Pobierz Koniec „najdłuższej wojny nowoczesnej Europy”. Powstanie ... i więcej Streszczenia w PDF z Historia tylko na Docsity!
Koniec „najdłuższej wojny nowoczesnej Europy”.
Powstanie wielkopolskie 1918–
Wprowadzenie Przeczytaj Ilustracja interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Fragment przemówienia Ignacego Paderewskiego, 26 grudnia 1918. Źródło: Wspomnienia z powstania wielkopolskiego, oprac. J. Karwat, Poznań 2007, s. 42–43. Źródło: Józef Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienia, Poznań 2013, s. 289–291. Źródło: Wspomnienia z powstania wielkopolskiego, oprac. J. Karwat, Poznań 2007, s. 41–42.
Źródło: Dziennik Poznański, w: Wspomnienia z powstania wielkopolskiego, wybór i oprac. J. Karwat, Poznań 2007. Źródło: oprac. Wielkopolska biblioteka dostępne online na wbc.poznan.pl, Poznań, s. 43. Źródło: , [w:] kwartalnik „Polska Zbrojna. Historia” numer okazyjny, 27 grudnia 2018, red. Anna Putkiewicz. Źródło: “Kurier Poznański”, 28 grudnia 1918, nr 297.
Twoje cele
Wskażesz, co przesądziło o tym, że powstanie wielkopolskie było pierwszym polskim zrywem niepodległościowym, który się udał. Opiszesz, dlaczego doszło do wybuchu powstania, a powstańcy musieli samodzielnie stawić czoło zaborcom. Wyjaśnisz, jakie znaczenie miało powstanie wielkopolskie dla Polaków po zakończeniu I wojny światowej.
Przeczytaj
Jak doszło do powstania wielkopolskiego?
Już latem 1918 r., po załamaniu się frontu zachodniego, stało się jasne, że Niemcy przegrają wojnę. Porażkę ponieśli jednak tylko na zachodzie, a na wschodzie ziemie polskie wciąż znajdowały się w ich rękach. W takich warunkach doszło do rozmów w sprawie zawieszenia broni między mocarstwami zwycięskimi a Niemcami. Polacy z zaboru pruskiego liczyli, że kraje ententy podyktują twarde warunki przegranym i każą wycofać wojska niemieckie z Wielkopolski, Pomorza oraz Śląska. Wśród sojuszników nie było jednak zgody w tej kwestii. O ile Francja zaproponowała cofnięcie Niemców do granicy z 1772 r., o tyle Wielka Brytania sprzeciwiła się tym planom, nie chcąc doprowadzić do całkowitego osłabienia państwa niemieckiego, a przez to nadmiernego wzmocnienia Francji. Państwa ententy dążyły tym samym do zachowania równowagi sił w Europie, obawiając się uzyskania hegemonii przez jeden ze zwycięskich krajów. W dniu 11 listopada 1918 r. doszło do podpisania rozejmu w Compiègne, podczas którego ustalono tymczasową granicę Niemiec według stanu sprzed sierpnia 1914 r., ale Niemcy nie podpisały układu o bezwarunkowej kapitulacji. Kwestię ziem zaboru pruskiego odłożono na zbliżającą się konferencję pokojową.
