Pobierz Konstytucja I System Polityczny Federacji Rosyjskiej i więcej Egzaminy w PDF z Prawa człowieka i obywatela tylko na Docsity!
KONSTYTUCJA I SYSTEM
POLITYCZNY
FEDERACJI ROSYJSKIEJ
UWAGI OGÓLNE
System polityczny to „aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne, formalne i nieformalne, uczestniczące w działaniach politycznych danego państwa oraz ogół zasad politycznych i norm prawnych regulujących ich wzajemne stosunki”. Na system polityczny składają się zatem: państwo, partie i systemy partyjne, grupy nacisku i interesów oraz system wyborczy. Ogólną cechą ustroju Rosji jest relatywnie, w stosunku do innych krajów demo kratycznych, duże znaczenie jednostek i ich działań dla praktyki funkcjonowania sys temu. Oznacza to jednocześnie relatywnie mniejsze znaczenie litery prawa. Nie należy jednak sądzić, że konstytucja i jej zapisy są całkowicie ignorowane, lecz że jednostki mają możliwość sporego manewru i kształtowania praktyki konstytucyjnej w sposób często wyraźnie odbiegający od litery konstytucji. Niektórzy autorzy mówią wręcz o fasadowości demokracji rosyjskiej. Opisując praktykę ustroju rosyjskiego, używa się także określenia „autokracja prezydencka” zamiast zgodnego z teorią „demokracja prezydencka”. Dzieje się tak najprawdopodobniej dlatego, że Rosja ma bardzo długą tradycję rządów silnych jednostek, a jednocześnie bardzo słabe doświadczenie w za kresie państwa prawnego, czyli takiego, w którym o faktycznym kształcie systemu politycznego decydują nie ludzie, lecz instytucje prawne.
KONSTYTUCJA FEDERACJI ROSYJSKIEJ
Konstytucja została przyjęta w ogólnonarodowym referendum 12 XII 1993 r. W refe rendum wzięło udział 54,08% uprawnionych, za przyjęciem przedstawionego projektu konstytucji opowiedziało się 58,4% głosujących. Konstytucja składa się z dwóch czę ści, przy czym druga zawiera tylko przepisy przejściowe i końcowe. Część pierwsza obejmuje dziewięć rozdziałów opisujących w kolejności: podstawowe zasady ustrojo we, prawa człowieka i obywatela, ustrój federalny, kompetencje prezydenta, parla mentu, egzekutywy, władzy sądowniczej, samorząd lokalny oraz zasady dotyczące poprawek i rewizji konstytucji.
Zasady ustrojowe
Rozdział pierwszy Konstytucji ma kluczowe znaczenie, gdyż ustanawia podstawy ustroju Federacji Rosyjskiej. Jako najważniejsze można wymienić:
- zasady federalizmu i republikańskiej formy rządów,
- zasady suwerenności narodu oraz prymatu praw i wolności człowieka, przy czym mowa o narodzie składającym się z wielu narodowości (многонациональный народ - art. 3),
- zasady demokracji pośredniej i bezpośredniej (referenda i wybory),
- zasady suwerenności Federacji nad całym jej terytorium i prymatu ustawodaw stwa federalnego,
- zasady równości wobec prawa, w tym równości form własności,
- zasadę państwa opiekuńczego,
- zasadę rozdziału (разделения - art. 10) władz na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą,
- zasadę samorządności lokalnej,
- zasady pluralizmu politycznego i ideologicznego oraz świeckości państwa,
- zasadę prymatu konstytucji nad wszystkimi innymi aktami prawnymi,
- zasadę inkorporacji prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku praw nego. Należy zwrócić uwagę, że jakkolwiek formalnie mowa jest o rozdziale władzy, to jednak faktycznie nie jest on wyraźny. Rozdział, czyli separacja władz nie oznacza bowiem tylko formalnego podziału kompetencji, lecz przede wszystkim dokładne od dzielenie od siebie poszczególnych władz tak, aby mogły na siebie oddziaływać tylko w niewielkim zakresie, i to raczej na zasadzie hamowania, a nie pobudzania czy też kontroli. W systemie rosyjskim, jak zauważymy, poszczególne segmenty władzy nie są od siebie ściśle oddzielone, lecz przeciwnie, w znacznym stopniu współzależne. Po nadto istnieje wyraźna przewaga kompetencyjna władzy prezydenta nad innymi orga nami władzy. Zilustrować to można przykładem relacji parlament-prezydent. Otóż, prezydent nie tylko może w pewnych sytuacjach rozwiązać parlament, lecz także ma prawo inicjatywy ustawodawczej i własne, szerokie kompetencje prawotwórcze.
