Konstytucja i ustrój Stanów Zjednoczonych, Streszczenia z Historia

Pobierz Konstytucja i ustrój Stanów Zjednoczonych i więcej Streszczenia w PDF z Historia tylko na Docsity!

Konstytucja i ustrój Stanów Zjednoczonych

Wprowadzenie Przeczytaj Schemat Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki, tłum. Andrzej Pułło, Warszawa 2002.

W jaki sposób naród wybiera rządzących? Kto może zostać prezydentem? O czym decydują politycy w Waszyngtonie, a o czym władze poszczególnych stanów? Na te i szereg innych pytań związanych z funkcjonowaniem państwa odpowiada Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787 r. Cztery lata później została ona uzupełniona dziesięcioma poprawkami gwarantującymi wolności obywatelskie: bezpieczeństwo osobiste, wolność wyznania, słowa, druku, prawo do sprawiedliwego procesu czy prawo do posiadania broni. Wraz z upływem czasu i zmieniającymi się realiami społecznymi wprowadzono jeszcze kilkanaście poprawek i współcześnie ich liczba wynosi 27 (ostatnia weszła w życie w 1992 r.).

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Twoje cele

Fragment pierwszej strony Konstytucji Stanów Zjednoczonych z 1787 r., rozpoczynający się od słów „My, naród”. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Konstytucja i ustrój Stanów Zjednoczonych

Przeczytaj

Sztuka kompromisu

Zwycięstwo angielskich kolonistów nad Brytyjczykami w wojnie, która do historii przeszła pod nazwą wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775–1783), umożliwiło im utworzenie własnego państwa, uznawanego na arenie międzynarodowej. Poszczególne stany (byłe brytyjskie kolonie) dzieliły głębokie różnice ustrojowe, gospodarcze i społeczne. Ich współpracę gwarantowały Artykuły konfederacji i wieczystej unii przyjęte przez Kongres w listopadzie 1777 r. Powstał wtedy sojusz, którego celem była wspólna walka o niezależność od metropolii, przy czym poszczególne stany zachowały niezależność w prowadzeniu polityki celnej, podatkowej i walutowej.

Po podpisaniu pokoju z Brytyjczykami w 1783 r. należało ustalić zasady przyszłej współpracy i nadać nowemu państwu ustrój. Przez trzy i pół miesiąca – od 25 maja do 17 września 1787 r.

• przedstawiciele 12 stanów (bez Rhode Island) obradowali w Filadelfii pod przewodnictwem Jerzego Waszyngtona, głównego dowódcy Armii Kontynentalnej z czasów wojny o niepodległość. Wszyscy zgromadzeni byli zdania, że rządy w ich kraju powinny mieć charakter republikański. Tematem spornym był natomiast stopień samodzielności poszczególnych stanów. Separatyści (antyfederaliści) sprzeciwiali się skupieniu władzy w rękach Kongresu. Obawiali się dyktatu władz centralnych i dążyli do ujęcia w ustawie zasadniczej podstawowych praw obywatelskich. Federaliści byli z kolei zdania, że stworzenie silnej władzy centralnej zapewni unii jedność i bezpieczeństwo. Ostatecznie 39 spośród 55 delegatów przyjęło kompromisowy projekt konstytucji, którego pierwszy szkic przygotował James Madison, już przez ówczesnych nazywany „ojcem Konstytucji”.

John Vanderlyn, James Madison, 1816 r. Portret wisi w Pokoju Niebieskim w Białym Domu w Waszyngtonie. James Madison (1751–1836) urodził się w Wirginii, w rodzinie plantatorów. W młodości otoczony był niewolnikami i spędzał z nimi dużo czasu, a w życiu dorosłym należał do zagorzałych przeciwników niewolnictwa. Studiował w College of New Jersey (obecnie Uniwersytet w Princeton). Rozczytywał się w pracach Monteskiusza i Johna Locke’a. Wraz z wybuchem wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych zajął się działalnością polityczną. Jako delegat Wirginii wziął udział w Konwencji Konstytucyjnej, w czasie której należał do najaktywniejszych mówców. Był zwolennikiem silnego rządu centralnego i trójpodziału władzy. Wyróżniał się gotowością do szukania kompromisowych rozwiązań, był otwarty na rozmowy z osobami o różnych poglądach. Kim był James Madison: federalistą czy antyfederalistą? Uzasadnij odpowiedź. Źródło: John Vanderlyn, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Fundamenty

Konstytucja Stanów Zjednoczonych weszła w życie 4 marca 1789 r., po tym, jak ratyfikowało ją 11 stanów (później, jako ostatnie, zrobiły to Karolina Północna oraz Rhode Island), i obowiązuje do dziś. Ustawa zasadnicza przekształciła konfederację państw (stanów) w federację. Kompetencje władz centralnych i stanowych co do zasady miały się uzupełniać i równoważyć, przy czym stany zachowały dużą samodzielność w zakresie wprowadzania praw na swoim terenie, sądownictwa i administracji. Miały (i mają) też własne skarby i policję. Organy centralne (federalne) decydują o polityce zagranicznej, wojnie i pokoju, wielkości armii oraz podatkach. Ustrój opiera się na monteskiuszowskim trójpodziale władz: legislatywa, egzekutywa i sądownictwo zostało powierzone niezależnym od siebie ciałom, kontrolującym się wzajemnie.

