Pobierz Kongres Wiedeński - notatka HSM i więcej Notatki w PDF z Historia stosunków międzynarodowych tylko na Docsity!
KONGRES WIEDEŃSKI
WYKŁAD 1 / 22.10.2021 BY KAMIL GRELAK
KONTEKST INTERPRETACYJNY
nostalgia za l'ancien regime – starym porządkiem przedrewolucyjnym mówienie o kongresie jako o nowym otwarciu było manipulacją polityczną – cementował on panujący wcześniej schemat pytany o to, dlaczego „kongres”, Metternich powiedział, że na konferencji jedynie „ustala się termin kolejnego spotkania”. Kongres jest konferencją z najwyższą rangą decyzyjną – to właśnie chciano podkreślić kongres wiedeński ma wymowę symboliczną i prestiżową – uczestnikom wydaje się, że podejmowane przez nich decyzje będą ważniejsze niż zawierane w inny sposób miał zainicjować nową epokę w stosunkach międzynarodowych – dlatego próbowano mu nadać otoczkę, która miała wzmocnić ten propagandowy przekaz. Ludzie mieli ufać suwerenom, którzy mieli zamiar stworzyć świetlaną przyszłość, lepszą niż napoleoński chaos w stosunkach politycznych – podobnie jak międzyludzkich – panują bowiem konwencje, które narzucają pewne narracje, interpretacje ORGANIZACJA KONGRESU Gospodarz zawsze jest uprzywilejowany! Wybór miejsca: budynki, sale, noclegi, zasady poruszania się po mieście Sterowanie dynamiką obrad Siatka szpiegowska (pokojówki, które „słyszą za dużo”) Brak szoku kulturowego i konieczności znoszenia podróży w trudnych warunkach, które często osłabiały dyplomatów i powodowały problemy ze zdrowiem Dlatego o tę pozycję intensywnie rywalizowano. kandydatury: Rosja: potężne mocarstwo kontynentalne z silną armią lądową ważną podczas walk Anglia: uważa że wojna morska była ważnym środkiem walki z Francją Napoleona Austria: dostępność komunikacyjna w centrum Europy, duży wkład w propagandę antynapoleońską, duże straty materialne w wojnach z Napoleonem; mają pod kontrolą potencjalnego następcę Napoleona, który może zagrozić Europie (jego potomka z prawami do tronu). Wykorzystuje spór między Rosją a Anglią i wygrywa. MIEJSCA
- Pałac Schönbrunn (ulubiony Marii Teresy) – planowe posiedzenia
- Pałac Hofburg (ulubiony Józefa II) – bieżące negocjacje [ ad hoc ] Wielkie sale miały przypominać o wielkości Austrii. SPOSOBY PROWADZENIA DYPLOMACJI a) Kuluarowa – nieformalna, celem korekty w formalnej agendzie obrad (od fr. couloirs – korytarz) b) Personalna – odejście od reprezentacji państwa przez jego głowę/szefa; główni negocjatorzy to przedstawiciele niepełniący głównych funkcji (tzw. szare eminencje)
Na kongresie pojawił się raptem jeden monarcha – car Aleksander I. Dominować będzie dyplomacja personalna, która nie opierała się na dokumentach, lecz na realnej sile postaci zgromadzonych w ośrodku decyzyjnym, jakim jest reprezentowane państwo. POSTACIE KONGRESU AUSTRIA Klemens von Metternich, mąż córki kanclerza (Wenzel Anton von Kaunitz) Franciszek I (cesarz Austrii, cesarz rzymsko-niemiecki jako Franciszek II) – introwertyk, polityczny