Komunikacja językowa, Notatki z Komunikacja werbalna i niewerbalna

Pobierz Komunikacja językowa i więcej Notatki w PDF z Komunikacja werbalna i niewerbalna tylko na Docsity! Komunikacja Językowa Wykład(23.10) Test jednokrotnego wyboru. Na Sali przed świętami. 1.Komunikacja jest to łączność ludźmi ze światem, przekaz informacji i oddziaływanie na drugiego człowieka , pomoc w zrozumieniu siebie , gromadzenie doświadczenia społecznego, tworzenie kultury. 2. Język- system przekazanych kulturowo sygnałów konwencjonalnych, służący do porozumiewania się w obrębie danej społeczności. Cechy języka: Arbitarność (umowność), semantyczność(potrafimy odczytać znaczenie słowa które jest podane w różnych formach), dwustopniowość struktury( dwuklasowość dwoistość strukturalna), kod nadawczo- odbiorczy, autonomiczność, kreacyjność, transmisja kulturowa Język=kod werbalny {słownictwo+ gramatyka) Kody niewerbalne np.: kod ikoniczny, kod wokaliczny, barwa głosu, empo mówienia, wysokość tonu, pauzy, gestykulacja, mimika, mowa ciała. 3.Funkcje języka jako systemu 1) Generatywna- z elementów językowych należących di systemu tworzymy wypowiedzenie i całości ponadczasowe w postaci tekstów 2) Przedstawieniowa (symboliczna reprezentatywna, referencyjna)- wyrażenia językowe( elementy systemu) odsyłają za pośrednictwem pojęć, jakie oznaczają do określonych elementów w świecie pozajęzykowym: pozwalają Re elementy wyróżnić opisać , klasyfikować. ( Matka – element systemowy w zdaniu, wyróżnia tę osobę ) 4.Funkcje ogółu działań językowych społeczności: 1) Socjalizująca- jezyk nas włącza do grupy i buduje naszą tożsamość- kto nie należy do tej wspólnoty nie należy do niej, 2) Kulturo twórcza- jezyk daje sposobno,ść tworzenia , gromadzenia, przekazywania kolejnym pokoleniom doświadczeń, przeżyć w postaci rozmaitych tekstów. 5. Roman Jokobson – akt komunikacji i jego składniki Kontekst(Co nadawca chce powiedzieć- funkcja poznawcza) komunikat(funcja poetycka- sposób kształtowania komunikatu)nadawca(funkcja emotywna-ekspresywna)-odbiorca(funkcja ko natywna-przekonywania) kontakt(bezpośredni lub pośredni- funkcja faktyczna-przytakniecie, służące podtrzymaniu rozmowy)kod (tworzony język- funkcja metajęzykowa mówienie o samym jezyku) 4xK 6. Nadawca i intencja komunikacyjna 1)mowie 2) myślę 3) tworzę następujące po sobie ciągi wypowiedzeń Pytanie: jak powstaje wypowiedzenie? Poco jest? O czym mówi? ,, Czym jest wypowiedzenie- Człowiek szuka różnych środków uzewnętrznienia, ekspresji przebiegów swego życia duchowego, aby je tak uprzystępnić otoczeniu. Zmusza go do tego ze społecznego bytowania wynikająca kiniecznośc porozumiewania się z innymi osobnikami.” Jako nadawcy mamy intencję czyli myśli jakie tworzą się w głowie nadawcy. 7. Wśród rozmaitych intencji Różne wykładniki komunikacji (czasowniki, konstrukcje czasownikowo-rzeczownikowe): INFORMOWAĆ ,OGŁASZAĆ, ZAWIADAMIAĆ, WZYWAĆ PRZEKONYWAĆ ZACHĘCAĆ SUGEROWAĆ RADZIĆ POSTULOWAĆ OGŁASZAĆ OBIECAĆ GWARANTOWAĆ, WYRAŻĄĆ WSPÓŁCZUCIE WYRAZIĆ RADOŚĆ ZDENERWOWAĆ SKRZYWDZIĆ Sposoby sygnalizowania intencji komunikacyjnej Rola środków leksykalnych czasowników modalnych form trybu rozkazującego w wypowiedzi mowionej dodatkowo elementów prozodycznych -Proponuję byśmy o tej sprawie dłużej porozmawiali -Synu, zabraniam ci po 22 wychodzić z domu -przykro mi ze nie dostałeś się na medycyne -Usiądź ze mna w pierwszym rzędzie -Proszę usiądź ze mną w pierwszym rzędzie -Musisz mi pomóc.- tryb rozkazujący. 