Uchwalenie Konstytucji Stanów Zjednoczonych 17 września 1787. Howard Chandler Christy namalował to dzieło w 1940 r. na zamówienie Kongresu, który wypłacił artyście honorarium w wysokości 30 tys. dol. (współcześnie równowartość ok. 550 tys. dol.). Namalowanie obrazu zajęło Christy’emu siedem miesięcy,

Kapitol – siedziba Kongresu Stanów Zjednoczonych w Waszyngtonie, widok współczesny (początek budowy: 1791 r.). Między budynkiem Kongresu a pomnikiem Lincolna rozciąga się Naonal Mall, czyli w dosłownym tłumaczeniu „Deptak Narodowy”, olbrzymi trawnik, po obu stronach którego z czasem ulokowały się najważniejsze amerykańskie muzea. Naonal Mall jest tradycyjnym miejscem inauguracji kolejnych prezydentur. Odbywają się tu również koncerty największych gwiazd muzyki i inne imprezy masowe oraz wiece protestacyjne, jak np. słynny Marsz na Waszyngton czarnoskórej ludności w 1963 r. Papież Jan Paweł II w 1979 r. odprawił w tym miejscu mszę. Jaki styl architektoniczny reprezentuje przedstawiona budowla? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wybory do Kongresu odbywają się co dwa lata. Tyle właśnie trwa kadencja członków Izby Reprezentantów (co nie przeszkadza im kandydować ponownie; rekordzista John Dingell Jr. wygrał wybory 30 razy, między 1955 a 2012 r.). Kadencja Senatu trwa sześć lat, jednak co dwa lata część mandatów wygasa i obywatele wybierają nowych senatorów (1/3 całego składu). Tu rekordzistą jest Robert Byrd, który zasiadał w Senacie od 3 stycznia 1959 r. do 28 czerwca 2010 r. W Senacie każdy stan ma dwóch przedstawicieli, natomiast liczba kongresmenów (czyli członków Izby Reprezentantów) sumuje się do 538. Ich podział między stany zależy od liczby ludności każdego z nich i jest korygowany po każdym spisie powszechnym. Na przykład dziś Kalifornia ma 55 kongresmenów, a Wyoming tylko trzech.

Władza wykonawcza należy do prezydenta, wybieranego co cztery lata w wyborach pośrednich i dwustopniowych: każdy stan wybiera elektorów, którzy następnie dokonują wyboru prezydenta i wiceprezydenta. Liczba elektorów jest równa liczbie kongresmenów przypadających na dany stan. W większości stanów głosów elektorskich się nie dzieli, tylko zwycięska partia dysponuje wszystkimi.

Prezydent jako głowa państwa reprezentuje je na zewnątrz, jak również jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Ponadto powołuje i odwołuje sędziów, ministrów, dyplomatów oraz wyższych urzędników. Jego administracja przygotowuje treść traktatów

międzynarodowych, które ratyfikuje Kongres. Prezydent posiada inicjatywę ustawodawczą, a także prawo weta zawieszającego wobec ustaw Kongresu. Może on zostać usunięty z urzędu na wypadek postawienia przez Izbę Reprezentantów w stan oskarżenia (procedura impeachmentu) i skazania za zdradę, przekupstwo lub inne ciężkie przestępstwo. Pierwszym prezydentem w 1789 r. został Jerzy Waszyngton.

Biały Dom w Waszyngtonie od strony północnej – od 1800 r. siedziba prezydenta Stanów Zjednoczonych, widok współczesny. Porównaj Biały Dom z Kapitolem i wskaż elementy typowe dla architektury z epoki, które można zauważyć na obu fotografiach. Źródło: Cezary p, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Władza sądownicza

Mianowani przez prezydenta sędziowie Sądu Najwyższego czuwają nad niezależnością wymiaru sprawiedliwości. Ich głównym zadaniem jest orzekanie o zgodności prawa z Konstytucją, rozstrzyganie konfliktów pomiędzy różnymi stanami oraz między Stanami Zjednoczonymi a obcymi państwami (lub ich obywatelami). Sędziów Sądu Najwyższego mianuje prezydent dożywotnio, ale mogą też sami zrezygnować z pełnienia urzędu, np. jeżeli z powodu choroby lub starości nie czują się zdolni do wypełniania swoich obowiązków. Jako że zwykle sędziowie pozostawali aktywni do śmierci, mianujący ich prezydenci nie tylko w trakcie, ale również po zakończeniu swoich kadencji mieli możliwość kontaktowania się z nimi, a co za tym idzie – wpływania na sprawy państwowe. Pierwszych jedenastu sędziów Sądu Najwyższego mianował Jerzy Waszyngton.

