyli w 1889 r. Międzynarodo- wą Unię Kryminalną, przekształconą następnie w Międzynarodowy Związek Kry- minologiczny. Przedstawicielami tej szkoły byli w Polsce J. Makarewicz, W. Ma- kowski i B. Wróblewski. Podstawę szkole socjologicznej dały przede wszystkim poglądy F. von Liszta. Przedstawił je w słynnych wykładach prowadzonych od 1882 r. na Uniwersytecie w Marburgu, zwanych z powodu kompletności i wyjątkowego znaczenia dla nauki prawa karnego „programem marburskim”. F. von Liszt wskazywał, że należy badać przestępstwo jako zjawisko społeczne i karę w jej funkcji społecznej. W ramach tej szkoły analizowano przestępstwo i karę z punktu widzenia prawnego i socjo- logicznego. Przyjmowano, że na przestępczość wpływają tzw. faktory (czynniki), np. czynniki fizyczne, indywidualne, społeczne. Odrzucając twierdzenia o urodzo- nym przestępcy, przedstawiciele tej szkoły przyjmowali, że można wyróżnić odręb- ne typy przestępców o szczególnych cechach endogennych i prowadzących okre- ślony tryb życia (włóczędzy, żebracy) i należy utrzymać klasyfikację przestępców, przede wszystkim na zawodowych, okolicznościowych oraz niepoprawnych (J. Ma- karewicz). Stanowią oni zagrożenie dla życia społecznego nawet wówczas, gdy nie popełnili żadnego przestępstwa. Należy wobec nich stosować środki zabezpiecza- jące (także ante delictum), by przeszkodzić popełnieniu przestępstwa w przyszłości i w ten sposób ochronić społeczeństwo. Konsekwencją tych poglądów było tworze- nie tzw. kodeksów dwutorowych – posługujących się równolegle karami i środka- mi zabezpieczającymi. Słynne jest stwierdzenie F. von Liszta, że to nie czyn, lecz sprawca zostaje uka- rany, dlatego kary powinny być tak wymierzone, by spełniły cele prewencji in- dywidualnej. Tym samym należy dokładnie poznać osobowość sprawcy, aby kara mogła zrealizować stawiane przed nią cele: resocjalizację – względem sprawców nadających się do poprawy, odstraszenie – wobec sprawców okolicznościowych, którzy poprawy nie wymagają i neutralizację (eliminację) sprawców niepopraw- nych. Aby kara była sprawiedliwa, musi być uznana za konieczną dla prawnokar- nej ochrony dóbr prawnych. F. Liszt nazywał Kodeks karny, wraz z jego prawnymi gwarancjami, „wielką kartą wolności”, ponieważ wyznacza granice tego, co jest dozwolone. Każda polity- ka kryminalna musi mieć nieprzekraczalne granice w zasadzie nullum crimen, nulla poena sine lege anteriori. Szkoła socjologiczna wpłynęła znacząco na kodeksy karne I połowy XX w., w tym na polski Kodeks karny z 11.7.1932 r. i zaowocowała propozycjami wielu nowych instytucji prawa karnego – np. czynnego żalu („złoty most”), warunkowe- Pyt. 9 11 Gałązka, Kodeks karny – część ogólna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck go zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, odrębnych sądów i systemu środków dla nieletnich. Pytanie 10. Scharakteryzuj współczesne kierunki w prawie karnym. Po II wojnie światowej powstał kierunek obrony społecznej, występujący w dwóch postaciach – radykalnej i umiarkowanej. Pierwszy z nich zapoczątkował F. Gramatika, który opracował w 1935 r. projekt kodeksu obrony społecznej (ustawy o antyspołeczności) dla Kuby. Zawierał on propozycję zniesienia kary i zastąpienie jej środkami obrony społecznej, które miały dwa cele: przywrócenie sprawcy do życia społecznego i obronę społeczeństwa przed przestępczością. Sprawca czynu nie miał być skazywany za przestępstwo, ale uznawany za jednostkę antyspołeczną. Antyspo- łeczność sprawcy ujawniała się przez popełnienie czynu zabronionego albo w związ- ku z określonym trybem życia, np. włóczęgostwem, żebraniem. Reakcją na aspołecz- ność sprawcy nie byłaby kara, ale specjalne środki, zmienne w zależności od potrzeb, orzekane na czas nieoznaczony, stosownie do jej wskaźnika, a nie przestępstwa. M. Ancel był twórcą kierunku „nowej obrony społecznej”. Umiarkowany odłam obrony społecznej, opierając się na klasycznych instytucjach prawa karnego, wska- zywał jednocześnie, że prawo karne nie jest ani jedynym, ani najlepszym środkiem walki z przestępczością. W związku z tym głosił potrzebę depenalizacji i dejurydy- zacji prawa karnego. W odniesieniu do sytuacji konfliktowych lub niebezpiecznych, a więc w tzw. sytuacjach kryminalnych, należy odwoływać się przede wszystkim do środków prawa cywilnego, administracyjnego, prawa opieki społecznej, opieki zdro- wotnej, edukacji. Program M. Ancela opierał się na czterech głównych założeniach: 1) walki z przestępczością – powinna ona być prowadzona zarówno na płaszczyź- nie poprzedzającej, jak i następującej po popełnieniu przestępstwa – nie tylko w intencji ochrony społeczeństwa przed przestępstwem, ale również dla zabez- pieczenia jego członków przed popadnięciem w przestępczość; 2) humanizacji prawa karnego – wobec przestępców można stosować tylko środ- ki, które są zgodne ze współczesnymi standardami cywilizacji; 3) znajomości naukowej rzeczywistości ludzkiej i społecznej; 4) wprowadzenia systemu środków obrony społecznej, środków postępowania z przestępcą, skierowanych na jego resocjalizację. M. Ancel przyjmował, że celem reakcji karnej jest przywrócenie skazanego spo- łeczeństwu. Resocjalizacja jest prawem sprawcy przestępstwa, które powinno być ustawowo, a nawet konstytucyjnie, gwarantowane. Poglądy M. Ancela miały istotny wpływ na wiele ustawodawstw karnych Euro- py i Ameryki Łacińskiej. Wobec braku efektywności systemów prawa karnego zbudowanych na zało- żeniach prawa karnego resocjalizacyjnego trwają poszukiwania innych wizji pra- Pyt. 10 Rozdział I. Zagadnienia wstępne Część A. Pytania egzaminacyjne12 Gałązka, Kodeks karny – część ogólna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck wa karnego. Wskazuje się na tzw. neoklasycyzm („nowy realizm”), postulujący powrót do części tez szkoły klasycznej, przede wszystkim do koncepcji kary jako sprawiedliwej odpłaty lub na sprawiedliwość naprawczą. Z kolei abolicjonizm postuluje nawet zniesienie prawa karnego jako odrębnej dziedziny prawa i kary, która przysparza niepotrzebnych cierpień sprawcy przestępstwa. Rozdział II. Ustawa karna i jej obowiązywanie Pytanie 11. Określ katalog źródeł polskiego prawa karnego. Podstawowe znaczenie dla wyznaczenia katalogu źródeł polskiego prawa karne- go ma zasada nullum crimen sine lege, zawarta zarówno w Konstytucji RP, między- narodowych standardach praw człowieka, jak i w Kodeksie karnym. Wyraża ją prze- pis art. 1 § 1 KK, zgodnie z którym odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę. Z zasady nullum crimen sine lege płynie zatem wymóg, aby całość materii dotyczącej prawnokarnej odpowie- dzialności za przestępstwa była określona w aktach prawnych o randze ustawy. Spośród źródeł prawa karnego na pierwszym miejscu należy wymienić Kodeks karny, który wszedł w życie 1.9.1998 r. Zawiera on podstawową grupę przepisów należących do dziedziny prawa karnego materialnego. Poza Kodeksem karnym liczne ustawy dodatkowe zawierają w swej treści przepisy określające znamiona typów rodzajowych przestępstw, które składają się na tzw. pozakodeksowe prawo karne, czego przykładem są typy przestępstw określone w art. 53–74 NarkU. Do źródeł prawa karnego zalicza się także akty prawne o randze ponadustawo- wej – Konstytucję RP oraz umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. Pełnią one podwójną rolę. Po pierwsze, zobowiązu- ją ustawodawcę zwykłego do objęcia ochroną najważniejszych dóbr prawnych, po drugie zaś wyznaczają granice swobody legislacyjnej, nieprzekraczalne w demokra- tycznym państwie prawnym. Charakter konstytucyjnych standardów mają np. za- sada prawnej ochrony życia (art. 38 Konstytucji RP) oraz zakaz stosowania kar cie- lesnych (art. 40 Konstytucji RP), a także reguła, iż zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości nie ulegają przedawnieniu (art. 43 Konstytucji RP). Uwzględ- niać powinien je ustawodawca zwykły, stanowiąc przepisy prawa karnego, gdyż z hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa wynika wymóg zgodności aktów prawnych niższej rangi z aktami prawnymi wyższego szczebla. Umowy międzynarodowe wyznaczają międzynarodowe standardy ochrony praw człowieka, a przez to przyczyniają się do realizacji funkcji gwarancyjnej pra- wa karnego. Zadanie to spełnia przede wszystkim Europejska Konwencja o ochro- Pyt. 11 15 Gałązka, Kodeks karny – część ogólna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck żenie się nazwami, nawet o utartym, funkcjonującym w społeczeństwie znaczeniu, nie daje pewności, że w razie wystąpienia wątpliwości adresat normy prawidłowo zinterpretuje jej zakres. W tekście Kodeksu karnego można wskazać na pojedyncze przypadki posługiwania się przez ustawodawcę pojęciami oznaczającymi nazwy ty- pów przestępstw, takimi jak „kradzież” (art. 279 § 2 KK) czy „rozbój” (art. 280 § 2 KK). Nie zastępują one jednak opisu znamion tych przestępstw, te znajdują się bowiem w poprzedzających je przepisach (odpowiednio – art. 278 i 280 § 1 KK). Pełnią natomiast rolę skrótu redakcyjnego pozwalającego uniknąć powtórzeń. W przypadku dyspozycji opisowych ustawodawca posługuje się metodą zdanio- wą (opisową), wskazując przy użyciu zwrotów językowych poszczególne ustawo- we znamiona typu czynu zabronionego. Zdania opisujące kryminalizowane zacho- wania mogą być stosunkowo zwięzłe (np. art. 148 § 1, art. 189 § 1 KK), ale bywają też rozbudowane przez szczegółowe określenie okoliczności, w których popełniony zostaje czyn zabroniony (np. art. 286 § 1, art. 297 § 1 KK). Dyspozycja, zawarta w treści pojedynczego przepisu, może być prosta lub zło- żona. Dyspozycja prosta zawiera znamiona, których suma składa się na opis poje- dynczego typu rodzajowego przestępstwa (np. art. 278 § 1 KK). Dyspozycja zło- żona zawiera w sobie więcej niż jedną normę sankcjonowaną (np. art. 184 § 1, art. 228 § 1 KK). Rozróżnić należy także dyspozycje opisujące w sposób kompletny znamiona typu rodzajowego przestępstwa (zupełne) oraz takie, przy których wyznaczenie za- kresu kryminalizowanych zachowań nie jest możliwe bez uwzględnienia treści in- nych przepisów (niezupełne). Dyspozycja niezupełna występuje w razie posłuże- nia się przez ustawodawcę przepisem odsyłającym. Rekonstrukcja normy prawnej wymaga wtedy powiązania zakazu karnego z treścią innego przepisu, np. tzw. śred- ni uszczerbek na zdrowiu (art. 157 § 1 KK) zachodzi wtedy, gdy sprawca powo- duje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia „inny niż określony w art. 156 § 1 KK”. Charakter niezupełny ma też dyspozycja o charakterze blankie- towym, kiedy ustawodawca nie określa dokładnie znamion typu czynu zabronione- go, ale odsyła do innego aktu prawnego regulującego całość problematyki powiąza- nej z zakazem karnym. Treść „blankietu” musi zatem zostać wypełniona przepisami pozakodeksowymi. Tak więc, cezura pomiędzy dozwolonym a zabronionym (pod- jętym „wbrew przepisom”) przekroczeniem granicy Rzeczypospolitej (art. 264 § 2–3 KK) może być wyznaczona dopiero po uwzględnieniu przepisów regulują- cych zasady przekraczania granicy zawarte w ustawie z 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 930). We współczesnym polskim prawie karnym występują sankcje względnie ozna- czone. Ustawodawca określa rodzaj kary grożącej za popełnienie danego przestęp- stwa oraz jej dolną i górną granicę („od – do”). Rolą sądu jest wybór z tego prze- działu jednostkowej, dokładnie oznaczonej kary za przestępstwo. Sankcje mogą być jednorodzajowe, a więc obejmujące tylko karę jednego rodzaju, np. wyłącznie Pyt. 13 Rozdział II. Ustawa karna i jej obowiązywanie Część A. Pytania egzaminacyjne16 Gałązka, Kodeks karny – część ogólna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck karę pozbawienia wolności od lat 2 do 12 grożącą za przestępstwo rozboju (art. 280 § 1 KK) lub wielorodzajowe, pozwalające na wybór jednej kary spośród różnych jej rodzajów, np. zagrożenie karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawie- nia wolności do roku występujące przy przestępstwie naruszenia miru domowego (art. 193 KK). Polskie prawo karne nie zna sankcji nieoznaczonych, dających są- dowi nieograniczoną swobodę w wyborze kary, ani sankcji bezwzględnie oznaczo- nych, które krępowałyby sąd przez dokładne określenie kary grożącej za dane prze- stępstwo. Pytanie 14. Na czym polega wykładnia przepisów prawa karnego i jakie są jej rodzaje? Wykładnia prawa jest procesem, który zmierza do ustalenia treści przepisu. Wnioski, do których prowadzi interpretacja tekstu prawnego, służą prawidłowej kwalifikacji prawnej czynu, czyli wskazaniu właściwej normy prawnej dla oceny danego stanu faktycznego. W przypadku zakazu karnego prawidłowe wyznaczenie zakresu przepisu nabiera szczególnej wagi, gdyż dotyczy równocześnie rozgrani- czenia czynów zabronionych pod groźbą kary od dozwolonych. Ze względu na podmiot dokonujący interpretacji przepisów wyróżnia się wy- kładnię: autentyczną, sądową oraz doktrynalną (naukową). Podział ten łączy się także ze wskazaniem na różną moc wiążącą ustaleń poczynionych przez podmio- ty dokonujące wykładni. Charakter wykładni autentycznej, o mocy powszechnie obowiązującej, ma wyjaśnienie treści przepisów dokonane przez parlament i zawar- te w ustawie karnej. Taką cechę mają definicje ustawowe (legalne) zamieszczone w Rozdziale XIV KK – Objaśnienie wyrażeń ustawowych, gdzie znajdują się wyja- śnienia pojęć: „czyn zabroniony”, „stan nietrzeźwości”, „młodociany”, „funkcjona- riusz publiczny”, „przestępstwo o charakterze terrorystycznym” i in. Ustalenie treści pojęć dokonane w innych gałęziach prawa nie zawsze jest wią- żące na gruncie prawa karnego i w tym sensie w odniesieniu do przepisów karnych nie ma cechy wykładni autentycznej. Jako przykład można wskazać, iż zakres wy- rażenia „opieka” występującego w opisie typu kwalifikowanego przestępstwa nara- żenia człowieka na niebezpieczeństwo (art. 160 § 2 KK) nie pokrywa się z treścią instytucji opieki uregulowanej w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Wykładnia sądowa dokonywana jest przez sądy w toku postępowania karnego i wiąże się z praktyką stosowania prawa. Szczególnego znaczenia nabierają roz- strzygnięcia podejmowane przez Sąd Najwyższy, oddziałujące na orzecznictwo in- nych organów sądowych. Ustalenia poczynione w ramach takiej wykładni przepi- sów w pewnych wypadkach uzyskują ograniczoną moc wiążącą, np. zasadnicza wykładnia ustawy dokonana w drodze uchwały SN (art. 441 KPK) jest wiążąca w danej sprawie. Pyt. 14