Prawa i wolności obywateli Bardzo obszerny rozdział drugi zatytułowany jest Prawa i wolności człowieka i oby watela. Zawiera on zarówno prawa osobiste i polityczne, jak i prawa o charakterze socjalnym i ekonomicznym oraz szczegóły dotyczące pozycji prawnej obywatela. Opi sano także warunki i możliwości zawieszania niektórych praw obywatelskich oraz zobowiązania obywateli wobec państwa. Głównymi zasadami dotyczącymi tej proble matyki są: niezbywalność praw i wolności, ich zgodność z prawem międzynarodowym i bezpośrednie oddziaływanie (nie wymagają osobnych ustaw, obywatel ma prawo do powołania się na konstytucję w postępowaniu prawnym). Do katalogu klasycznych praw i wolności, które nazywa się także prawami osobi stymi i politycznymi, należą przede wszystkim:
- równość wobec prawa i sądu bez jakiejkolwiek dyskryminacji oraz równość płci,
- prawo do życia, wolności i nietykalności osobistej obywatela, łącznie z tajemnicą wszelkiego rodzaju komunikacji prywatnej, tajemnicą życia prywatnego i osobi stego oraz nienaruszalnością miru domowego
400 MAREK CZAJKOWSKI
zacji już na poziomie konstytucji. Większość bowiem wyżej wymienionych zapisów opatrzonych jest dodatkowymi postanowieniami opisującymi w głównych zarysach tryb realizacji danych praw, czyli ogólną wizję ustawodawcy za pomocą jakich instru mentów powinny być one wprowadzane w życie. Przykładowo, art. 39 mówiący o prawie do opieki socjalnej, zawiera także zapisy stanowiące, że zasiłki i emerytury wypłaca państwo, przy czym szczegóły wyznacza odpowiednie ustawodawstwo; po nadto popiera się dobrowolne ubezpieczenia społeczne, tworzenie uzupełniających form ubezpieczenia społecznego oraz działalność dobroczynną. Oznacza to, że usta wodawca nie tylko zagwarantował ogólne prawo do opieki społecznej, ale także na poziomie ustawy najwyższej określił podstawowe zasady ustroju emerytalno-rento wego Rosji. Trzecią częścią praw i wolności są prawa o charakterze sądowym, wyznaczające pozycję obywatela w systemie prawnym, a zatem jego uprawnienia procesowe i obo wiązki państwa względem niego. W szczególności konstytucja wymienia:
- gwarancję sądowej ochrony praw i wolności obywatelskich,
- zaskarżalność sądową postanowień i działań organów władzy, osób urzędowych itd.,
- prawo do odwołania się do międzynarodowych organów chroniących prawa i wolności obywatelskie w zgodzie z porozumieniami międzynarodowymi za wartymi przez FR,
- prawo do sądowego rozstrzygnięcia każdej sprawy, z udziałem fachowej pomocy prawnej, prawo do obrońcy od chwili zatrzymania, aresztowania lub przedstawie nia zarzutów,
- domniemanie niewinności, zasadę rozstrzygania wątpliwości na korzyść oskarżo nego, prawo do odmowy zeznań na niekorzyść własną lub najbliższych osób oraz w innych przypadkach,
- ochronę przez państwo osób poszkodowanych przez nadużycie władzy, zasadę wyrównania szkód,
- zasadę nieretroaktywności prawa, ale tylko w odniesieniu do praw zwiększają cych obowiązki lub obciążenia,
- zasadę ponoszenia odpowiedzialności tylko za czyny będące w chwili ich popeł nienia sprzeczne z obowiązującym prawem. Ustawodawca już na poziomie konstytucji gwarantuje zatem obywatelom, że pro cedury sądowe w najważniejszych dla nich kwestiach będą podlegały korzystnym dla niech uwarunkowaniom. Zwraca jednak uwagę względność zasady niedziałania prawa wstecz. Twórcy konstytucji zastrzegają sobie w sposób dorozumiany prawo do zmiany ustawodawstwa z mocą wsteczną, jeśli nie oznacza to zwiększenia obowiązków lub obciążeń obywatela. Jakkolwiek konstytucja stanowi, że prawa i wolności obywatelskie są niezbywalne, to jednocześnie ustala, że mogą być one w określonych warunkach ograniczone, jednak w takiej tylko mierze, w jakiej jest to niezbędne do ochrony podstaw ustroju państwa, bezpieczeństwa, obronności, obyczajności, zdrowia itd. Jednocześnie wymienione są expressis verbis te prawa i wolności, które nie mogą być ograniczone, w szczególności zaś: prawo do życia, poszanowania godności, prywatności, tajemnicy osobistej i ro dzinnej, wolność sumienia, wyznania, praktyk religijnych oraz prawa o charakterze sądowym. Prawa i wolności mogą być ograniczane w ramach stanu wyjątkowego, który może być wprowadzony na terytorium Federacji lub jej poszczególnych części.
