Pobierz Konstytucyjnej systemy organów państwowych i więcej Notatki w PDF z Prawo konstytucyjne tylko na Docsity!
1. Pojęcie praw człowieka Prawo pierwotne w stosunku państwa, przysługujące każdemu człowiekowi bez względu na jego przynależność państwową czy pozycję w społeczeństwie. Rzadko terminowi temu nadawane jest nieco inne znaczenie. Nieliczni uważają, że odnosi się ono tylko do tych praw jednostki, zagwarantowanych w konstytucji, które przysługują także osobom nie mającym obywatelstwa danego państwa. 2. Generacje praw człowieka; ● obywatelskie i polityczne ● socjalne, gospodarcze, kulturalne ● solidarność (prawo ogółu ludzkości) ● prawa mniejszości (H. Kelsen) 3. Cechy praw człowieka ● powszechne nienaruszalne (nikt nie może nas ich pozbawić) ● niezbywalne (nikt z własnej woli nie może się ich pozbyć) ● przyrodzone ● niepodzielne ● współzależne ● 4. Pojęcie godności w prawach człowieka Godności nie definiujemy, lecz wskazujemy na jej cechy. Podstawowa, niezbywalna i przyrodzona godność człowieka w sensie: - społecznym (osobowym) - przysługuje z racji urodzenia - osobowościowym - Picco de Mirando - uzależnienie jej posiadania od sposobu postępowania jednostki. Formuła silniejsza o charakterze prawno - naturalnym - godność ludzka jako źródło prawa i wolności Formuła słabsza o charakterze pozytywnym - godność ludzka jako przedmiot ochrony 5. Normatywny wzorzec prawa jednostki. Prawem jednostki w tym ujęciu jest tylko to, co zostało nam przez prawo przyznane. Tym samym jednostka może robić tylko to co znajduje się w sferze jej uprawnień, a gdy dana kwestia jest prawnie indyferentna - jest to równoznaczne z brakiem danego uprawnienia (prawa). W razie sporu na linii państwo-jednostka, to nie do państwa należy wskazanie podstaw prawnych ew. ograniczenia praw jednostki, lecz do jednostki należy obowiązek wykazania podstaw prawnych (wskazania konkretnego uprawnienia) jej konkretnego zachowania.
- Normatywny wzorzec wolności jednostki. Wolnością w tym ujęciu nazwiemy wszystko to, co nie jest przez prawo zakazane. Wszystko więc, co nie jest przez prawo zabronione - jest dozwolone. Stąd, gdy dana kwestia jest prawnie indyferentna (a więc nie jest nakazana lub zakazana) w przeciwieństwie do prawa - jest to równoznaczne z istnieniem danej wolności.
Prawo (w ujęciu przedmiotowym) ustanawia tu jedynie granice wolności (w postaci zakazów), a generalną zasadą tak pojmowanej wolności jest „czynienie tego wszystkiego co nie szkodzi drugiemu".
6. Prawo a wolność jednostki pod tym pojęciem rozumie się normę prawną która przyznaje jednostce uprawnienie(a) jednocześnie nakładając na państwo obowiązek rozpatrzenia i ewentualnego zadośćuczynienia roszczeniem z którym wystąpić może jednostka powołująca się na tę normę prawną. Wystąpienie z roszczenia uzależnione jest od woli jednostki (może ona ale nie musi skorzystać z tego). Wolności obywatelskie nie wynikają z prawa w znaczeniu przedmiotowym, ale prawo to jedynie określa ich granice. 7. Geneza praw jednostki John Milton i John Lock sformułowali tezę, że w stanie naturalnym równe i niezależne jednostki zawarły umowę w celu wzajemnej ochrony życia, wolność i własności. Traktowali, oni zatem prawa jednostki, nie jaka przywileje członków grupy społecznej, ale jako uprawnienia indywidualne. Te koncepcje teoretyczne korespondowały z rozwojem prawa pozytywnego i orzecznictwa sądowego w Anglii, gdzie wyraźna była tendencja do gwarantowania i rozszerzania zakres praw człowieka. W XVII w. powstały w Anglii akty bliżej precyzujące praw poddanych króla i zawierające wiele gwarancji procesowych i wolności osobistych - tj. Petition of Rights z 1628 r., Habeas Corpus Aet z 1679 r., Bill of Righ z 1689 r Kiedy w XVIII w. koloniści w angielskich koloniach w Ameryce Północe rozpoczęli walkę o niepodległość, szczególną wagę przywiązywali do prawnego uregulowania praw jednostki. Wydane wówczas ustawy dotyczące tej problematyki - np. w Virginii i Marylandzie w 1776 r., w Massachusetts w 1789 r. kodyfikowały z jednej strony to, co występowało już w orzecznictwie sądowym i angielskich aktach prawnych, a z drugiej strony, wprowadzały, nowe prawa i zasady istotne dla wolnych obywateli, a nie poddanych Korony (np. równość wobec prawa, wolność prasy, wolność sumienia). Twórcy francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela nie mogli się oprzeć na istniejących już aktach prawnych ani na orzecznictwie sądów. Podstaw ich działalności leżały określone koncepcje teoretyczne - m. in. koncepcja podziału władz. W pewnej mierze inspiracją dla nich były także ustawy amerykańskie dotyczące praw jednostki oraz amerykańska Deklaracja Niepodległości. Nawiązywali oni również do koncepcji praca naturalnych, ale nie akcentowali przemawiających za nią argumentów o charakterze religijnym. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, wspomniane amerykańskie ustawy stanowe oraz Deklaracja Niepodległości są aktami, w których po raz pierwszy w historii uznano prawa każdej jednostki i prawnie je zagwarantowano. 8. Prawnonaturalne koncepcje praw jednostki Cechą wspólną wszystkich koncepcji prawno naturalnych jest uznanie, że ludziom przysługują pewne prawa przyrodzone oraz, że są oni z natury i wolni. Po II wojnie światowej nastąpiło odrodzenie koncepcji prawnonaturalnych w bardzo zmodernizowanej formie: prawo naturalne "o zmiennej treści", uwzględniające przemiany zachodzące w sposobach przejawiania niezmiennych zasad i wartości, próbując pogodzić absolutystyczne pretensje wcześniejszych tradycji z relatywistycznymi potrzebami życia współczesnego. 9.Liberalne koncepcje praw jednostki
Teoria ta neguje zasadę osobowości i indywidualności jednostki, a wyjątkowo dostrzega ją tylko o tyle o ile jednostka jest w stanie służyć wspólnocie. Głosi w niej podrzędność jednostki wobec interesów wspólnoty, będącego jej instrumentem państwa. Stąd też odmawia się indywidualnej osobie środków obrony prawnej wobec działań państwa.
