Pobierz Kolokwium z prawoznawstwa i więcej Notatki w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity!
- Funkcje wypowiedzi- dzielą się na wypowiedzi opisowe oraz wypowiedzi pozaopisowe.
- Prawo- to zbiór norm postępowania ustanowionych albo uznanych przez kompetentne organy państwa.
- Wypowiedzi opisowe- pełnią funkcję opisową. Są to wypowiedzi, które stwierdzają, że tak a tak jest albo tak a tak nie jest. Stwierdzają pewny stan rzeczy faktycznie istniejący lub tylko przez kogoś wyobrażony np. Poznań jest miastem uniwersyteckim. Wypowiedzi opisowe stwierdzają coś- są prawdziwe albo fałszywe.
- Wypowiedzi pozaopisowe- określonemu podmiotowi w określonych okolicznościach wskazują określony sposób postępowania. Dzielą się na:
• Wypowiedzi dyrektywalne- wpływają na zachowania osób, do których są skierowane.
Przykładowo- Otwórz okno. Pełnią one funkcję sugestywną- są swoistym bodźcem do określonego zachowania, ponieważ niczego nie opisują, to nie da się o nich orzekać, że są prawdziwe albo fałszywe.
• Wypowiedzi wyrażające oceny
- Dyrektywa celowościowa- zwana również teleologiczną. To wyrażenie, które głosi, co należy czynić, ażeby osiągnąć zamierzony rezultat. Jest wypowiedzią doradzającą.
- Czynność konwencjonalna- to taka czynność psychofizyczna albo czynność konwencjonalna niższego stopnia, której reguły sensu każą przypisywać określony sens kulturowy. Przykładowo- w jaki sposób ktoś może otworzyć igrzyska olimpijskie.
- Reguły sensu- nakazują pewnym czynnościom przypisywać sens czynności konwencjonalnej - wskazują kto i w jaki sposób może dokonać ważnej czynności konwencjonalnej.
- Norma postępowania- jest to wypowiedź dyrektywalna, która określonym podmiotom, jako jej adresatom, nakazuje albo zakazuje aby w określonych okolicznościach postąpiły albo postępowały w określony sposób.
- Elementy norm: adresat, okoliczności, w których norma znajduje zastosowanie, nakaz albo zakaz zachowania się. 10.Adresat normy- jest to ktoś komu norma nakazuje albo zakazuje aby w określonych okolicznościach postąpiły albo postępowały w określony sposób. Jest to zakres zastosowania (czasami nazywany też hipotezą). 11.Okoliczności określenia normy- nalezą do zakresu zastosowania (czasami nazywany też hipotezą). 12.Nakaz albo zakaz zachowywania się- nalezą do zakresu normowania (czasami nazywany dyspozycją). 13.Norma indywidualna- wskazuje adresata nazwą indywidualną, imienną. 14.Norma generalna- wskazuje adresata nazwą rodzajową, generalną, poprzez cechy, które posiada. 15.Norma konkretna- wyznacza do spełnienia jakiś określony czyn, który jest niepowtarzalny.
16.Norma abstrakcyjna- wyznacza jakieś zachowanie określonego rodzaju, w zasadzie powtarzalne. 17.Normodawca- osoba (albo odpowiednio zorganizowana grupa osób) która ustanawia normę. 18.Norma autonomiczna- norma stanowiona przez normodawcę dla samego siebie. 19.Norma heteronomiczna- norma stanowiona przez normodawcę dla innych podmiotów. 20.Norma znajduje zastosowanie jeżeli powstanie zespół okoliczności wskazanych w normie, w których adresat normy ma postąpić w sposób w tej normie wyznaczony. 21.Zakres zastosowania normy- klasa takich możliwych przyszłych sytuacji, w których norma znajduje zastosowanie. 22.Zakres normowania normy- klasa przyszłych zachowań adresata normy, które norma ta wyznacza mu do spełnienia. 23.Realizowanie normy- zachowanie się adresata normy w sposób wyznaczony przez tę normę. 24.Przekroczenie (naruszenie) normy- Zachowanie się adresata normy w sposób niezgodny z normą. 25.Słowna postać normy- a) wypowiedź rozkazująca b) wypowiedź hipotetyczna c) wypowiedź kategoryczna 26.Typy uzasadnienia obowiązywania norm postępowania- a) uzasadnienie tetyczne b) uzasadnienie aksjologiczne c) behawioralne 27.Uzasadnienie tetyczne- Norma obowiązuje jeśli taką normę ustanowił albo uznał i tego ustanowienia albo uznania nie odwołał ktoś, komu należy dawać posłuch ze względu na jego szczególną pozycję społeczną. Pozycja społeczna może polegać na tym, że normodawca: a) cieszy się autorytetem w opinii adresatów b) dysponuje mocą c) jest upoważniony do stanowienia norm dla innych 28.Uzasadnienie aksjologiczne- Norma obowiązuje jeżeli argumentem przemawiającym za jej realizowaniem jest to, że czyny nakazane przez tę normę do spełnienia są dobre, godne aprobaty, a czyny zakazane są złe, godne dezaprobaty. 29.Uzasadnienie autonomiczne- dotyczy uzasadnienie aksologicnzogo. Odwołuje się do ocen własnych tej osoby, która daną normę uznaje za obowiązującą 30.Uzasadnienie heteronomiczne- należy do uzasadnienia aksjologicznego. Odwołuje się do ocen innych podmiotów, czy do jakiegoś autorytetu. 31.Uzasadnienie behawioralne (faktyczne)- gdy adresaci zachowują się zgodnie z tą normą lub gdy jest dostatecznie prawdopodobne, że za niezrealizowanie tej normy adresatów spotka jakaś dolegliwość. Norma skuteczna, spotykająca się z posłuchem. 32.Norma prawa- jest to norma postępowania, która została ustanowiona albo uznana przez upoważniony organ państwa będąca normą generalną i abstrakcyjną. Normy