8.Odczytać intencje wprost nienazwaną Wypowiedzi w postaci zdań oznajmujących – analiza przykładów w szerszym kontekście w świetle aktu komunikacyjnego: wpisanie w takich wypowiedzi w inny kontekst sytuacyjny pozwala odczytać intencję na kila sposobów, np.: -duszno tutaj-(oznajmienie, prośba o…?) -Nie ma kredy(oznajmienie , prośba) -idziemy do parku(rozkaz ,oznajmienie ,propozycja) -Odwiedz ę cie Tosiu(obietnica, groźba oznajmienie) 9.Powoływać do istnienia -rozwój myśli pragmalingwistycznych(II połowa xx wieku -Oksfoordzka szkoła analityczna • Kłamstwo potrzebne w kontaktach międzyludzkich (kłamstwo kłamstwu nierówne). Propozycja: Mimo że kłamię, komunikacja trwa! – proszę o podanie kilku przykładowych sytuacji komunikacyjnych z różnych obszarów naszego życia. Wypowiedzi blokujące porozumienie • rozkazywanie, zarządzanie, wydawanie komend, np. Weź się wreszcie do roboty!; • ostrzeganie, upominanie, grożenie, np. Ty się człowieku dobrze zastanów, zanim podejmiesz decyzję.; To, człowieku, będzie cię drogo kosztować!; • moralizowanie, wygłaszanie kazań, np. Głupio postąpiłaś, powinnaś była bardziej liczyć się z jego wrażliwością.; • robienie wyrzutów, pouczanie, przytaczanie logicznych argumentów, np. Jak zwykle jesteś ignorantem!; Pewnie znów poniosła Cię nadgorliwość, co?, Trzeba było ugryźć się w język., • osądzanie, krytykowanie, obwinianie, sprzeciwianie się, np. To nie było w dobrym stylu, nie!., Ty zawsze zapominasz!, Ja na takie zachowanie nie pozwolę!, • ośmieszanie, zawstydzanie, zwymyślanie, np. Co za leniuch z ciebie!, To prawdziwe niechlujstwo!, Czy ciebie można się czuć bezpiecznie? No, no.; • interpretowanie, analizowanie, stawianie diagnozy, np. Ty mu chyba zazdrościsz?, Zniechęciłaś się, co?. Porozumienie bez przemocy Koncepcja M. B. Rosenberga W naszych kontaktach możemy się posługiwać językiem dominacji lub językiem poszanowania odbiorcy. Rola dwóch symboli: szakala i żyrafy. Język żyrafy językiem empatii i szacunku, używany z perspektywy ja. Język szakala Język żyrafy Jak zwykle twoja nierozpakowana walizka na środku salonu! Chciałabym, żebyś zaniósł walizkę do garderoby./Czy możesz zanieść walizkę do garderoby? Chcę, by w salonie był porządek. Natychmiast przestań! W piłkę gramy na boisku. W domu możesz coś zniszczyć. Idź stąd i się uspokój! Widzę, że coś cię zdenerwowało. Jesteś w stanie sobie z tym poradzić? Nie wyjdziemy na spacer, dopóki nie poukładasz swoich zabawek. Basiu, najpierw poukładamy zabawki, a potem pójdziemy na spacer. Szansa na porozumienie?  gdyby utopia konsensusu pełnego, doskonałego, kiedykolwiek się ziściła, byłoby to równoznaczne ze swego rodzaju śmiercią komunikacyjną. Ludzie dogadani ze sobą na każdy temat i pod każdym względem, osiągnąwszy kompletne wyrównanie potencjałów informacyjnych (i duchowych) staliby się wobec siebie nawzajem przeźroczyści i obojętni (jak <<stare dobre małżeństwo>>”. Jadwiga Mizińska (1998): • Potrzeba dialogu widoczna w sytuacji pośredniej: „kiedy ktoś inny jawi się jako częściowo podobny, a częściowo niepodobny do mnie, poniekąd zrozumiały, poniekąd niezrozumiały”. • Pełne zrozumienie i porozumienie dwóch stron? – rezultat komunikacji to zwykle zgoda na pośrednie stanowisko, kompromis, chwilowe przyjęcie poglądu drugiej strony, rezygnacja z całkowitej prezentacji swego punktu widzenia. Podstawowe zasady dobrej komunikacji • poznaj samego siebie, swoje potrzeby i oczekiwania komunikacyjne; • słuchaj uważnie rozmówcy; • zważaj na chwiejność jego uwagi; • licz się z uczuciami drugiej strony; • koncentruj uwagę na sensie wypowiedzi; • spróbuj przyjąć punkt widzenia swojego rozmówcy, oponenta; • wypowiadaj się w sposób rzeczowy, zrozumiały i poprawny; • pamiętaj o wsparciu komunikacji werbalnej innymi kodami. Pytanie: Czy to aby na pewno wszystko? Co jeszcze warto dołączyć? Dyspragmatyzm • Dyspragmatyzm występuje