Kryzys państwa rosyjskiego. Dymitriady i ich skutki, Notatki z Historia

Pobierz Kryzys państwa rosyjskiego. Dymitriady i ich skutki i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! Kryzys państwa rosyjskiego. Dymitriady i ich skutki Wprowadzenie Przeczytaj Audiobook Sprawdź się Dla nauczyciela Bibliografia: Źródło: Ludwik Bazylow, Historia Rosji, t. 1, Warszawa 1985, s. 205–207. Źródło: Opis obrazu, dostępny online na portalu pravmir.ru. Źródło: Janusz Tazbir, Polska na zakrętach dziejów, Warszawa 1997, s. 48–49. Źródło: Koronacja Maryny Mniszchówny. Rozmowa z prof. Magdaleną Ujmą, Muzeum Historii Polski (muzhp.pl). Źródło: L. Bazylow, Historia Rosji, t. I, Warszawa 1985, s. 205–206. Przeczytaj Wielka smuta Iwan IV Groźny, umarłszy w 1584 r., zostawił po sobie państwo scentralizowane,ale wyniszczone przez lata opriczniny (system rządów wprowadzony przez Iwana IV). Terytoria carstwa rozciągały się od granic z Rzeczpospolitą Obojga Narodów aż po odległą Syberię. Jednakże niezwykle okrutne metody sprawowania rządów przez Iwana spowodowały głęboki kryzys gospodarczy. W niektórych żyznych rejonach państwa nawet 90 proc. pól uprawnych leżało odłogiem. Upadek wsi i miast był wynikiem ich porzucania przez mieszkańców ze względu na wielki wzrost obciążeń podatkowych na rzecz władzy centralnej, która potrzebowała pieniędzy na rozbudowę administracji i wojska. Ślepy terror zachwiał więzami społecznymi i doprowadził do upadku tradycyjnych autorytetów, chociaż nie naruszył głęboko zakorzenionej wiary w mądrość dobrego cara. Na kryzys gospodarczy i społeczny nałożył się jeszcze kryzys dynastyczny. Następca tronu Fiodor Iwanowicz (1557–1598) w opinii otoczenia nie był mądrym władcą. Do tego, oddany wierze, niemal w ogóle nie interesował się sprawami kraju. Ster rządów przejął brat Ireny (Iriny), żony cara Fiodora, Borys Godunow (ok. 1551–1605). Kiedy zginął carewicz Dymitr, niektórzy podejrzewali wpływowego i ambitnego Godunowa o zainspirowanie tej zbrodni, co miało mu ułatwić w przyszłości przejęcie moskiewskiego tronu. Wraz ze śmiercią Fiodora w 1598 r. wygasła dynastia Rurykowiczów, której początki sięgały IX w. Od tego momentu kraj pogrążył się w chaosie, zwanym wielką smutą (1598–1613). Bojarzy zaoferowali tron wdowie po Fiodorze Irenie Godunowej. Gdy ta odmówiła przyjęcia zaszczytu, Czapkę Monomacha zaproponowano jej bratu Borysowi. Ten zaś, po długich i najpewniej udawanych wahaniach, zgodził się ostatecznie ją przyjąć. Odwlekanie przejęcia władzy przez Godunowa miało dać mu silny mandat do rządzenia pogrążonym w kryzysie krajem. Czapka Monomacha – insygnium wielkich książąt moskiewskich i carów Rosji, pochodzi najprawdopodobniej z końca XIII lub początku XIV w. Według legendy została sprowadzona na Ruś z Konstantynopola przez wielkiego księcia Rusi Kijowskiej, Włodzimierza II Monomacha (1053– 1125). Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0. Pierwsze zmartwychwstanie Jako samodzielny władca Borys Godunow dbał o rozwój kulturalny kraju. Kontynuował także kolonizację Syberii. W czasie nieurodzajów kazał wydawać zboże chłopom z dobrze zaopatrzonych spichlerzy państwowych. Pomimo stosunkowo sprawnych rządów Borysa wielka susza, jaka nawiedziła ziemie rosyjskie na początku XVII w., nadszarpnęła autorytet nowego władcy. Po kraju wałęsały się grupy zubożałych chłopów, którzy opuścili swoje majątki. Burzyli się – i tak zwykle niespokojni – mieszkańcy obszarów graniczących z państwem polsko‐litewskim. Rozwój terytorialny państwa moskiewskiego. Wskaż główne kierunki ekspansji państwa moskiewskiego przed Wielką Smutą. Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0. Dodatkowo na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej pojawił się tajemniczy młodzieniec podający się za cudem ocalałego od śmierci carewicza Dymitra. Chłopak był nie tylko zręcznym oszustem, gdyż jego opowieści o carskim pochodzeniu brzmiały wiarygodnie, ale także był powiązany z częścią bojarów moskiewskich (np. rodziną Romanowów). Przez jakiś czas przebywał w Moskwie, gdzie poznał wielu wpływowych ludzi, także z dworu, świetnie więc orientował się w stosunkach moskiewskich. W rzeczywistości jednak samozwańczy Dymitr był najpewniej zbiegłym z klasztoru mnichem. Prawdopodobnie nazywał się Grisza (Griszka) Otriepiew. Samozwańca ochoczo wsparła grupa kresowych magnatów (np. Wiśniowieccy i Jerzy Mniszech). Polscy możnowładcy spodziewali się hojnych nadań, gdyby udało się osadzić „Dymitra” na tronie carów. Do poparcia Samozwańca przekonali nawet pobożnego króla Zygmunta III Wazę. Monarcha liczył na zwiększenie wpływów katolicyzmu na Wschodzie. Wśród historyków panuje przekonanie, że Zygmuntowi zależało także na podporządkowaniu sobie Moskwy, aby później wykorzystać jej potencjał do odzyskania tronu w Sztokholmie: pochodzący ze Szwecji książę od 1594 r. panował w dwóch krajach. Protestanccy poddani w Szwecji zdecydowali jednak w 1599 r. o detronizacji króla - gorliwego katolika – z czym Zygmunt III nigdy się nie pogodził. Dymitr Samozwaniec u Wiśniowieckiego. Obraz Nikołaja Niewriewa z 1876 r. To właśnie na „kresowym” dworze Wiśniowieckich w Brahiniu w 1603 r. pojawił się Dymitr Samozwaniec, rozpoczynając tym samym swoją niezwykłą, aczkolwiek krótkotrwałą karierę. Dwaj przedstawiciele możnej rodziny Wiśniowieckich, Adam oraz Konstanty, aktywnie wsparli Dymitra podczas wyprawy na Moskwę w 1605 r. Wskaż po jednej korzyści, jaką mogły wiązać z udaną wyprawą na Moskwę ukazane na obrazie postaci: Dymitr Samozwaniec, Wiśniowiecki, katolicki kapłan. Źródło: Николай Васильевич Неврев, Wikimedia Commons, domena publiczna. Sejm natomiast, w przeciwieństwie do monarchy, zdecydowanie odciął się od „awantury” na wschodzie, chociaż niektórzy posłowie dostrzegali pewne korzyści z wyprawy na Moskwę. Sukces mógł doprowadzić do połączenia obu krajów sojuszem i tym samym zakończyć spory terytorialne o wschodnie ziemie Rzeczpospolitej. Można było nawet pokusić się o odzyskanie części ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego utraconych na rzecz Moskwy w XVI w. Jednakże fiasko przedsięwzięcia groziło otwartą wojną z caratem, dlatego ostatecznie sejm z 1605 r. odrzucił plany oficjalnego wsparcia Dymitra Samozwańca. „Polski” car Pogrzebanie planów otwartej interwencji Rzeczpospolitej w wewnętrzne sprawy wschodnich sąsiadów nie udaremniło wyprawy Dymitra Samozwańca na Moskwę. Rzekomy spadkobierca Rurykowiczów, się po stronie samozwańców pojawiły się, choć były krótkotrwałe. Rzeczpospolita po stu latach odzyskała Smoleńsk, najważniejszą twierdzę na drodze z Wilna do Moskwy. Spór o nią uniemożliwiał od początku XVI w. podpisanie pokoju między obu krajami. Niektórzy historycy mówią jednak o „niepotrzebnej awanturze”. Wskazują przy tym, że plany podporządkowania sobie ogromnego państwa moskiewskiego od początku miały charakter utopijny: nie uwzględniały realnych możliwości Rzeczpospolitej ani potężnego potencjału Moskwy – zarówno ludzkiego, jak i gospodarczego. Udział w dymitriadach na krótką metę podniósł prestiż Rzeczpospolitej na arenie międzynarodowej lecz w dłuższej perspektywie ogromnie obciążył późniejsze relacje obu krajów. Słownik bojarzy (ros. bojarin; by może od istniejącego na Rusi określenia bojarin - wielmoża) najwyższa