46.Prawo zwyczajowie- Najdawniejsza forma tworzenia prawa. Proces kształtowania się prawa zwyczajowego jest długotrwały i skomplikowany. Najpierw musi się wykształcić w jakiejś społeczności powszechnie akceptowany zwyczaj postępowania w określony sposób i przekonanie, że postępowanie to jest wyznaczone przez jakąś wiążącą normę, zwaną normą zwyczajową. Do tego musi się wykształcić powszechne przekonanie, że dana norma zwyczajowa powinna być realizowana jako prawna a jej przekroczenie powinno być sankcjonowane. Jeżeli przy tym jakiś organ państwa rozstrzygnie jakąś konkretną sprawę na podstawie normy zwyczajowej, to norma ta staje się normą prawa zwyczajowego. 47.Uznanie normy zwyczajowej- Czynność podjęcia przez organ państwa decyzji na podstawie normy zwyczajowej nazywa się aktem uznania tej normy. 48.Zwyczaje- Powszechne nawyki określonego zachowania w określonych sytuacjach, które wykształciły się w jakiejś grupie społecznej i nie są uznawane przez organy państwa za wiążące. 49.Stanowienie- Czynność konwencjonalna kompetentnego organu państwa poprzez którą organ ów żąda aby normy prawne o ukształtowanej przez niego treści były realizowane 50.Współstanowienie- Polega na tym, że akt stanowienia jest dokonywany przez co najmniej dwa podmioty 51.Kompetencje prawotwórcze- współcześnie prawo powstaje przede wszystkim przez akty jego stalownie dokonywane przez upoważnione do tego oralny państwa lub upoważnione instytucje. Upoważnienie to nazywa się kompetencją prawotwórczą i jest przyznawane na ogół przez akty normatywne wyższej rangi- konstytucje. 52.Umowa- Fakt prawotwórczy, czynność co najmniej dwustronna, poprzez którą strony uczestniczące w umowie ustalają wiążące je normy generalne i abstrakcyjne. 53.Precedens prawotwórczy- Polega na tym, że jakiś organ państwa rozstrzyga określoną trudną sprawę, mimo że w obowiązującym systemie prawa brak jest podstaw do rozstrzygnięcia lub też podstawy te są niedostatecznie określone. Rozstrzygając konkretną sprawę, organ państwa formułuje pewną normę generalną, którą czyni podstawą owego rozstrzygnięcia a nazywaną ratio decidendi. Powinna być ona podstawą rozstrzygania wszystkich spraw podobnych. 54.Doktryna prawnicza- to opinie uczonych prawników. 55.Pisane źródła prawa- kroniki, roczniki ,listy, wspomnienia 56.Niepisane źródła prawa- szczątki naczyń, uzbrojenia, przedmioty codziennego użytku. 57.Proces tworzenia prawa- jest uregulowany szczegółowo, określa: a) kto jest upoważniony tworzyć prawo b) zakres spraw, które można regulować aktem normatywnym danego rodzaju c) formy w jakich prawo może być tworzone d) przebieg procesu prawodawczego e) ogłaszanie 58.Zamknięty system źródeł prawa- Prawo może być tworzone jedynie w formach wskazanych w konstytucji i jedynie przez podmiot. które konstytucja do tego upoważnia
59.Prawodawstwo autorytarne- dotyczy państw autorytarnych. 60.Prawodawstwo demokratyczne- wstępuje w państwach demokratycznych. 61.Fazy prac prawodawczych- a) faza przygotowawcza b) konwencjonalny akt stanowienia 62.Faza przygotowawcza- Zaczyna się od podjęcia zamysłu by uregulować prawnie jakąś dziedzinę spraw i obejmuje przygotowanie projektu aktu normatywnego, uzgodnienie go z różnymi podmiotami, jego krytyczną analizę oraz decyzję o przedłożeniu projektu organowi, który ma kompetencje do jego ustanowienia. 63.Prawodawca- występuje w sensie faktycznym i formalnym. 64.Prawodawca faktyczny- Ludzie uczestniczący w procesie przygotowania i stanowienia aktów normatywnych oraz wywierający rzeczywisty wpływ na ukształtowanie treści tych aktów i nadanie im określonego kształtu redakcyjnego 65.Prawodawca formalny- Podmiot wyposażony w kompetencje prawodawcze i dokonujący konwencjonalnego aktu stanowienia, choć sam nie prowadzi wszystkich prac prawodawczych. 66.Instytucje uczestniczące w procesie prawodawczym- a)instytucja, której rolą jest inicjowanie prac prawodawczych b) instytucje przygotowujące projekt c) instytucje, którym powierza się zadanie wszechstronnej, krytycznej analizy opracowanego projektu d) instytucje stanowiące i ogłaszające akt normatywny 67.Instytucja ustawodawcza- Kompetencja pewnych podmiotów do dokonania czynności polegającej na przedłożeniu kompetentnemu organowi państwa projektu ustawy z takim skutkiem prawnym, że organ ten jest zobowiązany do rozpatrzenia przedłożonego projektu i podjęcia decyzji w sprawie jego ustanowienia albo odrzucenia. Prawo inicjatywy ustawodawczej należy odróżniać od inicjowania prac prawodawczych, pamiętając że inicjatywę ustawodawczą wykonuje się przez przedłożenie kompetentnemu organowi państwa gotowego projektu ustawy. 