Dyplomatyczne manewry
Polscy przywódcy na terenie zaboru pruskiego postanowili wziąć sprawy w swoje ręce, nie czekając na decyzję, która mogła okazać się dla nich niekorzystna. Wiedzieli jednak, że bez pomocy z zewnątrz – głównie państw ententy – nie odniosą sukcesu. W przypadku niepowodzenia powstańcy byliby skazani na represje niemieckie, straciliby też w oczach zachodnich sojuszników. Nie mogli liczyć także na wsparcie marszałka Józefa Piłsudskiego, który wszystkie siły skupił na obronie granicy wschodniej, zgadzając się, aby sytuacja Wielkopolski została rozstrzygnięta podczas konferencji pokojowej. Obrano więc strategię lawirowania: z jednej strony potajemnie przygotowywano ludność, poprzez jej edukowanie,
Strona tytułowa „The New York Times” obwieszcza rozejm w Compiègne. Jak ten układ pokojowy został odebrany przez świat? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Przyjazd Paderewskiego do Poznania i wybuch powstania
Przełomowym okazał się dzień 26 grudnia 1918 r.: Ignacy Paderewski, członek Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu oraz uznany na świecie kompozytor i pianista, zmierzał do Warszawy, aby porozumieć się z Józefem Piłsudskim w sprawie utworzenia ogólnonarodowego rządu. Po drodze postanowił zatrzymać się w Poznaniu, wiedząc, że jako osoba związana z endecją spotka się tu z przychylnym przyjęciem. Faktycznie, Polacy tłumnie zebrali się na ulicy pod hotelem Bazar, w którym zatrzymał się Paderewski. Krótko przemówił do zebranych i mimo iż starał się powściągać emocje, rozniecił patriotyczne uczucia Polaków, a jego przyjazd stał się iskrą, która ostatecznie doprowadziła do wybuchu powstania.
Przemówienie Ignacego Paderewskiego, 26 grudnia 1918 r.:
*Cytowany fragment za: Oswobodzenie Poznania (według Karola Rzepeckiego) [w:] Rocznice narodowe. Wskazówki i materjały potrzebne dla urządzających obchody narodowe, oprac. M.Bogusławska, Lwów i Warszawa 1926, s.63.
Wielce szanowni obywatele Wielkopolski, szanowne rodaczki
i rodacy, siostry i bracia! Co się w tej chwili w duszy mojej dzieje, to
każdy z Was odgadnie. Po tem, co przed chwilą przeszedłem, słowo
na ustach zamiera. Żyjemy w czasach, kiedy każdy powinien panować
nad uczuciami. Ja muszę opanować wzruszenie, a mówić winienem,
mówię. Za to przyjęcie, wam tutaj i tłumom na ulicy serdecznie
dziękuję. To, coście mi zgotowali, nie do mojej odnosi się osoby.
Jestem symbolem pewnej idei, tej samej, której służy Polski Komitet
Narodowy. Jako delegat Komitetu Narodowego jestem w tej chwili
szczęśliwy, żem znalazł dla niego takie uznanie.
Źródło: “Kurier Poznański”, 28 grudnia 1918, nr 297.
Ignacy Jan Paderewski. Źródło: dostępny w internecie: polona.pl, domena publiczna.
Widok na hotel Bazar w Poznaniu. To, że Ignacy Paderewski zatrzymał się w tym hotelu, to nie przypadek. Poszukaj informacji na temat jego historii. Źródło: dostępny w internecie: fotopolska.eu, tylko do użytku edukacyjnego.
Ten dzień tak wspominał Karol Rzepecki, poseł i członek Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu:
Wspomnienia z powstania wielkopolskiego
Miasto tymczasem wre i kipi z podniecenia! Olbrzymi szpaler
młodzieży, skautów, towarzystw, cechów, Straży Ludowej ciągnie się
od dworca do Bazaru. Dziesiątki tysięcy ludzi czeka poza szpalerem
na przyjazd ukochanego męża i patrioty, […] polskie kompanie
czuwają w koszarach, a pluton Stanisława Rybki dociera do dworca,
aby ewentualnie przemocą wprowadzić gości do miasta. […]
Nareszcie przez Piłę, Oborniki, z półgodzinnym opóźnieniem
przyjeżdżają Państwo Paderewscy wraz z Anglikami. Tłum olbrzymi!
Entuzjazm nie do opisania! […] Anglików do hallu wnieśli żołnierze na
barkach; dziwne im było, że z takim entuzjazmem witali ich ludzie
w mundurach niemieckich! […] Potem przemówił Paderewski,
głosząc program Polski wolnej, szczęśliwej, wielkiej, ludowej!
Źródło: Wspomnienia z powstania wielkopolskiego, oprac. J. Karwat, Poznań 2007, s. 42–43.