figurant, nie wpływał znacząco na losy kongresu Legendę potęgi Austrii podtrzymywały dwie nieżyjące już postacie: Maria Teresa (prestiż podobny do Angeli Merkel) – córka Karola VI, pełniła faktyczną funkcję władczyni, a jednocześnie urodziła 16 dzieci, co wzmocniło dynastię Józef II (najstarszy syn Marii Teresy) – panował przez 10 lat, zwolennik demokratyzmu, tzw. „król blisko ludu”. Podróżował po kraju i świecie, zreformował Kościół, rolnictwo, podatki, edukację i prawo. Mówi się, że zapracował się na śmierć Friedrich von Gentz – twórca propagandy antynapoleońskiej, sekretarz kongresu i Metternicha, odpowiedzialny za teksty aktów kongresu oraz m.in. tekstu aktu Świętego Przymierza ROSJA Na kongresie reprezentowana przez cara Aleksandra I Romanowa W wieku XVIII Rosja była kobietą Katarzyna II – cesarzowa Rosji, żona cara Piotra III, przypisuje jej się mężobójstwo (zaprzeczenie legitymizmu). Wyznawali oni absolutyzm oświecony. Porównywano ją z Marią Teresą, ale wypada na jej tle jako inicjatorka konfliktów – Teresa była bardzo pokojowa. Katarzyna była spiritus movens rozbiorów Polski. Była matką Pawła Piotrowicza (nieślubne dziecko, prawdopodobnie z dworzaninem, akceptowane przez Piotra, jako cel do przedłużenia dynastii), który dysponował małym potencjałem intelektualnym i był marnym następcą. Katarzyna doprowadziła do jego małżeństwa i spłodzenia kolejnych potomków, następnie pozbawiła Pawła praw do tronu Panowanie syna Pawła, Aleksandra, zaczyna się więc mordem politycznym Aleksander I nie miał wykształcenia wojskowego, uczył się w czasach kampanii Napoleońskiej Pozostali członkowie rosyjskiej delegacji: Karl Nesselrode, Andrey Razumovsky i książę Czartoryski Chcieli zastąpić hegemonię francuską rosyjską Kompensacja terytorialna – przesunięcie granic Europy Środkowej łącznie z północną flanką (Finlandia) Negacja władzy Napoleona I, pozwolenie na władzę odnóg dynastii (l.mn!) – Burboni się nie sprawdzili Rosja NIE AKCEPTUJE zasady równowagi sił (chcą hegemonii na kontynencie) PRUSY Fryderyk II (Wielki) – król Prus w latach 1740–1786, współtwórca równowagi europejskiej, zwolennik kompensacji, W kongresie uczestniczy Fryderyk I Wirtemberski Kanclerz Hardenberg – reformator ekonomii i dyplomata, niedosłyszący (brak możliwości prowadzenia „dyplomacji szeptanej”) Wilhelm von Humboldt – „ucho” Hardenberga, powtarzał wszystko, co powiedziano
ZASADY KONGRESU WIEDEŃSKIEGO
Wynikają z doświadczeń minionych wieków (wiek XVIII – krótkie stulecie 1714-89, absolutyzm oświecony – legalny despotyzm, przesycony legitymizmem). LEGITYMIZM Jakob Bossuet: „Władza króla jest święta! Kto podnosi na nią rękę, popełnia świętokradztwo.” W związku z tym w Europie powstał pogląd, że trzeba potępić morderców Henryka Walezego, Henryka IV i Ludwika XVI. Sprawiedliwość wymaga, by przywrócić rządy dynastii. Wojny dynastyczne między monarchami były zaprzeczeniem zasady legitymizmu: Wojna o sukcesję hiszpańską (1701-14) – Burbonowie