Kształtowanie się kultury estetycznej - Notatki - Filozofia, Notatki z Filozofia, poglądy filozofów

Pobierz Kształtowanie się kultury estetycznej - Notatki - Filozofia i więcej Notatki w PDF z Filozofia, poglądy filozofów tylko na Docsity!

Kształtowanie się kultury estetycznej

Kulturę estetyczną ujmujemy jako jedną z możliwości w dążeniu do pełnego, optymalnego rozwoju człowieka, do pogłębienia jego osobowości, poszerzenia kultury osobistej; obejmuje ona krąg zjawisk związanych ze sztuką, jej rozumieniem i przeżyciem, z pięknem i twórczością; z drugiej strony uwzględniając jej aspekt społeczny stwierdzić należy, iż określa ona w znacznej mierze styl, jakość i poziom oraz aspiracje określonych zbiorowości. W zakres kultury estetycznej wchodzi nie tylko umiejętność korzystania ze sztuki, rozpoznawanie jej form i rodzajów, zdolność trafnego reagowania na jej struktury, trafnej oceny itp., lecz również zdolność dostrzegania zdolności estetycznych w przyrodzie, w otoczeniu codziennym i w życiu własnym oraz innych ludzi. Gdy stwierdzamy, że sprawy te są ważne dla rozwoju kultury osobistej i kształtowania osobowości to dlatego, iż sądzimy, że kontakt człowieka z wartościami estetycznymi nie ogranicza się tylko do czasu trwania percepcji przedmiotu wyposażonego w te wartości, lecz pociąga szereg skutków w postaci np. przemiany postaw, nowych sposobów myślenia, rozbudzania zainteresowań, wzbogacania wiedzy o świcie i życiu. Kultura estetyczna, jak każde zjawisko należące do świata człowieka, może być analizowana na podstawie następujących ujęć: jako fakt, jako wartość, jako przeżycie i jako możliwość. Jest ona faktem, który można badać empirycznie – można skonstruować metody przy pomocy których stwierdzimy, jaki jest stan kultury estetycznej w określonej społeczności, u poszczególnego człowieka. Na tym tle da się ustalić rozmaite poziomy kultury estetycznej oraz różne jej typy. Kultura estetyczna jest wartością, jest bowiem czynnikiem wzbogacającym osobowość człowieka, poszerzającym zakres jego kultury osobistej. Można wysuwać kulturę estetyczną jako postulat, skierowany do indywidualnego człowieka w przekonaniu że jest czymś, o co warto zabiegać. Jako przeżycie, kultura estetyczna może być rozpatrywana od strony tego, który ją w sobie kształtuje, który ją zdobywa. Należy zauważyć, że przejawiająca się w szeregu postaw i przeżywania ona sama nie staje się przedmiotem przeżycia. Przedmiotem w tym przypadku jest człowiek, który w określony sposób doznaje piękna sztuki i natury, wyróżniając je ze swego otoczenia, umiejący je zaklasyfikować,