Konstytucja i system polityczny Federacji Rosyjskiej 401
Do obowiązków obywateli należy uiszczanie prawnie ustanowionych podatków i opłat, ochrona przyrody i środowiska naturalnego oraz obrona ojczyzny. W tym ostatnim wypadku konstytucja zapewnia obywatelowi prawo do alternatywnej służby cywilnej w razie sprzeczności służby wojskowej z jego wiarą lub przekonaniami, lub w innych przewidzianych ustawodawstwem federalnym przypadkach. Ostatnie artykuły rozdziału o prawach i wolnościach człowieka opisują sprawy związane z obywatelstwem. I tak, ustala się w pierwszej kolejności, że pełnia praw i obowiązków dotyczy obywateli, którzy ukończyli 18. rok życia. Obywatel nie może ponadto zostać wydalony z kraju ani wydany innemu państwu, jest także chroniony za granicą przez państwo. Konstytucja ustala także zasadę dopuszczalności podwójnego obywatelstwa.
Ustrój federalny
Rozdział trzeci konstytucji rozwija zasadę federacyjności, określając podstawy fede ralnego terytorialnego podziału państwa, wzajemnych relacji pomiędzy podmiotami oraz podmiotami i centrum, a także podział obowiązków. W pierwszej kolejności wymienia się wszystkie podmioty Federacji, czyli republi ki, kraje, obwody, miasta o znaczeniu federalnym (Moskwa i Sankt Petersburg), obwo dy autonomiczne i okręgi autonomiczne, przy czym nie jest to lista zamknięta, ponie waż istnieje możliwość zarówno utworzenia nowego podmiotu Federacji, jak i przyję cia podmiotu z zewnątrz do Federacji Rosyjskiej. Podmioty Federacji są konstytucyjnie zrównane w prawach zarówno w stosunkach wzajemnych, jak też i z centrum. Istnieje jednak pewna różnica w ich formalno-prawnym statusie. Otóż republika, czyli państwo (государство - art. 5) dysponuje konstytucją jako ustawą zasadniczą, natomiast pod miot o innej nazwie ma tzw. statut (устав - art. 66). Wobec zasady równości podmio tów i prymatu konstytucji oraz ustawodawstwa federalnego ma to znaczenie symbo liczne oraz, ewentualnie, polityczne. Zarówno konstytucje republikańskie, jak i statuty innych podmiotów są uchwalane przez ich organy przedstawicielskie. Artykuł 71 konstytucji zawiera listę tego, co leży w wyłącznych kompetencjach Fe deracji Rosyjskiej. Są to w szczególności:
- uchwalanie i zmiana konstytucji federalnej i ustawodawstwa federalnego oraz kontrola ich przestrzegania,
- regulacja ustroju terytorialnego i federalnego,
- regulowanie i ochrona praw i wolności obywatelskich, spraw związanych z oby watelstwem oraz regulowanie praw mniejszości narodowych i ich ochrona,
- ustanawianie systemu organów władzy federalnej,
- stanowienie podstaw polityki federalnej w zakresie gospodarczego, ekonomicz nego, kulturalnego i narodowego rozwoju Federacji,
- stanowienie podstaw jednolitego rynku Federacji, czyli regulowanie kwestii ban kowych, dewizowych, kredytowych, celnych, emisji pieniądza itd.,
- budżet federalny, federalne podatki i opłaty, federalne fundusze rozwoju regio nalnego,
- federalne systemy energetyczne, energetyka jądrowa, komunikacja federalna, fe deralna informacja i łączność oraz działalność w kosmosie,
- polityka zagraniczna, zawieranie porozumień międzynarodowych, sprawy wojny i pokoju, kontakty gospodarcze Federacji za granicą,