pokonują Habsburgów Wojna o sukcesję Austrii (1740-8) – Pruscy Hohenzollernowie pokonani przez Austriackich Habsburgów Wojna o sukcesję bawarską (1778-9) – wygrana Hohenzollernów, przegrywają Habsburgowie Idea, że kooperacja dynastii nie działa, potrzeba jakiegoś współdziałania państw, dobrego systemu. Słabość dynastii objawia się w skłonności do generowania konfliktów. RÓWNOWAGA SIŁ Nie jest to koncepcja XVIII-wieczna. Pochodzi z wieku XVI, kiedy to Thomas Cromwell (Anglia) użył pojęcia „wspaniałe odizolowanie Anglii” (miała być mocarstwem strzegącym europejskiego porządku). Równowaga 5 państw (Rosja, Prusy, Austria, Anglia, Francja) Podział na strefy wpływów dynastii ( nic nowego: przed Napoleonem północ Włoch strefą wpływów Habsburgów austriackich) Strefy buforowe ( nic nowego: Rzeczpospolita pełniła taką funkcję podczas zaborów) ZASADA KOMPENSACJI Etos homo economicus – wiek XIX zrodził pierwociny myśli ekonomicznej, koncepcja ta miała usprawiedliwiać żądzę posiadania, zbierania dóbr, nie tylko w granicach prawa. Zwycięzca wojny miał prawo do rekompensaty terytorialnej lub pieniężnej Rekompensata zależała od poniesionych strat, a raczej wkładu w pokonanie wroga ZASADA RESTAURACJI Lol jakoś nie omówiliśmy, ale wiadomo o co chodzi PRZEBIEG OBRAD początek 1 IX/ 1 X / 1 XI 1814 komitet 4 komitet 5 : Austria, Rosja, Prusy, Anglia + F R A N C J A pentarchia to sojusz mocarstw, a komitet 5 to jednostka organizacyjna na kongresie (pentarchia od około 30 września) Delegacje Francji i Hiszpanii nie będą miały prawa głosu (w sprawie europejskiego ładu) do momentu zakończenia podziału ziem Polski, Niemiec i Włoch
30 września Talleyrand przybywa na kongres – korzysta z tego, że jest kaleką, prosi o krzesło i „wprasza” się do stołu negocjacyjnego. Grozi, że jeśli odmówi mu się miejsca, opuści kongres, a Francja stanie się źródłem kolejnych rewolucji. Europa chciała pokoju, więc nie ryzykowano. Od tej pory utworzyła się pentarchia z udziałem Francji Komitet 8 – pentarchia + państwa średniej: Hiszpania, Portugalia, Szwecja Komisje terytorialne: w sprawie ziem Polskich, Włoskich, Niemieckich, Saksonii, Szwajcarii Komisje problemowe : statystyczna, prawna, handlu niewolnikami, rang dyplomatycznych (ważna dla Francji – zasady reprezentacji państw w powiązaniu z zasadą legitymizmu), żeglugi śródlądowej Brak plenum – kongres tańczy, nie ma zebrań wszystkich uczestników, negocjacje w kuluarach – dlatego nie ma suwerennej równości państw , demokratycznych zasad. Ład oligarchiczny – rządzą elity najsilniejszych mocarstw INTRYGA STYCZNIOWA – Zamiar skłócenia Rosji i Prus na tle podziału Księstwa Warszawskiego nie powiódł się. Zbyt dużo było elementów łączących oba mocarstwa. Prusy wiedziały, iż poparcie Rosji jest niezbędne dla zwiększenia ich pozycji w Niemczech; nie miały też powodu, aby sprzeciwiać się rosyjskim dążeniom do osłabienia Imperium Osmańskiego. W tej sytuacji Austria i Anglia skoncentrowały