14. Azjatyckie koncepcje praw jednostki. Charakterystyczne dla dawnego społeczeństwa azjatyckiego było określanie miejsca jednostki, na podstawie jej statusu społecznego i rodzinnego. Wyraził to Konfucjusz następująco: „trzeba tylko, aby władca postępował jak godzi się władcy, minister jak przystoi ministrowi, ojciec jak ojcu należy, a syn po synowsku". Prawo zapewniało nadrzędność z jednej strony ojca lub męża, a z drugiej seniora feudalnego nad osobami stojącymi niżej w hierarchii rodzinnej lub społecznej. Spory rozstrzygano uwzględniając indywidualny status jednostki w jej kręgu (brak praw podmiotowych jednostki). 15.Islamskie koncepcje praw jednostki. Religijne prawo islamskie podporządkowuje egzystencję człowieka woli boskiej. Tworzy ono różne zakresy praw przyznanych jednostkom w zależności od kryteriów wyznaniowego i płciowego. Wiele uprawnień zastrzega ono tylko dla wyznawców Allacha, ale z drugiej strony niektóre prawa przyznane niewiernym, np. wolność sumienia. Traktuje ono mężczyznę jako istotę o wyższej niż kobieta randze i dlatego uznaje, że mężczyzna powinien mieć więcej praw. Nie ma więc w koncepcji islamskiej praw, podstawowych przysługujących w równym stopniu wszystkim jednostkom. 16.Pojęcie praw podstawowych. Prawa podstawowe - prawa zagwarantowane w konstytucji danego państwa, przy czym część z nich przysługuje tylko obywatelom tego państwa, a część wszystkim osobom znajdującym się na obszarze jego jurysdykcji. W niektórych konstytucjach regulacje dotyczące podstawowych praw jednostki są wyodrębnione w specjalnym rozdziale lub rozdziałach. (np. konstytucja polska, niemiecka ustawa zasadnicza , w innych zaś postanowienia odnoszące się do tych praw umieszczone są w różnych miejscach konstytucji (np. konstytucja szwajcarska) lub nawet w uzupełniających ją ustawach konstytucyjnych (np. w Austrii). Charakter : - obiektywne zasady całego systemu prawa i ustroju państwowego - zapewnienie pewnej sfery swobody jednostce i funkcjonowaniu państwa jako wspólnoty jednostek - prawa podmiotowe jednostki - ochrona określonej prawem sfery wolności jednostki 17. Zakres konstytucyjnego normowania praw podstawowych Zakres praw podstawowych: - kryterium formalne - jedynie prawa i wolności wyrażone eksprissis verbis w tekście konstytucji - kryterium materialne - prawa i wolności bez względu na to czy zostały zamieszczone w konstytucji czy też nie. 18. Podmiotowy zakres obowiązywania praw podstawowych. W każdym państwie część praw podstawowych przysługuje tylko obywatelom, a z pozostałych mogą korzystać zarówno oni, jak i osoby nie mające obywatelstwa danego państwa. Zakres praw przyznanych obu tym kategoriom osób fizycznych jest różnie określany przez prawo poszczególnych państw. Do praw najczęściej konstytucyjnie zastrzeżonych dla obywateli należą prawa polityczne. Konstytucje wielu państw rozszerzają obowiązywanie prawnych regulacji praw podstawowych także na osoby prawne prawa cywilnego, przy czym jedne państwa ograniczają się tylko do osób krajowych (np. RFN), a
inne nie stosują tego ograniczenia (np. Szwajcaria). O tym czy, dany podmiot ma osobowość prawną, decyduje prawo cywilne poszczególnych państw (nie tyle idea wzmocnienia ochrony pozycji tych osób, co chęć intensyfikacji ochrony jednostek wchodzących w ich skład). Osoby prawne prawa publicznego: państwowe osoby prawne, państwo, a w krajach federalnych ich części składowe. Stanowiska w kwestii objęcia zakresem praw podstawowych tych osób: - państwu i jego organom oraz państwowym osobom prawnym nie przysługują prawa podstawowe, gdyż chronią one podmioty, którym przyznano je do ochrony przed działaniami państwa - mogą korzystać z praw podstawowych, jeśli nie działają jako podmioty mające atrybuty władzy państwowej Z założenia, że rozszerzenie zakresu podmiotów, które mogą korzystać z praw podstawowych, leży w interesie intensyfikacji ochrony jednostek wpowadza się również w niektórych państwach (np. RFN, Austria, Szwajcaria) możliwość powoływania się na prawa podstawowe jednostek nie mającym osobowości prawnej. 19. Materialne i formalne granice praw podstawowych Ograniczenia praw podmiotowych: a) formalne – wszelkie ograniczenia mogą być zawarte tylko w ustawach b) materialne – tylko dla ochrony: moralności publicznej, bezpieczeństwa i porządku publicznego, praw i wolności innych osób, środowiska, zdrowia; niemożność naruszenia istoty praw i wolności, konieczność zgodności tych ogr.z zas. Proporcjonalności sensu largo (zas. Konieczności, proporcjonalności sensu stricto i przydatności), zgodność z zas. demokratycznego państwa prawnego 20.Konkurencja praw podstawowych. Konkurencja praw i wolności – jedna osoba w ochronie swych interesów powołuje się na różne przysługujące mu prawa i wolności. Sądy często nie udzielają pierwszeństwa żadnemu z nich, ale nakładają ich gwarancje na siebie celem zwiększenia ich oddziaływania.
21. Kolizje praw podstawowych. Kolizja praw i wolności – W tej samej sytuacji różne podmioty powołują się dla ochrony swoich interesów na różne przysługujące im prawa i wolności. Sądy uważają, że ustalenie ograniczeń praw i wolności zależy od konkretnego przypadku. 22. Koncepcja bezpośredniego horyzontalnego obowiązywania praw podstawowych. Horyzontalnego obowiązywania praw podstawowych - ich obowiązywanie w stosunkach między osobami fizycznymi albo między nimi osobami fizycznymi z jednej strony, a osobami prawnymi prawa cywilnego z drugiej. Polega na traktowaniu praw podstawowych obiektywnych zasad wiążących podmioty stosunków cywilnoprawnych i mogących stanowić podstawę roszczeń cywilnoprawnych. Czynności prawne uznane za niezgodne z prawami podstawowymi powinny zostać uznane za nieważne. 23. Koncepcja pośredniego horyzontalnego obowiązywania praw podstawowych. Oddziaływanie praw podstawowych jako klauzul generalnych lub wartości wyrażonych w konstytucji, pomocnych przy dokonywaniu wykładni prawa cywilnego. W ujęciu tym prawa te nie mogą być podstawą roszczeń cywilnoprawnych ani też podstawą rozstrzygnięcia sporów z tego zakresu. Zagadnienie horyzontalnego obowiązywania praw podstawowych nie jest jednolicie uregulowane w konstytucjach i w praktyce ustrojowej. Część nowszych konstytucji dopuszcza w przypadku niektórych praw - bezpośrednie lub pośrednie horyzontalne obowiązywanie.
28. Podmiotowy zakres skargi konstytucyjnej. - podmioty, którym przysługują prawa i wolności (osoby fizyczne i prawne – jeżeli zostało naruszone prawo należące do kategorii tych praw, których podmiotem jest skarżąca osoba)
- Hiszpania także obrońcy ludu. 29. Instytucja ombudsmana i jej cechy. Instytucja ombudsmana - to szczególny organ powiązany z parlamentem i czuwający nad prawidłowością postępowania administracji publicznej wobec obywateli. W Europie pojawiła się za sprawą Karola XII, króla Szwecji, który przeniósł tą instytucję z Turcji. Początkowo dostępna tylko dla rodzin żołnierzy. Ponownie pojawiła się na początku XIX Europie, w Europie na przełomie lat 50/60 XX wieku. Cechy: • organ centralny, powołany przez parlament (Kanada - prowincje, USA - stany, Francja - prezydent) • ochrona praw i wolności jednostki • odformalizowanie procedury • raz na rok sprawozdanie 30.Przesłanki skargi konstytucyjnej. Materialne przesłanki konstytucyjnej: • skarżący powinien być osobiście zainteresowany usunięciem naruszenia przysługujących mu praw i wolności • naruszenie to powinno dotyczyć pozycji prawnej skarżącego • naruszenie praw i wolności skarżącego musi być realne Formalne przesłanki skargi konstytucyjnej: • termin dla wystąpienia z nią • f orma pisma procesowego • wpis – opłata wpisowa • tzw. przymus adwokacki (skarga konstytucyjna powinna być sporządzona przez adwokata lub 31.Zasada wolności jednostki we współczesnym polskim konstytucjonalizmie. Zasada wolności człowieka została wymieniona we Wstępie do Konstytucji, a szerzej ujęto ją w art. 31 ust. 1 i 2. Określa on ogólne pojęcie ‘wolność’ jako zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje, gwarantuje poddanie wolności człowieka ochronie prawnej, ale jednocześnie wyraźnie zobowiązuje do tego, aby każdy szanował wolności i prawa innych. Konstytucja nie akcentuje naturalno prawnych źródeł wolności, ale nie można zapominać, że wolność zajmuje jedno z centralnych miejsc w katalogu naturalnych praw jednostki, a fakt zapisania tego prawa w konstytucji pisanej ma znaczenie pochodne. Zasada wolności ma ograniczony charakter, bo swoboda działań człowieka musi uwzględniać zarówno nakazy interesu publicznego, jak i konieczność poszanowania wolności innych ludzi. Ograniczenia zasady wolności realizują się poprzez ograniczenia poszczególnych praw i wolności jednostki. Zasadę wolności należy rozpatrywać w dwóch aspektach. W pozytywnym znaczeniu oznacza swobodę czynienia wszystkiego, co nie jest przez prawo zakazane. W znaczeniu negatywnym oznacza, że nałożenie na jednostkę nakazu podjęcia określonego działania może nastąpić jedynie wtedy, gdy przewiduje to prawo. Zasada wolności jest meta normą (klauzulą generalną), określającą sposób i kierunek interpretacji całego systemu norm konstytucyjnych oraz wyznaczającą system wartości, któremu system ten ma służyć. 32. Konstytucyjna treść zasady równości jednostki Równość jest też konieczną cechą systemu prawa rozumianego jako zbiór generalno- abstrakcyjnych norm, które zakładają jednakowe traktowanie z góry nieokreślonej liczby adresatów w podobnych sytuacjach. Konstytucja w art. 32 ust. 1 stwierdza, iż wszyscy są równi wobec prawa oraz że mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Równocześnie w ust. 2 Konstytucja wprowadza zakaz dyskryminacji. Z art. 33 wynika, że
Konstytucja kładzie szczególny nacisk na zagwarantowanie równości kobiet i mężczyzn, zarówno w stanowieniu, jak i stosowaniu prawa. Równość w znaczeniu formalnym – takie same traktowanie przez prawo wszystkich adresatów norm (takie same prawa i obowiązki). Nie uwzględnia ona faktu, że część norm adresowanych jest tylko do pewnych grup obywateli. Po drugie nie uwzględnia faktycznego zróżnicowania sytuacji podmiotów prawa, co powoduje, że równe traktowanie wszystkich może prowadzić do naruszenia zasady sprawiedliwości. Równość w znaczeniu materialnym – wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się daną cechą istotną w równym stopniu, mają być równo traktowane. Oznacza to akceptację różnego traktowania różnych adresatów. Zróżnicowane traktowanie musi być usprawiedliwione. Zadaniem prawodawcy jest ustalenie elementów sytuacji faktycznej, które są prawnie istotne z punktu widzenia charakteru stosunków prawnych poddanych regulacji oraz kryteria zróżnicowania adresatów. Co do zasady, kryteria nie powinny być sztywne, czyli niezależne od adresata (np. wiek, płeć). Dodatkowo w ramach zasady równości uwzględnia się:
- Zakaz dyskryminacji – niedopuszczalność wprowadzania ograniczeń takiego samego traktowania obywateli, które nie wynikają z dążenia do osiągnięcia faktycznej równości (art. 32 ust. 2 Konstytucji RP)
- Zasadę równego traktowanie przez władze publiczne – dotyczącej sposobu stosowania prawa (nie stanowienia). Organ rozstrzygający w oparciu o obowiązujące przepisy prawa powinien wydawać jednakowe orzeczenia w takich samych przypadków 33. Podmioty praw i wolności w RP Podmiotem większości praw człowieka zagwarantowanych w Konstytucji jest jednostka, niezależnie od jej przynależności państwowej. Podmiotem praw związanych z udziałem w sprawowaniu władzy państwowej jest wyłącznie obywatel polski. Przepisy konstytucyjne wymieniają – jako podmiot niektórych praw socjalnych (np. prawa do zabezpieczenia społecznego) – obywatela, ustawa zasadnicza nie zakazuje jednak rozszerzenia tych praw na cudzoziemców. Państwo powinno zapewnić podstawowe prawa socjalne wszystkim cudzoziemcom stale i legalnie zamieszkującym na jego terytorium. Polska ratyfikowała Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Zgodnie z umową ograniczenia gwarantowanych w niej praw w odniesieniu do cudzoziemców są dopuszczalne wyłącznie w krajach rozwijających się. Podmiotem niektórych praw człowieka może być również osoba prawna (konstytucyjne prawo własności chroni również własność osób prawnych) 34.Prawna możliwość ograniczenia praw i wolności jednostki w RP. Ograniczenia praw człowieka muszą spełniać warunki określone w art. 31 ust. 3 Konstytucji i być zgodne z zasadą demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji).