Konstytucja i system polityczny Federacji Rosyjskiej (^) 403
Prezydent Federacji Rosyjskiej
Powszechnie uważa się, że konstytucja Rosji daje prezydentowi bardzo szerokie uprawnienia. Jest tak w istocie, ponieważ głowa państwa jest nie tylko gwarantem konstytucji oraz praw i wolności obywatelskich, ale ma także przemożny wpływ na władzę wykonawczą. Dysponuje również niemałymi kompetencjami w zakresie sta nowienia prawa oraz w stosunku do innych segmentów władzy państwowej. Prezydent jest wybierany na cztery lata w trybie wyborów powszechnych, przy czym nie może sprawować władzy dłużej niż dwie kadencje z rzędu. Do szczegółowych kompetencji prezydenta należy m.in.:
- powoływanie za zgodą Dumy Państwowej premiera oraz samodzielnie reszty rzą du, którego posiedzeniom ma prawo przewodniczyć i który może odwołać,
- przedstawianie poszczególnym izbom Zgromadzenia Federalnego kandydatów na wiele ważnych stanowisk, takich jak prezes Banku Centralnego, sędziowie Try bunału Konstytucyjnego czy Prokurator Generalny Federacji Rosyjskiej,
- tworzenie Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej oraz administracji prezy denckiej, -jako do naczelnego wodza sił zbrojnych powołanie i odwołanie najwyższego do wództwa sił zbrojnych, zarządzanie stanu wojennego i stanu wyjątkowego,
- powoływanie i odwołanie, po konsultacji z obiema izbami Zgromadzenia Fede ralnego, przedstawicieli dyplomatycznych Federacji Rosyjskiej,
- zarządzanie wyborów do Dumy Państwowej, którą w określonych warunkach może także rozwiązać, inicjatywa ustawodawcza i prawo do ogłoszenia referen dum,
- prawo do korzystania z procedur rozjemczych w sporach między podmiotami Fe deracji i Federacją, jak również pomiędzy podmiotami Federacji, zawieszanie obowiązywania aktów władzy wykonawczej podmiotów Federacji, jeśli są sprzeczne z ustawodawstwem federalnym,
- kierowanie polityką zagraniczną Federacji Rosyjskiej,
- wydawanie dekretów i rozporządzeń mających moc obowiązującą na terytorium Federacji, niesprzecznych z konstytucją i ustawami federalnymi, dysponowanie vetem zawieszającym wobec ustaw parlamentarnych. Konstytucja gwarantuje także nietykalność prezydenta oraz ustala zasady procedury złożenia prezydenta z urzędu, co jest jednak niezwykle skomplikowane i trudne. Ustala się także procedurę zastępstwa w razie niezdolności prezydenta do sprawowania wła dzy. Pełniący obowiązki prezydenta premier nie ma jednak pełni prezydenckiej wła dzy, nie może rozwiązać Dumy, zarządzać referendum ani zgłaszać poprawek do kon stytucji. Już ta pobieżna analiza uprawnień konstytucyjnych dowodzi, że prezydent Federa cji Rosyjskiej dysponuje ogromną władzą. Jego kompetencje wobec rządu czynią go właściwie przedłużeniem jego władzy, natomiast szerokie uprawnienia legislacyjne ułatwiają mu kształtowanie porządku prawnego. Także uprawnienia w zakresie powo ływania urzędników państwowych i dowódców wojskowych dają mu możliwość wpływu na większość spraw państwowych. Szerokie kompetencje w zakresie polityki zagranicznej czynią jego pozycję w wysokim stopniu niezależną od innych organów władzy państwowej.
