Pobierz książka nauczyciela wcoraj i dziś klasa 4 i więcej Streszczenia w PDF z Historia tylko na Docsity! S Z K O Ł A P O D S TA W O W A Książka Nauczyciela Materiały dydaktyczne do historii 4 Materiały pomocne w przygotowaniu ciekawych i wartościowych lekcji: • rozkład materiału, • wymagania na poszczególne oceny, • scenariusze lekcji z kartami pracy, • testy podsumowujące z odpowiedziami. Materiały dydaktyczne są dostępne w wersji elektronicznej w portalu Rozdział II – Od Piastów do Jagiellonów Scenariusz „Mieszko I i chrzest Polski” ....................................................... 24 Scenariusz „Polska Kazimierza Wielkiego” ................................................. 28 Karta pracy „Polska Kazimierza Wielkiego” ................................................ 31 Scenariusz „Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska” .............................. 32 Karta pracy „1. Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska” ........................ 34 Karta pracy „2. Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska” ........................ 35 Rozdział III – Wojny i upadek Rzeczypospolitej Scenariusz „XVII wiek – stulecie wojen” ..................................................... 36 Karta pracy „XVII wiek – stulecie wojen” ................................................... 38 Scenariusz „Tadeusz Kościuszko na czele powstania” ............................... 39 Scenariusz „Maria Skłodowska-Curie – polska noblistka” ........................ 41 Karta pracy „Maria Skłodowska-Curie – polska noblistka” ....................... 43 Rozdział IV – Ku współczesnej Polsce Scenariusz „Józef Piłsudski i niepodległa Polska” ..................................... 44 Karta pracy „Józef Piłsudski i niepodległa Polska” .................................... 46 Scenariusz „Eugeniusz Kwiatkowski i budowa Gdyni” ............................. 47 Karta pracy „Eugeniusz Kwiatkowski i budowa Gdyni” ............................ 49 Scenariusz „Solidarność” i jej bohaterowie ................................................. 50 Karta pracy „Solidarność” i jej bohaterowie ............................................... 52 4 Testy podsumowujące i klucze odpowiedzi Prezentowane testy sprawdzające pomagają ocenić poziom wiedzy uczniów z danego działu. Testy zostały przygotowane w dwóch wersjach A i B. Dołączono do nich klucze odpowiedzi z rozwiązaniami poszczegól- nych zadań. „Z historią na Ty” ......................................................................................... 53 „Od Piastów do Jagiellonów” ....................................................................... 60 „Wojny i upadek Rzeczypospolitej” .............................................................. 68 „Ku współczesnej Polsce” ............................................................................. 76 5 Materiały prezentacyjne Multibook 84 6 Zeszyt ćwiczeń z dostępem do dodatkowych materiałów 88 7 Procedury osiągania celów edukacyjnych na lekcjach historii w szkole podstawowej 89 Wskazówki dotyczące efektywnego i atrakcyjnego dla uczniów nauczania historii w szkole podstawowej wraz z opisem wybranych metod dydaktycznych. 1 Ro zk ła d m at er ia łu d o hi st or ii dl a kl as y 4 sz ko ły p od st aw ow ej Te m at M at er ia ł n au cz an ia O dn ie si en ia d o po ds ta w y pr og ra m ow ej . U cz eń : Li cz ba go dz in R oz dz ia ł I : Z h is to ri ą na T y 1. H ist or ia – n au ka o pr ze sz ło śc i – hi st or ia ja ko n au ka o p rz es zł oś ci – hi st or ia a b aś ni e i l eg en dy – ef ek ty p ra cy h ist or yk ów i ar ch eo lo gó w – źr ód ła h ist or yc zn e, ic h pr zy kł ad y or az p od zi ał – w yj aś ni a, n a cz ym p ol eg a pr ac a hi st or yk a (II I.1 ) – ro zp oz na je r od za je ź ró de ł h ist or yc zn yc h (II I.3 ) – od ró żn ia h ist or ię o d dz ie jó w le ge nd ar ny ch (I II. 4) 1 2. H ist or ia w ok ół n as – zn ac ze ni e pa m ią te k ro dz in ny ch – dr ze w o ge ne al og ic zn e – sp os ób p rz ed st aw ie ni a hi st or ii ro dz in y – „w ie lk a” i „m ał a” o jc zy zn a – pa tr io ty zm ja ko m iło ść d o oj cz yz ny – sp os ob y w yr aż an ia p at rio ty zm u – „m ał e oj cz yz ny ” i i ch tr ad yc je – zn ac ze ni e te rm in ów : t ra dy cj a, d rz ew o ge ne al og ic zn e, o jc zy zn a, „ m ał a oj cz yz na ”, p at rio ty zm , pa tr io ty zm lo ka ln y – zb ie ra in fo rm ac je n a te m at h ist or ii sw oj ej r od zi ny , g ro m ad zi p am ią tk i r od zi nn e i o po w ia da o n ic h (I. 1) – po zn aj e hi st or ię i tr ad yc je s w oj ej o ko lic y i l ud zi d la n ie j s zc ze gó ln ie z as łu żo ny ch ; zn a lo ka ln e za by tk i i o pi su je ic h dz ie je (I .2 ) – w ią że n aj w aż ni ej sz e za by tk i i s ym bo le k ul tu ry p ol sk ie j z w ła śc iw ym i r eg io na m i ( II. 3) 1 3. M ie sz ka m y w P ol sc e – na ró d po lsk i j ak o zb io ro w oś ć po sł ug uj ąc a się ty m s am ym ję zy ki em , m aj ąc a w sp ól ną p rz es zł oś ć i z am ie sz ku ją ca to s am o te ry to riu m – dz ie dz ic tw o na ro do w e – po lsk ie s ym bo le n ar od ow e – po lsk ie ś w ię ta p ań st w ow e – pa ńs tw o po lsk ie i je go r eg io ny – m ój r eg io n cz ęś ci ą Po lsk i – zn ac ze ni e te rm in ów : p ań st w o, re gi on , n ar ód , m ni ej sz oś ć na ro do w a, s ym bo le n ar od ow e, Z w ią ze k So w ie ck i, Po lo ni a – zn a sy m bo le n ar od ow e (b ar w y, go dł o, h ym n na ro do w y) , n aj w aż ni ej sz e św ię ta na ro do w e i p ań st w ow e, p ot ra fi w yt łu m ac zy ć ic h zn ac ze ni e (II .1 ) – w ią że n aj w aż ni ej sz e za by tk i i s ym bo le k ul tu ry p ol sk ie j z w ła śc iw ym i r eg io na m i ( II. 3) 1 4. C za s w h ist or ii – ch ro no lo gi a i p rz ed m io t j ej b ad ań – oś c za su i sp os ób u m ie sz cz an ia n a ni ej d at – po ds ta w ow e ok re śle ni a cz as u hi st or yc zn eg o (d at a, o kr es p .n .e . i n .e ., ty sią cl ec ie , w ie k) – cy fr y rz ym sk ie o ra z ic h ar ab sk ie o dp ow ie dn ik i – ep ok i h ist or yc zn e: s ta ro ży tn oś ć, ś re dn io w ie cz e, n ow oż yt no ść , w sp ół cz es no ść o ra z ic h da ty gr an ic zn e – w sk az uj e sp os ob y m ie rz en ia c za su w h ist or ii i p os łu gu je s ię p oj ęc ia m i ch ro no lo gi cz ny m i ( III .2 ) 1 5. O bl ic za ni e cz as u w h ist or ii – ob lic za ni e up ły w u cz as u m ię dz y po sz cz eg ól ny m i w yd ar ze ni am i – ok re śla ni e, w k tó ry m w ie ku d os zł o do d an eg o w yd ar ze ni a – po dz ia ł c za su n a w ie ki – w sk az uj e sp os ob y m ie rz en ia c za su w h ist or ii i p os łu gu je s ię p oj ęc ia m i ch ro no lo gi cz ny m i ( III .2 ) 1 6. C zy ta m y m ap ę i p la n – po do bi eń st w a i r óż ni ce m ię dz y m ap ą a pl an em – zn ac ze ni e m ap y w p ra cy h ist or yk a – od cz yt yw an ie in fo rm ac ji z pl an u i m ap y hi st or yc zn ej – na jst ar sz e m ap y św ia ta – ro zp oz na je r od za je ź ró de ł h ist or yc zn yc h (II I.3 ) 1 Po w tó rz en ie w ia do m oś ci i sp ra w dz ia n z ro zd zi ał u I 2 4 Rozkład materiału Te m at M at er ia ł n au cz an ia O dn ie si en ia d o po ds ta w y pr og ra m ow ej . U cz eń : Li cz ba go dz in R oz dz ia ł I I: O d Pi as tó w d o Ja gi el lo nó w 1. M ie sz ko I i c hr ze st Po lsk i – sł ow ia ńs ki e po ch od ze ni e Po la kó w – le ge nd ar ne p oc zą tk i p ań st w a po lsk ie go – ks ią żę M ie sz ko I pi er w sz ym h ist or yc zn ym w ła dc ą Po lsk i – m ał że ńs tw o M ie sz ka I z D ob ra w ą – ch rz es t M ie sz ka I i j eg o zn ac ze ni e – zn ac ze ni e te rm in ów : p le m ię , d yn as tia , S ło w ia ni e, P ia st ow ie – zn a le ge nd y o po cz ąt ka ch p ań st w a po lsk ie go (I I.2 ) – sy tu uj e w c za sie i op ow ia da o k się ci u M ie sz ku i cz es ki ej D ob ra w ie – c hr zc ie P ol sk i (IV .1 ) – Pi as to w ie . [ … ] R ód P ia st ów – le ge nd y zw ią za ne z r od em (t re śc i d od at ko w e – 1) – C hr ze st P ol sk i. [… ] ( tr eś ci d od at ko w e – 2) 1 2. B ol es ła w C hr ob ry – pi er w sz y kr ól Po lsk i – m isj a św ię te go W oj ci ec ha w P ru sa ch – zj az d gn ie źn ie ńs ki i pi el gr zy m ka c es ar za O tt on a III – w oj ny B ol es ła w a C hr ob re go z s ąs ia da m i i p rz ył ąc ze ni e no w yc h zi em – ko ro na cj a Bo le sł aw a C hr ob re go n a kr ól a Po lsk i – zn ac ze ni e te rm in ów : p og an in , m isj a, re lik w ie , c es ar z, a rc yb isk up st w o, k or on ac ja , g ró d, w oj ow ie – sy tu uj e w c za sie i op ow ia da o B ol es ła w ie C hr ob ry m – p ie rw sz ym k ró lu – i zj eź dz ie w G ni eź ni e (IV .2 ) – [… ] M isj a św . W oj ci ec ha . [ … ] ( tr eś ci d od at ko w e – 2) 1 *W ś re dn io w ie cz ny m kl as zt or ze – za ko ny c hr ze śc ija ńs ki e – ży ci e w k la sz to rz e – w pł yw z ak on ów n a ro zw ój ś re dn io w ie cz ne go r ol ni ct w a – ro la z ak on ów w r oz w oj u w ie dz y i ś re dn io w ie cz ne go p iśm ie nn ic tw a – na jst ar sz e za ko ny n a zi em ia ch p ol sk ic h i i ch z na cz en ie – zn ac ze ni e te rm in ów : p os t, kl as zt or , s kr yp to riu m , p er ga m in 4. Z ak on y w P ol sc e. R oz w ój p iśm ie nn ic tw a i r ol ni ct w a (t em at d od at ko w y, ni eo bo - w ią zk ow y) 1 3. P ol sk a Ka zi m ie rz a W ie lk ie go – Ka zi m ie rz W ie lk i o st at ni m k ró le m z d yn as tii P ia st ów – re fo rm y Ka zi m ie rz a W ie lk ie go – zj az d m on ar ch ów w K ra ko w ie – u cz ta u W ie rz yn ka – um oc ni en ie g ra ni c pa ńs tw a (Z as ta ł P ol sk ę dr ew ni an ą, a z os ta w ił m ur ow an ą) – ut w or ze ni e A ka de m ii Kr ak ow sk ie j – zn ac ze ni e te rm in ów : u ni w er sy te t, ża k – os yt uu je w c za sie i op ow ia da o o st at ni m z P ia st ów – K az im ie rz u W ie lk im (I V. 3) – sy tu uj e w c za sie i op ow ia da o [… ] k ra ko w sk ic h ża ka ch (I V. 5) 1 *R yc er ze i za m ki – śr ed ni ow ie cz ni r yc er ze i ic h ro la – od p az ia d o ry ce rz a – uz br oj en ie r yc er sk ie – fu nk cj e i w yg lą d za m kó w – tu rn ie je i ob yc za jo w oś ć ry ce rs ka – ko de ks r yc er sk i 5. Z am ki i ry ce rz e. Z na cz en ie , u zb ro je ni e, o by cz aj e (t em at d od at ko w y, ni eo bo w ią z- ko w y) 1 4. Ja dw ig a i J ag ie łło – un ia p ol sk o- -li te w sk a – ob ję ci e w ła dz y pr ze z Ja dw ig ę – za sł ug i J ad w ig i d la p ol sk ie j k ul tu ry , n au ki i sz tu ki – pr zy cz yn y za w ar ci a un ii po lsk o- lit ew sk ie j w K re w ie – za gr oż en ie z e st ro ny K rz yż ak ów – ok ol ic zn oś ci o bj ęc ia w ła dz y w P ol sc e pr ze z W ła dy sł aw a Ja gi eł łę – sk ut ki z aw ar ci a un ii po lsk o- lit ew sk ie j – zn ac ze ni e te rm in ów : u ni a, Ja gi el lo no w ie – sy tu uj e w c za sie i op ow ia da o k ró lo w ej Ja dw id ze , W ła dy sł aw ie Ja gi el le , [ … ] u ni i po lsk o- lit ew sk ie j [ … ] ( IV .4 ) 1 5. Z aw isz a C za rn y i b itw a po d G ru n- w al de m – Z aw isz a C za rn y ja ko w zó r ry ce rz a – bi tw a po d G ru nw al de m i bi or ąc y w n ie j u dz ia ł r yc er ze – zn ac ze ni e te rm in ów : r yc er z, m ie cz , k op ia , h er b, k od ek s ho no ro w y – sy tu uj e w c za sie i op ow ia da o [… ] Z aw isz y C za rn ym [… ] i z w yc ię st w em gr un w al dz ki m (I V. 4) – [… ] r yc er ze . Z na cz en ie , u zb ro je ni e, o by cz aj e (t re śc i d od at ko w e – 5) 1 6. M ik oł aj K op er ni k – w ie lk i a st ro no m – M ik oł aj K op er ni k i j eg o ży ci e – od kr yc ie M ik oł aj a Ko pe rn ik a i p ow ie dz en ie : W st rz ym ał S ło ńc e i r us zy ł Z ie m ię – do ko na ni a Ko pe rn ik a sp oz a dz ie dz in y as tr on om ii – zn ac ze ni e te rm in u: a st ro no m ia – sy tu uj e w c za sie i op ow ia da o M ik oł aj u Ko pe rn ik u [… ] ( IV .5 ) 1 Po w tó rz en ie w ia do m oś ci i sp ra w dz ia n z ro zd zi ał u II 2 5Rozkład materiału Te m at le kc ji Z ag ad ni en ia W ym ag an ia n a po sz cz eg ól ne o ce ny do pu sz cz aj ąc a do st at ec zn a do br a ba rd zo d ob ra ce lu ją ca R oz dz ia ł I : Z h is to ri ą na T y 1. H ist or ia – n au ka o pr ze sz ło śc i – hi st or ia ja ko n au ka o p rz es zł oś ci – hi st or ia a b aś ni e i l eg en dy – ef ek ty p ra cy h ist or yk ów i ar ch eo - lo gó w – źr ód ła h ist or yc zn e, ic h pr zy kł ad y or az p od zi ał – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po sł ug uj e się te rm in am i: w sp ół cz es no ść , p rz es zł oś ć, hi st or ia , h ist or yc y, le ge nd a, ba śń – ro zr óż ni a pr ze sz ło ść o d w sp ół cz es no śc i – ro zr óż ni a fik cj ę (n p. b aś ń) od r ze cz yw ist oś ci h ist o- ry cz ne j – po tr af i k ró tk o sc ha ra kt e- ry zo w ać , c zy m z aj m uj ą się hi st or yc y – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: dz ie je , a rc he o lo gi a, ź ró dł a pi sa ne , ź ró dł a m at er ia ln e – ro zr óż ni a pr ac ę hi st or yk ów i a rc he ol og ów – po tr af i p od ać p rz yk ła dy po st ac i l eg en da rn yc h i h ist o- ry cz ny ch – w yj aś ni a, c zy m s ą pr zy cz yn y i s ku tk i – do ko nu je p od st aw ow eg o po dz iał u źr ód eł h ist or yc zn yc h – po ró w nu je p ra cę h ist or y- kó w i ar ch eo lo gó w – w sk az uj e ró żn e pr zy kł ad y źr ód eł p isa ny ch i ni ep isa - ny ch – w yj aś ni a po tr ze bę e du ka cj i hi st or yc zn ej – om aw ia r ol ę źr ód eł hi st or yc zn yc h w p ro ce sie po zn aw an ia d zi ej ów – w sk az uj e po za po dr ęc zn ik o- w e pr zy kł ad y ró żn yc h ka te - go rii ź ró de ł h ist or yc zn yc h – pr ze ds ta w ia r óż ne e fe kt y pr ac y na uk ow có w z aj m uj ą- cy ch s ię p rz es zł oś ci ą – po tr af i z ap ro po no w ać p o- dz ia ł ź ró de ł p isa ny ch b ąd ź ni ep isa ny ch n a po dk at eg or ie – pr ze ds ta w ia n ow oc ze sn e m et od y ba da ni a ży ci a lu dz i w p rz es zł oś ci – oc en ia w ia ry go dn oś ć ró żn e- go r od za ju ź ró de ł p isa ny ch 2. H ist or ia w ok ół na s – zn ac ze ni e pa m ią te k ro dz in ny ch – dr ze w o ge ne al og ic zn e – sp os ób pr ze ds ta w ie ni a hi st or ii ro dz in y – „w ie lk a” i „m ał a” o jc zy zn a – pa tr io ty zm ja ko m iło ść d o oj cz yz ny – sp os ob y w yr aż an ia p at rio ty zm u – „m ał e oj cz yz ny ” i i ch tr ad yc je – zn ac ze ni e te rm in ów : t ra dy cj a, dr ze w o ge ne al og ic zn e, o jc zy zn a, „m ał a oj cz yz na ”, p at rio ty zm – pr zy p om oc y na uc zy ci e- la p op ra w ni e po sł ug uj e się te rm in am i: oj cz yz na , pa tr io ty zm – po da je p rz yk ła dy ś w ią t ro dz in ny ch – po da je p rz yk ła dy p am ią te k ro dz in ny ch – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: tr ad yc ja , dr ze w o ge ne al og ic zn e, „ m ał a oj cz yz na ” – pr zy go to w uj e dr ze w o ge ne al og ic zn e na jb liż sz ej ro dz in y – w yj aś ni a, c zy m je st p at rio - ty zm – po da je p rz yk ła dy p os ta w i z ac ho w ań p at rio ty cz ny ch – w yj aś ni a, c zy m je st g en ea - lo gi a – w sk az uj e na m ap ie P ol sk i w ła sn ą m ie jsc ow oś ć, r eg io n, w oj ew ód zt w o i j eg o st ol ic ę – po da je p rz yk ła dy r eg io na l- ny ch tr ad yc ji – ch ar ak te ry zu je w ła sn ą „m ał ą oj cz yz nę ” na tl e in ny ch r eg io nó w – w sk az uj e lo ka ln e pr zy kł ad y in st yt uc ji db aj ąc yc h o re gi o- na ln ą ku ltu rę i hi st or ię – tw or zy p rz ew od ni k po w ła - sn ej m ie jsc ow oś ci i re gi on ie – ch ar ak te ry zu je in ne r eg io ny pa ńs tw a po lsk ie go – w yj aś ni a zn ac ze ni e db ał oś ci o tr ad yc ję r eg io na ln ą – pr ze ds ta w ia h ist or yc zn ą ge ne zę r eg io nu – w sk az uj e w yb itn e po st ac i w d zi ej ac h re gi on u – oc en ia , w ja ki s po só b ró żn or od no ść „ m ał yc h oj - cz yz n” w pł yw a na b og ac tw o „w ie lk ie j” 3. M ie sz ka m y w P ol sc e – pa ńs tw o po lsk ie i je go r eg io ny – m ój r eg io n cz ęś ci ą Po lsk i – na ró d po lsk i j ak o zb io ro w oś ć po sł ug uj ąc a się ty m s am ym ję zy - ki em , m aj ąc a w sp ól ną p rz es zł oś ć i z am ie sz ku ją ca to s am o te ry to riu m – dz ie dz ic tw o na ro do w e – po lsk ie s ym bo le n ar od ow e – po lsk ie ś w ię ta p ań st w ow e – zn ac ze ni e te rm in ów : p ań st w o, re gi on , n ar ód , m ni ej sz oś ć na ro do w a, sp oł ec ze ńs tw o, s ym bo le n ar od ow e, Po lo ni a – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po sł ug uj e się te rm in am i: pa ńs tw o, re gi on , n ar ód – w sk az uj e na m ap ie p ań st w o po lsk ie i je go g ra ni ce – zn a po pr aw ną n az w ę pa ń- st w a po lsk ie go – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: sp oł ec ze ńs tw o, sy m bo le n ar od ow e, P ol on ia – w ym ie ni a el em en ty w sp ół - tw or zą ce p ań st w o – w ym ie ni a na jw aż ni ej sz e cz yn ni ki n ar od ow ot w ór cz e – pr ze ds ta w ia p ol sk ie s ym bo - le n ar od ow e – pr ze ds ta w ia n aj w aż ni ej sz e św ię ta p ań st w ow e – w sk az uj e na m ap ie s to lic ę pa ńs tw a – w sk az uj e Po lsk ę na m ap ie św ia ta – w sk az uj e na m ap ie g łó w ne kr ai ny h ist or yc zn o- ge og ra - fic zn e Po lsk i o ra z na jw ię k- sz e m ia st a – ro zr óż ni a po ję ci a na ró d i s po łe cz eń st w o – pr ze ds ta w ia ge ne zę n ajw aż - ni ej sz yc h św iąt p ań st w ow yc h – w sk az uj e pr zy kł ad y in st yt u- cj i d ba ją cy ch o d zi ed zi ct w o na ro do w e – op isu je w ła śc iw y sp os ób za ch ow an ia w zg lę de m sy m bo li na ro do w yc h – w sk az uj e na m ap ie ś w ia ta na jw ię ks ze z bi or ow oś ci Po lo ni i – w yj aś ni a, d la cz eg o na le ży sz an ow ać in ne tr ad yc je na ro do w e – pr ze ds ta w ia k on se kw en cj e pr zy na le żn oś ci P ol sk i d o U E – om aw ia g en ez ę po lsk ic h sy m bo li na ro do w yc h – w yj aś ni a po ję ci a: e m ig ra cj a, uc ho dź cy – po da je p rz yk ład y m ni ej sz oś ci na ro do w yc h ży jąc yc h w P ol sc e 2 W ym ag an ia n a po sz cz eg ól ne o ce ny G w ia zd ką o zn ac zo no t em at y do da tk ow e (n ie ob ow ią zk ow e) z p od st aw y pr og ra m ow ej 8 Rozkład materiału Te m at le kc ji Z ag ad ni en ia W ym ag an ia n a po sz cz eg ól ne o ce ny do pu sz cz aj ąc a do st at ec zn a do br a