warstwa społeczna w dawnej Rosji Dymitriady od imienia carewicza Dymitra, syna Iwana IV Groźnego, pod którego podszywali się pretendenci do moskiewskiego tronu w czasie wielkiej smuty w latach 1604‐1610 korzystając ze wsparcia części polskiej i litewskiej magnaterii. Dymitriady były jedną z przyczyn wybuchu wojny polsko‐rosyjskiej (1609‐1618 r.) Duma (ros. Дума - myśl; od думать - dumać, myśleć) nazwa rosyjskiego parlamentu, ludzie służebni uprzywilejowane grupy społeczne w dawnej Rosji, do których zaliczano możnowładztwo (bojarzy), wyższą szlachtę (dworian) i niższą szlachtę (dzieci bojarskie) monastyr (monaster) (gr. monastērion; od monos - jedyny oraz przyrostka -terion - miejsce) prawosławny klasztor patriarcha (z gr. patriárchis - praojciec) najwyższy dostojnik Kościoła prawosławnego strzelcy (ros. cтрельцы - strielcy) moskiewska doborowa piechota zaopatrzona w broń palną, utworzona przez Iwana IV Groźnego; cieszyli się sporym autorytetem i często angażowali w polityczne spory Słowa kluczowe bojarzy, dymitriady, Moskwa, prawosławie, Rosja, Rurykowicze, samodzierżawie, Wazowie, wielka smuta Bibliografia Bazylow L., Historia Rosji, T. I, Warszawa 1985. Bohun T., Moskwa 1612, Bellona, Warszawa 2005. Wielka historia Polski, tomy 1‐10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016. Eskin J., przeł. Tomasz Bohun, Dymitr Wyzwoliciel, „Mówią Wieki” wydanie specjalne 4/2012. Grala H., Wielka smuta, „Mówią Wieki” 4/1996. Audiobook Polecenie 1 Narzędzie polityczne w rękach mężczyzn czy niezależna władczyni? Zapoznaj się z audiobookiem i opisz, które z określeń lepiej pasuje do Maryny Mniszchówny? Uzasadnij swoje stanowisko. Polecenie 2 Współcześnie trudno obiektywnie ocenić działalność Maryny Mniszchówny. Brakuje na jej temat wyważonych opinii: źródła z epoki raczej nie odnoszą się do niej przychylnie. Jak sądzisz, dlaczego ich autorzy – Rosjanie i Polacy – na ogół negatywnie oceniają postać Maryny? Twoja odpowiedź Twoja odpowiedź Audiobook można wysłuchać pod adresem: hps://zpe.gov.pl/b/PyBCdmcdV Polska historiografia prawie o niej nie pamięta, chociaż została carycą potężnej Rosji. Filigranowa i czarująca dziewczyna o przepięknych, ciemnych oczach – tak opisywali Marynę Mniszchównę, wojewodziankę sandomierską jej współcześni. Źródła z epoki zwracają także uwagę na cechy charakteru kontrastujące z jej drobną i kruchą sylwetką. Wyniosłość, dystans wobec ludzi, chorobliwa żądza władzy oraz wyrachowanie. Taki obraz polskiej carycy utrwalił się w rosyjskiej tradycji. Maryna przyszła na świat w 1588 r. w Laszkach Murowanych, położonych niedaleko Lwowa. Nic nie zwiastowało jej przyszłej kariery jako carycy. O jcem dziewczyny był aspirujący do roli magnata Jerzy Mniszech, starosta sandomierski, zrujnowany dorobkiewicz o podejrzanej reputacji. Matka przyszłej monarchini Jadwiga należała do szczycącego się zacnymi tradycjami rodu Tarłów. Maryna, czwarta córka Mniszcha, Źródło: Bazylow L., Historia Rosji, T. I, Warszawa 1985. Polka na rosyjskim tronie, artykuł na stronie Polskiego Radia Dwójka (Polskieradio.pl). Maryna Mniszchówna. Na historycznej wokandzie, audycja dostępna na portalu Ninateka.pl. jednym z najpotężniejszych krajów Europy. A było to osiągnięcie imponujące, nawet jeśli jej władza trwała niespełna dziesięć dni i zakończyła się osobistym dramatem młodej carycy. Sprawdź się Pokaż ćwiczenia: © © © Ćwiczenie 1 Ułóż wydarzenia opisane w źródle w kolejności chronologicznej. Najwcześniejsze umieść u góry. Źródło: Fragmenty Historii Dmitra fałszywego autorstwa J. Budziły. Cyt. za: M. Kamiński, R. Śniegocki, Historia. Od renesansu do czasów