się na uniemożliwieniu przejęcia całej Saksonii przez Prusy. Anglia i Austria dopuściły Talleyranda do tajnego układu , zawartego w Wiedniu 3 stycznia 1815 r. przeciw Prusom i Rosji. Układ zobowiązywał każdego z sygnatariuszy, a więc Austrię, Anglię i Francję, do wystawienia 150-tysięcznej armii i udzielenia sobie wzajemnej pomocy, "gdyby jedna ze stron narażona była na niebezpieczeństwo ze strony jednego lub kilku mocarstw". Od tej pory Wielka Czwórka przekształcona została w Wielką Piątkę, a Francja uzyskała istotny wpływ na podejmowane decyzje. (via stosunki-miedzynarodowe.pl) Skutki intrygi: o Osłabienie Aleksandra I o Restauracja Wettynów o Wzmocnienie pozycji Talleryanda o Podział Saksonii STO DNI NAPOLEONA 01.03 - 22.06.1815 TEMAT NA EGZAMIN!!! Syntetyczne kalendarium (via inicjatywa-wieden-2014): 1 marca - Napoleon ucieka z Elby i dociera do Zatoki Juan niedaleko od miasta Cannes. 7 marca - komisarz Elby, Neil Campbell, ogłasza, że Napoleon zniknął z wyspy. Napoleon jest już w Grenoble, przeszło 300km na północ od miejsca, w którym wysiadł na brzeg. 8 marca - odbywa się spotkanie przedstawicieli kongresu – Talleyranda, Metternicha i Wellingtona z królem Saksonii w sprawie ucieczki Napoleona. W tym samym dniu Maria Ludwika dowiaduje się o ucieczce małżonka. 11 marca - za sprawą Napoleona pada miasto Lyon. 13 marca - odbywa się zebranie, podczas którego Talleyrand prezentuje roboczą wersję dokumentu. To właśnie w nim potępia Napoleona jako ,,dziką bestię’’ i wzywa całą Europę, by uwolniła świat od tego ,,bandyty’’ 15 marca - baron Hager zwiększa liczbę strażników patrolujących teren pałacu kongresowego w Wiedniu. 19 marca - ma miejsce próba porwania czteroletniego syna Napoleona z pokoju dziecięcego. Prawdopodobnie odpowiada za to niania dziecka, która była żarliwą bonapartystką. Ludwik XVIII opuszcza Paryż. 20 marca - Napoleon wkracza do Paryża.
Mapa 1. Europa w 1812 roku
PRZEDKONGRESOWE DECYZJE TERYTORIALNE
ANGLIA – Helgoland (kosztem Danii); Cejlon, Kraj Przylądkowy (kosztem Holandii); wyspy na Karaibach ; Trynidad, Tobago, Święta Łucja, Mauritius, Seszel e (kosztem Francji); Malta, Wyspy Jońskie. ROSJA – Finlandia (kosztem Szwecji); Besarabia (kosztem Turcji); okupacja: Saksonii, Księstwa Warszawskiego. Mapa 2. Europa po kongresie
SZWECJA – Norwegia (kosztem Danii -1814 Traktat KILOŃSKI) AUSTRIA – Tyrol , Iliria (kosztem Włoch) VI.1814 – spotkanie na szczycie w Londynie – car Aleksander I, król Pruski Fryderyk Wilhelm III, Jerzy IV (następca brytyjskiego tronu) i MSZ Austrii Klemens von Metternich – konsultacyjno-przeglądowe, przygotowujące VI.1814 – Londyn – 8 ARTYKUŁÓW – utworzenie zjednoczonego państwa holendersko-belgijskiego (inicjatywa UK – plan Castlereagha – Holandia i Belgia ograniczające ekspansywną Francję) Nie do usunięcia były różnice w poglądach na temat Polski i Saksonii – pozostawione na kongres.
P O S T A N O W I E N I A K O N G R E S U
PROBLEM SAKSONII I POLSKI.