ba rd zo d ob ra ce lu ją ca R oz dz ia ł I : Z h is to ri ą na T y 1. H ist or ia – n au ka o pr ze sz ło śc i – hi st or ia ja ko n au ka o p rz es zł oś ci – hi st or ia a b aś ni e i l eg en dy – ef ek ty p ra cy h ist or yk ów i ar ch eo - lo gó w – źr ód ła h ist or yc zn e, ic h pr zy kł ad y or az p od zi ał – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po sł ug uj e się te rm in am i: w sp ół cz es no ść , p rz es zł oś ć, hi st or ia , h ist or yc y, le ge nd a, ba śń – ro zr óż ni a pr ze sz ło ść o d w sp ół cz es no śc i – ro zr óż ni a fik cj ę (n p. b aś ń) od r ze cz yw ist oś ci h ist o- ry cz ne j – po tr af i k ró tk o sc ha ra kt e- ry zo w ać , c zy m z aj m uj ą się hi st or yc y – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: dz ie je , a rc he o lo gi a, ź ró dł a pi sa ne , ź ró dł a m at er ia ln e – ro zr óż ni a pr ac ę hi st or yk ów i a rc he ol og ów – po tr af i p od ać p rz yk ła dy po st ac i l eg en da rn yc h i h ist o- ry cz ny ch – w yj aś ni a, c zy m s ą pr zy cz yn y i s ku tk i – do ko nu je p od st aw ow eg o po dz iał u źr ód eł h ist or yc zn yc h – po ró w nu je p ra cę h ist or y- kó w i ar ch eo lo gó w – w sk az uj e ró żn e pr zy kł ad y źr ód eł p isa ny ch i ni ep isa - ny ch – w yj aś ni a po tr ze bę e du ka cj i hi st or yc zn ej – om aw ia r ol ę źr ód eł hi st or yc zn yc h w p ro ce sie po zn aw an ia d zi ej ów – w sk az uj e po za po dr ęc zn ik o- w e pr zy kł ad y ró żn yc h ka te - go rii ź ró de ł h ist or yc zn yc h – pr ze ds ta w ia r óż ne e fe kt y pr ac y na uk ow có w z aj m uj ą- cy ch s ię p rz es zł oś ci ą – po tr af i z ap ro po no w ać p o- dz ia ł ź ró de ł p isa ny ch b ąd ź ni ep isa ny ch n a po dk at eg or ie – pr ze ds ta w ia n ow oc ze sn e m et od y ba da ni a ży ci a lu dz i w p rz es zł oś ci – oc en ia w ia ry go dn oś ć ró żn e- go r od za ju ź ró de ł p isa ny ch 2. H ist or ia w ok ół na s – zn ac ze ni e pa m ią te k ro dz in ny ch – dr ze w o ge ne al og ic zn e – sp os ób pr ze ds ta w ie ni a hi st or ii ro dz in y – „w ie lk a” i „m ał a” o jc zy zn a – pa tr io ty zm ja ko m iło ść d o oj cz yz ny – sp os ob y w yr aż an ia p at rio ty zm u – „m ał e oj cz yz ny ” i i ch tr ad yc je – zn ac ze ni e te rm in ów : t ra dy cj a, dr ze w o ge ne al og ic zn e, o jc zy zn a, „m ał a oj cz yz na ”, p at rio ty zm – pr zy p om oc y na uc zy ci e- la p op ra w ni e po sł ug uj e się te rm in am i: oj cz yz na , pa tr io ty zm – po da je p rz yk ła dy ś w ią t ro dz in ny ch – po da je p rz yk ła dy p am ią te k ro dz in ny ch – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: tr ad yc ja , dr ze w o ge ne al og ic zn e, „ m ał a oj cz yz na ” – pr zy go to w uj e dr ze w o ge ne al og ic zn e na jb liż sz ej ro dz in y – w yj aś ni a, c zy m je st p at rio - ty zm – po da je p rz yk ła dy p os ta w i z ac ho w ań p at rio ty cz ny ch – w yj aś ni a, c zy m je st g en ea - lo gi a – w sk az uj e na m ap ie P ol sk i w ła sn ą m ie jsc ow oś ć, r eg io n, w oj ew ód zt w o i j eg o st ol ic ę – po da je p rz yk ła dy r eg io na l- ny ch tr ad yc ji – ch ar ak te ry zu je w ła sn ą „m ał ą oj cz yz nę ” na tl e in ny ch r eg io nó w – w sk az uj e lo ka ln e pr zy kł ad y in st yt uc ji db aj ąc yc h o re gi o- na ln ą ku ltu rę i hi st or ię – tw or zy p rz ew od ni k po w ła - sn ej m ie jsc ow oś ci i re gi on ie – ch ar ak te ry zu je in ne r eg io ny pa ńs tw a po lsk ie go – w yj aś ni a zn ac ze ni e db ał oś ci o tr ad yc ję r eg io na ln ą – pr ze ds ta w ia h ist or yc zn ą ge ne zę r eg io nu – w sk az uj e w yb itn e po st ac i w d zi ej ac h re gi on u – oc en ia , w ja ki s po só b ró żn or od no ść „ m ał yc h oj - cz yz n” w pł yw a na b og ac tw o „w ie lk ie j” 3. M ie sz ka m y w P ol sc e – pa ńs tw o po lsk ie i je go r eg io ny – m ój r eg io n cz ęś ci ą Po lsk i – na ró d po lsk i j ak o zb io ro w oś ć po sł ug uj ąc a się ty m s am ym ję zy - ki em , m aj ąc a w sp ól ną p rz es zł oś ć i z am ie sz ku ją ca to s am o te ry to riu m – dz ie dz ic tw o na ro do w e – po lsk ie s ym bo le n ar od ow e – po lsk ie ś w ię ta p ań st w ow e – zn ac ze ni e te rm in ów : p ań st w o, re gi on , n ar ód , m ni ej sz oś ć na ro do w a, sp oł ec ze ńs tw o, s ym bo le n ar od ow e, Po lo ni a – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po sł ug uj e się te rm in am i: pa ńs tw o, re gi on , n ar ód – w sk az uj e na m ap ie p ań st w o po lsk ie i je go g ra ni ce – zn a po pr aw ną n az w ę pa ń- st w a po lsk ie go – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: sp oł ec ze ńs tw o, sy m bo le n ar od ow e, P ol on ia – w ym ie ni a el em en ty w sp ół - tw or zą ce p ań st w o – w ym ie ni a na jw aż ni ej sz e cz yn ni ki n ar od ow ot w ór cz e – pr ze ds ta w ia p ol sk ie s ym bo - le n ar od ow e – pr ze ds ta w ia n aj w aż ni ej sz e św ię ta p ań st w ow e – w sk az uj e na m ap ie s to lic ę pa ńs tw a – w sk az uj e Po lsk ę na m ap ie św ia ta – w sk az uj e na m ap ie g łó w ne kr ai ny h ist or yc zn o- ge og ra - fic zn e Po lsk i o ra z na jw ię k- sz e m ia st a – ro zr óż ni a po ję ci a na ró d i s po łe cz eń st w o – pr ze ds ta w ia ge ne zę n ajw aż - ni ej sz yc h św iąt p ań st w ow yc h – w sk az uj e pr zy kł ad y in st yt u- cj i d ba ją cy ch o d zi ed zi ct w o na ro do w e – op isu je w ła śc iw y sp os ób za ch ow an ia w zg lę de m sy m bo li na ro do w yc h – w sk az uj e na m ap ie ś w ia ta na jw ię ks ze z bi or ow oś ci Po lo ni i – w yj aś ni a, d la cz eg o na le ży sz an ow ać in ne tr ad yc je na ro do w e – pr ze ds ta w ia k on se kw en cj e pr zy na le żn oś ci P ol sk i d o U E – om aw ia g en ez ę po lsk ic h sy m bo li na ro do w yc h – w yj aś ni a po ję ci a: e m ig ra cj a, uc ho dź cy – po da je p rz yk ład y m ni ej sz oś ci na ro do w yc h ży jąc yc h w P ol sc e Te m at le kc ji Z ag ad ni en ia W ym ag an ia n a po sz cz eg ól ne o ce ny do pu sz cz aj ąc a do st at ec zn a do br a ba rd zo d ob ra ce lu ją ca 4. C za s w h ist or ii – ch ro no lo gi a i p rz ed m io t j ej b ad ań – oś c za su i sp os ób u m ie sz cz an ia n a ni ej d at – po ds ta w ow e ok re śle ni a cz as u hi st or yc zn eg o (d at a, o kr es p .n .e . i n .e ., ty sią cl ec ie , w ie k) – cy fr y rz ym sk ie o ra z ic h ar ab sk ie od po w ie dn ik i – ep ok i h ist or yc zn e: s ta ro ży tn oś ć, śr ed ni ow ie cz e, n ow oż yt no ść , w sp ół cz es no ść o ra z ic h da ty gr an ic zn e – pr zy p om oc y na uc zy ci el a uż yw a te rm in ów c hr on ol o- gi cz ny ch (d at a, ty sią cl ec ie , w ie k) – um ie sz cz a da ty n a os i c za su – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: ch ro no lo gi a, ok re s p. n. e. i n. e – za m ie ni a cy fr y ar ab sk ie n a rz ym sk ie – w yj aś ni a, c zy m je st e po ka hi st or yc zn a – po rz ąd ku je fa kt y i e po ki hi st or yc zn e or az u m ie sz cz a je w c za sie (e ra , s tu le ci e) – po da je c ez ur y cz as ow e ep ok h ist or yc zn yc h – ch ar ak te ry zu je g łó w ne ep ok i h ist or yc zn e – po da je p rz yk ła dy in ny ch ra ch ub m ie rz en ia c za su – w yj aś ni a ok ol ic zn oś ci u st a- no w ie ni a ro ku 1 i po dz ia łu na d w ie e ry – w yj aś ni a ró żn ic ę m ię dz y ka le nd ar ze m ju lia ńs ki m i g re go ria ńs ki m 5. O bl ic za ni e cz as u w h ist or ii – ob lic za ni e up ły w u cz as u m ię dz y po sz cz eg ól ny m i w yd ar ze ni am i – ok re śla ni e, w k tó ry m w ie ku d os zł o do d an eg o w yd ar ze ni a – po dz ia ł c za su n a w ie ki i pó łw ie cz a – pr zy p om oc y na uc zy ci el a ok re śla , w k tó ry m w ie ku m ia ło m ie jsc e da ne w yd a- rz en ie – po pr aw ni e w sk az uj e w yd ar ze ni e w cz eś ni ej sz e w c za sa ch p .n .e . – ob lic za u pł yw c za su m ię dz y w yd ar ze ni am i w r am ac h je dn ej e ry – sa m od zi el ni e pr zy po rz ąd ko - w uj e w yd ar ze ni a st ul ec io m – ob lic za u pł yw c za su m ię dz y w yd ar ze ni am i, w ty m n a pr ze ło m ie o bu e r – pr zy o kr eś le ni u da ta cj i w yd ar ze ni a po sł ug uj e się sf or m uł ow an ia m i: po cz ąt ek , śr od ek , k on ie c st ul ec ia ; p ół w ie cz e; p rz eł om w ie kó w – pr zy po rz ąd ko w uj e w yd a- rz en ia d o ep ok h ist or yc z- ny ch – pr zy o kr eś le ni u da ta cj i w yd ar ze ni a po sł ug uj e się sf or m uł ow an ia m i: po cz ąt ek , śr od ek , k on ie c st ul ec ia ; pó łw ie cz e; p rz eł om w ie kó w – pr zy po rz ąd ko w uj e w yd a- rz en ia d o ep ok h ist or yc z- ny ch 6. C zy ta m y m ap ę i p la n – po do bi eń st w a i r óż ni ce m ię dz y m ap ą a pl an em – zn ac ze ni e m ap y w p ra cy h ist or yk a – od cz yt yw an ie in fo rm ac ji z pl an u i m ap y hi st or yc zn ej – na jst ar sz e m ap y św ia ta – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po sł ug uj e się te rm in am i: m ap a, p la n – do st rz eg a ró żn ic e m ię dz y m ap ą a pl an em – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: le ge nd a, s ym bo l, ró ża w ia tr ów – pr zy go to w uj e pr os te p la ny m ie jsc ow e – ob ja śn ia s ym bo le le ge nd y m ap y – od cz yt uj e z m ap y po ds ta - w ow e in fo rm ac je – w yj aś ni a, c zy m je st k ar to - gr af ia – w yj aś ni a, c zy m je st s ka la m ap y – ro zr óż ni a m ap ę ge og ra fic z- ną , p ol ity cz ną , h ist or yc zn ą – in te rp re tu je i w yc ią ga w ni o- sk i z m ap y – pr ze ds ta w ia e le m en ty hi st or ii ka rt og ra fii – w yj aś ni a za sa dę d zi ał an ia i r ol ę G PS -u w e w sp ół cz e- sn ej lo ka liz ac ji pr ze st rz en ne j R oz dz ia ł I I: O d Pi as tó w d o Ja gi el lo nó w 1. M ie sz ko I i c hr ze st P ol sk i – sł ow ia ńs ki e po ch od ze ni e Po la kó w – le ge nd ar ne p oc zą tk i p ań st w a po lsk ie go – ks ią żę M ie sz ko I pi er w sz ym h ist o- ry cz ny m w ła dc ą Po lsk i – m ał że ńs tw o M ie sz ka I z D ob ra w ą – ch rz es t M ie sz ka I i j eg o zn ac ze ni e – zn ac ze ni e te rm in ów : p le m ię , Sł ow ia ni e, P ia st ow ie – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po sł ug uj e się te rm in am i: pl em ię , S ło w ia ni e – w ie , k to b ył p ie rw sz ym hi st or yc zn ym w ła dc ą Po lsk i – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in em : P ia st ow ie – pr zy ta cz a pr zy kł ad y le ge nd o po cz ąt ka ch p ań st w a po lsk ie go – w yj aś ni a po ch od ze ni e na zw y „P ol sk a” – w sk az uj e na m ap ie ro zm ie sz cz en ie p le m io n sł ow ia ńs ki ch n a zi em ia ch po lsk ic h – w yj aś ni ć ok ol ic zn oś ci za w ar ci a m ał że ńs tw a z D o- br aw ą or az p rz yj ęc ia c hr zt u pr ze z M ie sz ka – w ym ie ni a le ge nd ar ny ch pr ot op la st ów M ie sz ka – pr ze ds ta w ia n aj w aż ni ej sz e ko ns ek w en cj e pr zy ję ci a ch rz tu – lo ka liz uj e na m ap ie G ni ez no , P oz na ń or az in ne gł ów ne g ro dy w p ań st w ie M ie sz ka I – op isu je b itw ę po d C ed yn ią – ch ar ak te ry zu je z na cz en ie pr zy ję ci a ch rz eś ci ja ńs tw a dl a pa ńs tw a po lsk ie go – pr ze ds ta w ia n aj w aż ni ej sz e od kr yc ia a rc he ol og ic zn e na zi em ia ch p ol sk ic h – ok re śla , j ak ie in fo rm ac je m oż e zd ob yć h ist or yk dz ię ki z as to so w an iu m et od y de nd ro ch ro no lo gi cz ne j – om aw ia d ok um en t D ag om e iu de x 9Rozkład materiału Te m at le kc ji Z ag ad ni en ia W ym ag an ia n a po sz cz eg ól ne o ce ny do pu sz cz aj ąc a do st at ec zn a do br a ba rd zo d ob ra ce lu ją ca 2. B ol es ła w C hr ob ry – pi er w sz y kr ól Po lsk i – m isj a św ię te go W oj ci ec ha w P ru - sa ch – zj az d gn ie źn ie ńs ki i pi el gr zy m ka ce sa rz a O tt on a III – w oj ny B ol es ła w a C hr ob re go z s ą- sia da m i i p rz ył ąc ze ni e no w yc h zi em – ko ro na cj a Bo le sł aw a C hr ob re go n a kr ól a Po lsk i – zn ac ze ni e te rm in ów : m isj a, re lik w ie , ce sa rz , a rc yb isk up st w o, k or on ac ja , gr ód , w oj ow ie – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po sł ug uj e się te rm in am i: ce sa rz , a rc yb isk up st w o, ko ro na cj a, g ró d, w oj ow ie – op isu je w yg lą d gr od u śr ed ni ow ie cz ne go – w ie , ż e Bo le sł aw C hr ob ry by ł p ie rw sz ym k ró le m Po lsk i – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: m isj a, re lik w ie – zn a w yd ar ze ni a zw ią za ne z da ta m i: 10 00 , 1 02 5 – ch ar ak te ry zu je p os ta ć św . W oj ci ec ha – op isu je w yg lą d i u zb ro je ni e w oj a z dr uż yn y ks ią żę ce j – zn a w yd ar ze ni a zw ią za ne z da ta m i: 99 7, 1 00 2– 10 18 – op isu je p rz eb ie g m isj i ś w . W oj ci ec ha d o Pr us ów – pr ze ds ta w ia p rz yc zy ny i s ku tk i z ja zd u gn ie źn ie ń- sk ie go – w sk az uj e na m ap ie te ry to ria po db ite p rz ez B ol es ła w a C hr ob re go – w yj aś ni a zn ac ze ni e w iz yt y O tt on a III w G ni eź ni e dl a pa ńs tw a po lsk ie go – w yj aś ni a zn ac ze ni e ut w or ze ni a sa m od zi el ne j m et ro po lii k oś ci el ne j – w yj aś ni a zn ac ze ni e ko ro na - cj i B ol es ła w a C hr ob re go – oc en ia s ku tk i p ol ity ki w ew nę tr zn ej i za gr an ic zn ej Bo le sł aw a dl a pa ńs tw a po lsk ie go *W ś re dn io w ie cz - ny m k la sz to rz e – za ko ny c hr ze śc ija ńs ki e – ży ci e w k la sz to rz e – w pł yw z ak on ów n a ro zw ój śr ed ni ow ie cz ne go r ol ni ct w a – ro la z ak on ów w r oz w oj u w ie dz y i ś re dn io w ie cz ne go p iśm ie nn ic tw a – na jst ar sz e za ko ny n a zi em ia ch po lsk ic h i i ch z na cz en ie – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po sł ug uj e się te rm in am i: du ch ow ie ńs tw o, z ak on c hr ze śc ija ńs ki , m ni ch , k la sz to r – ch ar ak te ry zu je w yg lą d m ni ch ów – op isu je p od st aw ow e za ję ci a du ch ow ie ńs tw a za ko nn eg o w ś re dn io w ie cz u – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: re gu ła z ak on na , sk ry pt or iu m , p er ga m in – po da je p rz yk ła dy z ak on ów – op isu je ż yc ie w ew ną tr z kl as zt or u – w ym ie ni a na jst ar sz e za ko ny na z ie m ia ch p ol sk ic h – w yj aś ni a, ja k na le ży r oz u- m ie ć za sa dę o bo w ią zu ją cą be ne dy kt yn ów m ód l s ię i p ra cu j – op isu je w yg lą d śr ed ni o- w ie cz ny ch k sią g – w yj aś ni a, w ja ki s po só b za ko ny p rz yc zy ni ły s ię do r oz w oj u ro ln ic tw a na zi em ia ch p ol sk ic h – ch ar ak te ry zu je w kł ad du ch ow ie ńs tw a w ś re dn io - w ie cz ną k ul tu rę – w yj aś ni a zn ac ze ni e ks ią g i k sią że k dl a ro zw oj u w ie - dz y i n au ki – w sk az uj e pr zy kł ad y lo ka li- za cj i n aj st ar sz yc h bu do w li za ko nn yc h na z ie m ia ch po lsk ic h – w yj aś ni a, ja ki e są z w ią zk i m ię dz y dz ia ła ln oś ci ą za ko - nó w a n au ką h ist or yc zn ą 3. P ol sk a Ka zi m ie rz a W ie lk ie go – Ka zi m ie rz W ie lk i o st at ni m k ró le m z dy na st ii Pi as tó w – re fo rm y Ka zi m ie rz a W ie lk ie go – zj az d m on ar ch ów w K ra ko w ie – uc zt a u W ie rz yn ka – um oc ni en ie g ra ni c pa ńs tw a (Z as ta ł Po lsk ę dr ew ni an ą, a z os ta w ił m ur o w an ą) – ut w or ze ni e A ka de m ii Kr ak ow sk ie j – zn ac ze ni e te rm in u: u ni w er sy te t – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po sł ug uj e się te rm in em : un iw er sy te t – w yj aś ni a, d la cz eg o hi st or yc y na da li kr ól ow i K az im ie rz ow i pr zy do m ek „W ie lk i” – op isu je w yg lą d śr ed ni o- w ie cz ne go z am ku – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: dy na st ia , u cz ta u W ie rz yn ka – zn a w yd ar ze ni a zw ią za ne z da ta m i: 13 64 , 1 37 0 – w yj aś ni a po w ie dz en ie : Z as ta ł P ol sk ę dr ew ni an ą, a zo st aw ił m ur ow an ą – w ym ie ni a gł ów ne r ef or m y Ka zi m ie rz a W ie lk ie go – op isu je z ja zd m on ar ch ów w K ra ko w ie – w yj aś ni a ce le o ra z zn ac ze - ni e ut w or ze ni a A ka de m ii Kr ak ow sk ie j – w sk az uj e na m ap ie z ie m ie pr zy łą cz on e do P ol sk i z a pa no w an ia K az im ie rz a W ie lk ie go – ch ar ak te ry zu je o ra z oc en ia po lit yk ę w ew nę tr zn ą i z ag ra ni cz ną p ro w ad zo ną pr ze z Ka zi m ie rz a W ie lk ie go – ar gu m en tu je , d la cz eg o Ka zi m ie rz W ie lk i s ta ł s ię w zo re m d ob re go w ła dc y – po ró w nu je p ol ity kę p ro - w ad zo ną p rz ez B ol es ła w a C hr ob re go i Ka zi m ie rz a W ie lk ie go – w yj aś ni a zn ac ze ni a pa no w a- ni a Ka zi m ie rz a W ie lk ie go dl a pa ńs tw a po lsk ie go *R yc er ze i za m ki – śr ed ni ow ie cz ni r yc er ze i ic h ro la – fu nk cj e i w yg lą d za m kó w – od p az ia d o ry ce rz a – uz br oj en ie r yc er sk ie – tu rn ie je r yc er sk ie – ko de ks r yc er sk i – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po sł ug uj e się te rm in am i: ry ce rz , z br oj a, h er b, z am ek – op isu je w yg lą d śr ed ni o- w ie cz ne go r yc er za – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: pa ź, g ie rm ek , p a so w an ie , k op ia , d zi ed zi ni ec , fo sa , b as zt a, m os t z w od zo ny – w yj aś ni a, k to i w ja ki s po só b m óg ł z os ta ć ry ce rz em – op isu je w yg lą d śr ed ni o- w ie cz ne go z am ku – ch ar ak te ry zu je tu rn ie je ry ce rs ki e – w yj aś ni a, w ja ki s po só b ut rz ym yw al i s ię r yc er ze – pr ze ds ta w ia p ow in no śc i ry ce rs ki e – ch ar ak te ry zu je k od ek s ry ce rs ki – po da je p rz yk ła dy za ch ow an yc h za m kó w śr ed ni ow ie cz ny ch w P ol sc e i w r eg io ni e – pr ze ds ta w ia p rz yk ła dy w zo rc ów r yc er sk ic h ut rw al on yc h w li te ra tu rz e i l eg en da ch 10 Rozkład materiału Te m at le kc ji Z ag ad ni en ia W ym ag an ia n a po sz cz eg ól ne o ce ny do pu sz cz aj ąc a do st at ec zn a do br a ba rd zo d ob ra ce lu ją ca 5. R om ua ld Tr au gu tt i p ow st an ie st yc zn io w e – Ro m ua ld T ra ug ut t – ż yc ie p rz ed w yb uc he m p ow st an ia s ty cz ni o- w eg o – br an ka i w yb uc h po w st an ia s ty cz - ni ow eg o – w oj na p ar ty za nc ka – fu nk cj on ow an ie p ań st w a po w st ań - cz eg o – Ro m ua ld