- Ograniczenia mogą być wprowadzane tylko przez ustawę (art.92 Konstytucji – rozporządzenia są dopuszczalne wyłącznie w przypadku zagadnień drugorzędnych, o charakterze techniczno-organizacyjnym)
- Regulacja musi spełniać wymogi jasności i precyzji
- Ograniczenia stanowią środek dla urzeczywistniania pewnych dóbr. Zasada proporcjonalności wymaga, aby:
- Podjęte ograniczenia były skuteczne do realizacji celu (zasada przydatności)
- Wybrane ograniczenie było najmniej uciążliwe dla jednostki (zasada konieczności) • Stopień uciążliwości dla jednostki był proporcjonalny do wartości celu (zasada proporcjonalności sensu stricto)
37. Sposób powołania RPO. RPO jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu • Prawo zgłaszania kandydatury ma marszałek Sejmu oraz grupy minimum 35 posłów • Konieczna jest bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
- Uchwała Sejmu jest przekazywana Senatowi, który ma miesiąc na wyrażenie zgody (niepodjęcie jakiejkolwiek uchwały = wyrażenie zgody) lub odmowę jej wyrażenia (Sejm musi powołać inną osobę, wszystko od początku)
- Kandydat musi mieć obywatelstwo polskie, wyróżniać się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną
- Kadencja 5 lat, powołanie ponowne dopuszczalne jest tylko jeden raz 38.Ustrojowa pozycja Rzecznika Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Obywatelskich jest samodzielnym organem konstytucyjnym. Przedmiotem jego zainteresowań jest sfera funkcjonowania władzy wykonawczej, podejmuje swe działania w sposób i w formach nasuwających analogie do działalności sądowniczej, zarazem jest blisko powiązany z parlamentem. ● Zasada powiązania z Sejmem– Sejm za zgodą Senatu dokonuje wyboru RPO, RPO składa Sejmowi sprawozdania i ponosi przed nim odpowiedzialność na zasadach określonych w ustawie ● Zasada niezależności od pozostałych organów państwa – nie dysponują wobec RPO żadnymi kompetencjami pozwalającymi na kierowanie jego działalnością lub egzekwowanie jego odpowiedzialności; RPO nie bierze udziału w posiedzeniach Rady Ministrów • RPO przysługuje immunitet i nietykalność (uchyla Sejm); wyjątkowo może być zatrzymany w przypadku ujęcia na gorącym uczynku 39. Zakres zadań RPO W sensie podmiotowym właściwość RPO obejmuje badanie działania lub zaniechania wszystkich organów władzy publicznej
- Ustawa mówi o organizacjach, tzn., że dopuszcza wyjście kontroli RPO poza sferę aparatu państwowego i samorządowego Ochrona praw i wolności człowieka i obywatela; nie muszą być to prawa i wolności konstytucyjne, wystarczy, że są zawarte w akcie normatywnym (wydanym przez władze publiczne i formułującym normy prawne) RPO bada działania (zaniechania) pod kątem naruszenia prawa a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej – może interweniować, gdy prawo nie zostało naruszone, ale doszło do niesprawiedliwości i krzywdy • RPO może wkraczać w sferę tzw. uznania administracyjnego 40.Tryb działania RPO i jego formy Dwie podstawowe formy realizacji zadań RPO A. Wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych ● Punktem wyjścia powzięcie informacji o konkretnym przypadku naruszenia praw czy wolności jednostki ● Może działać z własnej inicjatywy, ale regułą jest działanie na wniosek ● Po zapoznaniu się z wnioskiem RPO może: • podjąć sprawę, • poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków
działania, • przekazać sprawę wg właściwości, • nie podjąć sprawy • W przypadku podjęcia sprawy RPO może • Samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające (najczęściej), ma wówczas: • Prawo badania każdej sprawy na miejscu nawet bez uprzedzenia • Prawo żądania składania wyjaśnień • Prawo żądania przedstawienia akt każdej sprawy (także w przypadku organów organizacji społecznych i zawodowych oraz organy jednostek organizacyjnych mających osobowość prawną) • Prawo żądania przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, prokuraturę i inne organy ścigania • Prawo zlecenia sporządzenia ekspertyz i opinii • Zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów • Zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części (tylko w sytuacji wyjątkowej) • Po zbadaniu sprawy RPO może podjąć interwencję dla załatwienia sprawy w formie wystąpienia kierowanego do organu, organizacji lub instytucji, które naruszyły prawa i wolności (wystąpienie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej) • RPO może zwrócić się do organu nadrzędnego z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych prawem (np. środków nadzoru) • Wystąpienie zawiera opinie i wnioski co do sposobu załatwienia sprawy; może żądać postępowania dyscyplinarnego lub sankcji służbowych • Adresat wystąpienia ma obowiązek poinformować RPO w terminie do 30 dni o podjętych działaniach i zajętym stanowisku (jeśli to nie zadowoli RPO, może się zwrócić do jednostki nadrzędnej) • RPO nie ma kompetencji do zmiany, uchylenia czy zawieszenia kwestionowanego aktu lub nakazania załatwienia sprawy w określony sposób • Siła oddziaływania RPO musi wynikać z jego autorytetu • Poza wystąpieniami, RPO ma inne środki oddziaływania, związane z postępowaniem sądowym • Żądanie wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych; udział w każdym toczącym się postępowaniu na prawach prokuratora • Żądanie wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwo ścigane z urzędu • Wnoszenie kasacji w postępowaniu cywilnym i karnym • Zwrócenie się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wniesienie skargi do sądu administracyjnego, uczestniczenie w postępowaniu na prawach prokuratora • Udział w postępowaniu przed TK dotyczącym skargi konstytucyjnej; także występowanie do TK z wnioskiem o wszczęcie postępowani B. Wystąpienia, inicjatywy i wnioski dotyczące ogólnych problemów ochrony praw i wolności obywateli ● Przedstawianie właściwym organom, organizacjom i instytucjom ocen i wniosków (nie są wiążące, ale wynika z nich obowiązek zajęcia stanowiska przez adresata) • Występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, wydanie lub zmianę innych aktów prawnych (tylko w sprawach dotyczących praw i wolności obywateli) • Występowanie do TK (ustawa nie ogranicza tych wniosków do aktów dotyczących praw i wolności) • Występowanie do SN z wnioskami o podjęcie uchwały wyjaśniającej przepisy prawne, które budzą wątpliwości lub wywołują rozbieżności w orzecznictwie RPO ma obowiązek przedstawiać Sejmowi i Senatowi corocznie informację o swojej działalności oraz informację o stanie przestrzegania wolności oraz praw człowieka i obywatela. RPO ma obowiązek przedstawiania określonych informacji lub podejmowania czynności,
najważniejszych sprawach danego kantonu, a w szczególności w sprawie: zmiany kons-tytucji, powołania organu władzy wykonawczej, budżetu. Zwykle gło-sowanie jest jawne i odbywa się po dyskusji. Konstytucje kantonalne przewidują jednak odstępstwa od tych zasad, polegające na przeprowa-dzaniu tajnego głosowania (art. 65 ust. 1 Konstytucji kantonu Unterwal-den-Ob dem Wald) lub na ograniczeniu przedmiotu zgromadzenia ludo-wego tylko do wyboru określonych organów bądź głosowania nad jakąś sprawą bez uprzedniej debaty (art. 45 ust. 3 Konstytucji kantonu Appen-zell-Ausserrhoden ).