Rosja – chce dla siebie Księstwa Warszawskiego, sprzeciwiają się: a) Prusy – chcą odzyskać utracone ziemie; b) Austria – chce odzyskać ziemie utracone po wojnie 1809, obawa przed zbytnim liberalizmem cara, który może przyczynić się do rozruchów rewolucyjnych; c) Wielka Brytania – obawa przed rosyjską hegemonią; Prusy – sojusznik Rosji, car zaproponował Prusom w ramach rekompensaty całą Saksonię (sprzeciw Austrii
- zachwianie równowagą sił w Niemczech). Tworzą się dwa przeciwstawne obozy : Rosja + Prusy (RP) oraz Austria + Anglia (bateria AA) W sprawie Saksonii blok AA wspierała Francja. Anglia była gotowa do szybkiego kompromisu z Rosją, natomiast Metternich dążył do poróżnienia Rosji z Prusami. Lord Castlereagh wystąpił z postulatem wskrzeszenia Polski w dwóch memorandach skierowanych do cara Aleksandra I, przedstawia 3 rozwiązania:
- całkowita odbudowa monarchii polskiej z 1772 pod berłem niezawisłego „Piasta”;
- odbudowa Polski w granicach z 1791 + rezygnacja Rosji z ziem 2 i 3 rozbioru;
- powrót do traktatów z 1813 i podział ziem Księstwa Warszawskiego. intryga styczniowa (1815) – Castlereagh obawia się konfliktu i chce szybkiego rozwiązania problemu, zwraca się o poparcie Metternich i Talleyranda; zawiązano sojusz przeciw polskim planom cara (zasady gry: lojalne przestrzegania traktatu paryskiego (I pokój paryski, 30 maja 1814); wzajemna pomoc; wystawienie przez AUS,FRA,WB 150-tys. Armii w razie wrogiego ataku. Sojusz wojskowy, obliczony na ustępstwa ze strony cara Aleksandra I. Wielka Czwórka została przekształcona w Wielką Piątkę, koniec izolacji Francji. AUSTRIA – otrzymała część Galicji Wschodniej utraconą na rzecz Rosji w 1809 (okręg tarnopolski) oraz część Galicji Zachodniej (kopalnie w Wieliczce, Pogórze), Tyrol, Karyntię, Triest. PRUSY – otrzymały departamenty: poznański i bydgoski, część kaliskiego (Wielkie Księstwo Poznańskie) oraz Gdańsk i Toruń, ok. 1/2 ziem Saksonii (część szwedzką Pomorza oraz część Nadrenii i Westfalii). ROSJA - pozostałe ziemie Księstwa Warszawskiego , na których utworzono Królestwo Polskie wchodzące w skład Cesarstwa Rosyjskiego (Anglia zrezygnowała z postulatów memorandów, zadowoliła się zapewnieniem Polsce instytucji dających jej autonomię).
utworzono Królestwo Niderlandów – Wilhelm I (dynastia orańska); przywrócenie koloni Indie Wschodnie z wyspą Jawą, podporządkowano Wielkie Księstwo Luksemburg. SPRAWA SZWAJCARII: 20.III.1815 – deklaracja o uznaniu szwajcarskiej neutralności – została przyjęta przez mocarstwa - 19 dawnych kantonów + trzy nowe: Valais, Ziemia Genewska, księstwo Neuchâtel; 20.XI.1815 - Paryż – osobny akt uznania i gwarancji wieczystej neutralności Szwajcarii i części Sabaudii. INNE: wolność żeglugi na rzekach międzynarodowych : Ren, Nekar, Men, Mozela, Moza, Skalda. powołano -> Komisję Centralną ds. Żeglugi na Renie. 19.III.1815 – Regulamin w sprawie stopni i pierwszeństwa zajmowania miejsc przez agentów dyplomatycznych (zgodnie z datą przybycia). Trzy klasy przedstawicieli dyplomatycznych ( na egzamin) : o 1. ambasadorzy, legaci lub nuncjusze, o 2. posłowie, ministrowie, inni uwierzytelnieni przy monarchach, o 3. charges d’affaires uwierzytelnionych przy ministrach spraw zagranicznych; o tylko 1. typ ma charakter reprezentacyjny zapis o losowaniu kolejności w jakich należy składać podpisy pełnomocników (nie przyjął się, zasada porządku alfabetycznego francuskich nazw państw). z inicjatywy Anglii uchwalono deklarację o zniesieniu handlu niewolnikami , ale bez podania odkąd ma ona obowiązywać, co pozbawiało ją praktycznego znaczenia. PAŃSTWA NEUTRALNE PO KONGRESIE – Szwajcaria, Wolne Miasto Kraków, Belgia, Luksemburg.