u osób z zaburzeniami prawej półkuli mózgu, pozbawionych zdolności z zakresu pragmatyki językowej, pozwalających na konstruowanie spójnych wypowiedzi językowych (dyskursów). • Chorych wyróżniają dobre umiejętności językowe (znajomość znaczeń wyrażeń językowych, znajomość reguł morfologicznych). • Zaburzenia (deficyty) obejmują poziom dyskursu: problemy z wnioskowaniem, rozumieniem, przekazywaniem głównej myśli, niedostosowanie się do kontekstu komunikacyjnego. • Nieprzestrzeganie maksym P. Grice`a: a) maksyma ilości [mów, ile trzeba, by osiągnąć cel], b) maksyma jakości [nie mów tego, czego nie możesz uzasadnić], c) maksyma odniesienia [mów na temat], d) maksyma sposobu [mów w sposób zrozumiale i adekwatnie do kontekstu sytuacyjnego]). Cechy wypowiedzi osób z dyspragmatyzmem • wyrażanie dziwacznych sądów i twierdzeń, • konfabulacje, • wielomówność, • włączanie do wypowiedzi nieistotnych wątków, • ignorowanie obecności odbiorcy, • nagłe zmiany tematu rozmowy, • przywiązanie do detalu, • nieznajomość alternatywnych (metaforycznych) znaczeń wyrazów. Wypowiedź osoby z dyspragmatyzmem L. – Czy ma pan przyjaciela? Kogoś spoza najbliższej rodziny. P. – Spoza rodziny .. aha … To jest, jakby panu powiedzieć, małżeństwa z gospodarki jak gdyby ktoś miał tego i rodzice są takim małżeństwem, i trochę się nie zgadzają, trochę się kłócą ze sobą, i tak teraz jest lepiej z mamą, raz z tatą. L. – Nie chodzi o Pana rodzinę? Pytam o przyjaciela, który nie jest Pana matką ani ojcem. P. – … siostra nie, bo ma już swoją własną rodzinę i powinna się troszczyć o swoją własną rodziną. A ja co, do domu starców się mogę najwyżej kierować, no może do domu, jak się polepszy ten stan psychiczny, tego. L. – Panie Marku, ja nie pytam o siostrę ani o Pana dalsze życie. Pana przyjaciel to kto? P. – No bo gdzie się nie będzie, się znaczy, gdzie mieszkać znaczy się. Tak się zastanawiam nad sobą, że pójdę do domu starców. Bo siostra, znaczy, chce, żebym był cały czas w szpitalu psychiatrycznym. Nie jestem już zdrowy, no to fakt, że nie jestem już zdrowy. Lepiej w domu siedzieć niż w szpitalu. Nie chcę jeszcze, nie, no tylko o to, że ja sobie tak przyszłość swoją wyobrażam. Dlaczego ludzie chorują? Dlaczego ludzie chorują czy ja wiem czy mogę to powiedzieć dlaczego ja choruję jak można z chorobą walczyć dlaczego inni chorują no nie wiem chorują ja tak usnęłam dlaczego tak się stało dlatego chorują i to wpłynęło na to że po prostu nie szkołę mogłabym ale choroba czym ją choroba choroba co to jest choroba trzeba powiedzieć co to jest choroba czy to choroba choroba. Wykład 3 Współczesna polszczyzna • język narodowy (etniczny), • język ogólny (ogólnopolski) – gwary miejskie, gwary wiejskie, dialekty, • język mówiony – język pisany, • język oficjalny – język nieoficjalny, • odmiany (style) funkcjonalne (np.: potoczny, naukowy, urzędowy, medialny, poetycki), • odmiany środowiskowe (socjolekty) – odmiany zawodowe (profesjolekty), • pragmalekty. • Idiolekt – język jednostki (mój, twój), która korzysta z zasobu językowego wspólnego społeczności używającej określonego języka, jednak jej wypowiedzi stanowią efekt dokonanych przez nią indywidualnych wyborów, np.: - w wypadku odmiany wyrazów preferuję jedną z form fleksyjnych (filolodzy – filologowie, meczy – meczów, oczami – oczyma), - w sytuacji oficjalnej stawiam na wykorzystanie składni interpretacyjnej, tzn. zdań jednokrotnie i wielokrotnie złożonych, powiązanych rozmaitymi relacjami semantycznymi a) sygnały stylu – ogólnie wskazują na przynależność tekstu do danego stylu językowego, np.: podział na wersy i strofy (w tekście poetyckim), rozczłonkowanie na rozdziały, paragrafy, akapity (w tekście prawnym, prawniczym), b) wykładniki stylu – mają charakter językowy, to konkretne środki fonetyczne, morfologiczne, słowotwórcze, fleksyjne, składniowe, leksykalne, semantyczne. Tekst nacechowany stylowo • Każdy tekst jest nacechowany stylowo, gdyż: – jako dzieło autora jest określony przez intencję komunikacyjną (por. pierwszy wykład: intencjonalność jako cecha tekstu), – bazuje na pewnej wizji świata, jakiejś racjonalności, – odpowiednio do tego stanowi realizację zasad na poziomie doboru środków językowych. • O istocie i tożsamości stylu przesądzają właściwe dla niego wartości. • Eksponenty stylu są drugoplanowe, zależne od przyjętych wartości, niejednokrotnie wprowadzane w zindywidualizowany sposób. • Ile mamy stylów w języku polskim? Cztery: potoczny, urzędowy, naukowy, artystyczny (zob.: J. Bartmiński, 1993). Styl potoczny – wartości – wartości stylu: • opis realiów, konkretnej sytuacji, tzw.„naiwny”realizm (świat jest taki, jak go widzimy), • obraz świata antropocentryczny, konstruowany na bazie doświadczeń życiowych człowieka w roli obserwatora, świadka zdarzeń, [to, co ważne w wypowiedzi, koncentruje się wokół ludzi], • styl potoczny utrwala punkt widzenia (przeciętnego) człowieka w roli obserwatora, opiniotwórcy, jego oczekiwania wobec innych ludzi, stosunek do nich, • w tekście współgrają różne intencje (nawiązuję kontakt, staram się go utrzymać, informuję o zdarzeniu, oceniam jego uczestników, „odsłaniam” siebie, co dalej?), Styl potoczny eksponenty – eksponenty stylu: • wypowiedź nieoficjalna, mówiona, • doborem środków językowych rządzą: antropocentryzm, fizykalizm w postrzeganiu człowieka, empiryzm, • leksyka konkretna, pozwalająca opisać człowieka, jego wygląd, zachowanie, • słownictwo nacechowane, wartościujące, oddające emocje (proszę wskazać przykładowe określenia); • zdania nierozbudowane, przerywane, ucięte (proszę o kilka ilustracji), • częste elementy retardacyjne, wyrażenia niepoprawne (fonetycznie), Styl urzędowy – wartości – wartości stylu: • wskazuje na specyfikę przestrzeni administracyjno-prawnej, na zależności wiążące jej członków, • obrazuje konkretny rodzaj uregulowania (wyrok sądowy), • zakłada modelowy obraz świata (realia idealne, postulowane stosunki społeczne), • przypisane mu cele: regulujący (f. performatywna), przestrzeganie społecznie ustalonych zasad, informacyjny, Styl urzędowy eksponenty – eksponenty stylu (sygnały stylu): • wyraźne sygnały delimitacji tekstu, pozwalające rozpoznać, z jakim przekazem mamy do czynienia, • graficzny układ tekstu, segmentacja dostosowane do wymogów gatunkowych, • składowe elementy tekstu (rubrum i tenor), • nadrzędnej intencji podporządkowana druga część wyroku (postanowienie sądu), • stała kolejność ogniw pozwalająca na szybką orientację co do kompletności zawartych danych (ważne, by oficjalnie procedować w danej sprawie). Wykład 5 język prawny jako ogniwo dychotomicznego układu: język prawny – język prawniczy język prawny = język przepisów prawnych, język prawniczy = język stosowany przez prawników wypowiadających się na temat prawa, język doktryny prawniczej. język prawny język prawny przepisów język prawny norm • język prawny przepisów – język tekstów prawnych, język prawny norm – język norm wyinterpretowywanych z przepisów Jezyk prawny i język prawniczy Parametry socjalne i komunikacyjne w charakterystyce języków prawniczych (kto? – o czym? – do kogo mówi?) Maciej Zieliński o rozwarstwieniu w obrębie języka prawniczego: „Język prawny nie jest zawieszony w próżni, lecz otaczają go języki, w których różne podmioty formułują wypowiedzi o tekstach prawnych lub o sprawach z nimi związanych. Języki te można nazwać okołoprawnymi. Dadzą się one pogrupować w krąg najbliższy temu językowi oraz w kręgi coraz bardziej od niego odległe”. [pogr.