Mjr Stanisław Taczak, dowódca powstania. Nominację na majora otrzymał wraz ze stanowiskiem tymczasowego przywódcy powstania. W 1924 r. Taczak awansował na stopień generała brygady. Na zdjęciu ma na sobie mundur majora czy generalski? Źródło: Wikipedia Common, domena publiczna.
Pierwsze powstańcze sukcesy
Powstańcy początkowo nie stanowili regularnych oddziałów, składali się z kilku grup, głównie członków Polskiej Organizacji Wojskowej oraz Straży Ludowej, powstałej w listopadzie w celu utrzymania porządku w mieście. „Wojsko było uzbrojone, z tego powodu, że ci żołnierze, którzy wracali z wojska niemieckiego, przybywali do domu z bronią. Poza tym dużo powstańców kupowało bagnety i karabiny od żołnierzy niemieckich, którzy wracali także do domu. Tak że mniej więcej połowa powstańców była uzbrojona w karabiny i bagnety, a druga połowa posługiwała się staroświecką naszą bronią, tj. kosą i widłami” – relacjonował kpt. Stanisław Taczak.
Poznań został sprawnie opanowany w ciągu kilku dni, a powstanie rozprzestrzeniło się wkrótce na znaczną część Wielkopolski. Po pierwszych sukcesach 3 stycznia 1919 r. Naczelna Rada Ludowa podjęła decyzję o przejęciu oficjalnie władzy w Poznańskiem. Dzięki zaskoczeniu Niemców pierwsze tygodnie były zwycięskie dla powstańców, jednak później napotykali coraz silniejszy opór – Niemcy przeszli do kontrofensywy.
Odezwa Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej. W jakich miejscach odezwy były rozklejane? Jakie media zastąpiły odezwy? Źródło: Zbiory Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna.
Gen. Józef Dowbor-Muśnicki, dowódca Armii Wielkopolskiej. Co symbolizuje krzyż, który generał ma przyczepiony nad kieszenią po prawej stronie? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
W połowie stycznia 1919 r. kpt. Taczak przekazał dowództwo gen. Józefowi Dowborowi‐Muśnickiemu. Głównym celem bardziej doświadczonego generała stało się utworzenie armii zawodowej; początkowo z ochotników, następnie dzięki powszechnej mobilizacji. Dnia 26 stycznia żołnierze złożyli uroczystą przysięgę.
Tekst przysięgi wojsk powstańczych:
„W obliczu Boga Wszechmogącego w Trójcy Świętej Jedynego ślubuję,
że Polsce, O jczyźnie mojej i sprawie całego Narodu Polskiego zawsze
i wszędzie służyć będę, że kraju O jczystego i dobra narodowego do
ostatniej kropli krwi bronić będę, że Komisarzowi Naczelnej Rady
Ludowej w Poznaniu i dowódcom, i przełożonym swoim
mianowanym przez tenże Komisariat, zawsze i wszędzie posłuszny
będę, że w ogóle tak zachowywać się będę, jak przystoi na mężnego
i prawego żołnierza‐Polaka, że po zjednoczeniu Polski złożę
przysięgę żołnierską, ustanowioną przez polską zwierzchność
państwową”.
Źródło: , [w:] kwartalnik „Polska Zbrojna. Historia” numer okazyjny, 27 grudnia 2018, red. Anna Putkiewicz.
przyznano odrodzonemu państwu polskiemu Wielkopolskę. Jego postanowienia weszły w życie w styczniu 1920 r., wtedy też polskie oddziały z Wielkopolski wzięły udział w przejmowaniu (pozostających w niemieckich rękach, a przyznanych Polsce) ziem Pomorza oraz Wielkopolski.