404 MAREK CZAJKOWSKI
Zgromadzenie Federalne (Федеральное Собрание)
Zgromadzenie Federalne jest organem władzy ustawodawczej. Składa się z Dumy Państwowej (Государственная Дума), w której zasiada 450 deputowanych, wybiera nych na okres czterech lat w wyborach powszechnych, oraz Rady Federacji (Совет Федерации), w której zasiadają przedstawiciele wszystkich podmiotów Fede racji, po jednym z ramienia władzy ustawodawczej i wykonawczej. Nie można łączyć funkcji w obu izbach parlamentu. Obowiązuje zasada immunitetu członków zgroma dzenia, ograniczona przypadkiem ujęcia na gorącym uczynku. Immunitet uchylić może tylko właściwa izba zgromadzenia. Izby wybierają ze swego grona przewodniczących i komisje. Mogą zebrać się wspólnie, np. aby wysłuchać dorocznego orędzia prezy denta o stanie państwa. Izby samodzielnie ustalają porządek swych obrad. Najważniejszym zadaniem Zgromadzenia Federalnego jest uchwalanie ustaw. Ini cjatywę w procesie ustawodawczym mają: prezydent, rząd, obie izby parlamentu, Try bunał Konstytucyjny, Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd Arbitrażowy (dwa ostatnie w zakresie ich kompetencji). Projekty ustaw przedkładane są Dumie Państwowej, przy czym te, które dotyczą podatków, zobowiązań finansowych państwa oraz innych spraw związanych z wydatkami z budżetu, muszą być ponadto wcześniej zaopiniowane przez Radę Federacji. Ustawy są następnie uchwalane przez Dumę i w ciągu pięciu dni prze kazywane Radzie Federacji, która przyjmuje je lub odrzuca. W przypadku odrzucenia projektu powołuje się komisję rozjemczą, po czym ustawa wraca do Dumy. Jeśli Duma nie zgadza się z Radą Federacji, ustawa może zostać uchwalona większością % głosów członków Dumy. Duma nie może przełamać veta Rady Federacji w sprawach budżetu federalnego, federalnych podatków i opłat, regulacji finansowych, walutowych i kre dytowych, emisji pieniądza oraz ratyfikacji porozumień międzynarodowych, granicy państwowej oraz wojny i pokoju. Uchwalona ustawa federalna przekazywana jest wciągu pięciu dni prezydentowi, który ma 14 dni na jej podpisanie i ogłoszenie. W razie veta prezydenta ustawa wraca do parlamentu i musi zostać uchwalona na no wo, tym razem jednak większością % głosów w obu izbach. Istnieje także specjalny rodzaj federalnych ustaw konstytucyjnych, które uchwalane są w sprawach przewidzianych przez konstytucję i mają charakter ustrojowy. Obowią zuje wobec nich większość % głosów w Radzie Federacji i 2 /з w Dumie Państwowej. Do innych kompetencji Rady Federacji należy:
- zatwierdzanie dekretów prezydenta o stanie wojennym i wyjątkowym, rozstrzy ganie o użyciu sił zbrojnych za granicą,
- zarządzanie wyborów prezydenckich i zdejmowanie prezydenta z urzędu,
- powoływanie sędziów Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego, powo ływanie i odwoływanie Prokuratora Generalnego Federacji. Do innych kompetencji Dumy Państwowej należy:
- udzielanie prezydentowi zgody na powołanie premiera, udzielanie wotum zaufa nia rządowi,
- powoływanie i odwoływanie prezesa Banku Centralnego Rosji,
- wysuwanie oskarżenia pod adresem prezydenta w celu złożenia go z urzędu. Duma Państwowa jako organ przedstawicielski może być rozwiązana przez prezy denta, jeśli w trzeciej próbie nie zatwierdzi premiera oraz jeśli dwa razy w odstępie trzymiesięcznym wyrazi wotum nieufności dla rządu (w tym przypadku prezydent może zamiast Dumy wybrać odwołanie rządu).
406 MAREK CZAJKOWSKI
Z punktu widzenia ustrojowego duże znaczenie ma Trybunał Konstytucyjny. Skła da się on z 19 sędziów i działa na wniosek Prezydenta, Rady Federacji, Dumy Pań stwowej, ‘/ 5 członków Rady Federacji lub deputowanych Dumy, rządu, Sądu Najwyż szego lub Naczelnego Sądu Arbitrażowego. Do jego kompetencji należy badanie zgod ności z konstytucją:
- ustaw federalnych i innych aktów normatywnych prezydenta, parlamentu i rządu,
- konstytucji i statutów podmiotów Federacji, jak również innych aktów norma tywnych,
- porozumień między organami władzy państwowej a organami podmiotów Fede racji oraz porozumień między organami władzy poszczególnych podmiotów,
- porozumień międzynarodowych, które zostały podpisane, lecz nie weszły jeszcze w życie. W przypadku, kiedy akt prawny zostanie uznany za niezgodny z konstytucją, traci moc obowiązującą, natomiast porozumienia międzynarodowe uznane za niekonstytu cyjne nie wchodzą w życie. Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga także spory kompetencyjne pomiędzy federal nymi organami władzy a organami podmiotów Federacji. Może także zajmować się jednostkowymi sprawami i badać, czy stosowane w nich prawo federalne jest zgodne z konstytucją. Dotyczy to spraw z zakresu praw i wolności obywatelskich oraz odbywa się w odpowiedzi na skargi i na żądanie sądów. Naczelny Sąd Arbitrażowy jest powołany do rozstrzygania sporów o charakterze gospodarczym oraz innych spraw rozpoznawanych przez sądy arbitrażowe. W ramach władzy sądowniczej funkcjonuje także prokuratura, która tworzy jedno litą, scentralizowaną strukturę podległą Prokuratorowi Generalnemu. Nie jest ona za tem elementem władzy wykonawczej, jak w wielu innych krajach.