68.Procedura ustawodawcza w Polsce- w Polsce procedurę nad rządowymi projektami aktów normatywnych normują ustawa o Radzie Ministrów i Regulamin pracy Rady Ministrów, a tryb prac nad projektami ustaw w parlamencie regulują Konstytucja, Regulamin Sejmu RP oraz Regulamin Senatu. Natomiast tryb przygotowania i zawierania umów miedzynarodowych reguluje w RP ustawa o umowach miedzynarodowych. 69.Trzy czytania- trzy debaty sejmowe nad projektem, toczą się albo na forum całej izby, albo we właściwych problemowo komisjach. 70.Akt normatywny- Zbiór przepisów prawnych odpowiednio uporządkowanych, wydanych przez upoważniony podmiot, wyrażający normy w zasadzie generalne i abstrakcyjne, opatrzony nazwą. Akty normatywne budowane są według określonego schematu- przepis, które zawierają są zamieszczane w aktach normatywnych w wyznaczonej kolejności a nie w sposób dowolny, a każdy akt opatrzony jest tytułem oraz podpisem zazwyczaj tego podmiotu, który jest twórca danego aktu. 71.Akt prawny- Zbiór przepisów prawnych odpowiednio uporządkowanych, wydanych przez upoważniony podmiot wyrażający normy konkretne i indywidualne lub jeszcze dodatkowo generalne i abstrakcyjne.
86.Przepisy uchylające- Przez nie dokonuje się wyeliminowania jakichś przepisów czy całych aktów normatywnych z systemu prawnego. Przepisy uchylające należą do przepisów końcowych. 87.Przepisy o wejściu w życie- Zawierają polecenie od kiedy należy realizować normy zawarte w danym akcie. 88.Przepisy o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego- zalicza się je do przepisów końcowych. 89.Systematyzacja aktu normatywnego- przepisy łączą się w grupy tematyczne. Przepisy- rozdziały- działy- tytuły- księgi- części. 90.Konstytucja- Akt normatywny o najwyższej mocy prawnej i szczególnym zakresie regulacji, uchwalany i zmieniany w specjalnej procedurze, zazwyczaj noszący specjalną nazwę. 91.Najwyższa moc prawna konstytucji- a) nie ma aktów, które zawierałyby normy o mocy wyższej od konstytucji b) wszystkie inne akty muszą być z nią zgodne c) zgodność proceduralna - akt normatywny może stać się elementem systemu, jeżeli został wydany przez upoważniony podmiot i w wyznaczonej procedurze, co określa konstytucja d)zgodność treściowa - inne akty normatywne nie mogą być z treścią norm zawartych w konstytucji 92.Konstytucja stwarza- a) podstawy kompetencyjne całego systemu prawa b) podstawy aksjologiczne i treściowe całego systemu - formułuje zasady na których ma się opierać cały tworzony porządek prawny 93.Przedmiotem regulacji konstytucji- a) podstawy ustroju politycznego państwa b) elementy ustroju ekonomicznego c) pozycja jednostki w państwie d) procedura zmiany konstytucji 94.Ustawa konstytucyjna- a) podstawy ustroju politycznego państwa b) elementy ustroju ekonomicznego c) pozycja jednostki w państwie d) procedura zmiany konstytucji 95.Ustawa- Akt uchwalany przez parlament w specjalnej procedurze (trybie ustawodawczym), której elementy określa konstytucja, zajmujący pozycję bezpośrednio po konstytucji, mający nieograniczony przedmiotowo zakres normowania. 96.Materia ustawowa- Zakres spraw, które mogą być normowane jedynie ustawą, a nie jakimkolwiek innym aktem normatywnym. zazwyczaj są to: - prawa, wolności i obowiązki obywateli i ich organizacji, - kompetencje organów państwa, - ciężary nakładane na obywateli 97.Rodzaje ustaw:
• Ustawa w sensie formalnym- Akt parlamentu, wydany w procedurze przewidzianej
dla ustaw, określany jako ustawa i jak ustawa ogłoszony, który jednak w ogóle nie zawiera norm postępowania, ale poprzez który coś się tworzy czy ustala.
• Ustawa ograniczona/ w sensie materialnym- ustawa posiadająca szczególną moc
prawną, wyższą niż moc innych ustaw, regulują doniosłe sprawy, dlatego są zmieniane w specjalnej procedurze - przy większym quorum i innej większości głosów niż ustawy zwykłe
• Ustawa budżetowa- jest podstawą gospodarki finansowej państwa w danym roku
budżetowym.
98.Zasada wyłączności parlamentu- Zasada uchwalania ustaw przez parlament jako organ reprezentujący suwerena, którym współcześnie jest naród. 99.Władza ustawodawcza- Prawo uchwalania ustaw przyznane przez konstytucję parlamentowi.
- Ustawodawstwo delegowane- W szczególnych okolicznościach władza ustawodawcza może wydawać akty normatywne o mocy ustawy, regulujący sprawy, które są zazwyczaj normowane ustawą.
- Akty wykonawcze- Akty normatywne wydawane przez organy władzy wykonawczej na podstawie upoważnienia udzielonego przez ustawę oraz w celu jej wykonania.