- R.Ł.] Języki prawnicze języki prawnicze język praktyki orzeczniczej język praktyki pozaorzeczniczej • j. postępowań sądowych • j. postępowań quasi-sądowych • j., w którym formułuje się uzasadnienia i rezultaty tych postępowań język prawniczy nauki: • praktyczno-naukowy, • popularnonaukowy, • nauk historyczno-prawnych, • dydaktyki. Rejestr języka etnicznego T. Gizbert-Studnicki: język prawny jako wyznaczony sytuacyjnie rejestr języka etnicznego; • właściwości językowe tekstów prawnych (leksyka i gramatyka) wskazują na ich przynależność do języka ogólnego (standardowego, ponadregionalnego). (zob.: T. Gizbert-Studnicki, Sytuacyjne uwarunkowania językowych właściwości tekstów prawnych, s. 38, 39 i nast.; Czy istnieje język prawny, „Państwo i Prawo” 1979, nr 3, s. 49-60). „Język prawny można uznać za odrębny rejestr języka jedynie przy liberalnym pojmowaniu rejestru. W szczególności charakterystyka sytuacyjnego uwarunkowania tekstów prawnych odwołać się musi do wszystkich składników sytuacji socjolingwistycznej, w której teksty prawne funkcjonują. Żadna z właściwości językowych tekstów prawnych, wzięta z osobna, nie jest dla nich swoista. Swoisty dla tekstów prawnych jest natomiast cały zespół tych Zamiast pojęcia język ogólny język powszechny Język powszechny, czyli taki „którego słownictwo jest zbiorem elementów danego języka etnicznego, powszechnie dostępnych dla przeciętnego członka danej grupy etnicznej i w związku z tym nadających się do powszechnego użycia”. „teksty prawne są formułowane w językach etnicznych: polskim, francuskim, niemieckim. Jest to przy tym język, którym posługują się ludzie wykształceni. Prawodawca formułujący tekst prawny korzysta ze słownictwa języka etnicznego powszechnego, a wyrażenia złożone buduje zgodnie z regułami składni tego języka”. Wykład 6 Kultura języka „Kultura językowa zaczyna się tam, gdzie zaczyna się samoświadomość językowa, gdy ludzie nie tylko mówią, lecz zastanawiają się także nad tym, jak mówią, gdy zaczynają sprawdzać nieświadome poczucie językowe. Wtedy dopiero zaczyna się celowe poszukiwanie i wybór, a w związku z tym wyrastają pojęcia poprawności i czystości językowej, rozwija się poczucie wartości emocjonalnych wysłowienia i poczucie stylu”. Kultura języka w ujęciu językoznawczym Różne znaczenia terminu: • umiejętność mówienia i pisania poprawnego i sprawnego, zgodnego z przyjętymi w danej społeczności regułami (normami) językowymi i wzorcami stylistycznymi; • działalność kulturalnojęzykowa służąca osiągnięciu odpowiedniego poziomu kultury języka (w rozumieniu podanym wyżej); • postawa wobec języka osób używających tego języka (rola stanu świadomości językowej użytkowników języka i ich wiedzy o tym języku, jego powstaniu, rozwoju); • dyscyplina naukowa albo typ humanistycznego myślenia, który powstał jako efekt zainteresowania językoznawców zagadnieniami normatywnymi w języku (określenie teoretycznego zaplecza dającego podstawy normatywnego opisu języka i szeroko rozumianej działalności kulturalnojęzykowej). Kultura języka i jej główne elementy\ Poprawność językowa – umiejętność użycia wyrażeń językowych zgodnie z istniejącymi normami językowymi. Sprawność językowa – dobór takich środków językowych, które umożliwią jak najlepsze dotarcie do odbiorcy, spowodują jego reakcję, pozwolą mu na ocenę osoby mówiącej (piszącej); piszę [mówię stosownie do sytuacji], umiejętność wykorzystania środków językowych należących do różnych odmian i stylów języka. Etyka słowa – cecha kontaktu językowego w akcie