Powstanie wielkopolskie było jednym z niewielu zrywów niepodległościowych Polaków zakończonych sukcesem. Dlatego tak ważny stał się później jego wymiar symboliczny i propagandowy. Do dziś władze Polski – a przede wszystkim Poznania i regionu – pielęgnują pamięć o bohaterskich walkach. To tu pozytywistyczna „praca u podstaw” i działalność antygermanizacyjna pozwoliły na skuteczne przeprowadzenie powstania. Zwycięstwo podniosło Polaków moralnie. Tym bardziej że powstańcy walczyli wyłącznie własnymi siłami, bez pomocy z zewnątrz. Po obronie granicy zachodniej Armia Wielkopolska brała udział w walkach na wschodzie odradzającego się państwa polskiego.
Słownik
ententa
(franc. entente) przymierze Wielkiej Brytanii, Francji oraz Rosji, które swoje źródło miało jeszcze w XIX w.; podczas I wojny światowej do państw tworzących trzon ententy na różnych etapach konfliktu dołączyło 25 krajów
Komitet Narodowy Polski
polska organizacja polityczna założona 15 sierpnia 1917 r. w Lozannie, ze stałą siedzibą w Paryżu; celem Komitetu była odbudowa państwa polskiego z pomocą państw ententy; do jego głównych przedstawicieli należeli Roman Dmowski oraz Ignacy Paderewski
Naczelna Rada Ludowa
organizacja polityczna, która podczas powstania wielkopolskiego tymczasowo sprawowała władzę na całym terytorium zaboru pruskiego; uległa samorozwiązaniu w sierpniu 1919 r., kiedy władzę na terytorium Wielkopolski objął ogólnopaństwowy rząd
rozejm w Compiègne
układ pokojowy kończący I wojnę światową, podpisany 11 listopada 1918 r. pomiędzy ententą a Cesarstwem Niemieckim
Sejm Dzielnicowy
parlament obradujący w dniach 3–5 grudnia 1918 r. w Poznaniu; władze niemieckie, które wciąż sprawowały władzę na tym terenie, zgodziły się na jego zwołanie pod warunkiem, że nie zostaną na nim podjęte żadne decyzje dotyczące oderwania fragmentu zaboru pruskiego od Niemiec
Polska Organizacja Wojskowa (POW)
tajna organizacja wojskowa utworzona przez Józefa Piłsudskiego po wybuchu I wojny światowej; żołnierze w niej działający brali czynny udział w walkach o granice państwa polskiego od końca 1918 r.
Słowa kluczowe
powstanie wielkopolskie, Naczelna Rada Ludowa, Poznań, zabór pruski, Wielkopolska, świat po I wojnie światowej, dzieje II Rzeczypospolitej, odbudowa państwa polskiego
Bibliografia
Powstanie Wielkopolskie, album pod red. J. Macyszyna, Warszawa 2006.
J. Dowbor‐Muśnicki, Moje wspomnienia, Poznań 2013.
Wspomnienia z powstania wielkopolskiego, wybór i oprac. J. Karwat, Poznań 2007.
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Połącz daty z odpowiednimi wydarzeniami.
28 czerwca 1919
podpisanie rozejmu kończącego I wojnę światową i przejęcie władzy wojskowej przez Józefa Piłsudskiego
11 listopada 1918
podpisanie traktatu wersalskiego, na mocy którego Wielkopolska zostaje przyłączona do II Rzeczypospolitej
3 lutego 1919 wybuch walk w Poznaniu i początek powstania
16 stycznia 1919 przyjazd Ignacego Paderewskiego do Poznania
16 lutego 1919
zatrzymanie niemieckiej ofensywy w północnej części Wielkopolski przez powstańców
27 grudnia 1918
podpisanie rozejmu w Trewirze między Niemcami a państwami ententy, kończącego powstanie wielkopolskie
26 grudnia 1918
objęcie funkcji naczelnego wodza wojsk wielkopolskich przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego
Ćwiczenie 2
Zaznacz na ilustracji w odpowiednim miejscu cztery elementy munduru powstańca wielkopolskiego: rogatywka, litewka, trefl (jako oznaka stopni), orzełek.
Mundur powstańca wielkopolskiego. Źródło: Maciej Szczepańczyk, wikipedia.org, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
W jaki sposób polscy powstańcy odróżniali się od niemieckich żołnierzy?
Józef Dowbor-Muśnicki
Moje wspomnienia
Niemcy pozostawili w Poznaniu znaczne zapasy odzieży i materiałów.
Oczywiście kolory ich nie odpowiadały naszym gustom, a krój gotowego
umundurowania – narodowym upodobaniom. Ale brakowało pieniędzy
i czasu na tworzenie czegoś odrębnego. Bić się w „cywilu” nie było
można, bo to robiło z nas franc- reurs, tj. ludzi wyjętych spod prawa
wojny. Dlatego nie zastanawiałem się długo nad wyborem stroju. Nie
wziąłem na wzór umundurowania wojsk Księstwa Kongresowego, bo
„pachniało Moskalem” i nie było dostosowane do wymogów czasów
obecnych. Zatrzymałem się na nieco zmodyfikowanej niemieckiej
„litewce”, pozostawiając przyjętą przez powstańców dwubarwną
wstążkę na kołnierzu. Za ubiór galowy obrałem rogatywkę, a nie
maciejówkę.
Źródło: Józef Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienia, Poznań 2013, s. 289–291.
Ćwiczenie 5
Przeczytaj poniższy fragment sprawozdania z Polskiego Sejmu Dzielnicowego i wykonaj polecenia.
W pertraktacjach z rządem Niemiec stanęliśmy bardzo wyraźnie
i bardzo stanowczo na następujących zasadach:
1. Nie chcemy się odrywać od Niemiec gwałtem przed kongresem.
2. Nie chcemy walki z tą częścią ludności niemieckiej zasiedziałej,
która zawsze w zgodzie żyła z Polakami i która z nami w przyszłości
także w zgodnym pozostanie współżyciu […].
3. Oświadczyliśmy, że nie chcemy ogłodzić ani Berlina, ani Niemiec, że
nie będziemy odmawiali wywozu żywności za Zachód […].
4. Że będziemy czuwali nad spokojem i bezpieczeństwem wszystkich
współobywateli bez względu na wyznanie i na narodowość.
W zamian za to żądamy koniecznie i nieodwołalnie:
a) żeby nam nigdzie, gdziekolwiek mieszkają Polacy, nie przeszkadzano
i nie ukrócano swobody organizowania się, urządzania wieców
i zgromadzeń;
b) żądaliśmy kontroli nad urzędami i urzędnikami przez naszych
reprezentantów ( Brawa);
c) usunięcia wszystkich tych urzędników, którzy jako hakatyści takie
zajmowali stanowiska, iż o zgodnej z nimi współpracy narodu polskiego
mowy być nie może ( Brawa);
d) spolszczenia szkół w mierze możliwie jak najszerszej ( Ogólne oklaski);
e) domagaliśmy się, ażeby nam nie narzucano tzw. Heimatschutzu
[straży ojczyzny], złożonego z obcych żołnierzy, gdyż do obrony naszych
dzielnic wystarczą zupełnie żołnierze pochodzący stąd, zorganizowani
w Straże Ludowe i broniący bezpieczeństwa ludności.
Źródło: oprac. Wielkopolska biblioteka dostępne online na wbc.poznan.pl, Poznań, s. 43.
Wskaż, jakie żądania przedstawiono władzom niemieckim.
natychmiastowe odłączenie Wielkopolski od Niemiec
kontrola urzędów oraz urzędników przez Polaków
odwołanie niemieckich żołnierzy pilnujących porządku w mieście
odcięcie Niemiec od dostaw żywności
polonizacja szkół
usunięcie urzędników, którzy nie są nastawieni ugodowo do Polaków po przejęciu przez nich władzy
wysiedlenie wszystkich Niemców z terenu Wielkopolski
Określ, czy dokument przedstawia wydarzenia, do których doszło przed powstaniem
wielkopolskim, w jego trakcie, czy po nim.