T ra ug ut t d yk ta to re m po w st an ia – re pr es je p o up ad ku p ow st an ia st yc zn io w eg o – zn ac ze ni e te rm in ów : z ab ór ro sy jsk i, dz ia ła ln oś ć ko ns pi ra cy jn a, b ra nk a, w oj na p ar ty za nc ka , d yk ta to r, ze sł an ie – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: za bo ry , z ab ór ro sy jsk i, w oj na p ar ty za nc ka – w yj aś ni a, d la cz eg o Po la cy zo rg an iz ow al i p ow st an ie – ch ar ak te ry zu je ta kt yk ę w al ki p ar ty za nc ki ej – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: dz ia ła ln oś ć ko n sp ira cy jn a, b ra nk a, d yk ta to r, ze sł an ie – zn a w yd ar ze ni a zw ią za ne z da ta m i: 18 63 –1 86 4 – po ka zu je n a m ap ie z as ię g za bo ru r os yj sk ie go – ch ar ak te ry zu je p os ta ć i d o- ko na ni a Ro m ua ld a Tr au gu tt a – ch ar ak te ry zu je s yt ua cj ę na ro du p ol sk ie go w z ab or ze ro sy jsk im – w yj aś ni a, d la cz eg o Po la cy pr ow ad zi li dz ia ła ln oś ć ko ns pi ra cy jn ą – op isu je c ha ra kt er i pr ze bi eg po w st an ia s ty cz ni ow eg o – pr ze ds ta w ia s ku tk i p o- w st an ia – op isu je fu nk cj on ow an ie pa ńs tw a po w st ań cz eg o – w yj aś ni a, d la cz eg o po w st a- ni e st yc zn io w e up ad ło – oc en ia p os ta w ę Po la kó w po d za bo re m r os yj sk im – po ró w nu je p ow st an ie st yc zn io w e z in ny m i po w st an ia m i – pr ze ds ta w ia r óż ne m et od y w al ki o p ol sk oś ć 6. M ar ia Sk ło do w sk a- -C ur ie – p ol sk a no bl ist ka – ed uk ac ja M ar ii Sk ło do w sk ie j-C ur ie na z ie m ia ch p ol sk ic h – ta jn e na uc za ni e i L at aj ąc y U ni w er - sy te t – ka rie ra n au ko w a M ar ii Sk ło do w - sk ie j-C ur ie – N ag ro dy N ob la p rz yz na ne M ar ii Sk ło do w sk ie j-C ur ie – po lsc y no bl iśc i – zn ac ze ni e te rm in ów : t aj ne n au cz a ni e, N ag ro da N ob la , l au re at – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: la ur ea t, N ag ro da N ob la – w yj aś ni a, d la cz eg o Po la cy ni e m og li od by w ać e du ka cj i w ję zy ku p ol sk im – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in em : U ni w er sy te t La ta ją cy – ch ar ak te ry zu je , n a cz ym po le ga ło ta jn e na uc za ni e – ch ar ak te ry zu je p os ta ć M ar ii Sk ło do w sk ie j-C ur ie – w ym ie ni a, z a ja ki e do ko na - ni a M ar ia S kł od ow sk a- C ur ie ot rz ym ał a N ag ro dę N ob la – po ró w nu je s zk ol ni ct w o X IX -w ie cz ne i w sp ół cz es ne – w yj aś ni a, ja k fu nk cj on ow ał U ni w er sy te t L at aj ąc y – w yj aś ni a, d la cz eg o M . S kł od ow sk a- C ur ie m u- sia ła w yj ec ha ć do F ra nc ji – pr ze ds ta w ia d ok on an ia M . S kł od ow sk ie j-C ur ie i w yj aś ni a, z a co z os ta ła uh on or ow an a N ag ro dą N ob la – w ym ie ni a in ny ch p ol sk ic h la ur ea tó w N ag ro dy N ob la – w yj aś ni a ro lę n au ki w r oz - w oj u cy w ili za cy jn ym – op isu je d zi ał al no ść M ar ii Sk ło do w sk ie j-C ur ie p od cz as I w oj ny ś w ia to w ej – op isu je s w oj ą ul ub io ną dz ie dz in ę na uk ow ą i j ej w yb itn eg o pr ze ds ta w ic ie la R oz dz ia ł I V: K u w sp ół cz es ne j P ol sc e 1. Jó ze f P iłs ud sk i i n ie po dl eg ła Po lsk a – dz ia ła ln oś ć Jó ze fa P iłs ud sk ie go pr ze d I w oj ną ś w ia to w ą – ud zi ał L eg io nó w P ol sk ic h i J óz ef a Pi łs ud sk ie go w d zi ał an ia ch z br oj - ny ch p od cz as I w oj ny ś w ia to w ej – od zy sk an ie n ie po dl eg ło śc i p rz ez Po lsk ę – w al ki o u st al en ie g ra ni c II Rz ec zy - po sp ol ite j i B itw a W ar sz aw sk a – Jó ze f P iłs ud sk i N ac ze ln ik ie m Pa ńs tw a – N ar od ow e Św ię to N ie po dl eg ło śc i – zn ac ze ni e te rm in ów : I I R ze cz po sp o lit a, N ac ze ln ik P ań st w a – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in em : I I R ze cz po sp ol ita – w sk az uj e na m ap ie o bs za r II RP – w ie , k ie dy i z ja ki ej o ka zj i ob ch od zi m y św ię to p ań - st w ow e w d ni u 11 li st op ad a – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: I w oj na ś w ia to w a, N ac ze ln ik P ań st w a – zn a w yd ar ze ni a zw ią za ne z da ta m i: 19 14 –1 91 8; 1 1 li- st op ad a 19 18 r. , 1 5 sie rp ni a 19 20 r. – ch ar ak te ry zu je p os ta ć Jó ze fa P iłs ud sk ie go – ch ar ak te ry zu je d zi ał al no ść Jó ze fa P iłs ud sk ie go p rz ed I w oj ną ś w ia to w ą – w yj aś ni a sy tu ac ję p ań st w za bo rc zy ch p o w yb uc hu I w oj ny ś w ia to w ej – pr ze ds ta w ia u dz ia ł L eg io - nó w P ol sk ic h w d zi ał an ia ch zb ro jn yc h po dc za s I w oj ny św ia to w ej – w yj aś ni a, d la cz eg o dz ie ń 11 li st op ad a zo st ał o gł os zo - ny ś w ię te m p ań st w ow ym – w yj aś ni a ro lę Jó ze fa Pi łs ud sk ie go w o dz ys ka ni u ni ep od le gł oś ci i bu do w ie pa ńs tw a po lsk ie go – op isu je tr ud no śc i p ol ity cz ne w o db ud ow ie p ań st w a po lsk ie go – oc en ia z na cz en ie B itw y W ar sz aw sk ie j – w yj aś ni a, d la cz eg o w r oc z- ni cę B itw y W ar sz aw sk ie j W oj sk o Po lsk ie o bc ho dz i sw oj e św ię to – om aw ia w yd ar ze ni a, k tó re m ia ły w pł yw n a ks zt ał to w a- ni e się g ra ni c II Rz ec zy po - sp ol ite j – w yj aś ni a sy tu ac ję g eo po li- ty cz ną w E ur op ie p ow st ał ą w w yn ik u I w oj ny ś w ia to w ej 13Rozkład materiału Te m at le kc ji Z ag ad ni en ia W ym ag an ia n a po sz cz eg ól ne o ce ny do pu sz cz aj ąc a do st at ec zn a do br a ba rd zo d ob ra ce lu ją ca * Bi tw a W ar sz aw sk a – Ro sja S ow ie ck a i k om un iz m – w oj na p ol sk o- bo lsz ew ic ka – Bi tw a W ar sz aw sk a i j ej le ge nd a – 15 s ie rp ni a – Ś w ię to W oj sk a Po lsk ie go – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po sł ug uj e się te rm in am i: II RP , u ła ni – pr ze ds ta w ia g łó w no do - w od zą ce go w oj sk p ol sk ic h w b itw ie p od W ar sz aw ą – od po w ia da , j ak i b ył w yn ik Bi tw y W ar sz aw sk ie j – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: ko m un iz m , bo lsz ew ic y, c ud n ad W isł ą – zn a w yd ar ze ni a zw ią za ne z da ta m i: 15 s ie rp ni a 19 20 r. – w yj aś ni a, d la cz eg o 15 s ie rp - ni a ob ch od zo ne je st Ś w ię to W oj sk a Po lsk ie go – w yj aś ni a ge ne zę w oj ny o w sc ho dn ią g ra ni cę II R P – om aw ia p rz eb ie g w oj ny po lsk o- bo lsz ew ic ki ej – oc en ia p os ta w ę lu dn oś ci po lsk ie j w ob ec s ow ie ck ie go za gr oż en ia – ch ar ak te ry zu je m it „c ud u na d W isł ą” – w yj aś ni a, ja ki e cz yn ni ki zł oż ył y się n a su kc es w oj sk po lsk ic h w w oj ni e z Ro sją So w ie ck ą – w yj aś ni j, ki ed y i w ja ki sp os ób b ol sz ew ic y pr ze ję li w ła dz ę w R os ji – po da je p rz yk ła dy w sp ół cz e- śn ie is tn ie ją cy ch k ra jó w k o- m un ist yc zn yc h or az o pi su je ży ci e ic h m ie sz ka ńc ów 2. E ug en iu sz Kw ia tk ow sk i i b ud ow a G dy ni – pr ob le m y od ro dz on ej P ol sk i – za ślu bi ny P ol sk i z m or ze m – za sł ug i E ug en iu sz a Kw ia tk ow sk ie go na p ol u go sp od ar cz ym – b ud ow a po rt u w G dy ni , C en tr al ny O kr ęg Pr ze m ys ło w y – G dy ni a po lsk im „ ok ne m n a św ia t” – zn ac ze ni e te rm in ów : e ks po rt , o kr ęg pr ze m ys ło w y – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: po rt , p rz em ys ł, m in ist er , b ez ro bo ci e – w sk az uj e na m ap ie P ol sk i G dy ni ę – w yj aś ni a, d la cz eg o G dy ni a st ał a się p ol sk im „ ok ne m na ś w ia t” – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: ek sp or t, im po rt , ok rę g pr ze m ys ło w y – ch ar ak te ry zu je p os ta ć Eu ge - ni us za K w ia tk ow sk ie go – w sk az uj e na m ap ie o bs za r C en tr al ne go O kr ęg u Pr ze - m ys ło w eg o – op isu je tr ud no śc i g os po da r- cz e i u st ro jo w e w o db ud o- w ie p ań st w a po lsk ie go – pr ze ds ta w ia d ok on an ia E u- ge ni us za K w ia tk ow sk ie go – w yj aś ni a, w ja ki s po só b ro z- w ój g os po da rc zy w pł yw a na sy tu ac ję o by w at el i – w yj aś ni a ro lę p ot en cj ał u go sp od ar cz eg o pa ńs tw a w e w sp ół cz es ny m ś w ie ci e – w ym ie ni a na jw aż ni ej sz e oś ro dk i p rz em ys ło w e w sp ół cz es ne j P ol sk i 3. Z oś ka , A le k i R ud y – bo ha te rs cy ha rc er ze – w yb uc h II w oj ny ś w ia to w ej – sy tu ac ja s po łe cz eń st w a po lsk ie go po d ni em ie ck ą ok up ac ją – Sz ar e Sz er eg i ( Z oś ka , A le k, R ud y) – ak cj a po d A rs en ał em – ba ta lio n „Z oś ka ” w p ow st an iu w ar sz aw sk im – po w st an ie w ar sz aw sk ie ja ko w yr az pa tr io ty zm u m ło de go p ok ol en ia – zn ac ze ni e te rm in ów : o ku pa cj a, ła pa nk i, Ar m ia K ra jo w a, S za re S ze re gi – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in em : o ku pa cj a – w ie , k ie dy i gd zi e w yb uc hł a II w oj na ś w ia to w a – op isu je s yt ua cj ę na ro du po lsk ie go p od n ie m ie ck ą ok up ac ją – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: ła pa nk i, Ar m ia Kr aj ow a, S za re S ze re gi – zn a w yd ar ze ni a zw ią za ne z da ta m i: 1 w rz eś ni a 19 39 r., 1 s ie rp ni a 19 44 r. – ch ar ak te ry zu je p os ta ci Z oś ki , A lk a i R ud eg o – op isu je n aj w aż ni ej sz e ak cj e Sz ar yc h Sz er eg ów , w ty m ak cj ę po d A rs en ał em – oc en ia p os ta w ę m ło dz ie ży po lsk ie j p od o ku pa cj ą – ch ar ak te ry zu je d zi ał al no ść Po lsk ie go P ań st w a Po d- zi em ne go – pr ze ds ta w ia p ol ity kę ok up an tó w w ob ec P ol ak ów (m or d ka ty ńs ki ) – po da je p rz yk ła dy u dz ia łu żo łn ie rz y po lsk ic h na fr on - ta ch II w oj ny ś w ia to w ej – pr ze ds ta w ia p rz eb ie g po - w st an ia w ar sz aw sk ie go 4. P ile ck i i In ka – „ż oł ni er ze ni ez ło m ni ” – po lit yk a N ie m ie c w ob ec lu dn oś ci ży do w sk ie j – ob oz y ko nc en tr ac yj ne – ra po rt y W ito ld a Pi le ck ie go – re pr es je k om un ist ów i śm ie rć W ito ld a Pi le ck ie go – po lit yk a ko m un ist ów w ob ec p ol - sk ie go p od zi em ia – po st aw a D an ut y Si ed zi kó w ny , ps . I nk a – zn ac ze ni e te rm in ów : o bo zy k on ce n tr ac yj ne , „ żo łn ie rz e ni ez ło m ni ” – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in em : o bo zy k on ce n tr ac yj ne – op isu je p ol ity kę N ie m ie c w ob ec lu dn oś ci ż yd ow sk ie j – w yj aś ni a, k to o bj ął r zą dy w p ań st w ie p ol sk im po z ak oń cz en iu II w oj ny ś w ia to w ej – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in em : „ żo łn ie rz e ni ez ło m ni ” – zn a zb ro dn ie n ie m ie ck ie po pe łn io ne n a Ż yd ac h – ch ar ak te ry zu je p os ta ci W ito ld a Pi le ck ie go , D an ut y Si ed zi kó w ny – w yj aś ni a, d la cz eg o dl a w ie lu P ol ak ów w oj na s ię ni e za ko ńc zy ła – w yj aś ni a po ję ci e: „ żo łn ie rz e ni ez ło m ni ” – ch ar ak te ry zu je p os ta ć i d zi a- ła ln oś ć W ito ld a Pi le ck ie go – op isu je r ep re sje k om un i- st ów w ob ec z w ol en ni kó w pr aw ow ity ch w ła dz p ol sk ic h – oc en ia p os ta w ę D an ut y Si ed zi kó w ny , p s. In ka – w yj aś ni a, d la cz eg o pa ńs tw o po lsk ie z na la zł o się p o II w oj ni e św ia to w ej w s ow ie c- ki ej s tr ef ie w pł yw ów – ch ar ak te ry zu je d zi ał al no ść pa rt yz an tk i a nt yk om un i- st yc zn ej – w yj aś ni a dr am at yz m w yb o- ru p os ta w p rz ez o by w at el i w ob ec p ań st w a po lsk ie go po II w oj ni e św ia to w ej – w yj aś ni a po ję ci e: „ su w e re nn oś ć” – w yj aś ni a po ję ci e: „ że la zn a ku rt yn a” o ra z je go g en ez ę – ch ar ak te ry zu je p os ta ć i d zi a- ła ln oś ć Ir en y Se nd le ro w ej – w ym ie ni a na jw ię ks ze ni em ie ck ie o bo zy k on ce n- tr ac yj ne 14 Rozkład materiału Te m at le kc ji Z ag ad ni en ia W ym ag an ia n a po sz cz eg ól ne o ce ny do pu sz cz aj ąc a do st at ec zn a do br a ba rd zo d ob ra ce lu ją ca 5. Ja n Pa w eł II – pa pi eż p ie lg rz ym – op oz yc yj na r ol a Ko śc io ła w c za sa ch ko m un iz m u – w yb ór K ar ol a W oj ty ły n a pa pi eż a – pi el gr zy m ki p ap ie ża d o oj cz yz ny (N ie ch z st ąp i D uc h Tw ój i od no w i ob lic ze z ie m i. Te j z ie m i!) – w sp ar ci e Ko śc io ła d la P ol ak ów pr ot es tu ją cy ch p rz ec iw r zą do m ko m un ist ów – Ja n Pa w eł II ja ko p ap ie ż pi el gr zy m – zn ac ze ni e te rm in ów : p ap ie ż, k on kl aw e, k ar dy na ł, po nt yf ik at – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in em : p ap ie ż – w ie , k im b ył K ar ol W oj ty ła – po da je m ia st o, w k tó ry m ur od zi ł s ię K ar ol W oj ty ła – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: ko nk la w e, k ar dy na ł, po nt yf ik at – ch ar ak te ry zu je r ol ę pa pi eż a ja ko p rz yw ód cy K oś ci oł a ka to lic ki eg o or az ja ko au to ry te tu m or al ne go d la w ie rn yc h – w yj aś ni a, d la cz eg o Ja n Pa - w eł II b ył d ar zo ny w ie lk im sz ac un ki em – op isu je s yt ua cj ę sp oł ec ze ń- st w a po lsk ie go w c za sa ch PR L – ch ar ak te ry zu je r ol ę Ko śc io ła ka to lic ki eg o w c za sa ch ko m un iz m u – w yj aś ni a zn ac ze ni e pi er w - sz ej p ie lg rz ym ki Ja na P aw ła II do k ra ju d la s po łe cz eń - st w a po lsk ie go – w yj aś ni a zn ac ze ni e sł ów Ja na P aw ła II : N ie ch z st ąp i D uc h Tw ój i od no w i o bl ic ze zi em i. Te j z ie m i! 6. „ So lid ar no ść ” i j ej b oh at er ow ie – kr yz ys P RL w la ta ch 7 0. X X w . – dz ia ła ln oś ć op oz yc yj na – st ra jk i r ob ot ni cz e i p ow st an ie N SZ Z „ So lid ar no ść ” – bo ha te ro w ie „ So lid ar no śc i” – L ec h W ał ęs a, A nn a W al en ty no w ic z, A n- dr ze j G w ia zd a, Je rz y Po pi eł us zk o – w pr ow ad ze ni e st an u w oj en ne go i r ep re sje p rz ec iw ko o po zy cj i – pr ze ło m 1 98 9 r. i u pa de k ko m u- ni zm u – zn ac ze ni e te rm in ów : s tr aj k, z w ią ze k za w od ow y, „ So lid ar no ść ”, st an w oj en ny , O kr ąg ły S tó ł – pr zy p om oc y na uc zy ci el a po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: de m ok ra cj a, st ra jk – w ie , j ak s ię n az yw ał p ie rw - sz y pr zy w ód ca z w ią zk u za w od ow eg o „S ol id ar no ść ” i p óź ni ej sz y pr ez yd en t – po pr aw ni e po sł ug uj e się te rm in am i: zw ią ze k za w o do w y, „ So lid ar no ść ”, s ta n w oj en ny , O kr ąg ły S tó ł – zn a w yd ar ze ni a zw ią za ne z da ta m i: sie rp ie ń 19 80 , l9 89 – w yj aś ni a, d la cz eg o w 1 98 0 r. do sz ło d o m as ow yc h st ra j- kó w r ob ot ni cz yc h – zn a gł ów ny ch b oh at er ów „S ol id ar no śc i” – L ec ha W a- łę sę , A nn ę W al en ty no w ic z, A nd rz ej a G w ia zd ę, Je rz eg o Po pi eł us zk ę – op isu je o ko lic zn oś ci z aw ią - za ni a zw ią zk u za w od ow eg o „S ol id ar no ść ” – pr ze ds ta w ia g łó w ne p os tu - la ty „ So lid ar no śc i” – w ym ie ni a og ra ni cz en ia , z ja - ki m i w ią za ło s ię w pr ow a- dz en ie s ta nu w oj en ne go – w yj aś ni a sy m bo lik ę O kr ą- gł eg o St oł u – w sk az uj e ró żn ic e po lit yc zn e m ię dz y cz as am i k om un iz m u a w ol ną P ol sk ą – po da je p rz yk ła dy p ro te st ów Po la kó w p rz ec iw ko w ła - dz om k om un ist yc zn ym – w yj aś ni a, ja ką r ol ę od eg ra ł st an w oj en ny – op ow ia da o r yw al iz ac ji m ię - dz y Z w ią zk ie m S ow ie ck im a Z ac ho de m – w yj aś ni a zn ac ze ni e i s ku tk i ro zm ów O kr ąg łe go S to łu 15Rozkład materiału 18 Karta pracy Mieszkamy w Polsce 1 Uzupełnij schemat nazwami elementów, które decydują o powstaniu narodu. NARÓD 2 Pokoloruj rysunki przedstawiające flagę i godło Polski. imię i nazwisko klasa data 19Scenariusz lekcji Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: zegar, kalendarz, chronologia, oś czasu, wiek, tysiąclecie, epoka, − wymienia jednostki pomiaru czasu zegarowego i kalendarzowego, − tłumaczy potrzebę mierzenia czasu, − posługuje się cyframi rzymskimi, − wyjaśnia znaczenie skrótów: p.n.e. i n.e., − wskazuje narodziny Chrystusa jako wydarzenie wyznaczające podział czasu na czasy p.n.e. i n.e., − wymienia epoki historyczne, − określa sposoby mierzenia czasu dawniej i współcześnie. Metody pracy: − metoda aktywizująca – mapa myśli, − metoda aktywizująca – burza mózgów, − praca z podręcznikiem, − praca z ilustracją, − praca z infografiką, − rozmowa nauczająca (pogadanka). Formy pracy: − indywidualna, − grupowa, − zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 24–28), − karta pracy „Czas w historii”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda- nie tematu lekcji. 2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: przedstawienie głównych jednostek mierzenia czasu w historii i zadań stojących przed chronologią. 3. Wybrani uczniowie przypominają, czym zajmują się hi- storycy. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy „Czas w histo- rii”, które będą stopniowo uzupełniane podczas lekcji. Następnie wyjaśnia zasady pracy metodą burzy mó- zgów, po czym zapisuje na tablicy wyraz CZAS i prosi uczniów o podanie skojarzeń dotyczących tego pojęcia. Prowadzący zajęcia weryfikuje poprawność wymienio- nych pomysłów i zapisuje najtrafniejsze z nich. 2. Nauczyciel pozostawia na tablicy wyraz CZAS, a następ- nie dzieli klasę na trzy grupy. Każda z nich otrzymuje do opracowania jedno pytanie: „W jaki sposób mierzymy czas?”, „Jakie korzyści daje ludziom mierzenie czasu?”, „Skąd wiemy, że istnieje czas?”. Zadaniem każdej dru- żyny będzie przygotowanie odpowiedzi, którymi zosta- nie uzupełniona mapa myśli (przykładowa mapa myśli znajduje się w Materiałach dla nauczyciela). 3. Uczniowie zapisują na tablicy wyniki swoich prac. W ten sposób powstanie mapa myśli dotycząca pojęcia czasu. Podczas omawiania odpowiedzi na zadane pytania na- uczyciel podkreśla wagę umiejętności mierzenia czasu. 4. Nauczyciel prosi uczniów, by wyobrazili sobie, że żyją w czasach, gdy nie znano zegarów i kalendarzy. Pyta, w jaki sposób określiliby czas ważnego wydarzenia. Na- uczyciel wyjaśnia konieczność uporządkowania czasu w historii i wprowadza pojęcie „chronologia”. Następnie tłumaczy, dlaczego mierzenie czasu jest ważne w pra- cy historyka. Uczniowie wykonują zadanie 1 w karcie pracy. 