- Akty wykonawcze są związane z ustawą dwojakiego rodzaju więziami:a) kompetencyjną - jest wydawany wyłącznie wtedy, gdy ustawa do tego upoważnia a więc "na podstawie" ustawy b) funkcjonalną - jest związany z treścią ustawy, służy do jej wykonania
- Inne akty podustawowe- - statuty, regulaminy, układy zbiorowe pracy, porozumienia, umowy taryfowe
- Układy zbiorowe pracy/ porozumienia- to akty o charakterze umownym w RP.
- Statuty- Akty zazwyczaj normujące organizację i sposób działania określonych instytucji. Mają one charakter ustrojowy w tym sensie, że określają reguły powoływania pewnych organów o charakterze wewnętrznym, ich zadania i sposób funkcjonowania.
- Prawo miejscowe- Aty normatywne można również dzielić ze względu na to czy mają one charakter wiążący na terytorium całego państwa, czy tez są wiążące jedynie na określonym terytorium- na obszarze działania organów, które je wydały. Prawo miejscowe określa ów wspomniane akty wydawane na określonym terytorium.
- Akty normatywne powszechnie obowiązujące- Takie, których normy mogą być adresowane do każdego podmiotu i mogą kształtować ich sytuacje prawne. Są to: konstytucja, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, ratyfikowane umowy międzynarodowe.
- Akty normatywne o charakterze wewnętrznym- Akty, które nie są skierowane do obywateli, ich organizacji czy osób prawnych; ich adresatami są wyłącznie jednostki organizacyjnie podporządkowane podmiotowi wydającemu akt. Są to uchwały i zarządzenia.
- Więź hierarchiczna- jest to więź łącząca akty normatywne. Może mieć charakter kompetencyjny, treściowy i derogacyjny.
- Podstawa kompetencyjna- dla wszystkich obowiazujących aktów normatywnych podstawą kompetencyjną jest konstytucja.
- Rozporządzenie- jest aktem, który ma charakter wiążący we wszystkich państwach będących członkami UE i jest w tych państwach bezpośrednio stosowane. Rozporządzenia regulują sprawy, które w prawie krajowym są zazwyczaj normowane ustawą przy czym jeżeli jakaś dziedzina spraw zostanie
- Formy eliminowania aktów normatywnych- norma zostanie wyeliminowana dopóki nie utarci mocy obowiązującej.
- Derogacja- inaczej uchylenie. Podstawowa forma eliminowania norm z systemu prawa, jest to czynność konwencjonalna, dokonywana przez upoważniony podmiot i w wyznaczonej procedurze, mocą której norma zostaje pozbawiona mocy obowiązującej przez jej wyeliminowanie z systemu. Uchylenie tylko niektórych przepisów aktu normatywnego oraz zastąpienie ich nowymi.
- Podmiot derogujący- Upoważnienie do uchylania danych norm, a także do zastępowania norm o określonej treści, normami innej treści lub brzmieniu ma ten podmiot, który wydał dane normy.
- Więź derogacyjna- ustawę uchyla się ustawą, rozporządzenie rozporządzeniem itd.
- Abrogacja- Całkowite uchylenie aktu normatywnego, bez ustanowienia w jego miejsce nowego aktu
- Eliminowanie aktów wykonawczych- Występuje utarta mocy obowiązującej, a w następstwie utraty mocy przez ustawę, która była podstawą jego wydania albo przez przepis ustawy, który był podstawą wydania aktu wykonawczego
- Orzeczenie o niekonstytucyjności- eliminowanie normy na podstawie orzeczenia o ich niezgodności z Konstytucją RP lub z ustawą jako aktem o najwyższej mocy prawnej, względnie z ratyfikowaną umową międzynarodową.
- Desuetudo- Szczególny przypadek eliminowania norm z systemu prawa. Norma traci moc obowiązującą, jeżeli przez dłuższy czas jest radykalnie nieefektywna tzn. nie jest realizowana, a przy tym wytwarza się powszechne przekonanie, że nie jest już normą wiążącą.
- Norma retroaktywna- Norma wyznaczająca zachowanie możliwe do zrealizowania, ale to zachowanie związane jest ze zdarzeniami, które rozegrały się w przeszłości tzn. zanim ta norma weszła w życie. Zakaz stosowania norm retroaktywnych w procesie karnym.
- Zasada lex retro non agit- Przyjmuje się nią aby wzmocnić poczucie bezpieczeństwa prawnego obywateli. Jest adresowana do prawodawcy oraz tych wszystkich, którzy interpretują teksty prawne.
- Terytorialny aspekt obowiązywania prawa- a) normy wydawane przez centralne organy państwa są wiążące na terytorium całego państwa, chyba, że te normy stanowią inaczej b) normy wydawane przez organy terenowe są wiążące jedynie na obszarze na którym te organy sprawują władzę
- Personalny/podmiotowy aspekt obowiązywania prawa- Normy są wiążące jedynie dla określonych osób, bo jedynie określonym podmiotom wyznaczają obowiązki i przyznają uprawnienia. a) normy danego systemu są wiążące dla wszystkich osób, które znajdują się na terytorium danego państwa b) wyjątki: dyplomaci, członkowie obcych sił zbrojnych.
- Terytorium w aspekcie prawnym- Obszar, który podlega zwierzchnictwu państwa jako przedmiot władzy państwowej, którym to przedmiotem można dysponować.
- Terytorium w aspekcie geograficznym- Wydzielona granicami państwa przestrzeń: lądowa, morska i powietrzna.