44. Inicjatywa ludowa i jej rodzaje Inicjatywa ludowa - jest to uprawnienie określonej prawnie liczby człon-ków zbiorowego podmiotu suwerenności (ludu, narodu) do wszczęcia postępowania ustawodawczego. Inicjatywa ludowa „pozwala obywate-lom żądać od swoich przedstawicieli w parlamencie opracowania, zmia-ny lub uchylenia konkretnych ustaw” Ze względu na przedmiot inicjatywy ludowej wyróżniamy: 1) inicjatywę konstytucyjną - dotyczącą materii konstytucyjnej, 2) inicjatywę ustawodawczą - dotyczącą ustawodawstwa zwykłego. Ze względu na formę przedstawienia wniosku można wyróżnić natomiast: 1) inicjatywę sformułowaną - inicjatorzy przedstawiają gotowy projekt ustawodawczy. Wniosek ten więc na-leży traktować jak wniesienie projektu regulacji prawnej, z czynnym uczestnictwem wnioskodawcy w dalszej części prac, 3 ) inicjatywę nie sformułowaną - oznaczającą wystąpienie tylko z wnio-skiem o dokonanie odpowiedniej regulacji. W tym przypadku przygo-towanie projektu, jak również przeprowadzenie dalszej procedury usta-wodawczej pozostawione jest właściwym organom ustawodawczym. Instytucję inicjatywy ustawodawczej przewidują konstytucję niewielu państw.O istnieniu inicjatywy ludowej w danym państwie musi wyraźnie zde-cydować ustrojodawca. Nie można wyprowadzić jej z postanowień kon-stytucji odnoszących się do praw jednostki, np. z prawa petycji czy z wolności słowa, ani też z zasad dotyczących ustroju państwowego, np. z zasady demokracji. 45. Referendum i jego klasyfikacje Podmiotem uprawnionym do zainicjowania referendum może być prawnie określona liczba uprawnionych obywateli, obywatele występujący z inicjatywą ludową, parlament, głowa państwa, organy regionalne lub część składowa federacji. Z technicznego punktu widzenia możliwość ustosunkowania się przez obywateli do przedmiotu referendum jest ograniczona do wyboru między rozwiązaniami alternatywnymi. Przyjęta w drodze referendum ustawa ma moc równą ustawie uchwalonej przez parlament. Według kryterium wymagalności dla ustanowienia określonej regu-lacji prawnej lub podjęcia decyzji wyróżnia się:
- referendum obligatoryjne - obowiązek przeprowadzenia wy-nika z konstytucji, która wskazuje jakie decyzje i w jakich sytua-cjach, aby stały się prawomocne, muszą zostać przyjęte w referen-dum. W przypadku referendum tego rodzaju, na ustawowo określonych organach spoczywa obowiązek jego przeprowadzenia. Nie jest przy tym możliwe zastąpienie formy referendum jakąkolwiek inną;
- referendum fakultatywne - jego przeprowadzenie zależy od woli uprawnionych organów, które według własnego uznania podejmują decyzję w tej sprawie. Akty prawne lub rozstrzygnięcia określonego typu mogą, ale nie muszą, dla swej ważności być zatwierdzone w dro-dze referendum. Skutki referendum fakultatywnego są takie same jak referendum obligatoryjnego. Oznacza to, iż organ jest związany wy-nikiem takiego referendum. Według kryterium zasięgu terytorium , na którym zostało zarządzo-ne referendum wyróżnia się:
I) referendum ogólnokrajowe - w tym przypadku uprawnionymi do głosowania będzie ogół obywateli państwa. Referendum to przepro-wadzane jest na całym terytorium państwa i dotyczy spraw szczegól-nie dla tego państwa istotnych. Możliwe jest wprowadzanie ograni-czeń w postaci uprawnienia do głosowania tylko tych obywateli pań-stwa, którzy zamieszkują na jego terytorium;
- referendum lokalne - udział w nim wziąć mogą wyłącznie obywa-tele zamieszkali na terytorium określonej jednostki podziału teryto-rialnego państwa. Przedmiotem tego referendum są sprawy o charak-terze lokalnym, mające istotne dla danej społeczności znaczenie Według kryterium materii, jakich dotyczyć ma głosowanie wyróżnia się: 1)referendum konstytucyjne- przedmiotem jest uchwalenie lub zmiana konstytucji
- referendum ustawodawcze - dotyczące podjęcia ustawy 3 )referendum w sprawie samoopodatkowania np. mieszkańców gminy Według kryterium czasu przeprowadzenia referendum (tzn. po uchwaleniu określonego aktu lub przed jego uchwaleniem) wyróżnia się:
- referendum ratyfikacyjne - występuje wtedy, gdy akt prawny, przyjęty przez organ państwowy, nie jest prawomocny (można go uznać za projekt), a staje się taki dopiero po przyjęciu w referendum;
- referendum opiniodawcze (konsultatywne) - występuje, gdy organ państwa, uprawniony do podejmowania aktów prawnych, pragnie przed ich wydaniem zapoznać się z opinią społeczeństwa. 46.Pojęcie plebiscytu w prawie konstytucyjnym W prawie konstytucyjnym można zaobserwować bardzo rozbieżne kwalifikacje tej instytucji, np. w Szwajcarii referendum i plebiscyt to synonimy, we Francji referendum oznacza rozstrzyganie problemu, a ple-biscyt głosowanie na jednostkę, podobnie jest też w nauce angielskiej, w niektórych zaś państwach Ameryki Łacińskiej przyjmuje się, iż ple-biscyt jest głosowaniem nad projektami aktów prawnych. Plebiscyt jest rodzajem referendum, a jeżeli już szukać różnic, to spro-wadzają się do treści - plebiscyt służy wyrażeniu woli przez obywateli w kwestii zaufania dla rządów i w kwestii granic. 47.Instytucja weta ludowego. Instytucja ta stosowana jest przeciwko uchwalonemu aktowi prawnemu i ozna-cza, że określona prawnie liczba obywateli ma uprawnienie do zgłosze-nia - we wskazanym czasie, po podjęciu aktu - protestu w stosunku do niego. Używanie do określenia tej formy demokracji bezpośredniej na-zwy referendum-weta jest związane z faktem, że konsekwencją zasto-sowania tego środka prawnego jest z reguły konieczność poddania za-kwestionowanego aktu prawnego pod głosowanie powszechne, które mo-że je uchylić 48.Pojęcie konsultacji ludowych Konsultacja ludowa - wyrażenie przez zbiorowy podmiot suwerenności w drodze głosowania, opinii w jakiejś sprawie. W od-różnieniu od rezultatów referendum wyniki konsultacji ludowej nie ma-ją charakteru wiążącego. Mają jednak znaczenie po-lityczne. Instytucja konsultacji ludowej może być stosowana także w tych kra-jach, gdzie nie jest wyraźnie przewidziana w konstytucji. Obowiązek zaś jej przeprowadzenia może wynikać zarówno z postanowień przepisów konstytucyjnych, jak i przepisów ustawowych. Może to być i regulacja generalna, naka-zująca poddawanie określonego rodzaju aktów prawnych pod konsulta-cję, jak i regulacja szczególna, nakazuje organowi zobowiązanemu do wydania aktu wykonawczego poddanie projektu tego aktu konsultacji.
52. Zasada równości prawa wyborczego w sensie materialnym. Zasada równości prawa wyborczego w znaczeniu materialnym zapewnić ma równe znaczenie
- tzn. równą siłę - głosu każdego wyborcy. Dzieje się tak, gdy jeden mandat przypada na taką samą liczbę wyborców, z dopuszczalnym pewnym odchyleniem, którego granice powinny zostać prawnie określone. Osiąga się to w dwojaki sposób: Ustalając normę przedstawicielstwa, tzn. proporcję między liczbą mieszkańców lub wyborców w danym okręgu bądź kraju a liczbą wybieranych przedstawicieli. Wyznaczając okręgi wyborcze o zbliżonej liczbie mieszkańców lub wyborców. Pozwala to uniknąć wyżej przedstawionych niedogodności, gdy z góry ustalili się ilość mandatów. Okręg wyborczy to jednostka terytorialna, w której wyborcy dokonują elekcji określonej liczby członków organu przedstawicielskiego. Składa się on z dwóch elementów: terytorialnego i ludnościowego. Przestrzeganie zasady równej siły głosów powinno prowadzić do tego, aby w każdym okręgu liczba głosów przypadających na jeden mandat była podobna. Okręgi wyborcze mogą być jedno- lub wielomandatowe. W tym drugim wypadku mogą one obejmować zróżnicowaną ilość mieszkańców lub wyborców, a równość ich siły głosu zapewnia się różnicując ilość mandatów przypadającą na okręg. 53.Zasada równości formalnej prawa wyborczego i jej ograniczenia Zasada równości prawa wyborczego w znaczeniu formalnym zakłada, że każda osoba, której przysługuje prawo wyborcze (podmiotowe) uczestniczy w wyborach na takich samych zasadach jak inni wyborcy, a w szczególności dysponuje taką samą liczbą głosów w przypadku czynnego prawa wyborczego oraz ma równe z innymi szanse w ubieganiu się o urząd wybieralny czy mandat przedstawicielski (równość biernego prawa wyborczego). Rozwijające normy konstytucyjne ordynacje wyborcze dla tych trzech rodzajów wyborów szczegółowo regulują jedynie równość wyborców w głosowaniu. Zasada równości prawa wyborczego w znaczeniu formalnym wymaga, aby każdy wyborca miał stworzoną możliwość brania w równym stopniu udziału w procesie nominacji kandydatów. Wykształciły się w tej dziedzinie różne sposoby mianowania kandydatów: 1) przez zebrania wyborców 2) przez specjalnie do tego celu powołane organy (np. przewidziane przez ordynację do Sejmu z 1935 r. zgromadzenia okręgowe), 3) partie polityczne (np. w Niemczech), 4) prawybory - tzn. wybory kandydatów na przedstawicieli z ramienia określonej partii dokonywane przez jej członków (występują w USA), 5) organizacje polityczne i społeczne (np. w Polsce według ordynacji wyborczej do Sejmu z 1993 r.), 6) określona liczbowo grupa wyborców (np. w Polsce według ordynacji wyborczej do Sejmu z 1993 r.). 54. Aspekty zasady bezpośredniości prawa wyborczego W krajach demokratycznych bezpośredniość wyborów implikuje wskazywanie przez samego wyborcę popieranego przez niego kandydata lub listy. Przy wyborach z zastosowaniem list mogą być:
- Listy zamknięte, tzn. takie, na których kolejność kandydatów jest wiążąca dla wyborcy (uniemożliwia wyborcy wskazanie konkretnej osoby lub konkretnych osób cieszących się jego poparciem; przyjmuje się, że wyborca aprobując listę popiera wszystkich umieszczonych na niej kandydatów; w tym wypadku jednak to podmioty zgłaszające listę i decydujące o kolejności kandydatów na niej przesądzają o otrzymaniu mandatu)
- Listy otwarte, gdzie on sam dokonuje preferencji personalnych (zwiększa demokratyzm wyborów dając wyborcy prawo połączenia preferencji programowych z personalnymi i