inicjatywa ustawodawcza

prawo do proponowania władzy ustawodawczej projektów ustaw.

weto zawieszające

(łac. veto – nie pozwalam) prawo głowy państwa do wyrażenia sprzeciwu wobec uchwalonej przez parlament ustawy; może zostać odrzucone, jeśli za odrzuceniem weta zagłosuje kwalifikowana większość (zwykle 2/3 głosów, przy obecności przynajmniej połowy uprawnionych do głosowania).

konfederacja

(łac. confoederatio) związek państw utworzony w celu realizacji wspólnych celów politycznych, często przypominający sojusz, przymierze.

legislatywa

(fr. législatif – prawodawczy; łac. legis latio – ustanowienie prawa) organ władzy ustawodawczej, prawodawczej.

ordynacja wyborcza

(łac. ordinatio) ustawa określająca zasady przeprowadzania wyborów do określonego organu przedstawicielskiego.

ratyfikacja

(łac. ratificatio) – zatwierdzenie umowy przez upoważnioną do tego instytucję państwową.

stan

(ang. state) jednostka administracyjna i terytorialna w niektórych państwach federalnych.

Słowa kluczowe

Konstytucja Stanów Zjednoczonych, Kongres, prezydent USA, proces legislacyjny w USA, federalizm, antyfederalizm

Bibliografia

Bartnicki A., Michałek K., Rusinowa I., Encyklopedia historii Stanów Zjednoczonych Ameryki : dzieje polityczne (od Deklaracji Niepodległości do współczesności), Warszawa

Katz H., Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki, Wrocław 1971.

Rozbicki M., Narodziny Narodu. Historia Stanów Zjednoczonych do 1861 roku, Warszawa

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難

Ćwiczenie 1 Przyporządkuj wydarzenia do odpowiadających im dat.

podpisanie pokoju w Wersalu (Wielka Brytania uznaje niepodległość Stanów Zjednoczonych)

1783 początek wojny o niepodległośćStanów Zjednoczonych

1776 tzw. bostońskie picie herbaty

1773 uchwalenie Deklaracji niepodległości

1787 uchwalenie Konstytucji Stanów Zjednoczonych

Ćwiczenie 2 Przeczytaj fragment wstępu do Konstytucji Stanów Zjednoczonych i zaznacz kolorem czerwonym słowa odwołujące się do zasady suwerenności ludu.

słowa odnoszące się do zasady suwerenności ludu

My, naród Stanów Zjednoczonych, pragnąc udoskonalić Unię, ustanowić sprawiedliwość, zabezpieczyć spokój w kraju, zapewnić wspólną obronę, podnieść ogólny dobrobyt oraz utrzymać dla nas samych i naszego potomstwa dobrodziejstwa wolności, wprowadzamy i ustanawiamy dla Stanów Zjednoczonych Ameryki niniejszą konstytucję.

Ćwiczenie 3 Przyporządkuj nazwy instytucji ustrojowych Stanów Zjednoczonych do odpowiedniego typu władzy według podziału Monteskiusza.

Władza ustawodawcza

Władza wykonawcza

Władza sądownicza

Sąd Najwyższy Prezydent

Izba Reprezentantów Senat

Zaznacz zdania prawdziwe.

Prezydent nie może stosować prawa łaski.

Prezydent mianuje sędziów Sądu Najwyższego.

Projekt ustawy uzyskuje w USA moc prawną dopiero po zatwierdzeniu przez prezydenta.

W myśl Konstytucji Stanów Zjednoczonych wszyscy obywatele powinni być równi wobec prawa.

Prezydent Stanów Zjednoczonych może zostać odwołany z urzędu.

Każdy stan, niezależnie od Kongresu, ma prawo zawierać traktaty i przystąpić do wojny prowadzonej poza terytorium Stanów Zjednoczonych.

Izba Reprezentantów Senat^ Prezydent Bostończyk od urodzenia. W wieku 18 lat zaciągnął się do Armii Kontynentalnej; walczył pod Yorktown. Po wojnie wrócił do Massachuses i przejął rodzinny biznes. Czarnoskóry niewolnik pracujący na plantacji bawełny w stanie Georgia.