- Terytorium lądowe- Powierzchnia ziemi, wnętrze ziemi, wody śródlądowe
- Terytorium powietrzne- Słup powietrza nad obszarem lądowym i morskim
- Terytorium morskie- Wody wewnętrzne i morze terytorialne
- Systemy prawne w państwach o charakterze związkowym- a) prawo ogólnopaństwowe b) prawo poszczególnych części składowych
- Reguły eliminowania aktów normatywnych- a) akt normatywny traci moc obowiązującą przez uchylenie go przez ten sam podmiot który go ustanowił i w tej formie, w której nastąpiło stanowienie b) przez uchylenie go przez podmiot inny niż ten, który ten akt ustanowił, a wyposażony w kompetencje do uchylania aktów danego rodzaju c) w następstwie uchylenia albo zmiany treści przepisu upoważniającego, na podstawie którego został wydany d) traci moc obowiązującą z upływem czasu na który został wydany e) traci moc obowiązującą w następstwie uznania go przez upoważniony podmiot za akt niekonstytucyjny.
- Język prawny- język, w którym prawo jest formułowane. Ustawodawca się nim posługuje. Najmniejsza jednostka to przepis/norma prawna. Zdania pozornie opisowe. Nieostrość, quasi-idiomatyczność.
- Język prawniczy- język, w którym formułuje się wypowiedzi o prawie. Posługują się nim prawnicy. Zdanie deontyczne to najmniejsza jednostka. Zawierają zdania o normach. Wysoka rola argumentu z autorytetu.
- Zdania deontyczne- zdania stwierdzające, że ze względu na treść określonej normy jakieś postępowanie jest określonym podmiotom o określonych okolicznościach nakazane, zakazane, albo jest ani nakazane ani zakazane.
- Teksty prawne są formułowane w językach etnicznych. Różnice pomiędzy tekstem prawnym a językiem etnicznym dotyczą słownictwa. W języku tesktów prawnych występują bowiem wyrazy czy wyrażenia nieznane językowi powszechnemu. Druga różnica dotyczy zwrotów złożonych.
- Cecha quasi-idiomatyczności- wyrażenia, których znaczenie jest "wypadkową" znaczeń słów z których są zbudowane i reguł powiązania tych słów, z których są zbudowane.
- Przepis prawny- jednostka redakcyjna tekstu prawnego, będąca zdaniem w sensie gramatycznym, zazwyczaj wyróżnioną graficznie przez opatrzenie jej nazwą indywidualizującą.
- Kondensacja- technika konstruowania aktów prawnych polegająca na tym, że w jednym przepisie mogą być zawarte elementy wielu norm postępowania albo elementy wspólne wielu normom postępowania zamieszcza się w jednym przepisie części ogólnej aktu.
- Rozczłonkowanie- technika polegająca na tym, że norma nie jest wyrażona w jednym przepisie ale poszczególne jej elementy są zamieszczone w wielu przepisach prawnych.
- Granice swobody- podstawową formą jest określenie przez prawodawcę górnej lub dolnej granicy swobody dla poszczególnych przypadków.
- Osiąganie komunikatywności - aspekt wyszukiwawczy: - formułowanie tytułów adekwatnie do treści - podział na mniejsze części i opatrzenie ich śródtytułem - konsekwentna konstrukcja każdego z osobna aktu normatywnego - staranne formułowanie przepisów uchylających aby było wiadomo, które przepisy zostały wyeliminowane.
- Osiąganie komunikatywności - aspekt zrozumiałości: - formułowanie prostych, krótkich zdań - posługiwanie się słownictwem powszechnym, unikanie zwrotów specjalistycznych, obcojęzycznych i neologizmów - wybieranie najbardziej powszechnego z wyrazów bliskoznacznych - podział na jednostki redakcyjne przez ich oznaczanie oraz graficzny układ tekstu.
- Środki służące osiąganiu zwięzłości- uzyskuje się ją poprzez odesłania oraz spójniki do budowania wyrażeń złożonych.
- Odesłania- polegają na tym, że jakiś przepis wskazuje na postanowienie zawarte w innym przepisie lub przepisach.
- Odesłania wewnętrzne- przepis aktu normatywnego odsyła do innego przepisu tego samego aktu.
- Odesłania zewnętrzne- przepis aktu normatywnego odsyła do przepisu innego aktu normatywnego.
- Odesłania wewnątrzsystemowe- w ramach systemu prawa: wewnętrzne i zewnętrzne.
- Odwołania pozasystemowe- odesłania do norm i zasad postępowania spoza systemu prawnego.
- Spójniki- dzięki nim uzyskuje się zwięzłości alternatywne (lub, albo) i koniunkcyjne (i, oraz).
- Rodzaje przepisów prawnych- a) nakazujące (musi, jest obowiązany, wyda, określi, powinien) b) zakazujące ( nie może, nie wolno, jest zabronione, jest zakazane) c) zezwalające ( może, ma prawo, ma wolność).
- Przepisy blankietowe- wskazują w jaki sposób mogą albo muszą zostać uregulowane określone sprawy.
- Przepisy bezwzględnie wiążące- inaczej ius cogens. Zwany imperatywnym, którego zastosowanie nie może zostać wyłączone ani ograniczone decyzją zainteresowanych stron, wiąże on strony w sposób bezwzględny.
- Przepisy względnie wiążące- inaczej ius dispositivum. Taki, który znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy zainteresowane strony nie uregulowały konsekwencji prawnych jakichś zachowań lub zdarzeń w sposób odmienny niż uczyniono w tym przepisie.