mowy, właściwy stosunek nadawcy do odbiorcy przekazu i odpowiednia postawa odbiorcy wobec nadawcy tekstu: • podmiotowe postrzeganie interlokutora, szacunek, nienarzucanie mu swoich poglądów, danie możliwości wyboru postawy, odbiór tekstu bez uprzedzeń; • przekazywanie informacji w sposób uczciwy, rzetelny, przyjazny dla odbiorcy (por. epoka elektronicznych środków komunikowania się – [naruszanie godności adresatów wypowiedzi, manipulacja językowa, bezkarność wynikająca z anonimowości wypowiedzi). Estetyka słowa – ocena tekstu pod kątem wrażeń estetycznych (ładny, harmonijny, spójny, poukładany, uporządkowany, brzydki, nieestetycznie napisany, niepoprawny, itd.). Uzus językowy – panujący w pewnym środowisku albo występujący w tekstach danej odmiany zwyczaj używania określonych elementów językowych. Obejmuje wyrazy, ich formy gramatyczne i połączenia, które zyskały aprobatę społeczną i są uznane za poprawne. W jego skład wchodzą elementy językowe, które – mimo że są używane – nie zyskały powszechnej aprobaty i rażą niektórych członków wspólnoty, por.: • w odmianie potocznej: lubieją, rozumią, weszłem, poszłem, włanczać, odłanczać, a my żeśmy przeczytali, poszliśmy, weszliście; • w stylu urzędowym: w nawiązaniu do pisma…., w odpowiedzi na pismo…; (?) • w polszczyźnie młodzieży: spoko, nara, siema, obczaić, zajob, zajebiście. Norma językowa – definicje • Do połowy XX wieku postrzegano normę językową jako tzw. zjawisko zewnętrzne wobec języka, rozumiano ją najogólniej jako jak zbiór reguł użycia określonych środków językowych, • Danuta Buttler wyjaśnia (1985), że norma językowa to „zjawisko socjologiczno-historyczne, subiektywne i w jakimś stopniu arbitralne, skoro tworzą ją oceny i dyrektywy, dotyczące właściwego używania elementów językowych, formułowane przez autorytatywne gremia lub jednostki”, • tak ujętą normę odnoszono do języka ogólnego (literackiego, warstw wykształconych). • drugie ujęcie, nowsze, jest propozycją Haliny Kurkowskiej (1971), • chodzi o rozumienie normy jako zbioru elementów językowych (wyrazów, ich form, połączeń oraz inwentarz sposobów ich tworzenia, łączenia, wymawiania, zapisywania), które w określonym czasie są uznane przez określoną społeczność (całe społeczeństwo, zwłaszcza warstwy wykształcone) za wzorcowe, poprawne albo co najmniej dopuszczalne. Użycie środków językowych należących do normy nie naraża autora wypowiedzi na zarzut, że mówi (pisze) niepoprawnie, nie tak, jak jest przyjęte. Tak ujęta norma językowa to „część języka”, elementy należące do systemu, istotny składnik wewnętrznej organizacji języka. Przedstawiona koncepcja normy zakłada dwa pytania: o jej wewnętrzne zróżnicowanie i stopień jej uświadamiania przez użytkowników Zróżnicowanie normy językowej: norm naturalna i skodyfikowana Norma językowa naturalna (spontaniczna) i norma skodyfikowana: • norma naturalna – znamienna dla wszystkich odmian polszczyzny; to zdolność wyboru elementów języka, które są przyjęte w danej grupie; kształtuje się w spontanicznie, w związku z długotrwałym używaniem odpowiednich środków językowych; gromadzi te spośród nich, które sprawdzają się w procesie komunikacji; nie jest formalnie spisana, została jasno określona w danej grupie, • norma skodyfikowana – tworzona z udziałem refleksji językowej, nawiązań do tradycji, wiedzy o systemie językowym; ujęta w zalecenia, wzory, opisy; dotyczy polszczyzny ogólnej; stanowi przedmiot nauczania i popularyzacji; jest świadomie rozwijana. • Norma wzorcowa norma wzorcowa (wysoka) – środki języka i wypowiedzi stosowane świadomie, z poczuciem ich wartości znaczeniowej i stylistycznej, zgodne z tradycją językowa, regułami gramatycznymi i semantycznymi języka polskiego, tendencjami rozwojowymi, które są dla niego właściwe; środki akceptowane przez większość wykształconych Polaków; przestrzeganie tej normy jest pożądane we wzorotwórczych i kulturotwórczych tekstach oficjalnych i kontaktach publicznych; ci, którzy o nią dbają, winni opisywać z uzasadnieniem rozstrzygnięcia poprawnościowe, • w jej skład wchodzi np.: akcent proparoksytoniczny [na 3. sylabie od końca w wyrazach: etyka, gramatyka, muzyka, polityka, przyszliśmy, weszliście, zrobiłabym], formy bezokoliczników mleć, słać, połączenia liczebników zbiorowych z rzeczownikami: pięcioro • złe użycie konstrukcji z imiesłowowym równoważnikiem zdania (Czytając romanse, łzy same napływają do oczu), • zbędne zapożyczenia składniowe (takie ujęcie wydaje się być niezrozumiałe). Błędy systemowe w zakresie leksyki Błędy leksykalne są trojakiego rodzaju: – wyrazowe, które polegają na: • użyciu słowa w niewłaściwym znaczeniu (rozpłaszczyć się `zdjąć płaszcz`, enigmatyczny `zdawkowy, lapidarny`, dedykowany czemuś `przeznaczony do czegoś`), • myleniu wyrazów podobnie brzmiących i ich niepoprawnym wymiennym stosowaniu (adaptować i adoptować, formować i formułować, efektywny i efektowny, monitować i monitorować), • operowaniu elementami redundantnymi (cofnąć się do tyłu, w każdym bądź razie, całkowicie zlikwidować, akwen wodny, poprawa i polepszenie), • nadużywaniu wyrazów modnych (narracja, aplikacja, optyka, poważny, kompleksowy, posiadać). – frazeologiczne, obejmujące połączenia wyrazowe, których znaczenie jest metaforyczne, polegają np. na: • zmianie postaci frazeologizmu [wymiana któregoś ze składników, uszczuplenie połączenia (ciężki orzech do zgryzienia, dolać oliwy [...]), • zmianie postaci frazeologizmu wskutek innej postaci gramatycznej jego jednego składnika (drzeć kota z kimś, szukać przy świecy, plują sobie w brody), • zmianie znaczenia frazeologizmu (łowić ryby w mętnej wodzie `tłumaczyć się niejasno, mało przekonująco`, zob. popr. `czerpać korzyści, robić interesy, wykorzystując niejasną sytuację`), Błędy systemowe w zakresie leksyki – słowotwórcze, powstałe wskutek: • tworzenia formacji niezgodnych z rodzimymi modelami derywacyjnymi (sport telegram popr. telegram o sporcie), • użyciu niewłaściwego formantu słowotwórczego (twoja głupość mnie przeraża, babciowy płaszcz), • wyboru nieodpowiedniej podstawy słowotwórczej (eurosejm popr. europarlament). Błędy systemowe w zakresie fonetyki Błędy fonetyczne stanowią naruszenie normy językowej w zakresie wymowy głosek w obrębie wyrazu i ich połączeń. Obejmują one: • złą realizację nosówek na końcu wyrazu, np.: robią -[robiom, robioł], chcą – [chcom, chcoł]. • niepoprawną wymowę ś jako si: śruba – [siruba], • nieprawidłową wymowę grup głoskowych: patrzeć – [paczeć], zegarmistrz – [zegarmiszcz], • redukcję (uproszczenia )grup głoskowych: trzeba – [czea], słuchać – [suchać], powiedziała – [podziaa], długo – [dugo], • tzw. literowe odczytywanie wyrazów: zaczęła – [zaczęła], wzięła – [wzięła], piętnaście – [piętnaście popr. pietnaście]. Błędy stylistyczne Błędy stylistyczne (użycia) powstają w wyniku niewłaściwego doboru środków językowych w tekście, niedostosowania ich do charakteru i funkcji tego tekstu. Obejmują m.in.: • stosowanie środków oficjalnych w tekstach potocznych (Dokonałem zakupu wędliny.; Skończywszy 30 lat, posiadała sztuczne uzębienie.; Opisany w prasie wypadek w ogóle nie posiadał miejsca.), • użycie wyrażeń potocznych w tekstach oficjalnych, publicznych (W łóżeczku darło się niemowlę płci męskiej, czyli Bartek, będący obiektem nienawiści swoich sióstr.; Ciekawe, że nawet słonie urodzone w niewoli, które nigdy nie chlały, kiedy podsunie się im alkohol, spijają go łapczywie.), • nagromadzenie w jednym tekście elementów językowych właściwych dla różnych odmian polszczyzny: (Maszyna jechała zygzakiem, co wzbudziło poważne podejrzenia. Zaczęto mniemać, że albo ma uszkodzone zawieszenie, albo woźnica jest nawalony. Był. Dał w rurę i próbował uciekać, przy okazji najeżdżając na funkcjonariuszy. Zdołali uskoczyć. Tak się wkurzyli, że ruszyli do pościgu, wydobywając pistolety). Wykłąd 7 Plain language\ Prosty język albo prosta polszczyzna jako przykład tzw. języka kontrolowanego (controlled language). Zasadnicze cechy prostego języka: 1. prosty język to styl komunikacji (głównie w odmianie pisanej); 2. styl ten konstytuują konkretne zasady (reguły) organizacji wypowiedzi; 3. prosty język pozwala komunikować dowolną treść w formie zwykle testowo krótszej i przystępnej. 4. prosty język to styl pisania w sytuacjach publicznych (komunikowanie publiczne); 5. teksty w prostym języku adresowane są do szerokiego grona odbiorców, tzn. dorosłych Polaków. Początki prostego języka U nas jak w innych krajach Kraje anglosaskie, propagowanie prostego języka w komunikacji biznesowej, języku urzędowym i prawniczym. J. Kimble i jego publikacje, np.: 2012 r. Writing for dollars, Writing for Please, The Case for Plain Language in Government. Administracja publiczna wszędzie zmaga się z problemem, jak powinno się przekazywać obywatelom informacje o nierzadko bardzo skomplikowanych procesach. W niektórych państwach zasady prostego języka (plain language) są skodyfikowane. Przykład stanowią Stany Zjednoczone; przyjęty przez Kongres Plain Writing Act z 2010 roku nakazuje wszystkim agencjom federalnym, aby prowadziły komunikację rządową w sposób zrozumiały dla odbiorców. Trzy dekrety prezydenckie formułują zasady redagowania regulacji, które powinny być: dostępne, spójne, napisane prostym językiem i łatwe do zrozumien Mity dotyczące prostego języka Mit 1. Prosty język to język prostacki • Upraszczanie ma charakter stylistyczny, dotyczy warstwy powierzchniowej języka oraz rozwiązań kompozycyjnych. • Prosty język w niczym nie przypomina swobodnego rejestru stylu potocznego. Główne zasady techniki pisania wywodzą się z założeń stylu attyckiego (retoryka), a nie z komunikacji kolokwialnej. Mit 2. Prosty język nie pozwala komunikować trudnych tematów (treści) • Można mówić na każdy temat przystępnie i atrakcyjnie. Mit 3. Prosty język to ulotna moda • Idea prostego języka sięga starożytności i można ją odnaleźć w retorycznej koncepcji stylu attyckiego (Licjusz, Demostenes, Juliusz Cezar). • Ze zbiorów zasad efektywnego pisania korzystają najczęściej autorzy poradników walczący z niezrozumiałą komunikacją sfery biznesu, tekstami urzędowymi, prawniczymi i prawnymi. Mit 4. Prosty język to styl komunikowania się z osobami słabo wykształconymi • Prosty język jest wykorzystywany w kontaktach z osobami słabo wyedukowanymi, ale nie tylko. • Używa się go w kontekstach, w których pojawiają się czynniki wewnętrzne lub zewnętrze ograniczające czyjeś kompetencje komunikacyjne. Mogą to być np.: słabe wykształcenie osoby dorosłej, brak czasu na czytanie, słaba znajomość języka urzędowego danego kraju (w Polsce obcokrajowcy, głusi, Romowie), różnego typu urazy, choroby neurologiczne (afazja itp.). Definicja prostego języka Prosty język (plain language) – sposób organizacji tekstu, który zapewnia przeciętnemu obywatelowi szybki dostęp do zawartych w nim informacji, lepsze ich zrozumienie oraz – jeśli trzeba – skuteczne działanie na ich podstawie. Cechy prostego języka można sprowadzić do następujących efektów: 1. szerokiego zasięgu odbiorczego;