odpowiednio zareagować, stając się w ten sposób posiadaczem owej kultury. A wreszcie, kultura estetyczna jest możliwością, czymś co jest dostępne, jak się wydaje każdemu człowiekowi. Kulturę estetyczną sytuujemy w obrębie zdolności człowieka do autokreacji, wiążemy ją więc z zabiegami samokształceniowymi, a nie z działalnością edukacyjną, dydaktyczno – wychowawczą. Można społeczeństwu wpajać kulturę estetyczną przez organizowanie rozmaitych sytuacji dla jej rozwijania, można stwarzać warunki szczególnie dogodne do jej pogłębiania, natomiast trudno by było jej po prostu nauczyć, przekazując jej gotowy system wartości i dyrektyw właściwego zachowania się wobec sztuki. Gdy sztukę traktujemy jako element ideologii, wówczas propagowane są, w określonym systemie wartości, również wartości artystyczne czy estetyczne, ujmowane normatywnie. By te wartości przejąć niezbędna jest aktywność człowieka, afirmatywna postawa wobec nowych wartości. Sam człowiek jest więc odpowiedzialny za zdobycie i utrwalanie w sobie kultury estetycznej, on sam dochodzi do zrozumienia, że piękno jest czymś cennym, niezbędnym dla pełni życia. O ile wychowanie estetyczne (jak zresztą każdy proces wychowawczy) zakłada istnienie wychowującego i wychowywanego, opierając się na modelu dziecka w szkole, pouczanego i wprowadzanego w życie, którego poziom ogólny i wiedza jest niższa od wychowawcy; nauczyciel zaś z kolei podlega wyższym autorytetom, ustalającym programy i zasady dydaktyczne – o tyle z pojęciem kultury estetycznej wiąże się przede wszystkim model człowieka dorosłego, który własnym wysiłkiem i z własnej inicjatywy zdobywa nowe pole doznań, nowe możliwości asymilacji dóbr znajdowanych w kulturze. Korzysta przy tym z różnego rodzaju pomocy, lecz przez siebie wybranych i zaakceptowanych, często przez samego siebie zorganizowanych. Pomoc w kształtowaniu kultury estetycznej nie leży zatem w kręgu tego co narzucone i wymagane. Dziecko czy chce czy nie chce jest wychowywane (między innymi także wychowanie estetyczne), nie istnieje bowiem, jak na razie, żadna inna droga wejścia w świat społeczeństwa i kultury – człowiek dorosły korzysta z prawa wyboru i ze zdolności autokreacyjnych. Jeśli więc mowa o kształtowaniu kultury estetycznej społeczeństwa, wskazujemy na możliwość oddziaływań w sensie przedkładania

integracji osobowości, sprzyja przystosowaniu się do zmiennych warunków współczesności, że kultura estetyczna usposabia człowieka, czyni go niejako bardziej zdolnym do bogatych przeżyć - musimy zdać sobie sprawę z tego, że zakładamy wówczas określony model przeżycia estetycznego oraz opowiadamy się za tym, że sztuka spełnia określoną funkcję. Zwłaszcza ważna jest teza, że sztuka oddziałuje na człowieka nie zawsze w sposób pozytywny, lecz że jej oddziaływanie może być zarówno integrujące, jak dezintegrujące, że doznania estetyczne stanowią nie zawsze znaczące dopełnienie życia, lecz mogą też odrywać człowieka od rzeczywistości; często bywa tu podkreślana fakultatywność funkcji: dzięki sztuce człowiek może włączyć się w rzeczywistość społeczną i uzyskać wyższy stopień równowagi psychicznej. Aby to się dokonało, potrzebna jest możliwie daleko idąca samowiedza, rozeznanie, jakie funkcje sztuka spełnia i pod jakimi warunkami, potrzebne jest świadome korzystanie ze sztuki, zdawanie sobie sprawy z niebezpieczeństw, jakie kryje w sobie na przykład estetyzowanie świata, oraz przydatna jest umiejętność organizowania takich kontaktów ze sztuką, które by zapewniły aktualizowanie jej potencji dodatnich dla życia jednostki i społeczeństwa. Z uwagi jednak na to, że każdy człowiek jest istotą niepowtarzalną, o specyficznym układzie właściwości, uzdolnień, zadatków natury, dążeń, itp., za każdym razem dzieło sztuki pada na inne podłoże, znajduje zakorzenienie w innego rodzaju możliwościach człowieka - dlatego też kulturę estetyczną należy rozumieć nie jako kulturę wzorów, lecz inicjatyw i inwencji. Każdy człowiek na swój własny sposób osiąga określony, dostępny mu poziom kultury estetycznej. Podążanie za wzorami wychowawczymi przesłania niejednokrotnie rzeczywiste problemy, specyficzne i osobiste dla danej jednostki. U podstaw rozważań nad kulturą estetyczną leży problematyka modelu postawy człowieka wobec sztuki. We współczesnej cywilizacji funkcjonuje kilka takich modeli, uzupełniających się nawzajem, lecz posiadających pewne przeciwstawne swoiste postawy światopoglądowe wobec sztuki. Jednym z nich jest model wartości podstawowych. Postawa owa charakteryzuje się głębokim szacunkiem dla tradycji, najwyższych osiągnięć w zakresie sztuki, wartości estetycznych. Nawiązuje ona do ujęć uznawanych za najbardziej autorytatywne,