- Przepisy semiimperatywne- przepis, którego zadaniem jest wyznaczenie minimalnego zakresu ochrony interesów jednej ze stron, odstąpienie stron od
rozwiązania wyrażonego w tym przepisie tylko jednokierunkowo - gdy przyjmują rozwiązania korzystniejsze od tych przewidzianych w przepisie.
- Rodzaje wykładni: a) ze względu na kontekst (in concreto i in abstracto) b) ze względu na podmiot, który je dokonuje (wykładnia doktrynalna, wykładnia formalna) c) ze względu na metodę (językowa, systemowa, funkcjonalna).
- Wykładnia-zespół czynności intelektualnych, które zmierzają do odtworzenia norm prawnych z przepisów prawnych nazywa się wykładnią albo interpretacją tekstu prawnego. Dokonuje się tych czynności posługując się przyjętymi w danej kulturze prawnej regułami (dyrektywami) interpretacyjnymi.
- Wykładnia w sensie pragmatycznym- proces zmierzający do zrozumienia przepisów prawnych.
- Wykładnia w sensie apragmatycznym- rezultat procesu interpretacji
- Wykładnia subiektywna- jej zadaniem jest odtworzenie intencji znaczeniowej prawodawcy, a więc ustalenie, jakie znaczenie nadawał interpretowanemu tekstowi prawnemu jego twórca
- Wykładnia obiektywna- tekst prawny odrywa się od twórcy i ma znaczenie obiektywne wyznaczone przez reguły języka, w którym jest formułowany, niezależnie od zamysłu jaki chciał wyrazić prawodawca.
- Wykładnia statyczna- tekst prawny ma tylko jedno znaczenie.
- Wykładnia dynamiczna- tekst prawny może zmieniać swoje znaczenie zależnie od zmian następujących w języku oraz pozajęzykowym kontekście wydanych przepisów.
- Wykładnia merytoryczna- rezultat wykładni dokonanej przez każdego kto: a) zna język, w którym są napisane teksty prawne b) zna reguły wykładni i potrafi je zastosować.
- Wykładnia doktrynalna- wykładnia dokonywana przez autorytety naukowe.
- Wykładnia formalna- inaczej oficjalna, legalna. Dokonywana i uzyskiwana przez określone, upoważnione do tego podmioty, rezultaty tej wykładni mają charakter wiążący prawnie. Rodzaje wykładni formalnej: autentyczna i delegowana.
- Wykładnia autentyczna- wykładnia dokonana przez podmiot, który dane przepisy wydał.
- Wykładnia delegowana- wykładnia dokonana przez podmiot, któremu udzielono kompetencji do interpretowania przepisów prawnych, ale nie jest twórcą aktu. Może mieć charakter ogólny, co oznacza, że rezultat wykładni wiąże każdego. Może mieć również charakter wiążący ograniczenie- akty wykładni mogą być wiążące jedynie dla organów państwa określonego pionu albo mogą wiązać tylko poszczególne organy.
- Wykładnia o charakterze abstrakcyjnym- wykładnia dokonywana w oderwaniu od rozstrzygania jakiejś konkretnej sprawy.
- Wykładnia o charakterze operatywnym- wykładnia dokonywana przez każdy organ państwa w toku rozstrzygania konkretnej sprawy.
przypisuje się prawodawcy, zakładając, że stanowi on normy z zamiarem, by realizować lub chronić stany rzeczy przez niego aprobowane.
- Zastosowanie dyrektyw językowych doprowadza zatem do kilku językowo dopuszczalnych rezultatów, spośród których należy wybrać tylko jeden.
- Zasada wykładni funkcjonalnej: a) wybór między dopuszczalnymi rezultatami wykładni językowej, b) niezbędne uzupełnienie wykładni językowej, c) korygowanie rezultatu wykładni językowej, d) potwierdzenie wyników wykładni językowej.
- Formy wykładni funkcjonalnej: a) argumentum ad absurdo, b) analogia legis: i. argumentum a simili, ii. argumentum a contrario, c) interpretatio extensiva, d) interpretatio restrictiva.
- Argumentum ad absurdo- gdy w rezultacie wykładni językowej otrzymamy kilka norm postępowania o różnej treści, należy wybrać tylko jedną z nich - w takim przypadku funkcjonalne reguły wykładni nakazują, by odrzucić te wyinterpretowane normy, które nie znajdują uzasadnienia aksjologicznego w ocenach przypisywanych prawodawcy, albo wręcz znajdują "przeciwuzasadnienie", ponieważ nakazują czynić coś, czego nie są się pogodzić z systemem wartości prawodawcy.
- Analogia legis- wykładnia z analogii, stosowana w przypadkach gdy powstaje niejasność czy norma odnosi się wyłącznie do podmiotów w niej wyłonionych czy do podmiotów takich jak wymienione i im podobnych, czy norma ta nakazuje coś czynić jedynie w okolicznościach określonych w interpretowanych przepisach czy też okolicznościach takich, jak wymienione w przepisach, oraz w okolicznościach podobnych, lub czy dana norma odnosi się do czynów wskazanych w interpretowanych przepisie czy też do czynów takich, jak wskazane w tym przepisie, oraz podobnych.
- Argumentum a similii ( z podobieństwa)- uznajemy, że w świetle ocen prawodawcy jakieś nie wymienione wyraźnie w przepisie podmioty, okoliczności lub czyny są istotnie podobne do tych, które prawodawca w przepisie wymienił.
- Argumentum a contrartio-uznajemy, że na gruncie wartości przypisywanych prawodawcy nie ma podstaw, by przyjąć, że istnieje podobieństwo jakichś podmiotów, okoliczności lub czynów, do tych, które są wymienione w przepisie.
- Wykładnia rozszerzająca lub zwężająca- w wyjątkowych sytuacjach stosuje się reguły funkcjonalne, mimo że interpretowane przepisy są językowo jasne i da się z nich - w drodze wykładni językowej - wyinterpretować jednoznaczną normę postępowania. Dopuszczalne to jest w sytuacjach, w których norma wyinterpretowana przy zastosowaniu językowych reguł wykładni rażąco naruszałaby system wartości przypisywanych prawodawcy. Przyjmujemy wtedy, że prawodawca "wyraził się jasno", ale owa wypowiedź nie jest adekwatna do jego zamysłu.
- Wykładnia rozszerzająca (interpretatio extensiva)- interpretowany przepis wyraża normę, która ma szerszy zakres zastosowania lub unormowania niż ten, jaki ustaliliśmy w drodze wykładni językowej.
- Wykładnia zwężająca (interpretatio restrictiva)- interpretowany przepis wyraża normę, która ma węższy zakres zastosowania lub normowania niż ten, jaki ustaliliśmy, dokonując wykładni językowej.
- Stosowanie wykładni rozszerzającej i zwężającej- Wykładnia rozszerzająca i zwężająca może być stosowana jedynie, gdy w sformułowaniu przepisów wystąpiły oczywiste omyłki redakcyjne, a norma wyinterpretowana z jasnego przepisu burzyłaby system wartości przypisywanych prawodawcy.
- Zakaz interpretacji funkcjonalnej: a) zakaz interpretacji rozszerzającej wyjątków (exceptiones non sunt extendae), b) zakaz interpretacji rozszerzającej przepisów udzielających kompetencji, tzw. domniemywania kompetencji (potestas non praesumitar), c) zakaz interpretacji a simili w prawie karnym
- Dyrektywy/wykładnia systemowa- nakazują tak interpretować tekst prawny, aby odtworzone z niego normy nie były między sobą niezgodne, a więc aby tworzyły system spójny.
- Reguły wykładni systemowej nawiązują do: a) uporządkowania aktów normatywnych określanego jako hierarchiczne - nakazują spośród wieloznacznych wyrażeń tekstu prawnego wybierać to, przy którym wyinterpretowana norma byłaby zgodna z treścią normy (czy norm) zawartej w aktach hierarchicznie wyższych, w szczególności w konstytucji, b) zasad prawa jako norm pełniących w aktach normatywnych, a także w całym systemie prawa, szczególnie doniosłą rolę - nakazują tak rozumieć wieloznacznie wyrażenia tekstu prawnego, by norma otrzymana w rezultacie interpretacji tego tekstu była co do treści zgodna z zasadą prawa wyrażoną w tym tekście.
- Treść norm prawnych zależy nie tylko od treści przepisów prawnych, ale także od tego jakimi dyrektywami wykładni się posłużymy w procesie interpretacji tych przepisów.
- Założenie racjonalności prawodawcy: a) racjonalność językowa b) racjonalność aksjologiczna.
- Racjonalność językowa- prawodawca zna doskonale język, w którą formułowane są przepisy prawne.
- Racjonalność aksjologiczna- tworząc normy prawodawca kieruje się określonym systemem wartości.
- Materiały do interpretacji- słownik język polskiego, literatura prawnicza, orzecznictwa sądowe, wstępy aktów prawnych itp.
- Reguły inferencyjne- reguły wania, za pomocą których z obowiązujących przepisów prawnych wnioskuje się o obowiązywaniu innych przepisów
- Wnioskowania- nazywamy to wnioskowaniami z norm o normach albo wnioskowaniami prawniczymi. W przypadku norm prawnych używając słowa wnioskowanie mamy na myśli, że na podstawie zdań o obowiązywaniu jakiejś normy w systemie uznaje się zdania stwierdzające, że w tym systemie obowiązuje jakaś inna norma.
- Rodzaje wnioskowań prawniczych: a) wnioskowania oparte na wynikaniu normy z normy, i. wnioskowania oparte na logicznym wynikaniu normy z normy, ii. wnioskowania oparte na instrumentalnym wynikaniu normy z normy; b) wnioskowania oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy. i. analogia iuris, ii. argumenta a fortiori: a. argumentum a minori ad maius, b. argumentum a maiori ad minus.
wyznaczająca adresatowi A obowiązki mniej uciążliwe, w szczególności nakazuje mu zrealizowanie stanu rzeczy C mniejszym nakładem sił.
- System prawa- odpowiednio uporządkowany zbiór norm prawnych
- System prawa stanowionego- a) podstawowy fakt prawotwórczy - stanowienie norm, b) podstawowe źródło prawa - ustawa, c) zasada prymatu ustawy, d) rozdział procesów stosowania i tworzenia prawa, e) wyrasta z tradycji prawa rzymskiego.
- Civil law- charakteryzuje się tym, że podstawowym faktem prawotwórczy jest w nim stanowienie norm. Przy czym podstawowym źródłem prawa są ustawy uchwalane przez parlament jako władzę ustawodawczą. Cechą tego systemu jest przyjmowana zasada prymatu ustawy. Opiera się on na rozdziale procesów tworzenia i stosowania prawa. Jest to system prawa stanowionego.