decydowania o tym, kto z popieranej przez niego listy ma realizować aprobowany przez niego program. Wyborca może wskazać „swojego" kandydata, albo stawiając przy jego nazwisku znak (np. „x"), albo skreślając kandydatów, których nie aprobuje.) Możliwe jest też głosowanie kumulatywne (wyborcy daje się do dyspozycji tyle głosów, ile mandatów jest do obsadzenia w okręgu). Może on wtedy udzielić poparcia tylu kandydatom ile ma głosów, bądź skumulować swoje głosy i oddać je np. na jednego kandydata. W niektórych krajach stosuje się jeszcze inne rozwiązanie: Tzw. system głosów przenoszonych (wyborca sam ustala wtedy preferowaną przez siebie kolejność kandydatów na liście). Przy podziale mandatów otrzymują je kolejno ci kandydaci, którzy na największej liczbie list uzyskali najlepsze miejsca. Tzw. system pióropusza (lub inaczej - system zmieszania)- tutaj wyborca nie musi udzielić poparcia kandydatom z jednej listy, ale może dać wyraz swoim preferencjom w stosunku do kandydatów na różnych listach ustalając w ten sposób własną listę. Mandaty uzyskują ci kandydaci, którzy otrzymali najwięcej głosów na poszczególnych listach. 55. Zasada tajności prawa wyborczego Gwarantuje, więc swobodę podjęcia decyzji. Z tego zaś wynika, że odnosi się ona jednak tylko do samego aktu głosowania i nie rozciąga się na inne stadia procesu wyborczego, w których pożądana jest jawność postępowania, zabezpieczająca przed ewentualnymi oszustwami wyborczymi. Dotyczy to m.in. udzielania podpisem poparcia kandydatom oraz samego udziału w wyborach. Poparcie kandydata ujawnia wprawdzie preferencje polityczne wyborcy, zwłaszcza, gdy może on złożyć podpis popierający tylko raz, lecz wcale nie ogranicza jego swobody decyzji w wyborach i nie uniemożliwia mu zmiany jego preferencji personalnych bądź politycznych. To samo można powiedzieć o informacji o udziale wyborcy w wyborach, szczególnie w tych krajach, w których wprowadzono obowiązek wyborczy wyrażający się w nałożeniu na niego prawnego obowiązku wzięcia czynnego udziału w wyborach. Nie wymusza on na wyborcy głosowania w określony sposób, a nawet oddania ważnego głosu, gdyż naruszałoby to zasadę tajności i zasadę wolnych wyborów. 56. Procedura zgłaszania kandydatów w wyborach do Sejmu i Senatu. Procedura zgłaszania kandydatów na posłów : zawsze konieczne jest zgłoszenie listy kandydatów. Prawo zgłaszania list przysługuje komitetom wyborczym, które mogą być tworzone przez partie polityczne oraz przez wyborców. Zgłasza się do okręgowej komisji wyborczej do 40. dnia przed dniem wyborów. Partie mogą utworzyć koalicję wyborczą dla zgłoszenia wspólnych list kandydatów (próg wyborczy - 8%), a wyborcy (w liczbie przynajmniej 15) muszą utworzyć komitet wyborczy, ale do podjęcia działalności przez ten komitet konieczne jest jeszcze zebranie 1000 podpisów wyborców, popierających utworzenie komitetu. Do wyborów sejmowych stosuje się system progów wyborczych, każda partia, koalicja czy komitet wyborczy musi więc uzyskać odpowiedni odsetek głosów w skali kraju. Wszystkie komitety wyborcze muszą więc być obecne na całym terytorium państwa. Na liście kandydatów nie może być mniej kandydatów niż wynosi liczba posłów wybieranych w danym okręgu i nie więcej niż dwukrotność ogólnej liczby posłów wybieranych w danym okręgu.kolejność umieszczania na liście ustalana jest przez komitet zgłaszający. Lista okręgowa musi być poparta podpisami co najmniej 5 tys. wyborców stale zamieszkałych w dany okręgu wyborczym. Od tego wymogu zwolnione są jednak komitety wyborcze, które już zarejestrowały listy w co najmniej połowie okręgów wyborczych. Kandydat na posła może kandydować tylko w jednym okręgu wyborczym i z jednej listy okręgowej. Zgłoszenie listy okręgowej powinno zawierać nazwisko, imię bądź imiona, zawód i miejsce zamieszkania każdego z kandydatów. Kandydata oznacza się nazwą lub skrótem nazwy partii
Wyborcom umieszczonym w spisie wyborców wydaje się kartę do głosowania. Następnie – zachowaniem wymogów tajności – wyborca oddaje głos. W wyborach prezydenckich polega to na postawieniu znaku „x” obok nazwiska kandydata, na którego głosuje. W wyborach do Sejmu wyborca najpierw decyduje , na którą listę okręgową odda swój głos, a następnie stawia znak „x” przy nazwisku kandydata z tej listy, którego wybór preferuje w pierwszej kolejności. W wyborach do Senatu wyborca stawia znak „x” obok preferowanych przez siebie kandydatów – poparcie dla tylu kandydatów, ile mandatów przypada na dany okręg wyborczy. (Karta do głosowania zawiera zwięzłą informację o sposobie głosowania.) Głosowanie odbywa się w lokalu obwodowej komisji wyborczej w godz. od 6.00 do 20.00. w tym czasie w lokalu wyborczym powinno być stale obecnych przynajmniej 3 członków obwodowej komisji wyborczej; każdy komitet wyborczy może też wyznaczyć swojego męża zaufania, który ma prawo być obecnym podczas głosowania i liczenia głosów. Głosowania nie można przerywać, chyba że zajdą nadzwyczajne wydarzenia przejściowo je uniemożliwiające. Wówczas obwodowa komisja wyborcza może przerwać głosowanie, przełożyć je lub odroczyć do następnego dnia. Komisja zabezpiecza urnę, a przewodniczący odpowiada za jej przechowanie. Przed ponownym podjęciem głosowania komisja stwierdza, czy pieczęcie nie zostały naruszone. 60. Procedura ustalenia wyników wyborów w RP Odbywa się w dwóch etapach. Najpierw należy ustalić wyniki głosowania, tzn. najważniejsze dane liczbowe dotyczące głosowania, tj.: liczbę głosujących, liczbę głosów ważnych i nieważnych, liczbę głosów oddanych na poszczególne listy i kandydatów. Dopiero te liczby stanowią bazę wyjściową dla ustalania właściwych wyników wyborów z zastosowaniem prawem przewidzianych systemów wyborczych, tzn. określenia liczby mandatów przypadających listom w wyborach na listy, a następnie przydzielenia tych mandatów poszczególnym kandydatom. W wyborach kandydatów postępowania jest prostsze, gdyż od razu przydziela się mandaty kandydatom, którzy uzyskali liczby głosów uprawniające do tego. 61. Problematyka ważności wyborów. Ważność wyborów, a ważność głosów Konieczną, ale i wystarczającą