5. Nauczyciel wyjaśnia, czym jest „oś czasu”. Odsyła uczniów do osi czasu zamieszczonej w podręczniku na s. 24–25. Pyta ich, na jakie części została podzielona oś czasu, co oznaczają skróty p.n.e. i n.e. oraz co to jest „era”. Uczniowie szukają w podręczniku na s. 24 defini- cji pojęcia „era”. Nauczyciel podsumowuje odpowiedzi. Cała klasa wykonuje zadanie 2. w karcie pracy. 6. Nauczyciel wyjaśnia konieczność podziału czasu na mniejsze odcinki i wprowadza pojęcia „tysiąclecie” i „wiek”. Podkreśla przy tym zasadę zapisywania wie- ków cyframi rzymskimi. Dodatkowo wyjaśnia, dlaczego w dzisiejszych czasach stosuje się cyfry arabskie. 7. Nauczyciel wprowadza termin „epoka historyczna”. Uczniowie zapoznają się z infografiką zamieszczoną w podręczniku na s. 26–27. Wyznaczone osoby wyja- śniają, dlaczego poszczególne epoki zostały zilustrowa- ne piramidą, zamkiem, karawelą i rakietą kosmiczną. 8. Nauczyciel opowiada, za pomocą jakich urządzeń mie- rzono czas w dawnych czasach. Tłumaczy przy tym spo- sób działania zegara słonecznego i klepsydry. Faza podsumowująca Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 24 podręcznika. Na- stępnie wskazane osoby wypowiadają się na temat tych zagadnień. Zadanie domowe Wykonanie zadania 3. w karcie pracy. Zadanie domowe dla chętnych Wykorzystując encyklopedie lub inne dostępne źródła wie- dzy, przygotuj informacje na temat starożytnego kalenda- rza egipskiego i jego konstrukcji. Scenariusz lekcji z wykorzystaniem burzy mózgów i mapy myśli Czas w historii 20 Scenariusz lekcji Burza mózgów to metoda zespołowej analizy zagadnienia. Na początku jej realizacji nauczyciel stawia pytanie, po czym uczniowie zgłaszają spontanicznie własne propozy- cje odpowiedzi. Po zweryfikowaniu przez prowadzącego poszczególne pomysły zostają zapisane na tablicy. W ten sposób dzieci same znajdują odpowiedź na trudne pytanie. Ważną zaletą tej metody jest aktywizacja uczniów, którzy podczas dyskusji mogą prezentować swoje pomysły i swo- bodnie wyrażać opinie. Mapa myśli (mapa mentalna) to metoda polegająca na graficznym przedstawieniu omawianego zagadnienia. W jej ramach uczniowie łączą ze sobą pojęcia i symbole na zasadzie wolnych skojarzeń. Powstaje w ten sposób schemat prezentujący omawiany temat i związki zachodzące między jego poszczególnymi elementami. Podczas tworzenia mapy każdy uczeń ma możliwość zaprezentowania swoich pomy- słów i skojarzeń. Uzyskany schemat może posłużyć później jako notatka z lekcji, bardzo przydatna przy powtarzaniu wiadomości, na przykład przed sprawdzianem. Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – burza mózgów Krótki opis metody aktywizującej – mapa myśli Przykładowa mapa myśli dotycząca zagadnienia „Czas” zegary kalendarze CZAS Skąd wiemy, że czas istnieje? zmiana dnia i nocy starzenie się ludzi zmiana pór roku Jakie korzyści daje ludziom mierzenie czasu? W jaki sposób mierzymy czas? można zaplanować działania organizuje życie określa, kiedy zaszło dane wydarzenie 23Scenariusz lekcji Wybierzcie spośród siebie jedną osobę, która będzie czuwać nad właściwą pracą w grupie – lidera. Następnie przystąpcie do pracy. Waszym zadaniem będzie wybranie z atlasu historycznego dowolnej mapy i na jej podstawie udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania. Swoje przemyślenia zapiszcie dużymi literami na kartkach A4 (jedna odpowiedź na jednej kartce). Do każdego pytania udzielcie minimum dwóch odpowiedzi. 1. Jakich informacji dostarczają nam mapy historyczne? 2. Co umożliwia nam właściwe odczytanie mapy? Materiały dla nauczyciela Przykładowa realizacja burzy mózgów dotyczącej zagadnienia „Jakie są różnice i podobieństwa między mapą historyczną a planem historycznym?” Materiały dla ucznia Zadanie dla grupy I Mapa historyczna Plan historyczny • przebieg granic w przeszłości • dawne nazwy miast i państw • miejsca ważnych wydarzeń, np. bitwa • daty ważnych wydarzeń • kierunki przemarszu wojsk • nazwy regionów historycznych • nazwy ludów zamieszkujących dane terytorium • dokładne rozmieszczenie wojsk podczas bitwy • układ ulic w miastach w minionych czasach • nazwy dawnych miejscowości • przebieg minionych wydarzeń • ukształtowanie terenu • roślinność, np. tereny zalesione • układ pojedynczych budynków Wybierzcie spośród siebie jedną osobę, która będzie czuwać nad właściwą pracą w grupie – lidera. Następnie przystąpcie do pracy. Waszym zadaniem będzie wybranie z atlasu historycznego dowolnej mapy i na jej podstawie udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania. Swoje przemyślenia zapiszcie dużymi literami na kartkach A4 (jedna odpowiedź na jednej kartce). Do każdego pytania udzielcie minimum dwóch odpowiedzi. 1. Jakich informacji dostarczają nam mapy historyczne? 2. Co umożliwia nam właściwe odczytanie mapy? Wybierzcie spośród siebie jedną osobę, która będzie czuwać nad właściwą pracą w grupie – lidera. Następnie przystąpcie do pracy. Waszym zadaniem będzie wybranie z atlasu historycznego dowolnej mapy i na jej podstawie udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania. Swoje przemyślenia zapiszcie dużymi literami na kartkach A4 (jedna odpowiedź na jednej kartce). Do każdego pytania udzielcie minimum dwóch odpowiedzi. 1. Jakich informacji dostarczają nam mapy historyczne? 2. Co umożliwia nam właściwe odczytanie mapy? Wybierzcie spośród siebie jedną osobę, która będzie czuwać nad właściwą pracą w grupie – lidera. Następnie przystąpcie do pracy. Waszym zadaniem będzie wybranie z atlasu historycznego dowolnej mapy i na jej podstawie udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania. Swoje przemyślenia zapiszcie dużymi literami na kartkach A4 (jedna odpowiedź na jednej kartce). Do każdego pytania udzielcie minimum dwóch odpowiedzi. 1. Jakich informacji dostarczają nam mapy historyczne? 2. Co umożliwia nam właściwe odczytanie mapy? Zadanie dla grupy II Zadanie dla grupy III Zadanie dla grupy IV 24 Scenariusz lekcji Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: dynastia, plemię, Słowianie, wielobóstwo, Polanie, − określa czas wydarzenia: 966 rok – chrzest Polski, − wyjaśnia pochodzenie nazw: Polanie i Polska, − wyjaśnia, kim byli i czym zajmowali się Słowianie, − wskazuje na mapie terytorium państwa Polan oraz grody Gniezno i Poznań, − pokazuje na mapie siedzibę pierwszego biskupstwa na ziemiach polskich, − omawia skutki przyjęcia chrześcijaństwa przez Polskę, − wyraża swoją opinię na temat przyjęcia chrztu przez Mieszka I. Metody pracy: − metoda aktywizująca – drama, − metoda aktywizująca – drzewko decyzyjne − rozmowa nauczająca (pogadanka), − praca z podręcznikiem, − praca z infografiką, − praca z osią czasu, − praca z mapą. Formy pracy: − indywidualna, − grupowa, − zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 38–41), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 4” (s. 24–27), − mapa ścienna „Polska Mieszka I”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda- nie tematu lekcji. 2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: przedstawienie przyczyn przyjęcia przez Polskę chrześcijaństwa i na- stępstw tego wydarzenia. 3. Wskazani uczniowie przypominają różnice między po- stacią legendarną a historyczną. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel opowiada o przyczynach pojawienia się Słowian w Europie Środkowej i Wschodniej. Następ- nie uczniowie zapoznają się z drugim akapitem tekstu głównego ze s. 38 podręcznika. Ich zadaniem jest odpo- wiedzenie na pytania: „Czym zajmowali się Słowianie?”, „Jakie były wierzenia ludów słowiańskich?”. 2. Nauczyciel wskazuje na mapie ściennej przedstawiającej Polskę Mieszka I obszar zamieszkany przez Polan oraz grody: Gniezno, Ostrów Lednicki i Poznań. Wyjaśnia również pochodzenie nazwy „Polska” i terminu „ple- mię”. Następnie uczniowie wykonują zadanie 6. (polece- nie a, b) w zeszycie ćwiczeń na s. 26. 3. Prowadzący zajęcia opisuje proces tworzenia się państwa Polan i mówi o Mieszku I jako pierwszym historycznym władcy Polski, którego istnienie zostało potwierdzone w źródłach historycznych. Dodatkowo wyjaśnia znacze- nie terminu „dynastia”. 4. Nauczyciel wybiera czworo uczniów do odegrania scenki, w której Mieszko I rozważa przyjęcie chrześcijaństwa. Prowadzący zajęcia wręcza aktorom kartki z kwestia- mi postaci (tekst z dialogami znajduje się w Materiałach dla ucznia). 5. Po odegraniu scenki nauczyciel wyjaśnia zasady pracy metodą drzewka decyzyjnego, a następnie dzieli klasę na 5–6-osobowe grupy (krótki opis metody drzewka decyzyjnego oraz przykładowo uzupełniony schemat znajdują się w Materiałach dla nauczyciela). Każda z nich otrzymuje schemat z zapisanym pytaniem: „Czy Mieszko I powinien przyjąć chrzest?” (schemat drzewka do uzupełnienia oraz instrukcja dla grup znajdują się w Materiałach dla ucznia). 6. Uzupełnienie drzewka decyzyjnego. Pod kierunkiem na- uczyciela uczniowie wymieniają pozytywne i negatywne skutki poszczególnych rozwiązań, a następnie zapisują je w odpowiednich miejscach schematu. Na podstawie wypełnionego drzewka wyrażają swoją opinię na temat przyjęcia chrztu przez Mieszka I. 7. Prowadzący zajęcia przedstawia okoliczności i czas przyjęcia przez Polskę chrześcijaństwa. Następnie prosi uczniów o wykonanie zadania 4. w zeszycie ćwiczeń na s. 25. Wyznaczone osoby prezentują swoje odpowiedzi. Faza podsumowująca Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 38 podręcznika. Na- stępnie wskazane osoby wypowiadają się na temat tych zagadnień. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 8. ze s. 27 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 9. ze s. 27 zeszytu ćwiczeń. Scenariusz lekcji z wykorzystaniem dramy i drzewka decyzyjnego Mieszko I i chrzest Polski 25Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Drzewko decyzyjne jest graficznym przedstawieniem pro- cesu podejmowania decyzji. Metoda ta wymaga dokładne- go sprecyzowania problemu, który uczniowie analizują, aby znaleźć jak najwięcej możliwych argumentów za i prze- ciw umożliwiających podjęcie właściwego wyboru. Drzew- ko decyzyjne uczy logicznego myślenia – przewidywania pozytywnych i negatywnych skutków dokonywanych wyborów. Kształci również umiejętności twórczego roz- wiązywania problemów, pracy w zespole oraz wypowiada- nia się na określony temat. Tworzenie schematu zaczyna się od pnia, w którym znajduje się kwestia do rozstrzy- gnięcia. Następnie należy uzupełnić liście, podając możli- we argumenty za i przeciw, które pomogą w rozwiązania problemu. W koronie drzewka zapisuje się podjętą decyzję. Krótki opis metody aktywizującej – drzewko decyzyjne Przykładowo uzupełniony schemat drzewka decyzyjnego dotyczącego zagadnienia: „Czy Mieszko I powinien przyjąć chrzest?” DECYZJA Mieszko I powinien przyjąć chrzest. ARGUMENTY ZA PRZYJĘCIEM CHRZEŚCIJAŃSTWA • wzmocnienie pozycji polskiego władcy w Europie • możliwość zwierania sojuszy z władca- mi chrześcijańskimi. • wzmocnienie pozycji monarchy w kraju • możliwość sporządzania pism przez chrześcijańskich duchownych ARGUMENTY PRZECIW PRZYJĘCIU CHRZEŚCIJAŃSTWA • groźba buntu ludności wiernej dotych- czasowym obyczajom i wierze • porzucenie wiary przodków PROBLEM WYMAGAJĄCY PODJĘCIA DECYZJI Czy Mieszko I powinien przyjąć chrzest? 28 Scenariusz lekcji Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: Akademia Krakowska, żak, uniwersytet, uczta u Wierzynka, − określa czas wydarzenia: 1364 rok – założenie Akademii Krakowskiej, − opisuje działania Kazimierza Wielkiego mające na celu wzmocnienie i unowocześnienie państwa, − wymienia korzyści wynikające dla Polski z działań przeprowadzonych przez Kazimierza Wielkiego, − tłumaczy, w jaki sposób Kazimierz Wielki dążył do poprawienia stosunków Królestwa Polskiego z sąsiadami, − wyjaśnia, jakie znaczenie dla naszego kraju miało utworzenie akademii w Krakowie. Metody pracy: − metoda aktywizująca – róża diagnostyczna, − rozmowa nauczająca (pogadanka), − praca z podręcznikiem, − praca z tekstem źródłowym. Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 52–55), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 4” (s. 35–36), − karta pracy „Polska Kazimierza Wielkiego”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda- nie tematu lekcji. 2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: omówienie doko- nań Kazimierza Wielkiego oraz ich wpływu na funkcjo- nowanie Królestwa Polskiego i jego mieszkańców. 3. Wybrani uczniowie przypominają największe zasługi Bolesława Chrobrego, które przyczyniły się do wzmoc- nienia pozycji Polski w Europie. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel omawia trudną sytuację Polski po śmierci Bolesława Chrobrego. Następnie wyjaśnia uczniom, że Kazimierz Wielki był jedynym polskim władcą, któ- remu nadano przydomek „Wielki”. Analiza dokonań króla przeprowadzana w dalszej części zajęć ma pomóc uczniom w udzieleniu odpowiedzi na pytanie, czy mo- narcha zasłużył na ten przydomek. 2. Prowadzący zajęcia wyjaśnia zasady pracy metodą róży diagnostycznej, a następnie dzieli klasę na trzy grupy (krótki opis tej metody aktywizującej, przykładowo uzupełniony schemat zamieszczono w Materiałach dla nauczyciela). Zapisuje na tablicy hasło problemowe: „Jakie były najważniejsze osiągnięcia Kazimierza Wiel- kiego?”, a pod nim trzy zagadnienia dotyczące rządów ostatniego władcy z dynastii Piastów do opracowania przez poszczególne zespoły (instrukcje dla poszczegól- nych grup zamieszczono w Materiałach dla ucznia): • I grupa – Polityka zagraniczna, • II grupa – Zmiany w Polsce, • III grupa – Założenie Akademii Krakowskiej. 3. Po upływie wyznaczonego czasu drużyny uzupełniają schemat na tablicy, wpisując hasła związane z przy- dzielonym zagadnieniem. Wskazane osoby udzielają odpowiedzi na pytania dotyczące tematyki opracowanej przez dany zespół. • I grupa W jaki sposób Kazimierz Wielki utrzymywał dobre rela- cje z innymi państwami? Dlaczego polski władca prowa- dził pokojową politykę zagraniczną? • II grupa W jaki sposób król przyczynił się do rozwoju kraju? Dla- czego o Kazimierzu Wielkim mówi się, że zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną? • III grupa Dlaczego Kazimierz Wielki zabiegał o utworzenie uni- wersytetu na ziemiach polskich? Kto mógł podjąć naukę w Akademii Krakowskiej? W jakim języku odbywały się zajęcia na uczelni? 4. Nauczyciel opowiada uczniom o przyczynach zjazdu monarchów europejskich do Krakowa w 1364 roku. Na- stępnie cała klasa wykonuje zadanie 1. z karty pracy. Na podstawie zdobytych informacji uczniowie pod kierun- kiem prowadzącego zajęcia uzupełniają schemat róży diagnostycznej o dodanie nowego zagadnienia dotyczą- cego uczty u Wierzynka. 5. Nauczyciel przedstawia uczniom historię na wpół legen- darnej dziewczyny Nawojki, która zapragnęła uczyć się w Akademii Krakowskiej (legenda o Nawojce została za- mieszczona w Materiałach dla nauczyciela). 6. Uczniowie analizują uzupełniony schemat róży diagno- stycznej i odpowiadają na pytanie: „Jakie były najważ- niejsze osiągnięcia Kazimierza Wielkiego?”. Następnie nauczyciel prosi uczniów o wykonanie zadania 2. z kar- ty pracy. Faza podsumowująca Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 52 podręcznika. Na- stępnie wskazane osoby wypowiadają się na temat tych zagadnień. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 5. ze s. 36 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 7. ze s. 36 zeszytu ćwiczeń. Scenariusz lekcji z wykorzystaniem róży diagnostycznej Polska Kazimierza Wielkiego 29Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Róża diagnostyczna to metoda ułatwiająca wybranie wła- ściwej odpowiedzi na trudne pytanie. Poprzez graficzne przedstawienie wszystkich możliwości rozwiązania uczeń uzyskuje jasny ogląd problemu. Dzięki temu prostsze stają się analiza zagadnienia i podjęcie ostatecznej decyzji. Pra- cę metodą róży diagnostycznej najlepiej prowadzić w gru- pach, przydzielając kilkuosobowym zespołom poszczegól- ne warianty odpowiedzi do opracowania. Krótki opis metody aktywizującej – róża diagnostyczna Przykładowy schemat róży diagnostycznej do uzupełnienia, dotyczący zagadnienia: „Jakie były najważniejsze osiągnięcia Kazimierza Wielkiego?” Materiały dla ucznia Waszym zadaniem będzie uzyskanie informacji związanych z polityką zagraniczną prowadzoną przez Kazimierza Wiel- kiego. W tym celu zapoznajcie się z tekstem podrozdziału „Panowanie Kazimierza Wielkiego” zamieszczonego na s. 53 podręcznika. Wypiszcie hasła związane z waszym zagadnieniem na arkuszu papieru, a następnie przedstawcie je koleżan- kom i kolegom w klasie. Waszym zadaniem będzie uzyskanie informacji dotyczących zmian, jakie zaszły w Polsce za panowania Kazimierza Wiel- kiego. W tym celu zapoznajcie się z tekstem podrozdziału „Panowanie Kazimierza Wielkiego” zamieszczonego na s. 53 pod- ręcznika. Wypiszcie hasła związane z waszym zagadnieniem na arkuszu papieru, a następnie przedstawcie je koleżankom i kolegom w klasie. Waszym zadaniem będzie uzyskanie informacji związanych z Akademią Krakowską. W tym celu zapoznajcie się z tekstem podrozdziału „Akademia Krakowska” oraz ramką „Warto wiedzieć” zamieszczonymi na s. 54 podręcznika. Wypiszcie hasła związane z waszym zagadnieniem na arkuszu papieru, a następnie przedstawcie je koleżankom i kolegom w klasie. Zadanie dla grupy I Zadanie dla grupy II Zadanie dla grupy III ZAŁOŻENIE AKADEMII KRAKOWSKIEJ UCZTA U WIERZYNKA ZMIANY W POLSCE POLITYKA ZAGRANICZNA 30 Scenariusz lekcji Przykładowo uzupełniona róża diagnostyczna dotycząca zagadnienia: „Jakie były najważniejsze osiągnięcia Kazimierza Wielkiego?” ZAŁOŻENIE AKADEMII KRAKOWSKIEJ UCZTA U WIERZYNKA ZMIANY W POLSCE POLITYKA ZAGRANICZNA umocnienie pozycji polskiego władcy kształcenie młodzieży w kraju prawo studenci umocnienie pozycji polskiego władcy medycyna wyłącznie chłopcy żacy wzrost znaczenia Krakowa pokojowe roz- wiązywanie sporów budowa zamków obronnych zapewnienie krajowi bezpie- czeństwa powstanie nowych miast i wsi zawarcie korzystnych sojuszy rozwój rolnic- twa, rzemiosła i handlu cesarz rzymski i król czeski król Węgier król Danii