napoleońskich. Podręcznik dla II klasy liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, cz. 1, Warszawa 2009, s. 144–145. „Na stolicę moskiewską Dmitr wjechał, którego bojarowie dumni [bojarowie zasiadający w Dumie] […], do Moskwy z uczciwością [go] prowadzili [i] na carstwo koronowali.” „Dmitr carowicz, sposobiwszy się nieco na rycerstwo, ruszył […] do granic moskiewskich […]. Tymczasem car Borys Hodunow [Godunow], zdesperowawszy [straciwszy nadzieję], w chorobę wpadł i umarł. Drudzy powiadają, że go struto.” „Nie koniec już uspokojenia panowania swego Szujski miał, ale zgubę swoją większą, bo […] zjawił się […] car Dymitr, do czego sam się przyznał, „żem jest tym, jakom cudownie uszedł od zabiciaż i zamordowania Szujskiego”, któremu zaraz uwierzywszy Moskwa za tego prawdziwego Dmitra przyjęli go. Gdy się ten Dmitr rozsławił po zamkach naszych polskich pogranicznych i sam listy rozsyłał, zasiągając ludzi służałych, wiele się do niego kupiło.” „Zjawił się w Polsce [człowiek], który mienił się być synem Iwana Wasilewicza – Dmitr Iwanowicz, który naprzód bawił w Kijowie, w monasterze, w odzieniu czernieckim [mnisim], po tym zaś przy dworze pana wojewody kijowskiego, księcia Constanna Ostrowskiego [Konstantego Ostrogskiego]. Tam się wyjawić nie chciał, ale się udał do księcia Adama Wiśniowieckiego, powiadając mu […], iż jest własnym potomkiem cara Iwana Wasilewicza, księcia moskiewskiego wielkiego, wywodząc, jako Pan Bóg go cudownie, za pomocą doktora jego, od śmierci wybawił od Borysa Hodunowa [Godunowa].” „Carowi Dmitrowi żonę do Moskwy przywieziono, pannę Marynę Mniszkównę, wojewodziankę sendomirską [sandomierską], którą sam ojciec [Jerzy Mniszech] przywodził z niemałą panów senatorów i przyjaciół [liczbą] […]. Ale […] w dziesięć dni po koronacjej żony Dmitrowej, większa żałość była, gdy wziąwszy sobie Moskwa za krzywdę, iż z inszego narodu żonę wziął.”      輸 Ćwiczenie 4 Rozstrzygnij, czy tekst autorstwa współczesnego historyka (źródło A) dotyczący okoliczności wyboru Borysa Godunowa na cara Rosji w 1598 r. znajduje potwierdzenie w źródle B. W uzasadnieniu uwzględnij sposób ukazania postaci: Borysa Godunowa, Ireny Godunowej oraz patriarchy Hioba. Źródło A Źródło B L. Bazylow Historia Rosji Mieszkańcy Moskwy, ludzie służebni i posadzcy, strzelcy i plebs, nieustannie przebywali na placu Czerwonym i w przyległych częściach miasta, czekając co z tego wszystkiego wyniknie – do nich trzeba było wtedy zwracać się o aprobatę każdej propozycji. Na Irenę zgodzono by się bodaj jednomyślnie […]. Po jej odmowie bojarzy wpadli na pomysł, ażeby dumie bojarskiej nadać kompetencje jak gdyby rządu tymczasowego, któremu lud złożyłby przysięgę na wierność. Propozycję taką rzeczywiście ogłoszono, ale spotkała się ze zdecydowaną odmową. Padło pośród tłumu nazwisko Borysa Godunowa […]; patriarcha w imieniu zgromadzonego ludu zwrócił się do Borysa – bezskutecznie. Proszono Irenę, ażeby wpłynęła na brata, przybywały do niego całe procesje, tłum […] „płakał, zawodził i nieustannie bił pokłony”. Nie było rady, postanowiono zwołać Sobór Ziemski i jemu powierzyć wybór nowego władcy. Prawdopodobnie uzyskano przedtem od Godunowa obietnicę, że nie będzie się opierał, gdyby go wybrano. Źródło: L. Bazylow, Historia Rosji, t. I, Warszawa 1985, s. 205–206. “ 醙 Borys Godunow dowiaduje się, że został obwołany carem. Źródło: Boris Chorikov, Wikimedia Commons, domena publiczna. Twoja odpowiedź Ćwiczenie 5 Zapoznaj się z tekstem źródłowym – oceną polskich zamierzeń podporządkowania sobie Moskwy w okresie wielkiej smuty dokonaną przez współczesnego historyka. Zinterpretuj sformułowania zaznaczone w tekście. Janusz Tazbir Polska na zakrętach dziejów Nie należy też dawać wiary twierdzeniom, jakoby jedynie gorliwość (czy nawet fanatyzm religijny) skłoniły Zygmunta III Wazę do interwencji na Wschodzie. Parli do niej niewątpliwie przebywający na dworze jezuici oraz dyplomacja rzymska, która w nawróceniu prawosławnych upatrywała częściową rekompensatę za szkody zadane katolicyzmowi przez reformację. Równocześnie jednak liczne źródła świadczą wymownie o tym, iż pod hasłem nowożytnej krucjaty król chciał ukryć swe stałe dążenie do odzyskania szwedzkiej korony. Podporządkowana Polsce Rosja […] miała stać się potężnym sprzymierzeńcem w walce o Sztokholm. Do zgoła świeckich, a nie misyjnych argumentów uciekała się też propaganda dworska, pragnąca zachęcić szlachtę, aby wzięła udział w pochodzie na Moskwę. Przedstawiała ona bowiem Wschód jako krainę niczym nieograniczonych możliwości, pełną ogromnych, a słabo strzeżonych bogactw, słowem, nowe Indie, czekające na odważnych konkwistadorów […]. Hasła te znajdowały posłuch wśród licznie rozrodzonej a ubogiej szlachty; sceptycznie natomiast patrzyła na nie elita szlachecka, w obawie między innymi, że ewentualne opanowanie Moskwy przyniesie ogromny wzrost władzy królewskiej. „Nie nasze pole, nie nasz to zając” – pisano. Źródło: Janusz Tazbir, Polska na zakrętach dziejów, Warszawa 1997, s. 48–49. “ 醙 Ćwiczenie 7 Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie wskaż wydarzenia, które poprzedziły opisaną uroczystość. Koronacja Maryny Mniszchówny. Rozmowa z prof. Magdaleną Ujmą W maju [1606 r Maryna Mniszchówna], młoda caryca wjechała do Moskwy, a 8 tego miesiąca – zgodnie z kalendarzem juliańskim – odbyła się najpierw jej uroczysta koronacja, a dopiero potem właściwe zaślubiny z carem. Taka kolejność ceremonii była naruszeniem dotychczasowych zwyczajów, ale zaspokajała wygórowane ambicje Maryny. Starano się jednak uśmierzyć niepokój zarówno katolików, jak i prawosławnych, usuwając Polaków z cerkwi przed ceremonią zaślubin pod zręcznym pretekstem i tworząc w ten sposób, trwającą zresztą do dzisiaj, niejasność co do obrządku, w którym Maryna przyjęła komunię. Kompromisem wobec moskiewskich zwyczajów był tego dnia jej strój. Źródło: Koronacja Maryny Mniszchówny. Rozmowa z prof. Magdaleną Ujmą, Muzeum Historii Polski (muzhp.pl). “ powstanie obozu Dymitra II Samozwańca w Tuszynie pod Moskwą detronizacja Zygmunta III w Szwecji koronacja carska Borysa Godunowa uroczysty ślub Maryny z Dymitrem I w Krakowie rozpoznanie przez Marynę Mniszchównę w Dymitrze II cudem ocalałego męża – Dymitra I      醙 Ćwiczenie 8 Zapoznaj się z poniższym opisem obrazu, a następnie zaznacz, do której ilustracji pasuje. Opis obrazu Obraz przedstawia obóz Dymitra II Samozwańca, którego historia zapamiętała jako „Łże-Dymitra” lub „tuszyńskiego łotra (wora)”. Dymitr II podawał się za syna Iwana Groźnego – carewicza Dymitra oraz rzekomo uratowanego cudem od śmierci Dymitra I Samozwańca. W Starodubie, w pobliżu granicy z Rzeczpospolitą, nowy samozwaniec zaczął formować powstańczą armię. W jej skład wchodzili różnorodni ludzie: Kozacy, Tatarzy, Polacy, zbuntowani rosyjscy chłopi. Ostatecznie siedzibą obozu Dymitra II została podmoskiewska wieś Tuszyno, która stała się siedzibą odrębnej Dumy, mennicy oraz nieuznawanego przez legalne władze patriarchy. Źródło: Opis obrazu, dostępny online na portalu pravmir.ru. “ Ilustracja A. Autor: Grigorij Miasojedow, 1862 r. Źródło: dostępny w internecie: www.pravmir.ru, tylko do użytku edukacyjnego.  難 Wskaż literę, którą oznaczona jest ilustracja pasująca do podanego opisu obrazu. A B C D E     