godne uwagi, świadczące o postępie kulturowym, co oznacza takie ujęcie, które pragnie wydobyć z doświadczeń ludzkości to, co najbardziej godne jest utrwalenia, kontynuacji, pełnej realizacji. Są to teorie, lecz także autentyczne przeżycia udokumentowane wypowiedziami, twórczością, które znajdują swe odbicie w społecznie funkcjonujących ideologiach uwzględniających niezaprzeczalne znaczenie sztuki dla człowieka. Na tej linii znajduje się kult arcydzieł, przeżycia oddającego sprawiedliwość dziełu sztuki oraz swoistości piękna, które zaświadczać ma o najwyższych możliwościach twórczych człowieka (oczywiście obok innych, jak ekonomiczne, polityczne, filozoficzne etc.). Na tej linii znajduje się również teoria kontemplacji skierowanej ku pełni doznań, jakie człowiek może uzyskać w kontaktach z dziełem sztuki, doznań w pewnym sensie absolutnych, do niczego niesprowadzalnych. Model samoistnej pełni wartości estetycznych i artystycznych zakłada, że człowiek m.in. dzięki sztuce stał się w pełni człowiekiem, że współczesna kultura uzyskała swe fundamentalne wartości nie tylko przez uwzględnienie, ale nadto uznanie wartości tych za niezbędne dla realizacji człowieczeństwa. Kolejny model to tzw. model ekspresji osobowości. Poprzez niego należy rozumieć autentyczne, spontaniczne i zakorzenione w psychice człowieka doznania nawiązujące do sztuki i piękna natury. Tu miernikiem wartości artystycznych i estetycznych jest indywidualne, osobiste, jednostkowe doznanie, jedynie luźno związane ze swoistego rodzaju zobowiązaniami wobec wartości obiektywnie istniejących w dorobku kulturalnym ludzkości. Znaczenie wartości estetycznej i artystycznej zostaje przesunięte w kierunku siły doznania, będącego domeną życia intymnego, osobistego; w tym ujęciu wartości estetyczne stają się w gruncie rzeczy nieprzekazywalne. Człowiek nastawiony głównie na ekspresję osobowości, wielkość piękna upatruje nie w obiektywnych realizacjach, lecz w zdolności nadbudowania nad nimi absolutnie osobistych, nieporównywalnych i nie podlegających obiektywnym ocenom wzruszeń, ocen, i wykorzystywania owych przeżyć dla swoistych potrzeb swej osobowości. Wartością staje się więc nie tyle dzieło sztuki, co zdolność przeżywania, a także samo przeżycie. W owej postawie można zaobserwować pewną postawę twórczą tzn. od tego rodzaju nieobliczalnych

w rezultacie daje okazję do autentycznych kontaktów z wartościami artystycznymi i estetycznymi. Cywilizacja współczesna wydaje się skierowywać nas ku sytuacyjnemu traktowaniu piękna. Kultura estetyczna człowieka drugiej połowy XX wieku niemal wyczerpuje się w sytuacyjności. Lecz przyznać należy że sztuka nie jest jednak eliminowana. ). Na naszych oczach dokonują się przekształcenia, których estetyka nie jest jeszcze w stanie objąć naukowo, a być może, iż dopiero wszechstronna analiza ostatniego typu postawy estetycznej wyjaśni rzeczywisty kierunek przemian i we właściwych proporcjach ukaże wzajemny stosunek tradycji, spontaniczności i uległości sytuacji w kulturze estetycznej naszych czasów.