król Cypru książęta przybycie europejskich władców Nawojka to na wpół legendarna postać z pierwszej połowy XV wieku, uważana za pierwszą polską studentkę. Była córką rektora gnieźnieńskiej szkoły parafialnej, który nauczył ją czytania i pisania po łacinie. Mimo zdolności i chęci do nauki jako dziewczyna nie mogła podjąć dal- szego kształcenia, które zwyczajowo przysługiwało tylko mężczyznom. Według legendy Nawojka, która nie chciała się zgodzić na zaplanowany ślub, lecz pragnęła poszerzać swoją wiedzę, uciekła w męskim przebraniu do Krakowa. Podjęła tam studia na słynnej Akademii Krakowskiej. Po rozpoczęciu nauki, nadal udając mężczyznę, stała się jed- nym z lepszych studentów. Po pierwszym etapie studiów przystąpiła do końcowego egzaminu, aby uzyskać tytuł bakałarza. W tym czasie sekret Nawojki miał być odkryty przez jednego ze studentów, który właśnie rozpoczął na- ukę na uczelni. Wywołało to duży skandal, który dopro- wadził do wytoczenia przeciwko niej procesu przed sądem rektorskim za złamanie prawa. Dzięki temu, że Nawojka była pilną studentką i cieszyła się dobrą opinią nie została skazana na najsurowszy wymiar kary, czyli na śmierć. Nie mogła jednak kontynuować nauki i musiała wstąpić do za- konu, gdzie prowadziła szkółkę dla młodych zakonnic. Legenda o Nawojce 33Scenariusz lekcji Unia Polski z Litwą Mocne strony Słabe strony • wzrost znaczenia Polski i Litwy w Europie • początek panowania nowej dynastii w Królestwie Polskim • obrona przed wspólnym wrogiem • wzmocnienie polskiej armii • król niebędący z pochodzenia Polakiem • konieczność uwzględniania interesów Litwinów • różnice kulturowe między Polakami a Litwinami Szanse Zagrożenia • szansa na pokonanie Krzyżaków dzięki porozumieniu z Litwą • możliwość odzyskania utraconych ziem • zaprowadzenie chrześcijaństwa na Litwie • przymierze z państwem pogańskim jako pretekst dla Krzyżaków do najazdu na polskie ziemie • możliwość prowadzenia przez władcę litewskiego polityki korzystniejszej dla Litwy niż Polski Materiały dla nauczyciela Materiały dla ucznia Analiza SWOT to metoda polegająca na zbiorowym roz- patrywaniu określonego zagadnienia. Jej nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskich słów: strengths (mocne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse) i threats (zagrożenia). Dokonując analizy SWOT, ucznio- wie pracują w grupach nad rozwiązaniem problemu przedstawionego przez nauczyciela. Wymaga to od nich ustosunkowania się do omawianej kwestii i zgromadzenia odpowiednich argumentów. W tym celu uzupełniają spe- cjalnie przygotowaną tabelę. Dzięki tej metodzie mogą do- kładnie przeanalizować podejmowane decyzje oraz ustalić ich możliwe skutki – zarówno pozytywne, jak i negatywne. Poznają również korzyści oraz ewentualne zagrożenia wy- nikające z dokonanego wyboru. Uczą się dostrzegać różne aspekty omawianego tematu, weryfikować własne poglą- dy, a także formułować wnioski. Krótki opis metody aktywizującej – analiza SWOT Przykładowa analiza SWOT zagadnienia „Unia Polski z Litwą” Wyobraźcie sobie, że jesteście polskimi doradcami, którzy służą Jadwidze Andegaweńskiej i razem z nią muszą podjąć de- cyzję o zawarciu unii pomiędzy Polską i Litwą. Zastanówcie się nad skutkami tej decyzji i wskażcie jej mocne i słabe strony. Spróbujcie też dostrzec szanse oraz zagrożenia. Następnie rozwiążcie zadanie 1. z karty pracy „2. Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska”. Instrukcja dla par 34 Karta pracy 1. Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska 1 Przeczytaj tekst źródłowy. Następnie odpowiedz na polecenia. 3 Połącz podane postacie historyczne z właściwymi opisami. Władysław Jagiełło • • ostatni król Polski z dynastii Piastów Kazimierz Wielki • • książę, sprowadził do Polski Krzyżaków Jadwiga Andegaweńska • • władczyni, wsparła finansowo Akademię Krakowską Konrad Mazowiecki • • wielki książę litewski, zawarł z Polską unię w Krewie • polski władca uczestniczący w zjeździe gnieźnieńskim 2 Wstaw znak „x” w kratki, które przedstawiają zasługi królowej Jadwigi Andegaweńskiej dla rozwoju nauki i kultury polskiej. Odnowienie podupadłej Akademii Krakowskiej. Zawarcie unii z Litwą w 1385 roku. Poślubienie Władysława Jagiełły. Zlecenie napisania Psałterza floriańskiego. Przyjęcie korony Królestwa Polskiego. imię i nazwisko klasa data Zobowiązania Władysława Jagiełły A najpierw powiedzieli, jako dostojny książę Jagiełło, Wielki Książę Litewski [...] wyprawił uroczy- ste poselstwo do panów ziemian Polski, a potem też do jej królewskiej wysokości. [...] Skoro zaś to, co przyrzeczono, dojdzie do przewidzianego końca, natenczas pan Jagiełło, Wielki Książę, z wszystkimi braćmi swymi jeszcze nie chrzczonymi, [...], wiarę świętego rzymskiego Kościoła przyjąć zamierza, pragnie i życzy sobie. [...] Książę przyrzeka wszystkie skarby swe złożyć i wydać na odzyskanie strat państw obojga, tak Polski, jako też Litwy. [...] Również tenże Wielki Książę Jagiełło przyrzeka i zobowiązuje się wszelkie ziemie zagrabione i straty królestwa polskiego, [...], odzyskać [...]. Źródło: Wiek V–XV w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2003, s. 195–196. a) Napisz, jaki tytuł nosił Władysław Jagiełło przed zawarciem unii w Krewie. b) Podaj dwa zobowiązania złożone przez Jagiełłę w Krewie w 1385 roku. • • 35Karta pracy Unia Polski z Litwą Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia 2. Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska 1 Zapisz w wyznaczonych miejscach w tabeli mocne i słabe strony decyzji o zawarciu unii pomiędzy Polską i Litwą, a następnie wymień szanse i zagrożenia, przed którymi stanął kraj rządzony przez Jadwigę. Odpowiednie informacje wybierz z poniższej ramki. imię i nazwisko klasa data • król niebędący z pochodzenia Polakiem, • wzrost znaczenia Polski i Litwy w Europie, • szansa na pokonanie Krzyżaków dzięki porozumieniu z Litwą, • przymierze z państwem pogańskim jako pretekst dla Krzyżaków do najazdu na polskie ziemie, • początek panowania nowej dynastii w Królestwie Polskim, • konieczność uwzględniania interesów Litwinów, • możliwość odzyskania utraconych ziem, • obrona przed wspólnym wrogiem, • możliwość prowadzenia przez władcę litewskiego polityki korzystniejszej dla Litwy niż Polski, • zaprowadzenie chrześcijaństwa na Litwie, • wzmocnienie polskiej armii, • różnice kulturowe między Polakami a Litwinami 38 Karta pracy 1 Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. Wiek XVI jest nazywany w historii Polski „złotym wiekiem”. P F Trzeci najazd Szwedów na Polskę został nazwany „potopem” ze względu na ciągłe opady deszczu w tym czasie. P F Jan III Sobieski był polskim władcą oraz znakomitym dowódcą wojskowym. P F Polskie wojska wyruszyły z odsieczą pod Wiedeń, aby pokonać Austrię. P F Dowódcą wojsk tureckich zostawała osoba mająca tytuł hetmana. P F 2 Przyjrzyj się ilustracji i wykonaj polecenia. XVII wiek – stulecie wojen imię i nazwisko klasa data a) Nazwij wydarzenie przedstawione na ilustracji. b) Napisz imię i nazwisko postaci oznaczonej numerem 1 na obrazie. 1 39Scenariusz lekcji Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: konstytucja, reformy, powstanie, kosynierzy, monarchia, zaborcy, − określa czas wydarzeń: 1791 rok – uchwalenie Konstytucji 3 maja, 1794 rok – powstanie kościuszkowskie, 1795 rok – trzeci rozbiór Polski, − wyjaśnia przyczyny wybuchu powstania kościuszkow- skiego, − ocenia postawę społeczeństwa polskiego w sytuacji zagrożenia niepodległości państwa, − wyraża własną opinię na temat decyzji o rozpoczęciu powstania kościuszkowskiego, − wskazuje na mapie ziemie zabrane Rzeczypospolitej w poszczególnych rozbiorach oraz miejscowości: Kraków, Racławice, Maciejowice, Warszawę, − omawia znaczenie bitew pod Racławicami i Maciejowicami, − wyjaśnia przyczyny klęski powstania z 1794 roku, − omawia zasługi Tadeusza Kościuszki dla narodu polskiego i amerykańskiego, − omawia zasługi Wojciecha Bartosa podczas powstania kościuszkowskiego. Metody pracy: − metoda aktywizująca – burza mózgów, − metoda aktywizująca – skrzynka pytań, − rozmowa nauczająca (pogadanka), − praca z podręcznikiem, − praca z ilustracją, − praca z mapą. Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 89–93), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 4” (s. 55–57). Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, po- danie tematu lekcji. 2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: wyjaśnienie zna- czenia powstania kościuszkowskiego dla losów państwa polskiego. 3. Wybrani uczniowie przypominają, w jaki sposób wojny prowadzone przez Polskę w XVII wieku wpłynęły na stan kraju. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel omawia trudną sytuację Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII wieku. Wyjaśnia, dlaczego kraj borykał się z problemami wewnętrznymi oraz opisuje próby jego ratowania poprzez uchwalenie Konstytucji 3 maja. Zwraca przy tym uwagę na przyczyny pierwsze- go i drugiego rozbioru Polski. 2. Uczniowie na podstawie mapy „Rozbiory Polski” ze s. 92 podręcznika wskazują ziemie zabrane Rzeczypospoli- tej podczas pierwszego i drugiego rozbioru. Następnie prowadzący zajęcia wprowadza termin „zaborcy” oraz charakteryzuje państwa biorące udział w rozbiorach. 3. Uczniowie mają za zadanie odpowiedzieć na pytanie: „Bić się czy nie bić?”. W tym celu cała klasa pracuje me- todą burzy mózgów. Poszczególne osoby zgłaszają swoje odpowiedzi dotyczące zadanego problemu. Prowadzący zajęcia czuwa nad właściwym przebiegiem dyskusji oraz zachęca słabszych uczniów do wzięcia w niej udziału. 4. Nauczyciel przedstawia sytuację panującą w Polsce po drugim rozbiorze. Wymienia przy tym przyczyny, które zdecydowały o wybuchu powstania kościuszkowskiego. Następnie cała klasa czyta tekst źródłowy „Przysięga Tadeusza Kościuszki” ze s. 90 podręcznika oraz wy- konuje zadania 1. i 2. „Praca z tekstem źródłowym”. Wskazane osoby przedstawiają swoje odpowiedzi. 5. Prowadzący zajęcia opisuje przebieg i upadek powsta- nia kościuszkowskiego. Wyjaśnia terminy: „powstanie” i „kosynierzy”. Przybliża także postacie Tadeusza Ko- ściuszki i Wojciecha Bartosa. Uczniowie zapoznają się z ilustracją Panoramy Racławickiej zamieszczonej na s. 91 podręcznika. Chętna osoba udziela odpowiedzi na pytanie: „Czym różni się sposób walki wojsk rosyjskich i kosynierów ukazany na obrazie?”. 6. Nauczyciel omawia skutki klęski powstania kościusz- kowskiego. Następnie wybrany uczeń na podstawie mapy „Rozbiory Polski” ze s. 92 podręcznika wskazują ziemie zabrane Polsce podczas III rozbioru. Faza podsumowująca Wyjaśnienie zasad pracy metodą skrzynki pytań (infor- macje o metodzie zamieszczono w Materiałach dla na- uczyciela). Podzielenie zespołu klasowego na pięć grup. Losowanie przez osoby z kolejnych drużyn kartek z pyta- niami (przykładowe pytania znajdują się w Materiałach dla nauczyciela) i udzielanie na nie odpowiedzi (za każdą prawidłową odpowiedź grupa otrzymuje 1 punkt; wygry- wa zespół, który zdobędzie najwięcej punktów). Zadanie domowe: Wykonaj zadanie 4 i 7 ze s. 55–56 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych: Wykonaj zadanie 5. ze s. 93 podręcznika. Scenariusz lekcji z wykorzystaniem burzy mózgów oraz skrzynki pytań Tadeusz Kościuszko na czele powstania 40 Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Metoda ta może być wykorzystywana do podsumowań i powtórzeń większych partii materiału. Jej konkursowa forma, oparta na idei zdrowej rywalizacji, sprzyja utrwale- niu wiadomości i zachęca uczniów do sprawdzenia stopnia opanowania wiedzy z danego zakresu i aktywnego uczest- niczenia w zajęciach. Po zrealizowaniu określonych treści nauczyciel przygotowuje około 20 kartoników z pytania- mi i poleceniami, które następnie umieszcza w pudełku. W zależności od przyjętej formy uczniowie mogą uczestni- czyć w konkursie indywidualnie bądź grupowo. Wygrywa ten uczeń lub zespół, który udzieli prawidłowych odpowie- dzi na najwięcej pytań. Krótki opis metody aktywizującej – skrzynka pytań W którym roku uchwalono Konstytucję 3 maja? Jakie państwa dokonały drugiego rozbioru Polski? Jak wyglądały stroje noszone przez kosynierów? Jakich dwóch państw jest bohaterem narodowym Tadeusz Kościuszko? W jakim polskim mieście Tadeusz Kościuszko złożył przysięgę? Jakie państwa dokonały trzeciego rozbioru Polski? Jaką funkcję pełnił Tadeusz Kościuszko podczas powstania w 1794 roku? Jak nazywał się król Polski z okresu rozbiorów? Gdzie można zobaczyć obraz Panorama Racławicka? W jakiej bitwie powstańcy odnieśli zwycięstwo nad wojskami rosyjskimi? Ile lat trwał okres niewoli narodowej po trzecim rozbiorze Polski? W którym roku wybuchło powstanie kościuszkowskie? W którym roku nastąpił trzeci rozbiór Polski? Jak byli uzbrojeni kosynierzy? W której z bitew stoczonych w 1794 roku Kościuszko został wzięty do niewoli rosyjskiej? Pod którego państwa rządami znalazła się Warszawa po trzecim rozbiorze? Jaki los spotkał Polskę po trzecim rozbiorze? Przykładowe pytania do skrzynki pytań 43Karta pracy Maria Skłodowska-Curie – polska noblistka 1 Wstaw znak „x” w kratki przy zdaniach prawdziwych. 2 Uzupełnij tabelę dotyczącą miast, które są związane z Marią Skłodowską-Curie. imię i nazwisko klasa data Młoda Maria po ukończeniu gimnazjum pracowała jako urzędniczka. Maria Skłodowska-Curie znała cztery języki obce. Piotr Curie był brytyjskim naukowcem. Małżeństwo Curie prowadziło swoje badania w laboratorium. Maria Skłodowska-Curie nazwała jeden z odkrytych pierwiastków na cześć Polski. Polska uczona trzykrotnie otrzymała Nagrodę Nobla. Maria Skłodowska-Curie była pierwszą kobietą uczącą w paryskiej szkole wyższej Sorbonie. Nazwa miasta Związek Marii Skłodowskiej-Curie z wymienionym miastem Miejsce narodzin polskiej uczonej. Paryż Polskie miasto, w którym mieści się uniwersytet noszący imię Marii Skłodowskiej-Curie. 3 Przyporządkuj każdej postaci informacje o niej. A. Henryk Sienkiewicz B. Czesław Miłosz C. Władysław Reymont 1. Laureat Literackiej Nagrody Nobla za powieść Chłopi. 2. XX-wieczny polski poeta będący przeciwnikiem władz komunistycznych rządzących w Polsce. 3. Pierwszy przewodniczący związku zawodowego „Solidarność”. 4. Autor powieści historycznych Ogniem i mieczem oraz Potop. A – B – C – 44 Scenariusz lekcji Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: Legiony Polskie, Naczelnik Państwa, powstania śląskie, powstanie wiel- kopolskie, Bitwa Warszawska, Orlęta Lwowskie, − określa czas wydarzeń: 11 listopada 1918 roku – odzy- skanie przez Polskę niepodległości, 1918 rok – wybuch powstania wielkopolskiego, 1920 rok – Bitwa Warszaw- ska, 1921 rok – wybuch trzeciego powstania śląskiego, − wyjaśnia, w jaki sposób Polska odzyskała niepodległość, − omawia zasługi Józefa Piłsudskiego dla odzyskania niepodległości przez Polskę, − opisuje powstanie w Wielkopolsce i na Górnym Śląsku, a także określa skutki tych zrywów, − tłumaczy, dlaczego 11 listopada obchodzi się w Polsce Narodowe Święto Niepodległości, − opisuje polsko-ukraiński spór dotyczący Lwowa, − wyjaśnia znaczenie zwycięstwa Polaków nad Rosjana- mi w 1920 roku, − wymienia państwa sąsiadujące z II Rzecząpospolitą. Metody pracy: − metoda aktywizująca – portfolio, − metoda aktywizująca – plakat, − rozmowa nauczająca (pogadanka), − praca z podręcznikiem, − praca z infografiką, − praca z mapą, − praca z materiałami ilustracyjnymi. Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 112–117), − karta pracy „Józef Piłsudski i niepodległa Polska”. Przygotowanie do lekcji: Tydzień przed zaplanowaną lekcją nauczyciel poleca uczniom zgromadzenie materiałów dotyczących podsta- wowych informacji na temat powstania wielkopolskiego, powstań śląskich, polsko-ukraińskiego konfliktu o Lwów oraz wojny Polski z Rosją Sowiecką. Zebrane informacje, a także ilustracje uczniowie umieszczają w teczkach (opis metody portfolio znajduje się w Materiałach dla nauczy- ciela). Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda- nie tematu lekcji. 2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: przedstawienie postaci Józefa Piłsudskiego i najważniejszych wyda- rzeń z okresu walki o granice Polski. 3. Wybrani uczniowie przypominają przyczyny i skutki powstania styczniowego. 4. Prowadzący zajęcia omawia ocenione teczki portfolio oraz informuje, że będzie można je wykorzystać pod- czas lekcji. Osoby, które najlepiej przygotowały mate- riały, zostaną liderami grup. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel opowiada uczniom o młodości Józefa Piłsud- skiego. Zwraca przy tym uwagę na sposób jego wycho- wania w duchu patriotycznym, które wpłynęło na jego postępowanie w późniejszych latach życia. 2. Cała klasa zapoznaje się z podrozdziałem „Piłsudski podczas I wojny światowej” ze s. 112 podręcznika. Wy- znaczone osoby przedstawiają sytuację zaistniałą w Eu- ropie w 1914 roku oraz wyjaśniają, jaka rolę odgrywał w tym czasie Józef Piłsudski. Prowadzący zajęcia pod- kreśla znaczenie Legionów Polskich w walce o odzyska- nie przez Polskę niepodległości. Uczniowie rozwiązują zadanie 1. z karty pracy. 3. Nauczyciel omawia działania Polaków podejmowane w listopadzie 1918 roku oraz opisuje sytuację państw zaborczych w tamtym okresie. Następnie omawia dzia- łalność Józefa Piłsudskiego w odrodzonej Polsce oraz tłumaczy znaczenie terminów „Naczelnik Państwa” i „II Rzeczpospolita”. 4. Klasa zostaje podzielona na cztery zespoły. Następnie nauczyciel tłumaczy zadanie realizowane metodą pla- katu: zadanie polega na przygotowaniu strony tytuło- wej gazety na temat określonego wydarzenia dotyczą- cego walk o granice Polski (zadania dla każdej drużyny zamieszczono w Materiałach dla ucznia). 5. Po upływie wyznaczonego czasu liderzy grup prezen- tują wykonane plakaty i zawieszają je na tablicy. Rów- nocześnie przedstawiają zgromadzony materiał ilustra- cyjny i zebrane informacje. Następnie nauczyciel poleca uczniom rozwiązanie zadania 2. i 3. z karty pracy. 6. Na podstawie mapy ze s. 116 podręcznika prowadzący zajęcia przedstawia ostatecznie ukształtowane granice państwa polskiego w 1922 roku. Uczniowie odczytują z mapy nazwy krajów, z którymi graniczyła Polska. Faza podsumowująca Uczniowie zapoznają się z wybranymi przez nauczyciela zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 112 podręcznika. Następnie wskazane osoby wypo- wiadają się na temat tych zagadnień. Zadanie domowe: Wykonaj zadanie 4. z karty pracy. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 4. ze s. 117 podręcznika. Scenariusz lekcji z wykorzystaniem portfolio i plakatu Józef Piłsudski i niepodległa Polska 45Scenariusz lekcji Portfolio jest metodą aktywizującą, która polega na zebra- niu i umieszczeniu w teczce tematycznej informacji oraz materiału ilustracyjnego dotyczących danego zagadnienia. Przy wyszukiwaniu materiałów uczniowie korzystają z róż- nych źródeł, np. ze słowników, z encyklopedii, albumów, prasy i internetu. Metoda portfolio uczy samodzielnego wyszukiwania potrzebnych wiadomości oraz ich segrego- wania i wartościowania, a dzięki wymienianiu się mate- riałami zachęca i motywuje do współpracy. Ważnym za- łożeniem tej metody jest również jej interdyscyplinarność – uczniowie pogłębiają bowiem swoją wiedzę z różnych dziedzin. Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – portfolio Materiały dla ucznia Zadanie dla grupy I Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą dziennikarzy obserwujących walki podczas powstania wielkopolskiego. Na podsta- wie wiadomości z podręcznika na s. 114 i materiałów zebranych za pomocą metody portfolio przedstawcie to wydarzenie w formie plakatu jako stronę tytułową swojej gazety. Zamieśćcie tylko najważniejsze informacje oraz odpowiednie ilu- stracje. Zaprezentujcie efekty swojej pracy całej klasie. Do wykonania zadania możecie wykorzystać pytania pomocnicze. 1. W jakich okolicznościach doszło do wybuchu powstania wielkopolskiego? 2. Kiedy doszło do pierwszych walk i ich zakończenia? 3. Jakie były skutki zrywu zorganizowanego w Wielkopolsce? Zadanie dla grupy II Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą dziennikarzy obserwujących walki podczas powstań śląskich. Na podstawie wiado- mości z podręcznika na s. 114 i materiałów zebranych za pomocą metody portfolio przedstawcie te wydarzenia w formie plakatu jako stronę tytułową swojej gazety. Zamieśćcie tylko najważniejsze informacje oraz odpowiednie ilustracje. Zapre- zentujcie efekty swojej pracy całej klasie. Do wykonania zadania możecie wykorzystać pytania pomocnicze. 1. Jaka była przyczyna konfliktu polsko-niemieckiego? 2. Kiedy wybuchły powstania na Śląsku? 3. Jakie były skutki III powstania śląskiego? Zadanie dla grupy III Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą dziennikarzy obserwujących walki o Lwów. Na podstawie wiadomości z podręcznika na s. 115 i materiałów zebranych za pomocą metody portfolio przedstawcie to wydarzenie w formie plakatu jako stronę tytułową swojej gazety. Zamieśćcie tylko najważniejsze informacje oraz odpowiednie ilustracje. Zaprezentujcie efekty swojej pracy całej klasie. Do wykonania zadania możecie wykorzystać pytania pomocnicze. 1. Jaka była przyczyna konfliktu polsko-ukraińskiego? 2. Kiedy zaczęły się walki o Lwów? 3. Kogo określa się mianem Orląt Lwowskich? 4. Jak zakończył się spór o Lwów? Zadanie dla grupy IV Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą dziennikarzy obserwujących walki podczas wojny Polski z Rosją Sowiecką. Na pod- stawie wiadomości z podręcznika na s. 115 i materiałów zebranych za pomocą metody portfolio przedstawcie to wydarze- nie w formie plakatu jako stronę tytułową swojej gazety. Zamieśćcie tylko najważniejsze informacje oraz odpowiednie ilu- stracje. Zaprezentujcie efekty swojej pracy całej klasie. Do wykonania zadania możecie wykorzystać pytania pomocnicze. 1. Co było przyczyną wybuchu wojny pomiędzy Polską a Rosją Sowiecką? 2. Co zdecydowało o wyniku wojny? 3. Jakie były skutki konfliktu z lat 1919–1921? 48 Scenariusz lekcji Budowa Gdyni Mocne strony Słabe strony • duże zatrudnienie przy budowie portu morskiego • powstanie nowoczesnego miasta • poparcie polskiego społeczeństwa • zbyt duże koszty budowy miasta i portu • zaniedbanie ważnych planów budowlanych w innych częściach Polski Szanse Zagrożenia • rozwój polskiego handlu zagranicznego • znaczne zyski finansowe dla państwa z handlu morskiego • wzrost znaczenia Polski nad Morzem Bałtyckim • powstanie polskiej floty • wzrost liczby ludności polskiej na północnym obszarze kraju • konkurencja ze strony Gdańska i portów niemieckich • problemy finansowe wynikające z budowy nowego miasta i portu • brak osób zainteresowanych zamieszkaniem w nowym mieście Materiały dla nauczyciela Przykładowa analiza SWOT zagadnienia „Budowa Gdyni” Budowa Gdyni Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia Materiały dla ucznia ✂ 49Karta pracy LEGENDA ośrodki przemysłu maszynowego ośrodki przemysłu włókienniczego kopalnie węgla kamiennego huty ośrodki przemysłu naftowego Wolne Miasto GdańskWMG Eugeniusz Kwiatkowski i budowa Gdyni imię i nazwisko klasa data 1 Ułóż podane wydarzenia w porządku chronologicznym, wstawiając w kratki cyfry od 1 do 5. Rozpocznij od wydarzenia, które miało miejsce najwcześniej. odzyskanie przez Polskę niepodległości rozpoczęcie budowy portu w Gdyni wybuch I wojny światowej zaślubiny Polski z morzem wybuch wojny pomiędzy Polską a Rosją Sowiecką 2 Zapoznaj się z mapą przedstawiającą gospodarkę II Rzeczypospolitej. Następnie wykonaj polecenia. a) Napisz, jaka gałąź przemysłu nie znajdowała się na obszarze Centralnego Okręgu Przemysłowego. b) Zapisz trzy miasta, w których znajdowały się ośrodki przemysłu maszynowego. Z W I Ą Z E K S O W I E C K I R U M U N I A N I E M C Y L I T W A N I E M C YWMG Ł O T W A C Z E C H O S Ł O W A C J A M o r z e B a ł t y c k i e Centralny Okręg Przemysłowy Gdynia GdańskKołobrzeg Bydgoszcz Toruń Płock Łódź Wrocław Częstochowa Starachowice Radom Warszawa Białystok Grodno Olsztyn Kowno Wilno Królewiec Kłajpeda Nowogródek Kielce Katowice Kraków Jasło Rzeszów Lwów Tarnopol Stanisławów Stalowa Wola Łuck Brześć nad Bugiem Lublin Sanok Krosno Poznań Niemen Dźwina Dniestr Bug Prypeć W isł a WartaOdra Pilica San N ar ew H or yń Dunaj 0 200 km 50 Scenariusz lekcji Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: strajk, związek za- wodowy, „Solidarność”, − określa czas wydarzenia: 1980 rok – powstanie związ- ku zawodowego „Solidarność”, − opisuje sytuację w Polsce za rządów komunistów, − omawia przyczyny strajków robotniczych w 1980 roku, − przedstawia okoliczności powstania związku zawodo- wego „Solidarność”, − tłumaczy, jakie znaczenie dla polskiego społeczeństwa miała „Solidarność”, − wyjaśnia, jaką rolę odegrali w latach 80. XX wieku: Lech Wałęsa, Anna Walentynowicz, Andrzej Gwiazda, ksiądz Jerzy Popiełuszko. Metody pracy: − metoda aktywizująca – drzewko decyzyjne, − rozmowa nauczająca (pogadanka), − praca z podręcznikiem, − praca z infografiką. Formy pracy: − indywidualna, − zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 142–147), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 4” (s. 87–89), − karta pracy „»Solidarność« i jej bohaterowie”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda- nie tematu lekcji. 2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: przedstawienie przyczyn i okoliczności powstania „Solidarności” oraz osób zasłużonych dla obalenia komunizmu w Polsce. 3. Wybrani uczniowie przypominają, w jaki sposób papież Jan Paweł II przyczynił się do upadku systemu komu- nistycznego. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel przybliża uczniom sytuację panującą w Pol- sce pod rządami komunistów. Opisuje trudne warunki życia zwykłych Polaków oraz sposób zarządzania go- spodarką przez ówczesne władze. 2. Na polecenie prowadzącego zajęcia uczniowie zapozna- ją się z tekstem zamieszczonym w ramce „Protesty spo- łeczne” ze s. 143 podręcznika. Na podstawie zawartych w nim informacji podają przyczyny wystąpień Polaków przeciw władzom komunistycznym. 3. Nauczyciel omawia wydarzenia, do jakich doszło w Pol- sce w 1980 roku, oraz wprowadza termin „strajk”. Określa przyczyny strajków i wymienia najważniejsze żądania robotników. Zwraca przy tym uwagę na ogól- nokrajowy zasięg protestów. Następnie wyjaśnia, w ja- kich okolicznościach doszło do podpisania porozumień sierpniowych oraz powstania związku zawodowego „Solidarność”. Tłumaczy także terminy „solidarność” i „związek zawodowy”. Cała klasa wykonuje zadanie 2. ze s. 87 zeszytu ćwiczeń, a następnie chętne osoby przedstawiają swoje odpowiedzi. 4. Uczniowie zapoznają się z infografiką ze s. 144–145 podręcznika. Na jej podstawie wymieniają osoby zwią- zane z „Solidarnością”. Prowadzący zajęcia pokrót- ce charakteryzuje każdą postać oraz tłumaczy, że siła związku zawodowego polegała na dużej liczebności jej członków i wspólnej chęci poprawy sytuacji w kraju. 5. Nauczyciel wyjaśnia zasady pracy metodą drzewka de- cyzyjnego, a następnie cała klasa wykonuje zadanie 1. z karty pracy. Po upływie wyznaczonego czasu ucznio- wie pod kierunkiem nauczyciela wymieniają pozytywne i negatywne skutki poszczególnych rozwiązań. Na pod- stawie wypełnionego drzewka wyrażają swoją opinię na temat strajków z 1980 roku (przykładowy schemat zo- stał zamieszczony w Materiałach dla nauczyciela). 6. Nauczyciel przedstawia uczniom dalsze działania związku zawodowego „Solidarność” w latach 80. XX wieku. Podkreśla znaczenie tego ruchu społecznego dla obalenia systemu komunistycznego w Polsce. Na pole- cenie prowadzącego zajęcia wszystkie osoby w klasie wykonują zadanie 2. w karcie pracy. Wyznaczony uczeń prezentuje swoją odpowiedź. Faza podsumowująca Uczniowie zapoznają się z wybranymi przez nauczyciela zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 142 podręcznika. Następnie wskazane osoby wypo- wiadają się na temat tych zagadnień. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 10. ze s. 89 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 9. ze s. 89 zeszytu ćwiczeń. Scenariusz lekcji z wykorzystaniem drzewka decyzyjnego „Solidarność” i jej bohaterowie Test Grupa A 0–3 p. 0–1 p. 0–4 p.3 Spośród wymienionych w tabeli źródeł historycznych wypisz po dwa przykłady źródeł pisanych i niematerialnych. imię i nazwisko klasa data listy, obyczaje, biżuteria, kroniki, zbroja, tradycja, ubiory, budowle 1 Przeczytaj tekst. Następnie wykonaj podane polecenia. Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki Królestwa Polskiego Dnia trzydziestego kwietnia [1310 roku] w miasteczku Kowale, w ziemi kujawskiej, księżna Jadwiga, żona Władysława Łokietka, powiła syna Kazimierza, którego urodzenie [...] osądziłem za godne osob- nej wzmianki, aby ją przesłać potomnym czasom. On bowiem, zniósłszy panujące w Polsce nadużycia, obdarzył nas porządnym zbiorem ustaw [...], podniósł do stanu [...] kwitnącej pomyślności. Za jego także staraniem [...] Królestwo Polskie zabudowało się murami ozdobnie i wspaniale. Źródło: By czas nie zaćmił i niepamięć. Wybór kronik średniowiecznych, oprac. A. Jelicz, Warszawa 1975, s. 183. a) Skreśl w nawiasie jeden z wyrazów, tak aby powstało zdanie prawdziwe. Następnie zapisz je poniżej. Zamieszczony tekst jest (źródłem materialnym / źródłem niematerialnym). b) Określ wiek, w którym urodził się król Kazimierz. c) Zapisz zasługi króla Kazimierza, które zostały przedstawione w tekście. 2 Wyjaśnij, czym zajmuje się historia. Źródła pisane – Źródła niematerialne – Z historią na Ty Test podsumowujący rozdział I Test Grupa A 0–4 p. 0–3 p. 4 Rozpoznaj zabytki przedstawione na ilustracjach i napisz, w jakich regionach Polski się znajdują. Nazwa zabytku Region, w którym znajduje się zabytek Nazwa zabytku Region, w którym znajduje się zabytek 5 Zapoznaj się z drzewem genealogicznym rodu Jagiellonów i wykonaj polecenia. A. Wyjaśnij, kim był Zygmunt I Stary dla Jana Olbrachta. B. Podaj, kim był Władysław III Warneńczyk dla Zygmunta I Starego. C. Podaj, ilu wnuków Władysława Jagiełły przedstawiono na schemacie. Władysław Jagiełło Władysław Jan Olbracht Aleksander Zygmunt I Stary Zygmunt II August Anna Władysław III Warneńczyk Kazimierz Jagiellończyk A. B. Test Grupa A Data 6 Wymień jeden polski symbol narodowy i go opisz. 7 Określ, w którym wieku miały miejsce podane niżej wydarzenia. Polski symbol narodowy: Opis: A. Śmierć Juliusza Cezara w 44 roku p.n.e. – B. Zjazd gnieźnieński w 1000 roku – C. Sprowadzenie Krzyżaków do Polski w 1226 roku – 0–2 p. 0–3 p. 0–1 p. 0–3 p. 0–2 p. 0–2 p. 8 Wpisz do tabeli w porządku chronologicznym podane niżej daty wydarzeń historycznych. Zacznij od najstarszego wydarzenia. 9 Zaznacz na osi czasu podane daty. 10 Oblicz, ile lat upłynęło między wymienionymi poniżej wydarzeniami. 73 rok p.n.e., 1000 rok, 1385 rok, 1660 rok, 202 rok p.n.e., 1797 rok 73 rok p.n.e, 966 rok, 1364 rok 300 rok p.n.e. narodziny Chrystusa 1400 rok n.e. A. między założeniem Rzymu w 753 roku p.n.e. a bitwą pod Maratonem w 490 roku p.n.e. B. między unią polsko-litewską w Krewie w 1385 roku a powstaniem kościuszkowskim w 1794 roku Wiek Rok rozpoczynający wiek Rok kończący wiek VIII p.n.e. XI 11 Uzupełnij tabelę. Wpisz, w którym roku zaczynał się i w którym kończył podany wiek. Grupa B Test Wiek Rok rozpoczynający wiek Rok kończący wiek IV p.n.e. XIII Data 11 Uzupełnij tabelę. Wpisz, w którym roku zaczynał się i w którym kończył podany wiek. 6 Wymień jeden polski symbol narodowy i go opisz. 7 Określ, w którym wieku miały miejsce podane niżej wydarzenia. Polski symbol narodowy: Opis: A. Wybuch powstania Spartakusa w 73 roku p.n.e. – B. Chrzest Mieszka I w 966 roku – C. Unia w Krewie w 1385 roku – 0–2 p. 0–3 p. 0–1 p. 0–3 p. 0–2 p. 0–2 p. 8 Wpisz do tabeli w porządku chronologicznym podane niżej daty wydarzeń historycznych. Zacznij od najstarszego wydarzenia. 9 Zaznacz na osi czasu podane daty. 10 Oblicz, ile lat upłynęło między wymienionymi poniżej wydarzeniami. 44 rok p.n.e., 1025 rok, 1364 rok, 1980 rok, 216 rok p.n.e., 1795 rok 44 rok p.n.e, 1025 rok, 1320 rok 300 rok p.n.e. narodziny Chrystusa 1400 rok n.e. A. między założeniem Rzymu według legendy w 753 roku p.n.e. a bitwą pod Termopilami w 480 roku p.n.e. B. między założeniem Akademii Krakowskiej w 1364 roku a powstaniem kościuszkowskim w 1794 roku 59Klucze do testów Klucz odpowiedzi do rozdziału I (grupa A) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. a) Zamieszczony tekst jest źródłem materialnym., b) XIV, c) stworzenie zbioru ustaw, zwalczanie nadużyć 0 –3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 2. Przykładowe wyjaśnienie: Historia zajmuje się badaniem przeszłości. [Pokazuje, w jaki sposób dawne dzieje wpły- wają na współczesność.] 0 –1 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 3. źródła pisane – listy, kroniki źródła niematerialne – obyczaje, tradycja 0–4 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 4. A. Żuraw [dźwig portowy] [w Gdańsku]; region – Pomorze Gdańskie, B. Wawel [w Krakowie]; region – Małopolska 0–4 1 pkt – za poprawną odpowiedź 5. A. bratem, B. stryjem, C. 4 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 6. Przykładowe odpowiedzi: godło – biały orzeł w koronie umieszczony na czerwo- nym tle, flaga – kolory: biel i czerwień, hymn – Mazurek Dąbrowskiego, napisany przez Józefa Wybickiego 0–2 1 pkt – za poprawne wymienienie symbolu narodowego 1 pkt – za poprawny opis wybranego symbolu narodo- wego 7. A. I wiek p.n.e., B. X wiek, C. XIII wiek 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź i zapisanie wieku liczbami rzymskimi 8. 202 r. p.n.e., 73 r. p.n.e., 1000 r., 1385 r., 1660 r., 1797 r. 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 9. Prawidłowe zamieszczenie dat na osi czasu 0–3 1 pkt – za poprawne zaznaczenie jednej daty 10. A. 753 – 490 = 263, B. 1794 – 1385 = 409 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 11. VIII w. p.n.e.: 800 r. p.n.e., 701 r. p.n.e., XI w.: 1001, 1100 0–2 1 pkt – za poprawne podanie roku rozpoczynającego i kończącego wiek Klucz odpowiedzi do rozdziału I (grupa B) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. a) Zamieszczony tekst jest źródłem pisanym., b) XIII c) cierpliwie, pokornie 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 2. Przykładowe wyjaśnienie: Historycy zajmują się bada- niem przeszłości [dziejów]. [Ustalają przebieg minionych wydarzeń.] 0 –1 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 3. źródła niepisane – zbroja, biżuteria źródła niematerialne – obyczaje, przekazy ustne 0–4 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 4. A. Zamek Królewski [w Warszawie]; region – Mazowsze B. ratusz [w Poznaniu]; region – Wielkopolska 0–4 1 pkt – za poprawną odpowiedź 5. A. stryjem, B. bratem, C. 1 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 6. Przykładowe odpowiedzi: godło – biały orzeł w koronie umieszczony na czerwo- nym tle, flaga – kolory: biel i czerwień, hymn – Mazurek Dąbrowskiego, napisany przez Józefa Wybickiego 0–2 1 pkt – za poprawne wymienienie symbolu narodowego 1 pkt – za poprawny opis wybranego symbolu narodo- wego 7. A. I wiek p.n.e., B. X wiek, C. XIV wiek 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź i zapisanie wieku liczba- mi rzymskimi 8. 216 r. p.n.e., 44 r. p.n.e., 1025 r., 1364 r., 1795 r., 1980 r. 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 9. Prawidłowe zamieszczenie dat na osi czasu 0–3 1 pkt – za poprawne zaznaczenie jednej daty 10. A. 753 – 480 = 273, B. 1794 –1364 = 430 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 11. IV w. p.n.e.: 400 r. p.n.e., 301 r. p.n.e., XIII w.: 1201, 1300 0–2 1 pkt – za poprawne podanie roku rozpoczynającego i kończącego wiek Grupa A 0–5 p. 0–1 p. imię i nazwisko klasa data 1 Wykonaj polecenia. a) Połącz każdą datę z odpowiednim wydarzeniem. 966 rok • • założenie Akademii Krakowskiej 1410 rok • • chrzest Mieszka I 1364 rok • • zjazd w Gnieźnie 1000 rok • • bitwa pod Grunwaldem • koronacja Kazimierza Wielkiego b) Wpisz podane daty we właściwych miejscach na osi czasu. 0–3 p.2 Przyporządkuj każdemu z podanych wydarzeń odpowiednią postać historyczną. Postać wybierz spośród podanych w poniższej ramce. 900 rok 1500 rok Kazimierz Wielki, Zawisza Czarny, Mikołaj Kopernik, Władysław Jagiełło Wydarzenie Postać Założenie Akademii Krakowskiej Unia Polski z Litwą Publikacja O obrotach sfer niebieskich 3 Ułóż podane wydarzenia w porządku chronologicznym, wstawiając w kratki cyfry od 1 do 4. Rozpocznij od wydarzenia, które miało miejsce najwcześniej. misja świętego Wojciecha w Prusach unia Polski z Litwą sprowadzenie Krzyżaków do Polski królewska koronacja Bolesława Chrobrego Od Piastów do Jagiellonów Test podsumowujący rozdział II Test Test 0–5 p. imię i nazwisko klasa data 1 Wykonaj polecenia. a) Połącz każdą datę z odpowiednim wydarzeniem. 997 rok • • unia Polski z Litwą 1226 rok • • misja świętego Wojciecha w Prusach 1385 rok • • koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski 1025 rok • • bitwa pod Grunwaldem • sprowadzenie Krzyżaków do Polski b) Wpisz podane daty we właściwych miejscach na osi czasu. 0–3 p.2 Przyporządkuj każdemu z podanych wydarzeń odpowiednią postać historyczną. Postać wybierz spośród podanych w poniższej ramce. 900 rok 1500 rok Kazimierz Wielki, Mieszko I, Bolesław Chrobry, Zawisza Czarny Wydarzenie Postać Uczta u Wierzynka Ślub z czeską księżniczką Dobrawą Bitwa pod Grunwaldem 0–1 p.3 Ułóż podane wydarzenia w porządku chronologicznym, wstawiając w kratki cyfry od 1 do 4. Rozpocznij od wydarzenia, które miało miejsce najwcześniej. śmierć Kazimierza Wielkiego założenie Akademii Krakowskiej bitwa pod Grunwaldem chrzest Mieszka I Od Piastów do Jagiellonów Test podsumowujący rozdział II Grupa B Test Grupa B 0–3 p. 0–3 p. 0–2 p. 0–1 p.7 Zapoznaj się z mapą i do zamieszczonych w tabeli nazw regionów dopisz po jednym grodzie, który się w nich znajdował. Region Nazwa grodu Wielkopolska Małopolska Mazowsze Pomorze Śląsk 4 Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach praw- dziwych, a „F” – przy fałszywych. 5 Do podanych definicji dopisz odpowiednie pojęcia. 6 Wymień dwa skutki zawarcia unii polsko-litewskiej w Krewie. Mieszko I był pierwszym królem Polski. P F Zamki pełniły funkcję obronną. P F Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu. P F – imię okrutnego władcy, którego według legendy zjadły myszy. – nazwa ptaka, który został wybrany na znak ludu Lecha. – imię legendarnej żony Piasta. • • M o r z e B a ł t y c k i e C Z E C H Y R U Ś W Ę G R Y W i e l k o p o l s k a M a z o w s z e P o m o r z e Ś l ą s k M a ł o p o l s k a P r u s o w i eW i e l e c i Gdańsk Płock Ostrów Lednicki GNIEZNO Wrocław Kraków Sandomierz Poznań Praga O dr a Odra W isł a Warta Bóbr Wis ła Bug Nar ew 0 100 km LEGENDA państwo Mieszka I około 992 roku nazwy plemionWieleci Test Grupa B 0–2 p.9 Wymień dwie dziedziny, którymi zajmował się Mikołaj Kopernik. • • A. Lud, który około VI wieku osiedlił się na większości obszaru Europy Środkowej i Wschodniej. B. Szczątki ciał osób uznanych za święte lub przedmioty związane z ich życiem. C. Nazwa dynastii węgierskiej, z której wywodziła się władczyni Polski – Jadwiga. D. Nazwa jednostki administracyjnej Kościoła podlegająca biskupowi. 1. relikwie 2. Andegawenowie 3. Słowianie 4. diecezja 5. Piastowie A – B – C – D – 0–4 p. 0–3 p.10 Skreśl w nawiasie jeden z wyrazów, tak aby powstały zdania prawdziwe. W (1000 / 1025) roku pielgrzymkę do grobu świętego Wojciecha w Gnieźnie odbył cesarz rzymski i król niemiecki Otton III. Ostatnim władcą z rodu Piastów był (Kazimierz Wielki / Władysław Jagiełło). Kazimierz Wielki założył Akademię Krakowską w (1364 / 1410) roku. 8 Połącz pojęcia z odpowiednimi wyjaśnieniami. Do litery z definicją dopisz odpowiednią cyfrę z hasłem. 0–4 p.11 Uzupełnij tabelę. W tym celu wpisz w odpowiednie miejsca po dwie przyczyny i dwa skutki podanego wydarzenia. Wykorzystaj informacje z ramki. rozwój polskiej nauki, wzrost znaczenia Krakowa i Polski w Europie, brak wykształconych osób w Polsce, wysokie koszty studiów za granicą, wojna z Krzyżakami Przyczyny założenia Akademii Krakowskiej Skutki założenia Akademii Krakowskiej • • • • Test Grupa A 0–1 p. imię i nazwisko klasa data 1 Ułóż podane wydarzenia w porządku chronologicznym, wstawiając w kratki na osi czasu litery oznaczające poszczególne wydarzenia. Zacznij od wydarzenia, do którego doszło jako pierwszego. 0–5 p.3 Dopisz do każdej postaci wydarzenie z nią związane. Wydarzenie wybierz spośród podanych w ramce. bitwa pod Racławicami, powstanie styczniowe, założenie Zamościa, powstanie „Pieśni Legionów Polskich we Włoszech”, otrzymanie Narody Nobla, zwycięstwo pod Wiedniem Postać historyczna Wydarzenie Maria Skłodowska-Curie Józef Wybicki Jan Zamoyski Tadeusz Kościuszko Romuald Traugutt A. bitwa pod Wiedniem B. utworzenie Legionów Polskich we Włoszech C. wybuch powstania kościuszkowskiego D. odkrycie polonu i radu przez Marię Skłodowską-Curie i Piotra Curie 0–1 p.2 Podaj nazwę grupy społecznej, której przedstawiciele wywodzili się z rycerstwa. Grupa ta miała liczne przywileje oraz wielki wpływ na władzę, na przykład od końca XVI wieku mogła wybie- rać króla. Wojny i upadek Rzeczypospolitej Test podsumowujący rozdział III Test Grupa A 0–5 p. 0–3 p. 4 Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach praw- dziwych, a „F” – przy fałszywych. W wojnach w XVII wieku Polacy odnieśli wiele zwycięstw dzięki oddziałom husarii. P F Król Jan III Sobieski blisko współpracował z Janem Zamoyskim. P F Podczas powstania styczniowego Polacy prowadzili wojnę partyzancką. P F Tekst Pieśni Legionów Polskich we Włoszech został napisany w XX wieku. P F W trakcie powstania styczniowego działało podziemne państwo polskie. P F 5 Połącz pojęcia z odpowiednimi wyjaśnieniami. Do litery z hasłem dopisz odpowiednią cyfrę z definicją. A. konspirator B. hetman C. monarcha 1. tytuł dowódcy wojsk w dawnej Polsce 2. osoba skrycie, w tajemnicy przygotowująca jakieś przedsięwzięcie 3. najwyższy urząd w dawnej Polsce 4. władca państwa: król, cesarz, car A – B – C – Ojciec Augustyn Kordecki dowodził 0–1 p. A. w bitwie pod Chocimiem, która miała miejsce w czasie 1. wojny ze Szwedami. B. obroną Jasnej Góry, 2. wojny z Turcją. 7 Dokończ zdanie. Otocz kółkiem odpowiedź A albo B i jej dokończenie 1. lub 2. 0–3 p.8 Skreśl w nawiasie błędne informacje, tak aby powstały zdania prawdziwe. Z inicjatywy (Jana Henryka Dąbrowskiego / Tadeusza Kościuszki) utworzono Legiony Polskie we Włoszech. Jedną z bitew powstania kościuszkowskiego była bitwa pod (Maciejowicami / Kircholmem). Król (Jan III Sobieski / Stefan Batory) odniósł zwycięstwo pod Wiedniem. 0–1 p.6 Podaj, jaki był cel wybuchu powstania styczniowego. Test Grupa A 0–2 p. 0–2 p. 0–2 p. 10 Podaj imiona i nazwiska dwóch postaci historycznych, które są wymienione w polskim hymnie narodowym. 11 Wymień dwa skutki wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą w XVII wieku. 12 Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie pierwsze, i wpisz obok niego literę A. Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie ostatnie, i wpisz obok niego literę B. 0–4 p. Jan Henryk Dąbrowski, Romuald Traugutt, Augustyn Kordecki, Stefan Czarniecki, Józef Wybicki, Jan Zamoyski 9 Podpisz każdą z ilustracji przedstawiających postacie historyczne. Ich imiona i nazwiska wy- bierz z podanych w ramce. • • • • Wydarzenie Litera bitwa pod Kircholmem wojny Stefana Batorego powstanie styczniowe bitwa pod Racławicami Test Grupa B 0–4 p. Jan III Sobieski, Romuald Traugutt, Augustyn Kordecki, Stefan Czarniecki, Tadeusz Kościuszko, Józef Wybicki 9 Podpisz każdą z ilustracji przedstawiających postacie historyczne. Ich imiona i nazwiska wy- bierz z podanych w ramce. 0–2 p. 0–2 p. 10 Podaj dwa państwa, które w XVIII wieku dokonały rozbiorów Polski. 12 Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie pierwsze, i wpisz obok niego literę A. Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie ostatnie, i wpisz obok niego literę B. • • Wydarzenie Litera obrona Jasnej Góry podczas potopu szwedzkiego wybuch powstania styczniowego napisanie Pieśni Legionów Polskich we Włoszech przez Józefa Wybickiego wybuch powstania kościuszkowskiego 0–2 p.11 Wymień dwa skutki upadku powstania styczniowego. • • 74 Klucze do testów Klucz odpowiedzi do rozdziału III (grupa A) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. A C B D 0–1 1 pkt – za poprawne umieszczenie liter na osi czasu 2. szlachta 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 3. Maria Skłodowska-Curie – otrzymanie Narody Nobla Józef Wybicki – powstanie Pieśni Legionów Polskich we Włoszech Jan Zamoyski – założenie Zamościa Tadeusz Kościuszko – bitwa pod Racławicami Romuald Traugutt – powstanie styczniowe 0–5 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 4. P F P F P 0–5 1 pkt – za poprawną odpowiedź 5. A – 2 B – 1 C – 4 0–3 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 6. Polacy dążyli do odzyskania niepodległości. 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 7. B1 0–1 1 pkt – za dwie poprawne odpowiedzi 8. Z inicjatywy Jana Henryka Dąbrowskiego utworzono Legiony Polskie we Włoszech. Jedną z bitew powstania kościuszkowskiego była bitwa pod Maciejowicami. Król Jan III Sobieski odniósł zwycięstwo pod Wiedniem. 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 9. 1. Jan Zamoyski 2. Józef Wybicki 3. Augustyn Kordecki 4. Jan Henryk Dąbrowski 0–4 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 10. Przykładowa odpowiedź: Jan Henryk Dąbrowski, Stefan Czarniecki, Napoleon Bonaparte 0–2 1 pkt – za poprawne podanie imienia i nazwiska jednej postaci 11. Przykładowe odpowiedzi: utrata niektórych ziem, zniszczenia kraju, zniszczenia miast i wsi, spadek liczby ludności, epidemie chorób, głód najbiedniejszych mieszkańców kraju, wywiezienie z Polski kosztowności i dzieł sztuki 0–2 1 pkt – za poprawny skutek 12. wojny Stefana Batorego – A powstanie styczniowe – B 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 75Klucze do testów Klucz odpowiedzi do rozdziału III (grupa B) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. C A D B 0–1 1 pkt – za poprawne umieszczenie liter na osi czasu 2. odsiecz 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 3. bitwa pod Racławicami – Tadeusz Kościuszko powstanie styczniowe – Romuald Traugutt założenia Zamościa – Jan Zamoyski utworzenie Legionów Polskich we Włoszech – Jan Henryk Dąbrowski bitwa pod Wiedniem – Jan III Sobieski 0–5 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 4. P P P F F 0–5 1 pkt – za poprawną odpowiedź 5. A – 1 B – 4 C – 2 0–3 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 6. Polacy mieli nadzieję na wywalczenie niepodległości swojej ojczyzny [Polski] u boku Francji. 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 7. B1 0–1 1 pkt – za dwie poprawne odpowiedzi 8. Obroną klasztoru na Jasnej Górze podczas wojny ze Szwedami dowodził Augustyn Kordecki. Bitwa pod Wiedniem została stoczona z Turkami. Maria Skłodowska-Curie za swoje osiągnięcia dwukrot- nie otrzymała Nagrodę Nobla. 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 9. 1. Tadeusz Kościuszko 2. Stefan Czarniecki 3. Jan III Sobieski 4. Romuald Traugutt 0–4 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 10. Przykładowa odpowiedź: Rosja, Austria, Prusy 0–2 1 pkt – za poprawne podanie nazwy państwa 11. Przykładowe odpowiedzi: skazywanie powstańców na śmierć, skazywanie powstańców na karę więzienia [więzienie], odbieranie powstańcom majątków, zsyłanie powstańców w głąb Rosji [na Syberię] 0–2 1 pkt – za poprawny skutek 12. obrona Jasnej Góry podczas potopu szwedzkiego – A wybuch powstania styczniowego – B 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź Test Grupa A 0–2 p.7 Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie pierwsze, i wpisz obok niego literę A. Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie ostatnie, i wpisz obok niego literę B. Wybuch powstania wielkopolskiego Aresztowanie Inki Wybór Karola Wojtyły na papieża Budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego a) Zaznacz na osi czasu literą A datę odzyskania przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów, a literą B datę wyboru Karola Wojtyły na papieża. b) Oblicz, ile lat upłynęło między tymi wydarzeniami. Wykonaj obliczenia. 8 Wykonaj polecenia. 0–2 p. 0–2 p.9 Do podanych definicji dopisz odpowiednie pojęcia. – podbicie terytorium innego państwa i wprowadzenie tam swoich rządów. – protest pracowników polegający na wstrzymaniu się od wypeł- niania obowiązków zawodowych. 0–2 p. 0–3 p. 10 Podaj dwa skutki strajków w Polsce w 1980 roku. 11 Połącz każdą datę z odpowiednim wydarzeniem. 1989 rok • • powstanie związku zawodowego „Solidarność” 1981 rok • • zamach na Jana Pawła II 1980 rok • • zakończenie II wojny światowej • obrady Okrągłego Stołu • • 1900 rok 2000 rok Test Grupa B 0–3 p. imię i nazwisko klasa data 1 Przeczytaj tekst. Następnie wykonaj polecenia. Odezwa1 Rady Obrony Państwa. Warszawa, 3 VII 1920 r. Obywatele Rzeczypospolitej! Ojczyzna w potrzebie! Wrogowie otaczający nas zewsząd skupili wszystkie siły, by zniszczyć wywalczoną krwią i trudem żołnierza polskiego niepodległość naszą. Zastępy najeźdźców [...] usiłują złamać bohaterskie wojska nasze [...]. [...] Wzywamy tedy wszystkich, zdolnych do noszenia broni, by dobrowolnie zaciągali się w szeregi armii, stwierdzając, iż za ojczyznę każdy w Polsce z własnej woli gotów złożyć krew i życie. [...] W imieniu Rady Obrony Państwa Józef Piłsudski Naczelnik Państwa i Wódz Naczelny 1 Odezwa – apel, wezwanie do działania. Źródło: „Dziennik urzędowy województwa lubelskiego”, 15 lipca 1920 r., nr 3, s. 1–2. a) Wskaż prawidłowe dokończenie każdego zdania. Odezwa została wydana w A. pierwszej połowie XIX wieku. B. drugiej połowie XIX wieku. C. pierwszej połowie XX wieku. D. drugiej połowie XX wieku. Zdaniem autora odezwy Polska odzyskała niepodległość w wyniku A. działań Rady Obrony Państwa. B. decyzji innych państw. C. poświęcenia polskich żołnierzy. D. pomocy mocarstw. b) Wyjaśnij, w jakim celu została wydana odezwa. 0–2 p.2 Wymień dwa skutki budowy portu w Gdyni. • • Ku współczesnej Polsce Test podsumowujący rozdział IV Test Grupa B 0–4 p. Podczas powstań śląskich Polacy toczyli walki z Ukraińcami. P F Centralny Okręg Przemysłowy zaczęto budować w latach trzydziestych XX wieku. P F Powstanie wielkopolskie miało wpływ na przyłączenie Wielkopolski do państwa polskiego. P F Podczas I wojny światowej Legiony Polskie walczyły po stronie Rosji. P F 4 Przyporządkuj każdej postaci informacje o niej. A. Tadeusz Zawadzki, pseudonim Zośka B. Andrzej Gwiazda C. Danuta Siedzikówna, pseudonim Inka 1. akcja pod Arsenałem 2. powstanie związku zawodowego „Solidarność” 3. budowa portu w Gdyni 4. walka z polskimi władzami komunistycznymi po II wojnie światowej A – B – C – 0–3 p. 5 Wyjaśnij, czym były Szare Szeregi. Podaj jeden przykład działań prowadzonych przez tę orga- nizację. Szare Szeregi były Przykład podejmowanych działań: 0–2 p. 0–2 p.6 Wstaw znak „x” w kratki obok stwierdzeń odnoszących się do sytuacji w Polsce po II wojnie światowej. podporządkowanie władz polskich Związkowi Sowieckiemu swobodne przekazywanie informacji brak wolności w państwie polskim nieobecność wojsk sowieckich w Polsce możliwość krytykowania działań władz 3 Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach praw- dziwych, a „F” – przy fałszywych. 83Klucze do testów Klucz odpowiedzi do rozdziału IV (grupa B) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. a) C, C b) Przykładowe wyjaśnienie: Odezwa została wydana w celu zachęcenia Polaków do wstępowania do armii polskiej [i walki z wrogiem]. 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 2. Przykładowa odpowiedź: • powstanie nowoczesnego miasta w Gdyni • rozwój polskiego handlu [zagranicznego] 0–2 1 pkt – za poprawny skutek 3. F P P F 0–4 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 4. A – 1 B – 2 C – 4 0–3 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 5. Przykładowe wyjaśnienie: Szare Szeregi były potajemnie działającym harcerstwem. Przykład działań: • „mały sabotaż” [podtrzymywanie wiary w zwycięstwo wśród ludności] • malowanie na murach polskich haseł i symboli • zrywanie niemieckich flag i wieszanie polskich 0–2 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 1 pkt – za poprawny przykład 6. Podporządkowanie władz polskich Związkowi Sowiec- kiemu. Brak wolności w państwie polskim. 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 7. A – Odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów B – Powstanie związku zawodowego „Solidarność” 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 8. a) Prawidłowe zamieszczenie dat na osi czasu. b) 1980 – 1939 = 41 0–2 1 pkt – za poprawne zaznaczenie dat na osi czasu 1 pkt – za poprawną odpowiedź 9. związek zawodowy, II Rzeczpospolita 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 10. Przykładowe skutki: • podwyżki cen żywności • zwolnienie z pracy Anny Walentynowicz 0–2 1 pkt – za poprawną przyczynę 11. 1989 rok – koniec komunizmu w Polsce 1978 rok – wybranie Karola Wojtyły na papieża 1981 rok – wprowadzenie stanu wojennego w Polsce 0–3 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 84 Materiały prezentacyjne Multibook 5 Materiały prezentacyjne Multibook Multibook to aplikacja dostępna do pobrania w portalu dlanauczyciela.pl. Zawiera cyfrowe materiały prezentacyjne, stanowiące doskonałą pomoc na każdej lekcji historii. Atrakcyjne filmy, animacje, nagrania i pokazy slajdów umożliwiają nauczycielom wizualizację omawianych treści i pomagają w zainteresowaniu historią większej liczby uczniów. Lista materiałów dostępnych w Multibooku. Wczoraj i dziś dla klasy 4 W tabeli zostały wyróżnione materiały opracowane do treści dodatkowych z podstawy programowej. Temat w podręczniku Tytuł Typ Historia – nauka o przeszłości Ćwiczenie interaktywne – postacie baśniowe, legendarne i historyczne ćwiczenie interaktywne Wywiad z historykiem nagranie dźwiękowe Przyczyna, wydarzenie, skutek film Ćwiczenie interaktywne – podział źródeł historycznych ćwiczenie interaktywne Historia wokół nas O znanym rodzie film Herb rodowy interaktywna animacja Ćwiczenie interaktywne – drzewo genealogiczne ćwiczenie interaktywne Gwara z zachodniej Lubelszczyzny – nagranie strona internetowa Język kaszubski – nagranie strona internetowa Ćwiczenie interaktywne – współczesny patriotyzm ćwiczenie interaktywne Mieszkamy w Polsce Biało-czerwone symbole narodowe film Historia godła polskiego pokaz slajdów Hymn Polski – „Mazurek Dąbrowskiego” nagranie dźwiękowe Ćwiczenie interaktywne – regiony Polski ćwiczenie interaktywne Zabytki regionów Polski interaktywna animacja Czas w historii Jak odczytać datę? slajd Ćwiczenie interaktywne – tysiąclecia na osi czasu ćwiczenie interaktywne Epoki historyczne interaktywna infografika Ćwiczenie interaktywne – epoki historyczne na osi czasu ćwiczenie interaktywne Gall Anonim, „Kronika Polska” – fragment nagranie dźwiękowe Obliczanie czasu w historii Ćwiczenie interaktywne – obliczanie upływu czasu ćwiczenie interaktywne Ćwiczenie interaktywne – który to wiek? ćwiczenie interaktywne Ćwiczenie interaktywne – kiedy zaczyna się i kończy wiek? ćwiczenie interaktywne Czytamy mapę i plan Czytamy mapę historyczną film Jak zmieniała się mapa świata? film Mieszko I i chrzest Polski Mieszko I slajd Zajęcia Słowian film Legenda o Lechu, Czechu i Rusie nagranie dźwiękowe Legenda o Popielu nagranie dźwiękowe Legenda o Piaście nagranie dźwiękowe Dobrawa slajd Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne 85Materiały prezentacyjne Multibook Temat w podręczniku Tytuł Typ Bolesław Chrobry – pierwszy król Polski Bolesław Chrobry slajd Wojowie Bolesława Chrobrego interaktywna animacja Koronacja Bolesława Chrobrego na obrazie Jana Matejki interaktywna animacja Obrona Głogowa slajd Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne *W średniowiecznym klasztorze Wirtualny spacer po klasztorze benedyktynów w Tyńcu strona internetowa Jak wyglądał plan zajęć zakonnika? ćwiczenie interaktywne Skryptorium pokaz slajdów Benedykt z Nursji, założyciel zakonu benedyktynów pokaz slajdów Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Polska Kazimierza Wielkiego Kazimierz Wielki slajd Kraków interaktywna animacja Kim byli żacy? film Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne *Rycerze i zamki Średniowieczne polskie zamki pokaz slajdów Średniowieczny zamek interaktywna infografika Wirtualny spacer po zamku w Będzinie strona internetowa Wirtualny spacer po zamku Ogrodzieniec strona internetowa Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Jadwiga i Jagiełło – unia polsko- -litewska Jadwiga slajd Władysław Jagiełło slajd Krzyżacy film Konrad Mazowiecki slajd Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Zawisza Czarny i bitwa pod Grun- waldem „Bogurodzica” nagranie dźwiękowe Jan Matejko, „Bitwa pod Grunwaldem” interaktywna animacja Wojska krzyżackie film Armia polsko-litewska film Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Mikołaj Kopernik – wielki astro- nom Modele wszechświata pokaz slajdów Jan Matejko, „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” interaktywna animacja Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Jan Zamoyski – druga osoba po królu Zygmunt II August slajd „Złoty wiek” kultury polskiej pokaz slajdów Jan Matejko, „Batory pod Pskowem” interaktywna animacja Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne XVII wiek – stulecie wojen Jan III Sobieski slajd „Złoty wiek” Gdańska pokaz slajdów Portret Stefana Czarnieckiego autorstwa Brodera Matthisena [czytaj: matisena] z 1659 roku slajd Jan Matejko, „Sobieski pod Wiedniem” interaktywna animacja 88 Dodatkowe materiały Tytuł Typ Kod dostępu Numer strony i zadania w zeszycie ćwiczeń Rozdział I: Z historią na Ty Historia – nauka o przeszłości Obejrzyj film H4NTRZ s. 4 Historia wokół nas Rozwiąż dodatkowe zadanie H4KCL4 s. 6 Mieszkamy w Polsce Obejrzyj film H4AKFV s. 9 Czas w historii Rozwiąż dodatkowe zadanie H4BWQ2 s. 14 Obliczanie czasu w historii Rozwiąż dodatkowe zadanie H4WLW2 s. 16 Czytamy mapę i plan Rozwiąż dodatkowe zadanie H4NTRZ s. 19 Rozdział II: Od Piastów do Jagiellonów Mieszko I i chrzest Polski Obejrzyj film H4ZUP5 s. 24 Bolesław Chrobry – pierwszy król Polski Rozwiąż dodatkowe zadanie H4Y62G s. 30 W średniowiecznym klasztorze Rozwiąż dodatkowe zadanie H4D4D9 s. 33 Polska Kazimierza Wielkiego Rozwiąż dodatkowe zadanie H42HVV s. 35 Rycerze i zamki Rozwiąż dodatkowe zadanie H4LKH7 s. 37 Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska Obejrzyj film H48S7R s. 39 Rozdział III: Wojny i upadek Rzeczypospolitej XVII wiek – stulecie wojen Rozwiąż dodatkowe zadanie H41JTS s. 50 Czasy stanisławowskie Rozwiąż dodatkowe zadanie H45BVX s. 53 Józef Wybicki i hymn Polski Rozwiąż dodatkowe zadanie H4A5HZ s. 58 Rozdział IV: Ku współczesnej Polsce Bitwa Warszawska Rozwiąż dodatkowe zadanie H43ZEK s. 73 Eugeniusz Kwiatkowski i budowa Gdyni Rozwiąż dodatkowe zadanie H4TXRA s. 75 Pilecki i Inka – „żołnierze niezłomni” Rozwiąż dodatkowe zadanie H4LCGZ s. 82 Jan Paweł II – papież pielgrzym Rozwiąż dodatkowe zadanie H4WWGT s. 84 „Solidarność” i jej bohaterowie Rozwiąż dodatkowe zadanie H4ZPS9 s. 87 6 Zeszyt ćwiczeń z dostępem do dodatkowych materiałów Kody dostępu zamieszczone w zeszytach ćwiczeń dla klasy czwartej Wczoraj i dziś umożliwiają pobranie dodatkowych zadań lub obejrzenie filmu. Dodatkowe materiały są dostępne na stronie docwiczenia.pl. 7 Procedury osiągania celów edukacyjnych na lekcjach historii w szkole podstawowej W edukacji historycznej na poziomie szkoły podstawowej nauczyciel odgrywa szczególnie istotną rolę. Na tym etapie edukacyjnym historia jest dla uczniów – mających jeszcze ograniczoną zdolność samodzielnego zdobywania wiedzy – przedmiotem zupełnie nowym. Nieznana dotąd tematyka budzi u młodych ludzi naturalną ciekawość i chęć pozna- wania minionych dziejów. Wykorzystując swoje umiejętno- ści dydaktyczne, wiedzę i osobowość, nauczyciel powinien skupić uwagę uczniów i stać się dla nich przewodnikiem oprowadzającym po fascynującym świecie przeszłości. W klasie 4, aby bardziej zaciekawić uczniów historią, przyjęto zasadę łączenia wiedzy historycznej z odnie- sieniami do współczesności. Przykładowo podczas oma- wiania dokonań Kazimierza Wielkiego właściwe będzie odwołanie się do Uniwersytetu Jagiellońskiego dawniej i dziś. W trakcie zajęć dotyczących Zawiszy Czarnego war- to przeprowadzić rozmowę o rekonstruktorach wydarzeń epoki średniowiecza. Taki sposób konstruowania lekcji ma kilka istotnych zalet: 1. pozwala na zaabsorbowanie uczniów poruszanymi za- gadnieniami; 2. umożliwia zastosowanie wielu aktywizujących metod nauczania; 3. sprawia, że uczniowie szybciej pojmują sens edukacji hi- storycznej oraz charakter myślenia przyczynowo-skut- kowego; 4. daje szansę na zaprezentowanie wiedzy w atrakcyjny sposób, co czyni ją łatwiej przyswajalną dla uczniów. W dążeniu do uatrakcyjnienia zajęć należy uwzględnić fakt, że młodzież wychowywana w epoce internetu ła- twiej i w pełniejszy sposób odbiera informacje pochodzące z przekazów graficznych niż informacje podane za pomocą długiej narracji. Dlatego właśnie większą rolę w nauczaniu powinny odgrywać różnego rodzaju grafiki i prezentacje plastyczne, które w sposób obrazowy przedstawiają fakty z przeszłości i pozwalają na lepsze zrozumienie procesów historycznych. Dzięki nim uczeń może pogłębić swoją wie- dzę, a także doskonalić umiejętności odczytywania i inter- pretacji danych pochodzących z różnych źródeł. Podczas pracy z podręcznikiem należy zatem położyć szczególny nacisk na wykorzystanie atrakcyjnych ilustracji i infogra- fik. Większość szkół obecnie ma możliwość, aby podczas lekcji prezentować informacje, plany, zdjęcia, fragmenty źródeł – za pomocą środków multimedialnych – głównie odbiornika telewizyjnego podłączonego z komputerem. W sposób znaczący poszerza to gamę możliwości zastoso- wania różnych środków dydaktycznych, wzbogacenia form przekazu i zaintrygowaniu uczniów odpowiednio dobra- nymi treściami. Olbrzymie możliwości stwarzają zajęcia z zastosowaniem tablicy multimedialnej. Przygotowanie prezentacji multimedialnej, zwłaszcza w klasach star- szych, obecnie nie nastręcza uczniom większych trudności (zwłaszcza przy współpracy z nauczycielem), doskonale służy rozwijaniu umiejętności samodzielnego zdobywaniu wiedzy oraz kształceniu właściwego ich prezentowania (powiązania tekstu z ilustracjami, odpowiedniej selekcji materiału, umiejętności uchwycenie istoty opisywanego zagadnienia). Ważnym zadaniem edukacyjnym jest kształcenie umie- jętności czytania ze zrozumieniem. W procesie nauczania zapoznawanie uczniów z tekstami historycznymi, zawie- rającymi słownictwo nieużywane na co dzień, stanowi wyzwanie wyjątkowo trudne i ambitne. Najlepszym sposo- bem realizacji tego zadania jest czytanie pod kierunkiem nauczyciela starannie wybranych fragmentów źródeł. Pozwala to kontrolować przejrzystość przekazu i przebieg lekcji. Równie istotne wydaje się przygotowanie uczniów do samodzielnego zdobywania wiedzy. Rozwinięcie u nich tej umiejętności stanowi niezbędny warunek ich aktywnego udziału w procesie kształcenia ustawicznego oraz spraw- nego funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciel powinien więc zachęcać młodych ludzi do po- głębiania wiadomości, pobudzać ich pasję poznawczą oraz indywidualizować swoje wymagania, szczególnie wobec uczniów uzdolnionych. W nauczaniu historii należy zachować równowagę między metodami prezentacji wiedzy (A), metodami an- gażującymi uczniów (B) oraz metodami pozwalającymi kształtować ich kompetencje historyczne (C). W szkole podstawowej bardzo istotną rolę będą niewątpliwie odgry- wały metody podające (A), podczas których nauczyciel wy- jaśnia uczniom nowe pojęcia i treści historyczne, jednak powiązanie przekazu tego typu z ikonograficznymi pomo- cami multimedialnymi znacząco zwiększy efektywność nauczania. Poniżej opis wybranych metod do zastosowania podczas lekcji historii w klasach 5–8 szkoły podstawowej. (A) METODY MAJĄCE NA CELU PRZEKAZYWANIE (ZDOBYWANIE) WIEDZY Rozmowa nauczająca (pogadanka) Pogadanka to metoda szczególnie przydatna podczas wprowadzania uczniów w tematykę lekcji, umożliwiająca zapoznanie młodych ludzi z obcą im do tej pory wiedzą hi- storyczną poprzez nawiązanie do ich własnych doświad- czeń. Polega na dialogu, podczas którego uczniowie starają się udzielić odpowiedzi na pytania nauczyciela. Pierwsze z nich musi zostać sformułowane wcześniej, natomiast po- zostałe powinny wynikać bezpośrednio z przebiegu dys- kusji. Podstawowym warunkiem skuteczności tej metody jest posiadanie przez uczniów określonych wiadomości. Podczas rozmowy nauczyciel naprowadza ich na istotne zagadnienia oraz oddziela treści ważne od drugorzędnych. Jeśli w postaci pogadanki przeprowadza pracę nad tek- stem lub rekapitulację omawianego zagadnienia, spraw- dza także stopień opanowania materiału przez uczniów oraz poziom jego zrozumienia. Dzięki tej metodzie młodzi ludzie uczą się kultury wypowiedzi, a ponadto kształcą umiejętności wyrażania i uzasadniania własnego zdania, 89Procedury osiągania celów rozwiązywania problemów w twórczy sposób oraz wystę- powania przed publicznością. Opowiadanie Opowiadanie można wykorzystać do przekazywania cie- kawych informacji, związanych np. z mitami czy z legendą o założeniu Rzymu. Metoda ta pomaga zaciekawić uczniów danym zagadnieniem oraz wpływa na ich zaangażowanie w czasie lekcji. Głównym celem opowiadania jest rozwija- nie wyobraźni historycznej u uczniów i zainteresowanie ich wprowadzaną tematyką. Praca z tekstem podręcznika Przygotowuje uczniów do samodzielnej nauki z wykorzy- staniem podręcznika lub innych źródeł. Na poziomie pod- stawowym służy do kształcenia umiejętności zdobywania wiedzy i czytania ze zrozumieniem. Polega na poszukiwa- niu w tekście odpowiedzi na postawione wcześniej pyta- nie poprzez: wyodrębnienie najważniejszych informacji, odczytanie danych z tabel i diagramów, samodzielne spo- rządzenie notatek czy rozwiązanie dodatkowych ćwiczeń. (B) METODY ANGAŻUJĄCE UCZNIÓW Projekt edukacyjny Projekt edukacyjny to przedsięwzięcie, które w obecnej podstawie programowej zajmuje szczególną pozycję. Służy nabywaniu przez uczniów kompetencji społecznych, ta- kich jak komunikacja i współpraca w grupie. Wspiera roz- wijanie przedsiębiorczości i kreatywności poprzez zasto- sowanie różnych, często innowacyjnych rozwiązań, uczy samodzielności i odpowiedzialności, planowania i organi- zacji pracy oraz samooceny. Projekt może być realizowany przez uczniów indywi- dualnie lub zespołowo. Jego realizacja przebiega wieloeta- powo zgodnie z ustalonymi wcześniej założeniami. Rozpo- czyna się od podania tematu i określenia kolejnych kroków postępowania, do których zaliczamy: – przygotowanie planu działania (m.in. wybór grup zada- niowych, przedstawienie instrukcji, określenie termi- nów wykonania poszczególnych zadań, podanie kryte- riów oceny itp.), – realizacja projektu (m.in. zbieranie materiałów, opraco- wywanie informacji, tworzenie dokumentacji, konsulta- cje z nauczycielami itp.), – demonstracja projektu (np. w postaci wystaw, referatów, albumów, prezentacji multimedialnych, stron interneto- wych, widowisk szkolnych itp.) – ewaluacja projektu. Wybór tematów projektów, szczegółowy opis ich reali- zacji oraz określenie charakteru przedsięwzięć należą do nauczyciela, jednak powinien je robić w porozumieniu z uczniami. Wycieczka Jest to metoda bardzo pomocna przy realizacji tematów dotyczących „małej ojczyzny” oraz dziejów regionu. Ce- lem wycieczki może być muzeum, miejsce pamięci na- rodowej, skansen lub inne miejsce związane z historią danego regionu (np. miejsce bitwy). Wycieczka może być również sposobem na przeprowadzenie lekcji poświęconej zabytkom architektury. Nauczyciel powinien wcześniej przekazać uczniom zadania do wykonania w grupach lub indywidualnie oraz poinformować ich, że po powrocie do szkoły będą musieli uporządkować, podsumować i zapre- zentować wiadomości zebrane podczas wspólnej wyprawy. Wycieczka przyczynia się do zintegrowania zespołu klaso- wego oraz skłania młodych ludzi do poszukiwania nowych możliwości pozyskiwania wiedzy. W jej trakcie kształcone są umiejętności skutecznego porozumiewania się w roz- maitych sytuacjach, stosowania zdobytych wiadomości w praktyce oraz korzystania z różnych źródeł informacji. Ponadto metoda ta ułatwia uczniom rozwijanie zaintere- sowań oraz zdobywanie doświadczeń niezbędnych w póź- niejszym życiu. Drama To ciekawa metoda pozwalająca połączyć zabawę i działa- nie. Podczas zajęć przeprowadzanych z jej wykorzystaniem uczniowie wczuwają się w role historycznych bohaterów: w zainscenizowanych scenkach starają się przedstawić ich emocje, poglądy i zachowanie. Drama rozwija wyobraźnię, pomysłowość, empatię, zdolności artystyczne, umiejętno- ści nazywania i okazywania emocji oraz znajomość roz- maitych ról społecznych. Można wyszczególnić kilka od- mian tej metody: stop-klatkę, wejście w rolę, inscenizację improwizowaną, udawaną fotografię, zabawę w muzeum, wywiad oraz rzeźbę. Metoda „śnieżnej kuli” Pomaga uczniom w samodzielnym definiowaniu nowo poznanych terminów. Polega na harmonijnym połącze- niu pracy indywidualnej z pracą zespołową. Uczniowie najpierw zapisują własne skojarzenia związane z danym słowem, a następnie razem z koleżanką lub kolegą z ławki wybierają spośród zebranych pomysłów najtrafniejsze wy- jaśnienia jego znaczenia. Ten sam proces wspólnego wybo- ru najlepszych definicji zostaje powtórzony podczas pracy kolejno w grupach cztero- i ośmioosobowych. Ostatnim etapem realizacji metody „śnieżnej kuli” jest sformułowa- nie definicji przez cały zespół klasowy. Na koniec ucznio- wie wraz z nauczycielem ustalają ostateczne objaśnienie danego terminu. Burza mózgów Metoda burzy mózgów polega na zespołowym rozwiązy- waniu problemów. Podczas swobodnej rozmowy uczniowie podają swoje propozycje rozstrzygnięcia danej kwestii, a nauczyciel zapisuje je na tablicy. Następnie cały zespół klasowy ocenia poszczególne pomysły i wybiera spośród nich najtrafniejszy. Metoda ta sprzyja angażowaniu w pra- cę na lekcji uczniów zazwyczaj mało aktywnych. W trakcie przeprowadzania burzy mózgów nauczyciel kontroluje, czy w grupie przestrzegane są następujące zasady kulturalnej dyskusji i wymiany poglądów: • gdy jedna osoba mówi, pozostałe słuchają i nie przery- wają; • osoby wypowiadającej się nie należy oceniać; • wypowiedzi powinny być treściwe i rzeczowe; • swoje zdanie trzeba uzasadnić. Portfolio To metoda rozwijająca umiejętność samodzielnej pracy z różnymi źródłami informacji. Polega na gromadzeniu 90 Procedury osiągania celów dokumentacja nauczyciela np. programy nauczania, plany wynikowe, rozkłady materiału prowadzenie lekcji np. scenariusze, karty pracy, dodatkowe zadania sprawdzanie wiedzy np. testy, kartkówki, sprawdziany, diagnoza, klucze odpowiedzi materiały prezentacyjne np. multibooki, filmy, plansze Ponad 50 tysięcy materiałów gotowych do wykorzystania, w tym: Twoja baza materiałów dydaktycznych w jednym miejscu! sprawdź www.nowaera.pl
[email protected] infolinia: 801 88 10 10, 58 721 48 00 S Z K O Ł A P O D S TA W O W A Sprawdzone i cenione rozwiązania w jednej serii Gwarancja skutecznego nauczania historii dzięki bogatej i nowoczesnej obudowie dydaktycznej skorelowanej z podręcznikiem. dlanauczyciela.pl Dla ucznia Dla nauczyciela Atlas historyczny dla klasy 4 Ułatwia pracę podczas lekcji i umożliwia kształcenie ważnych umiejętności przedmiotowych za pomocą przejrzystych, prostych i czytelnych map. Zeszyt ćwiczeń Pomaga w utrwaleniu wiadomości i ćwiczeniu umiejętności historycznych, zawiera kody QR odsyłające do dodatkowych materiałów na stronie docwiczenia.pl. • korzystanie z bazy gotowych zadań i testów, • tworzenie własnych testów, sprawdzianów i kartkówek, • edycję zadań zamieszczonych w bazie, • dodawanie własnych zadań. Wartościowe pomoce dydaktyczne, m.in.: Generator testów i sprawdzianów, który umożliwia: Cyfrowe pomoce dydaktyczne pomocne w prowadzeniu lekcji: Diagnoza przedmiotowa służąca do: dlanauczyciela.pl generator.dlanauczyciela.pl diagnoza.nowaera.pl • cyklicznych i miarodajnych badań postępów uczniów. • materiały opracowane do treści dodatkowych z podstawy programowej, • filmy edukacyjne, • galerie zdjęć, • nagrania muzyczne, • ćwiczenia interaktywne. • scenariusze lekcji i testy, • klucze odpowiedzi do zeszytów ćwiczeń, • słuchowiska, • program nauczania, • rozkłady materiału, plany wynikowe, przedmiotowe systemy oceniania