- System common law- istotnym faktem prawotwórczym jest precedens prawotwórczy. Sądy stosują prawo, ale także mogą je tworzyć. Wywodzi się on z prawa zwyczajowego. Występuje zasad prymatu ustawy w systemie źródeł prawa. Do tego systemu zalicza się systemy prawne krajów anglosaskich oraz system byłych kolonii brytyjskich. Jest to sytem prawa anglosaskiego.
- Prawo krajowe- normy tworzone przez prawodawcę krajowego lub kształtujące się w ramach społeczności państwowej i obowiązujące jedynie na terytorium danego państwa.
- Prawo międzynarodowe- normy tworzone przez wiele państw (dwa lub więcej) lub inne podmioty prawa międzynarodowego, bądź kształtowane w społeczności międzynarodowej, powstające w rezultacie zawierania przez państwa umów międzynarodowych, kształtowania się międzynarodowego prawa zwyczajowego i stanowienia przez organizacje międzynarodowe.
- Prawo UE:
• prawo pierwotne- traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie oraz traktaty
ustanawiające Unię Europejską, a ponadto traktaty rewizyjne, traktaty o przystąpieniu do UE nowych państw oraz ogólne zasady prawa wspólnotowego
• prawo wtórne- stanowione w UE przez różne jej instytucje, w tym: i. prawo
organizacyjne - normy adresowane do różnych instytucji UE, ii. dyrektywy, rozporządzenia, decyzje i inne.
- Acquis communautaire - cały prawny "dorobek wspólnotowy":dotychczasowe prawo UE wraz z ukształtowanymi sposobami jego rozumienia i stosowania, orzecznictwo sądowe, normy zwyczajowe, a także wartości tkwiące u podstaw funkcjonowania UE.
- Zupełność systemu prawa- system, w którym nie występują luki.
- Luka aksjologiczna- mówi się o niej wtedy, gdy jakieś zachowanie nie jest przez normy danego systemu uregulowane, chociaż koś jest przekonany, kierując się swoim systemem wartości, iż zachowanie to powinno być przez normy systemu nakazane albo zakazane.
- Luka konstrukcyjna- polega na tym, że normy danego systemu przewidują dokonywanie jakichś czynności konwencjonalnych, ale w systemie tym brak reguł wskazujących, jak ważnie dokonać owych czynności, czy też reguły takie są nie dość precyzyjne.
- Spójność systemu prawnego- to taki, w którym: a) nie występują normy ze sobą niezgodne, b) normy systemu są powiązane rozmaitymi więziami.
- Sprzeczność/ niezgodność norm- normy sprzeczne, to dwie takie normy, z których jedna w określonych okolicznościach nakazuje adresatowi czynić to, co druga norma mu w tych samych okolicznościach czynić zakazuje. Realizując jedną normę, przekracza się drugą.
- Przeciwieństwo norm- normy przeciwne takie dwie, lub więcej, które mając częściowo albo całkowicie wspólny zakres zastosowania, nakazują adresatowi takie czyny, których nie da się zarazem spełnić. Takich norm zrealizować razem nie sposób, ale może nie zrealizować żadnej z nich.
- Niezgodność prakseologiczna- normy, które da się wszystkie zrealizować, ale zrealizowanie jednej z nich niweczy częściowo lub całkowicie skutki zrealizowania innej normy czy innych norm.
- Więzi w systemie prawa: kompetencyjne lub o charakterze treściowym.
- Więź kompetencyjna- Więzi kompetencyjne między normami systemu wyrażają się w tym, że jedne normy powstają na podstawie norm, które jakiemuś podmiotowi udzieliły kompetencji (upoważnienia) do ich ustanowienia.
- Więź funkcjonalna- inaczej kooperacyjne, to więzi występujące pomiędzy specjalistami funkcjonalnym kierownikami i wykonawcami zadań, mające swe źródło w ich współdziałaniu wynikającym z poziomego podziału zadań (podziału pracy), przy czym nie muszą być oni powiązani w sensie hierarchii organizacyjnej; tego typu więzi przybierają postać obopólnej współpracy, pomocy, doradzania przy wykonywaniu funkcji systemu.
- Delegacja ustawodawcza- delegowanie przez parlament kompetencji do stanowienia ustaw na inne podmioty.
- Subdelegacja- przekazywanie kompetencji prawodawczej przez organ, który z mocy ustawy uzyskał upoważnienie do wydawania w jakiejś dziedzinie aktów wykonawczych.
- Uporzadkowanie pionowe- powiązania kompetencyjne miedzy normami pozwala uporządkować je w taki sposób, ze normy te tworzą system hierarchiczności. Takie uporzadkowanie nazywa się właśnie uporządkowaniem pionowym.
- Recepcja prawa- sytuacja, gdy "z woli" ustrojodawcy do systemu prawa zostają włączone normy, których treść ukształtowano w jakimś innym systemie prawa.
- Rewolucyjna zmiana sytemu prawa- ma miejsce wtedy, gdy tworzy się jakiś zespół norm, które nie mają ani kompetencyjnego, ani treściowego oparcia w obowiązującej konstytucji, ale które są przejawem faktycznej władzy jakiejś grupy politycznej, przy czym członkowie społeczeństwa gotowi są dawać tym normom posłuch.
- Więź treściowa-przejawia się w tym, że norma udzielająca kompetencji wyznacza treść normy, do której stanowienia upoważnia, ponadto normy systemu znajdują uzasadnienie aksjologiczne w uporządkowanym systemie wartości.