Samorząd lokalny Niewiele miejsca poświęca konstytucja samorządowi - zaledwie cztery artykuły. Stwierdza się w nich, że ludność rozwiązuje samodzielnie kwestie o znaczeniu lokal nym; ponadto samorząd powinien funkcjonować w miastach i wsiach oraz innych ob szarach z uwzględnieniem uwarunkowań lokalnych i historycznych. Samorząd dyspo nuje własnymi finansami, zarządzając m.in. własnością komunalną i ustanawiając lo kalne podatki i opłaty. Nie ma jednak z mocy konstytucji udziału w podatkach i opła tach powszechnych, zatem jego materialne podstawy funkcjonowania są dość słabe. Samorząd może jednak otrzymać do realizacji niektóre uprawnienia państwa, pod wa runkiem uzyskania odpowiednich środków na ich wykonanie.
Poprawki i rewizja konstytucji Bardzo istotne z punktu widzenia ustrojowego są zasady dotyczące zmian konstytucji. Wpływają one na stabilność systemu społeczno-politycznego oraz pewność obrotu prawnego i gospodarczego. Wniosek o wprowadzenie poprawek lub zmianę przepisów konstytucji mogą złożyć: prezydent, Rada Federacji, Duma Państwowa, rząd, ustawo dawcze organy podmiotów federacji oraz grupa '/ 5 członków Zgromadzenia Federalne go lub Dumy. Istnieje kilka procedur dokonywania zmian konstytucyjnych. Są one dość skompli kowane i wymagają kwalifikowanych większości, względnie nawet zmiany całej kon
Konstytucja i system polityczny Federacji Rosyjskiej (^) 407
stytucji. Szczególnie trudno zmienić przepisy rozdziałów: 1, 2 i 9, a więc podstawowe zasady ustrojowe. Sprzyja to stabilności systemu politycznego w Rosji.
INNE ELEMENTY USTROJU PAŃSTWA
Zgodnie z definicją ustroju politycznego podaną na początku niniejszego rozdziału, należą doń, poza aparatem państwowym, którego zręby opisuje konstytucja, także partie polityczne, organizacje społeczne i grupy nacisku.