Przybył do Ameryki w wieku 35 lat, aby wziąć udział w wojnie po stronie kolonistów. Kilka miesięcy później został ciężko ranny pod Saratogą. Za swoje męstwo awansował w armii i otrzymał amerykańskie obywatelstwo. Po wojnie nie wrócił do Europy; osiadł w Nowym Jorku i zajął się handlem. 28-letni Francuz, który przypłynął do Ameryki zaraz po ogłoszeniu konstytucji. Zanim zyskał status szanowanego drukarza z New Jersey, do połowy lat 90. XVIII w. pracował w jednym z gospodarstw rolnych w okolicach Portland w zamian za nocleg i wyżywienie. Urodził się w Wilmington, w Karolinie Północnej. Gdy wybuchła wojna o niepodległość kolonii, miał 25 lat. Początkowo był rojalistą, ale z czasem przeszedł na stronę „rebeliantów”. Po wojnie został nauczycielem. Od urodzenia mieszkanka Filadelfii. W momencie uchwalenia Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych była 24-letnią wdową i prowadziła aktywne życie towarzyskie, przyjmując w swoim domu miejscowe elity, w tym reprezentantów Kongresu.

Ćwiczenie 5

Zapoznaj się z fragmentami konstytucji Stanów Zjednoczonych i wykonaj polecenie.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki

Artykuł I Konstytucji Stanów Zjednoczonych

§2. W skład Izby Reprezentantów wchodzą członkowie wybierani co

dwa lata przez ludność poszczególnych stanów […].

Mandaty i bezpośrednie podatki przypadające na poszczególne stany,

które przystąpiły do Unii, ustala się odpowiednio do liczby

mieszkańców; oblicza się ją, dodając do ogólnej liczby osób wolnych,

łącznie z osobami zobowiązanymi do służby przez czas określony

w latach, ale z wyłączeniem nieopodatkowanych Indian, trzy piąte ogółu

pozostałych osób. […]

Artykuł II Konstytucji Stanów Zjednoczonych

§1. […] [Prezydent] urząd swój pełni przez okres lat czterech,

a wybierany jest wraz z obieranym na ten sam okres wiceprezydentem

w następujący sposób. Każdy stan wyznacza w trybie określonym przez

swoje ciało ustawodawcze odpowiednią liczbę elektorów. […] Elektorzy

zbierają się w swoich stanach i głosują za pomocą kartek na dwie osoby,

z których przynajmniej jedna nie powinna być mieszkańcem tego stanu,

co oni. Następnie sporządzają listę wymieniającą wszystkie osoby, na

które głosowano, oraz liczbę głosów oddanych na każdą z nich, po czym

podpisują i poświadczają listę oraz przesyłają pod pieczęcią do siedziby

naczelnych władz Stanów Zjednoczonych na ręce prezydenta Senatu.

Prezydent Senatu otwiera wszystkie poświadczone listy w obecności

Senatu i Izby Reprezentantów, po czym następuje obliczenie głosów.

Ćwiczenie 7

Zapoznaj się z tabelą i wykonaj polecenia.

Wybierz możliwe dokończenia ostatniego zdania.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych powierzyła władzę sądowniczą niezależnym organom, na czele których ustanowiła Sąd Najwyższy. Głównym zadaniem SN było czuwanie nad zgodnością działań prezydenta i Kongresu z konstytucją. Podlegały mu także sądy rejonowe. Na podstawie powyższej tabeli można ustalić…

kompetencje SN.

poglądy poszczególnych sędziów SN.

wykształcenie sędziów SN.

imiona i nazwiska sędziów SN do końca lat 20. XIX w.

czy po zakończeniu kadencji danego prezydenta mógł on kontaktować się z mianowanym przez siebie sędzią.

prawdopodobną narodowość przodków sędziów SN.

liczbę sędziów SN mianowanych przez poszczególnych prezydentów.

tożsamość prezesów SN.

stan posiadania każdego z wymienionych sędziów SN.

lata życia sędziów SN.

Ustal informacje na podstawie danych zawartych w tabeli.

Najdłużej urzędujący sędzia SN: Najkrócej urzędujący sędzia SN:

Lp.

Sędzia

(lata życia)

Okres urzędowania Prezydent mianujący (okres urzędowania)

od do

James Wilson

(14 IX 1742 - 21 VIII 1798)

X 1789

21 VIII

Jerzy Waszyngton

John Jay

(12 XII 1745 - 17 V 1829)

X 1789

29 VI

Jerzy Waszyngton

William Cushing

(1 III 1732 - 13 IX 1810)

2 II

13 IX

Jerzy Waszyngton

John Blair

(1732 - 31 VIII 1800)

2 II

X 1795

Jerzy Waszyngton

Średni wiek sędziów w momencie, kiedy zostali członkami SN:

Powód zakończenia urzędowania większości sędziów SN:

Płeć sędziów SN: