Pobierz Kształtowanie nauczycieli jako czynnik rozwoju pedagogiki i więcej Ćwiczenia w PDF z Historia wychowania tylko na Docsity!
ROZWÓJ KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI JAKO CZYNNIK
ROZWOJU PEDAGOGIKI
1) Formy kształcenia nauczycieli i nauczycielek w Księstwie Warszawskim
i w Królestwie Polskim przed powstaniem listopadowym.
Nauczyciele szkoły elementarnej:
- Ponieważ było mało odpowiednio przygotowanych nauczycieli, z konieczności przyjmowano kandydatów, którzy nie ukończyli seminarium.
- Aby kontrolować tych przypadkowo zgłaszających się nauczycieli, Izba Edukacyjna wprowadziła dla nich obowiązkowy egzamin. Nie był on zbyt trudny (płynne czytanie, pisanie, znajomość rachunków) mile widziana była znajomość jakiegoś rzemiosła, j.obcego, rysunku czy prowadzenia gospodarstwa.
- Izba zazwyczaj godziła się przyjąć takiego nauczyciela, ale tylko do czasu, aż nie zgłosił się jakiś z ukończonym seminarium nauczycielskim.
Księstwo Warszawskie:
- Były dwa seminaria nauczycielskie: w Poznaniu i w Łowiczu. Założycielem pierwszego z nich oraz jego rektorem był Jeziorowski, który wyjechał do Niemiec i Szwajcarii by poznać metodę Pestalozzego oraz dorobek KEN, dzięki czemu Seminarium to było wzorowym zakładem kształcenia nauczycieli.
- Na wzór poznańskiego powstało w 1806 roku seminarium w Łowiczu, a rektorem został Burgund.
- Izba Edukacyjna uczyniła z tych ośrodków nie tylko ośrodki kształcenia nauczycieli, ale też podnoszenia kwalifikacji już pracujących w szkolnictwie.
- Program nauki w seminarium był trzyletni – 2 lata ogólne + 1 rok przygotowania pedagogicznego.
- Przy seminariach istniały szkoły ćwiczeń, w których kandydaci wprawiali się praktycznie do zawodu pod okiem doświadczonych nauczycieli. Zdobywali także wiadomości z zakresu ogrodnictwa i pszczelarstwa.
- W 1814 roku do seminariów wprowadzono naukę śpiewu kościelnego oraz muzyki. Kształcenie dziewcząt/nauczycielek:
- Dziewczęta nadal kształcą się w domu lub na pensji
- Izba Edukacyjna wprowadza obowiązek kształcenia się dziewcząt w szkółkach początkowych.
- Pensje stanowiły drugi i zarazem wyższy poziom kształcenia.
Królestwo Polskie:
- Zwiększyła się liczba szkół wiejskich, ale seminarium w Łowiczu nie nadążało z przygotowywaniem odpowiedniej kadry nauczycielskiej, więc władze oświatowe Królestwa zdecydowały otworzyć w 1819 r. w Puławach drugie seminarium nauczycielskie.
- Ponieważ Księstwo Warszawskie nie miało żadnego uniwersytetu, w 1807 r. założono Szkołę Prawa i Administracji, a w 1809 r. Szkołę Lekarską.
- Gdy powstało Królestwo Polskie w 1815 r. powołano do życia dekret Aleksandra I i złączono Szkołę Lekarską i Prawa w Uniwersytet Warszawski z wydziałami: prawa i administracji, lekarskim, filozoficznym, sztuk pięknych, teologiczny.
- By wykształcić odpowiednią liczbę nauczycieli do szkół średnich (gimnazja), otworzono przy UW seminarium nauczycielskie dla stypendystów, którzy oprócz normalnych studiów mieli także literaturę i pedagogikę.
- Przedtem nauczycieli do gimnazjum kształcił U. Wileński i U. Jagielloński. Kształcenie dziewcząt/nauczycielek:
- W 1825 roku zrealizowano projekt Czackiego – założono szkoły dla kandydatek na nauczycielki.
- W 1825 r. powstał też Instytut Guwernantek, który w 1826 przekształcono w Rządowy Instytut Wychowania Panien, gdzie nauka trwała 3 lata: 2 lata przedmioty ogólne, gospodarcze i talenty, a trzeci rok – praktyki.
- Warunkiem przyjęcia do Instytutu było ukończenie trzech klas szkoły elementarnej lub pensji żeńskiej.
- Przy Instytucie znajdowała się pensja wzorowa założona przez Z. Wilczyńską.
Początki literatury pedagogicznej:
- Czarnecki - „Zasady edukacji podług instrukcji Niemeyer’a” – które stały się podręcznikiem pedagogiki na Uniwersytecie
- „O przymiotach i usposobieniu się do stanu nauczycielskiego”, gdzie Definiował warunki do zawodu nauczycielskiego
- Szwejkowski - studium porównawcze systemów nauczania w Polsce i w Niemczech na obszarze Księstwa Warszawskiego
- pokazuje co jest dobre w organizacji szkół niemieckich (aspekt społeczny)
- Chojnacki - napisał pracę, która podawała ogólne wskazania pedagogiczne, metodykę nauczania przedmiotów w szkole elementarnej oraz spis literatury pedagogicznej
- był nauczyciel w Seminarium Nauczycielskim w Łowiczu
3) Kształcenie nauczycieli w Szkole Głównej w Warszawie (1863-1869).
Sytuacja w drugiej poł. XIX wieku:
- Po przegranej w wojnie krymskiej Rosja łagodnieje względem Królestwa Polskiego
- Pierwsza uczelnia po powstaniu listopadowym – Akademia Medyczno-Chirurgiczna.
- Polepsza swój poziom Gimnazjum Realne w Warszawie.
- Powstają średnie szkoły żeńskie.
- Reforma Wielopolskiego:
- utworzenie Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego w Puławach
- reaktywacja UW pod nazwą Szkoła Główna z wydziałami: lekarski, prawa i administracji, mat-fiz, filozof-hist oraz seminarium do kształcenia nauczycieli szkół średnich
- 1862 – otwarcie Szkoły Głównej
- 1869 – Warszawski Uniwersytet Cesarski Kształcenie nauczycieli w Szkole Głównej:
- Z wolnej stopy
- Z pomocą stypendium Uczestniczyli w zajęciach + wykłady z pedagogiki, mogli uczyć w gimnazjach (męskich). Były także Szkoły Powiatowe Pedagogiczne (4 klasy) – po nich mogli uczyć w szkole elementarnej.
4) Organizacja kształcenia nauczycielek w świetle Ustawy 1862 r. (tzw.
Wielopolskiego).
Reforma Wielopolskiego zakładała tylko jeden Instytut Rządowy, ale za to zakładano żeńskie gimnazja rządowe, które miały uwolnić kobiety spod wpływów kościoła i domu. Instytut Rządowy (dawny Guwernantek) miał kształcić nauczycielki do pensji i prywatnych szkół, których istnienie dopuszczała ustawa. Ustawa zakładała też założenie Szkoły Wyższej Żeńskiej, która wraz z Instytutem Aleksandryjsko-Maryjnym miała przygotowywać nauczycielki prywatnego szkolnictwa żeńskiego oraz guwernantki.
5) Rządowe (rosyjskie) formy kształcenia nauczycielek w Warszawie po
powstaniu styczniowym.
W latach 70tych XIX wieku zmieniająca się sytuacja społeczno-ekonomiczna wymagała m.in. przygotowania dziewcząt do pracy zawodowej. 1873-74 – artykuły Świętochowskiego „O wyższym/średnim wykształceniu kobiet” Pojawiła się potrzeba edukacji średniej dla kobiet. Świętochowski widział je na trzech kierunkach studiów: pedagogika, przemysł, gospodarstwo. Żądał koedukacji w szkołach elementarnych, ale specjalnych żeńskich szkół wyższych. Organizowano szkoły zawodowe dla kobiet – introligatorstwo, jubilerstwo, litografia i in. Rząd zakładał coraz więcej od 1865 roku sześcioklasowych żeńskich gimnazjów oraz 3- 4klas. Progimnazjów., których program miał na celu unicestwić kulturę polską. W 1881 r. w Królestwie Polskim było 10 gimnazjów żeńskich (z tego 4 w Warszawie). Szkoły te, przez to, że rusyfikowały dziewczęta, nie cieszyły się poparciem społecznym. Poza tym nie dawały dostępu na studia wyższe.
6) Uniwersytet Latający
Na terenie zaboru rosyjskiego garstka kobiet pobierała nauki na Wyższych Kursach dla Kobiet zorganizowanych w 1878 roku w Petersburgu. W ramach kursów utworzono dwa wydziały (nauk humanistycznych i przyrodniczych); nauka trwała cztery lata. Istniały także Wyższe Kursy Naukowe 1906-1909, w których wykładał Dawid, będące nieoficjalnym odpowiednikiem Uniwersytetu Polskiego w Warszawie. Brak uczelni wyższych zrodził w Warszawie instytucję, jaką był Uniwersytet Latający (1886-1905). Powstał on z tajnych kółek samokształceniowych wśród młodzieży i realizował jej dążenia do zdobycia wiedzy o świecie i o Polsce. Jego organizatorami były głównie kobiety. Wykładali tam: Chmielowski, Chrzanowski, Smoleński itd. Ta tajna uczelnia dała początki Towarzystwu Kursów Naukowych (1905-1906). Organizowane od 1882 w domach prywatnych w Warszawie konspiracyjne kursy samokształceniowe dla kobiet, dla których edukacja na poziomie uniwersyteckim była zamknięta, w roku 1885 przekształciły się w nieformalną, tajną szkołę wyższą tzw. Uniwersytet Latający. W roku szkolnym 1882/83 kilka grup niedawnych pensjonarek słuchała wykładów Józefa Siemaszki, Stanisława Norblina, Piotra Chmielowskiego i Władysława Smoleńskiego. W 1885 jedna ze słuchaczek kursów - Jadwiga Szczawińska (Dawidowa)- ujęła różne grupy w jednolitą strukturę, nadając jej ujednolicony program nauczania. Od tej chwili składki (2- ruble miesięcznie) słuchaczek kursów były przeznaczane na honoraria dla wykładowców różnych grup i działalność tajnej Czytelni Naukowej. Studia na tajnym uniwersytecie trwały od pięciu do sześciu lat i obejmowały cztery kierunki: nauki społeczne, nauki filologiczno-historyczne, pedagogikę i nauki matematyczno-przyrodnicze. W tygodniu słuchaczki uczestniczyły w 8-11 godzinach wykładów. Wśród wykładowców znajdowali się wybitni naukowcy, którzy gwarantowali wysoki poziom nauczania. Historię wykładali: Władysław Smoleński i Tadeusz Korzon; literaturę
- Bronisław Chlebowski, Ignacy Chrzanowski i Piotr Chmielowski; filozofię - Adam Mahrburg; socjologię - Ludwik Krzywicki; biologię - Józef Nussbaum-Hilarowicz. Oblicza się, iż w ciągu dwudziestu lat istnienia uniwersytet ukończyło pięć tysięcy kobiet. Najsłynniejszą absolwentką Uniwersytetu Latającego była przyszła noblistka Maria Skłodowska-Curie. Szkołę tę ukończyli także: Marian Falski, Szycówna, Grzegorzewska. W roku 1905 Uniwersytet przekształcił się w jawnie działające Towarzystwo Kursów Naukowych. W zaborze rosyjskim kobiety nie miały wstępu na Uniwersytety, dlatego też bardzo często wyjeżdżały np. do Szwajcarii. W innych miastach (Kraków) kobiety wywalczyły prawo do Uniwersytetu pod koniec XIX wieku.
- Inteligencja, wola i zdolność do pracy – wykłady z zakresu psychologii stosowanej na Kursach Naukowych w W-wie oraz rezultaty badań opartych na teście przyczyn i skutków – to test obrazkowy pokazujący różne fazy określonej dłuższej czynności, rozw. polega na logicznym uporządkowaniu czynności.
- W ostatnich latach życia skupiał się na zagadnieniach osobowości nauczyciela i kształcenia nauczycieli.
- Jako podstawę badania zjawisk psychicznych przyjął obserwację i eksperyment – Jak się uczyć pedagogiki.
- O duszy nauczycielstwa – doświadczenia i przemyślenia nad istotą powodzeń wychowawczych i zadań nauczyciela Chciał powołać do życia Instytut Pedagogiczny, jako centralną uczelnię kształcącą nauczycieli, jednak uniemożliwił to wybuch I wojny światowej.
2) Pedagogika na Uniwersytecie Jagiellońskim i Lwowskim
3) Tajne kształcenie nauczycieli i wychowawczyń przedszkolnych w
Warszawie
Wymyślano coraz nowsze formy kształcenia nauczycieli, zakładano tajne szkółki, seminaria. 1899 – 1904 Tajne Kursy dla Nauczycieli Seminariów Nauczycielskich, których celem było uzupełnianie wiedzy z języka polskiego, pogłębianie wiedzy ogólnej, przygotowanie do samokształcenia. Wydano „Poradnik dla samouków” Wychowawczynie przedszkolne uczyły się na Tajnych Kursach Pedagogicznych oraz Kursach dla Wychowawczyń organizowanych przez Towarzystwo Pedagogiczne (zał. w 1903 r. przez Karpowicza). Z inicjatywy Marii Weryho-Radziwiłłowiczowej w 1903 roku powstało tajne Koło Wychowania Przedszkolnego, zalegalizowane w 1907 po wypadkach rewolucyjnych w Królestwie Polskim z 1905r. Zmieniono nazwę na Towarzystwo Wychowania Przedszkolnego.
4) Pedagogika w programie Towarzystwa Kursów Naukowych – 1905 r.
Instytut Pedagogiczny.
Uniwersytet Latający przekształcił się w 1905 r. w Towarzystwo Kursów Naukowych, które organizowało kursy uniwersyteckie dla nauczycieli szkół ludowych. Program kształcenia tworzono przy pomocy wykładowców krakowskich i lwowskich:
- Historia, literatura, geografia Polski,
- Polska myśl pedagogiczna
- Podręczniki Piramowicza, Szycówny
- Problematyka społeczna, polityczna, oświatowa, narodowa Kursy Pedagogiczne – dla nauczycieli już pracujących, a którzy chcieli rozbudować swoje wykształcenie pedagogiczne.
UDZIAŁ KOBIET W ROZWOJU WARSZAWSKIEGO
ŚRODOWISKA PEDAGOGICZNEGO
1) Ochronka – „ogródek dziecięcy” Fryderyka Froebla – przedszkole.
Maria Weryho-Radziwiłłowiczowa: kształtowanie polskiej teorii
wychowania przedszkolnego.
patrz : Halina Raczek „ Maria Weryho-Radziwiłłowiczowa jako organizatorka wychowania przedszkolnego na ziemiach polskich przełomu XIX i XX wieku”
Pierwotna idea ochron to zapewnienie dzieciom bezpieczeństwa fizycznego. Ochronka Froebla miała być miejscem rozwoju dziecka, wychowania, pomocą dla rodziców, przygotowaniem do szkoły. Froebel opracował projekt wzorowego zakładu, któremu nadał nazwę „ogródka dziecięcego”. Celem było wszechstronne przygotowanie dziecka do dalszych stadiów wychowania i kształcenia. Karpowicz – Kursy dla Wychowawczyń Przedszkoli 1905-1911, wg ideałów „nowego wychowania”. Polski przekład „domów dziecięcych” Montessori – 1913 r. Przedszkole ma stanowić przedłużenie domu, nauczyciel ma być badaczem i psychologiem, ma pobudzać aktywność dzieci.
2) Metodyczne poradnictwo dla rodziców i nauczycieli domowych w
zakresie organizacji, treści i metod edukacji początkowej – Aniela
Szycówna.
patrz : Danuta Apanel „ Aniela Szycówna w polskiej pedagogice empirycznej”
3) Stefania Sempołowska: idea nowoczesnej edukacji dziewcząt
4) Porównawcze badania systemów szkolnych (Moszczeńska,
Sempołowska)
patrz : Sempołowska „Pisma...” – krytyka szkoły galicyjskiej przez Sempołowską
5) Teoretyczne problemy literatury dla dzieci i młodzieży (Sempołowska,
Szycówna, Karpowicz)
patrz : Sempołowska „Pisma...”
6) Początki pedagogiki społecznej – Helena Radlińska
patrz : Adam Horbowski „Uniwersalne wartości pisarstwa pedagogicznego Heleny Radlińskiej ”
W dniach 19 – 22 grudnia 1925 roku zwołuje w Warszawie I Polski Zjazd Nauczycieli Szkół Specjalnych. Wygłasza referat na temat: ,,Archiwum Szkolnictwa Specjalnego”. 16 października 1926 roku zostaje wiceprzewodniczącą Koła Psychologicznego. Dzieli się z zebranymi swoimi rozważaniami , O znaczeniu diagnostycznym ilorazu inteligencji"” W okresie międzywojennym wielokrotnie wyjeżdża za granicę, zwłaszcza do Francji. Bierze udział w seminariach i kongresach, zwiedza placówki przeznaczone dla dzieci o różnym typie upośledzeń. 5 czerwca 1927 roku na zjeździe psychiatrów polskich w Kocborowie wygłasza referat: ,,Rys charakterystyki opieki wychowawczej nad upośledzonymi umysłowo w Polsce i za granicą”. W dniach 3 – 15 sierpnia 1927 roku Grzegorzewska uczestniczy w IV Kongresie Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania w Locarno. Na wniosek H. Radlińskiej zawiązuje się w czasie tego Kongresu Polska Sekcja Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania. Maria Grzegorzewska zostaje powołana do jej zarządu obok Radlińskiej, H. Rowida i innych. Wygłasza również referat na temat potrzeb dzieci upośledzonych. Początkiem nowego okresu w jej bogatej działalności pedagogicznej jest powołanie w 1930 roku przez nią i w. Radwana dwuletniego Państwowego Instytutu Nauczycielskiego. Kierując Instytutem znajduje praktyczne możliwości zastosowania swojej koncepcji kształtowania osobowości nauczyciela – wychowawcy. W tym okresie bowiem opracowuje obszerną monografię pod tytułem ,,O osobowości nauczyciela”. W maju 1935 roku zostaje odwołana ze stanowiska dyrektora tego Instytutu. W latach 1930 – 1934 Grzegorzewska redaguje ,,Polskie Archiwum Psychologii”. W roku akademickim 1931/32 wyjeżdża do Francji i Belgii, gdzie gromadzi materiały do drugiego tomu ,,Psychologii niewidomych”. W 1934 roku odbywa się II Zjazd Nauczycieli Szkół Specjalnych. Grzegorzewska wygłasza na nim referat pod tytułem ,,Metoda ośrodków zainteresowań z punktu widzenia przystosowania jej do wychowania upośledzonych umysłowo”. Metoda ta, oparta na sposobie nauczania Decroly”ego, została przez nią dostosowana do potrzeb polskiego szkolnictwa specjalnego po wprowadzeniu pewnych zmian i innowacji. Jako ,,metoda ośrodków pracy” jest ona do dziś aktualna w pracy z dziećmi specjalnej troski. Wybuch II wojny światowej zastaje Marię Grzegorzewską w Warszawie. Od 1 listopada 1939 do 1 sierpnia 1944 roku znajduje zatrudnienie jako nauczycielka szkoły specjalnej i aktywnie uczestniczy w tajnym nauczaniu młodzieży. Organizuje również pomoc dla dzieci dotkniętych skutkami wojny. Z ramienia Delegatury Rządu prowadzi w ciągu dwóch lat (1942 – 1944) roczne, tajne studium przygotowujące nauczycieli do zakładów kształcenia. Była aktywnym członkiem Głównego Komitetu Pomocy Żydom, udziela pomocy Żydom w getcie, organizuje opiekę nad dziećmi żydowskimi umieszczając je w rodzinach polskich. W powstaniu warszawskim brała czynny udział jako pielęgniarka. Po II wojnie światowej przede wszystkim odbudowuje działalność PIPS – u, rozwija ją, a następnie w roku 1956 organizuje Katedrę Pedagogiki Specjalnej na Uniwersytecie Warszawskim i obejmuje jej kierownictwo. Za zasługi na polu kształcenia nauczycieli dla szkół specjalnych, a przede wszystkim za rozwój podstaw teoretycznych wychowania i kształcenia dzieci upośledzonych, otrzymała Grzegorzewska – jako pierwsza kobieta w Polsce – Order ,,Budowniczy Polski Ludowej”. Uważała, że każdy nauczyciel-wychowawca powinien zapoznać się z psychologią i pedagogiką dzieci anormalnych przez wysłuchanie specjalnego kursu psychopedagogiki leczniczej. Maria Grzegorzewska za najistotniejsze swoje osiągnięcia uważała prace związane z kształceniem nauczycieli. Niejednokrotnie podnosiła zagadnienia deontologii nauczycielskiej uznając, że powodzenie procesu dydaktyczno-wychowawczego jest uzależnione przede wszystkim od nauczyciela. Temu poglądowi dawała wielokrotnie wyraz, najpełniej w "Listach do młodego nauczyciela" (1947-1961).
8) Kontakt z nurtami nowego wychowania: recepcja pedologii – Józefa
Joteyko i Międzynarodowy Fakultet Pedologiczny w Brukseli.
Zainteresowanie się zagadnieniami pedagogicznymi i twórcza praca Józefy Joteyko w tej dziedzinie, były konsekwencją jej wcześniejszych osiągnięć naukowych w zakresie fizjologii i psychologii, które postanowiła zastosować w nauczaniu i wychowaniu. Już na studiach w Paryżu, a później w pracowni Instytutu Solvaya w Brukseli, prowadziła badania z zakresu fizjologii mięśni i ośrodków nerwowych, koncentrując się przede wszystkim na problemie ich zmęczenia i bólu. Zainteresowała się też aspektem psychologicznym zmęczenia i bólu, a mianowicie zmęczeniem umysłowym i subiektywnym odczuwaniem bólu jako cierpienia moralnego. Następny etap w działalności Józefy Joteyko to jej praca pedagogiczna, którą rozpoczęła już w momencie prowadzenia ćwiczeń i wykładów z psychologii eksperymentalnej na Uniwersytecie Brukselskim. Wykładała psychologię pedagogiczną w seminarium nauczycielskim. Dla potrzeb nauczycieli opracowała tzw. Indywidualną kartę dziecka. Od 1909 r. swoją działalnością pedagogiczną Józefa Joteyko zaczęła obejmować coraz szersze kręgi osób, nie tylko w Belgii. Zorganizowała kursy letnie, którym nadała nazwę ,,Seminarium Pedologicznego”. W 1912 r. przekształciła je w Międzynarodowy Fakultet Pedologiczny w Brukseli , będący nie tylko jedną z pierwszych wyższych szkół psychopedagogicznych, ale także ośrodkiem badań z tego zakresu. Ze strony polskich działaczy oświatowych i nauczycieli dużym zainteresowaniem cieszyły się te studia, na których stanowili oni 50% słuchaczy. Do nich należała również Maria Grzegorzewska. Właśnie w trakcie tych studiów, w programie których obowiązywały liczne hospitacje placówek kształcenia specjalnego, M. Grzegorzewska zmieniła swoje zainteresowania naukowe i skierowała je ku problematyce jednostek odchylonych od normy. Po odzyskaniu niepodległości Joteyko wróciła do Polski. Od samego początku aktywnie włączyła się w działalność zmierzającą do zreformowania szkolnictwa. Wiele jej postulatów w tej dziedzinie przetrwało próbę czasu. Reprezentowała koncepcję szkoły jednolitej, w której wszystkim dzieciom należy zapewnić równy start i prawo do nauki. Domagała się, aby w ramach szkoły powszechnej tworzone były oddziały specjalne dla dzieci upośledzonych umysłowo i przerośniętych wiekiem, a sprawiających trudności wychowawcze. Uważała, że w pracy dydaktycznej należy zrezygnować z jedynie werbalnego nauczania i oprzeć je przede wszystkim na aktywizacji i zainteresowaniach dziecka.