Partie polityczne
Wobec słabości ustrojowej parlamentu partie polityczne nie mają w Rosji takiego zna czenia, jak w innych krajach demokratycznych. Ich funkcjonowanie reguluje ustawa O partiach politycznych z lipca 2001 r. Zakłada ona spore ograniczenia dotyczące two rzenia partii. Muszą być zarejestrowane, a w tym celu partia musi mieć co najmniej 10 tys. członków i przynajmniej 100-osobowe oddziały w ponad połowie podmiotów Federacji. Skutecznie ogranicza to liczbę ugrupowań i stabilizuje scenę polityczną. Według danych z maja 2003 r. w federalnym Ministerstwie Sprawiedliwości zareje strowanych jest 41 partii politycznych. Ustawa ogranicza także możliwość kandydo wania do Dumy jedynie kandydatom partii politycznych oraz tym bezpartyjnym, któ rzy startują w bloku wyborczym z daną partią. Najważniejszym przejawem uczestnictwa partii w systemie politycznym jest ich obecność w organach przedstawicielskich, szczególnie w Dumie Państwowej. Obecny jej skład pochodzi z wyborów w 1999 r., czyli jeszcze sprzed uchwalenia ustawy o partiach politycznych. Widać to wyraźnie w strukturze Dumy, w której wyróżniamy sześć frakcji reprezentujących samodzielne partie polityczne i trzy grupy poselskie składające się z członków różnych mniejszych partii oraz osób bezpartyjnych. Skład Dumy obrazuje poniższa tabela:
Źródło: Duma Państwowa FR, www.duma.gov.ru
Liczba posłów Frakcja Jedność 82 18,22% Frakcja KPRF 82 18,22% Frakcja Ojczyzna-Cala Rosja 53 11,78% Grupa poselska Deputowany Narodowy 53 11,78% Grupa poselska Regiony Rosji 47 10,44% Agroprzemyslowa grupa poselska 43 9,56% Frakcja SPS 32 7,11% Niezrzeszeni 20 4,44% Frakcja JABLOKO 17 3,78% Frakcja LDPR 13 2,89%
Zwracają uwagę duże liczebnie grupy poselskie, co jest pozostałością po okresie sprzed wprowadzenia w życie ustawy o partiach politycznych, kiedy to w Dumie za
Konstytucja i system polityczny Federacji Rosyjskiej (^) 409
podziału „Gazpromu”, by mieć łatwiejszy dostęp do rurociągów gazowych i przesyłać nimi swój gaz wydobywany razem z ropą. W ramach przemysłu naftowego istnieje także konkurencja różnych grup oligarchicznych. Drugim ważnym lobby jest armia, reprezentowana przez rozbudowany aparat biu rokratyczny, obsadzony przez byłych radzieckich, a obecnie rosyjskich oficerów wy sokiej rangi. Struktura ministerstwa obrony i sił zbrojnych przetrwała w niewiele zmienionym stanie od czasów radzieckich. Jej niezmiennym interesem jest utrzymy wanie jak największych i jak najbardziej sprawnych sił zbrojnych oraz takie oddziały wanie na państwo, ażeby realizację tego celu zapewnić. W tym przypadku, podobnie jak w innych krajach, armia zainteresowana jest przede wszystkim własnym istnieniem i znaczeniem. Promowaniu jej interesów służy także obecność wielu wysokich woj skowych, także byłych, na różnych szczeblach władzy państwowej. Ważnym zagad nieniem jest również zapewnienie realizacji osobistych interesów kadry dowódczej sił zbrojnych. Przemysł zbrojeniowy także tworzy osobną grupę nacisku, której wpływ na polity kę jest bardzo istotny. Przemysł ten z natury dąży do zwiększenia zamówień na swoje produkty. Jednym z odbiorców jest oczywiście państwo, a pozostałymi importerzy uzbrojenia, w jego interesie leży więc odpowiednie kształtowanie prawa i polityki państwa. Kolejną grupą nacisku są służby specjalne, przy czym bardzo trudno wskazać na konkretny interes, jakim się kierują. Wydaje się, że najogólniej jest nim samo sprawo wanie władzy. Ponadto są to grupy niejednorodne, niewątpliwie wewnętrznie skon fliktowane.
PODSUMOWANIE
Ustrój polityczny Rosji ma wszystkie formalne cechy demokracji parlamentarnej o charakterze prezydenckim, pozycja prezydenta jest jednak jeszcze silniejsza niż w Stanach Zjednoczonych czy we Francji, co dobrze wpisuje się w rosyjską tradycję. Niewątpliwie Boris Jelcyn, któremu przypisuje się zasadniczy wkład w tworzenie ogólnych zarysów Konstytucji FR z grudnia 1993 r., miał na myśli racjonalizację ustroju odziedziczonego w głównym zrębie po ZSRR, w kierunku zwiększenia jego efektywności. W warunkach rosyjskich oznacza to właśnie silną władzę wykonawczą.
BIBLIOGRAFIA
- Constitution of the Russian Federation with commentaries and interpretation, Moscow 1994.
- A. Czajowki, Demokratyzacja Rosji w latach 1989-1999, atta2, Wroclaw 2001.
- Konstytucja Federacji Rosyjskiej, Warszawa 2000.
- Publikacje Zgromadzenia Federalnego: www.duma.gov.ru i www.council.gov.ru
- A. Stelmach, Zmiana i stabilność w systemie politycznym współczesnej Rosji, Poznań 2003.
- E. Zieliński, Współczesna Rosja. Studiumpolityczno-ustrojowe, Dom Wydawniczy ELIPSA, 1995.