przesłanką ważności wyborów jest ich zgodny z prawem przebieg. Badanie ważności wyborów należy obecnie niepodzielnie do władzy sądowniczej. Procedura tego badania rozłożona jest na dwa stadia: najpierw orzeka się o protestach wyborczych, potem o ważności wyborów. SN: podstawą unieważnienia wyborów może być tylko „[..]wiarygodny, udokumentowany i sprawdzalny wpływ naruszeń prawa na wynik wyborów”. Sąd Najwyższy, w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, rozpatruje sprawozdanie Państwowej Komisji Wyborczej z wyborów oraz opinie swoich składów orzekających o poszczególnych protestach i na tej podstawie rozstrzyga o ważności wyborów. Efektem orzeczenia także może być stwierdzenie nieważności wyboru określonego posła/senatora. W takim wypadku mandat posła/senatora wygasa i przeprowadza się tzw. wybory ponowne. W wyborach parlamentarnych SN ma na to 90 dni, a w wyborach prezydenckich 30 dni. Głos uznaje się za nieważny, gdy: • Wyborca nie postawił w ogóle znaku „x” • Wyborca postawił za dużo „x” • Głosy oddano na kartach innych niż urzędowo ustalonych • Głosy oddano na kartach nieopatrzonych pieczęcią obwodowej komisji wyborczej. Dopisanie na karcie do głosowania innych nazwisk lub też własnych komentarzy czy uwag nie ma wpływu na ważność głosu, o ile tylko można odczytać, na którego z urzędowo zgłoszonych kandydatów został on oddany. 62. Kampania wyborcza w wyborach parlamentarnych.
Kampania wyborcza rozpoczyna się formalnie z dniem ogłoszenia postanowienia prezydenta o zarządzeniu wyborów i ulega zakończeniu na 24 godziny przed dniem wyborów. Praktycznie w Polsce trwa co najmniej trzy miesiące przed datą wyborów. Od zakończenia kampanii wyborczej aż do zakończenia głosowania zabronione jest podawanie do wiadomości publicznej wyników przedwyborczych badań (sondaży) opinii publicznej dotyczących przewidywanych zachowań wyborczych i wyniku wyborów. Od zakończenia kampanii wyborczej aż do zakończenia głosowania zabronione jest zwoływanie zgromadzeń, organizowanie pochodów i manifestacji, wygłaszanie przemówień, rozdawanie ulotek, jak też prowadzenie w inny sposób agitacji na rzecz kandydatów i list kandydatów. Materiały wyborcze powinny zawierać wyraźne oznaczenie, od kogo pochodzą (podlegają ochronie prawnej). Jeżeli posłużono się informacjami nieprawdziwymi to kandydat na posła albo kandydat na senatora lub pełnomocnik wyborczy zainteresowanego komitetu wyborczego ma prawo wnieść do sądu okręgowego wniosek o wydanie orzeczenia Sąd rozpatruje sprawę w ciągu 24h!
63. Finansowanie wyborów parlamentarnych, a finansowanie partii politycznych. Wydatki związane z organizacją i przeprowadzaniem wyborów są pokrywane z budżetu państwa w części Rezerwy celowe. Z budżetu państwa pokrywane są wydatki związane z: 1) zadaniami Państwowej Komisji Wyborczej oraz Krajowego Biura Wyborczego przewidzianymi w ustawie; 2) zadaniami komisji wyborczych niższego stopnia oraz zapewnieniem ich obsługi przez wyznaczone do tych celów organy i jednostki organizacyjne;
- zadaniami organów administracji rządowej oraz podległych im urzędów centralnych i jednostek organizacyjnych, a także innych organów państwowych; 4) zadaniami zleconymi do wykonania przez jednostki samorządu terytorialnego. Informację o wydatkach Kierownik Krajowego Biura Wyborczego (on jest dysponentem środków) podaje do wiadomości publicznej w terminie 5 miesięcy od dnia wyborów. b)Finansowanie partii politycznych jest jawne. Wydatki ponoszone przez komitety wyborcze w związku z zarządzanymi wyborami są pokrywane z ich źródeł własnych. Za gospodarkę finansową komitetu wyborczego odpowiedzialny jest i prowadzi ją jego pełnomocnik finansowy. Komitet wyborczy może pozyskiwać i wydatkować środki jedynie na cele związane z wyborami. W przypadku komitetów wyborczych partii politycznych, ich jedynym źródłem finansowania działalności jest Fundusz Wyborczy, który partia zakłada w celu finansowania wyborów, w tym m.in. wyborów do Sejmu i Senatu. Środki tegoż funduszu mogą pochodzić jedynie z wpłat własnych partii politycznej oraz darowizn, spadków i zapisów jedynie od osób fizycznych. Łączna suma wpłat osoby fizycznej na Fundusz Wyborczy danej partii politycznej w jednym roku nie może przekraczać 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę. Jeżeli natomiast w danym roku kalendarzowym odbywają się więcej niż jedne wybory, suma ta ulega zwiększeniu do 25-krotności minimalnego wynagrodzenia z pracę. Dla koalicyjnych komitetów wyborczych, źródłem finansowania mogą być podobnie, jak w przypadku odrębnych partii politycznych, specjalnie powołane fundusze wyborcze działające na tych samych zasadach. Nie mogą one, tak samo jak komitety wyborcze wyborców, przyjmować środków finansowych od: osób fizycznych niemających miejsca zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli polskich zamieszkałych za granicą i cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej 64. Tryb rejestracji partii politycznych oraz jej usunięcia z obrotu prawnego Zgłoszenie do rejestracji dokonywane jest przez 3 osoby spośród osób wchodzących w skład organów uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych. Jeżeli zgłoszenie nie wykazuje odstępstw od określonych prawem wymagań, sąd niezwłocznie wpisuje partie do ewidencji. Postępowanie o wpis jest
