Pobierz Kształtowanie się tożsamości a konstruowanie planów ... i więcej Schematy w PDF z Psychologia tylko na Docsity!
Psychologia rozwojowa, 2002, tom 7, nr 3, ss. 51 - 61 51
KSZTAŁTOWANIE SIĘ TOŻSAMOŚCI A
KONSTRUOW ANIE PLANÓW ŻYCIOWYCH
PRZEZ DORASTAJĄCYCH
Hanna Liberska
Uniwersytet im. Adama M ickiewicza
S T R E S Z C Z E N IE
Jednym z głów nych zadań rozwojowych okresu adolescencji je s t ukształtow anie w zględnie stałego i spójnego poczucia tożsamości. W tym okresie życia m łodzi ludzie podejm ują też decyzje dotyczące dalszej edukacji, zawodu, stosunków z osobam i p łci odmiennej, preferencji politycznych itd. W celu poznania zależności m iędzy tożsam ością m łodzieży a je j planam i życiow ym i przeprow adzono badania, którym i objęto 100 osób w w ieku 17.0 - 17.10. W badaniach wykorzystano kw estionariusz E U R O N E T (1999) i skalę G1DS (1985). Rezultaty badań pokazują zróżnicow anie planów życiow ych konstruow anych przez m łodzież o odm iennych statusach tożsamości.
W PR O W A D Z E N IE
Z godnie z psychospołeczną teorią rozw oju tożsam ości E. Eriksona (1968) ukształtow anie w zględnie stałego i spójnego poczucia tożsam ości jest jednym z podstaw ow ych zadań rozw ojow ych, które staje przed dziew czętam i i chłopcam i w okresie adolescencji. D orastający konstruują sw ą tożsam ość w kontekście różno rodnych w ym agań, na które napotykają w toku codziennej aktyw ności i ról podejm ow anych przejściow o w tym okresie. D orastanie jest też czasem podejm ow ania przez jednostkę decyzji dotyczących jej przyszłych losów a odnoszących się m.in. do dalszej edukacji, przyszłego zaw odu, stosunków z osobam i tej sam ej płci oraz płci
odm iennej czy w yboru partnera m ałżeńskiego (Erikson, 1968, H avighurst, 1948). W iele decyzji m łodego człow ieka doty czących jego przyszłości je st poprzedzonych poszukiw aniam i inform acji, sprawdzaniem własnych m ożliw ości i um iejętności, analizą oczekiwań społecznych i szans życiowych (Marcia, 1980). Zakończenie poszukiwań i sprawdzania alternatyw dotyczących w łasnej osoby oraz projektow ania przyszłej drogi życiow ej jest traktow ane w literaturze przedm iotu jako w yjście z kryzysu rozw ojow ego charakterystycznego dla okresu adolescencji (Erikson, 1968, Papalia, Olds, 1986, O leszkow icz, 1995). Jednak proces kształtow ania się tożsam ości nie kończy się w tym okresie, trw a do końca życia (Erikson, 1968, Rostow ski, 1997). Na bazie powiększającego się i podlegającego ciągłej strukturacji i restrukturacji doświadczenia indywidualnego, w zmieniających się warunkach zewnętrznych jednostka nieustannie przekształca swą tożsamość (Tyszkowa, 1996). J.M arcia w yodrębnił cztery typy statusu tożsam ości: status tożsam ości osiągniętej, nabytej, m oratoryjnej i dyfuzyjnej (M arcia, 1987, D anielew icz, 1990). O tożsam ości osiągniętej m ów im y wtedy, gdy jednostka przeszła już etap eksploracji alternatyw i sam odzielnie w ykształciła zobow iązania zw iązane z w ybranym i rolam i społecznym i. W łaśnie ten status tożsam ości jest uznawany za najbardziej zaaw ansow any rozw ojow o i traktow any jako predyktor odporności psychicznej i xautonom iczności w kreow aniu w łasnej osoby i przyszłości osobistej (por. Brzezińska, 2000, s. 244). Tożsam ość m oratoryjna kształtuje się
u osób, które są w trakcie eksploracji rozlicznych alternatyw i nie są jeszcze gotow e do podjęcia klarow nych zobow iązań. Z tego pow odu status tożsam ości m oratoryjnej byw a też określany jak o tożsam ość odroczona (R ostow ski. 1997). Na tym etapie form ow ania tożsam ości miody człow iek nieustannie zadaje sobie istotne pytania: Kim jestem? Kim chcę stać się? C o jest dla m nie w ażne? Co chcę osiągnąć? - i poszukuje na nie odpow iedzi. Jak w ynika z tej krótkiej charakterystyki jest to status poprzedzający tożsam ość osiągniętą. Tożsam ość nadana (inaczej lustrzana) tw orzy się na drodze przejęcia od osób znaczących. D o podjęcia zobow iązań dochodzi pod w pływ em nacisków w yw ieranych przez otoczenie, bez wcześniejszej eksploracji alternatyw (Berzonsky i in., 1999). Tożsam ość nadana jest uznawana za przedwcześnie wykształconą na bazie identyfikacji z autorytetami. Jednak często jest ona ogniw em przejściowym do tożsamości osiągniętej. N atom iast tożsamość dyfuzyjna (inaczej rozproszona, pomieszana) dotyczy jednostek, które nie zaangażow ały się w poszukiwanie i sprawdzanie alternatyw, ani nie wykształciły sam odzielnie zobow iązań, ani też nie przejęły ich od autorytetów. Osoby o statusie tożsamości dyfuzyjnej nie postawiły jeszcze przed sobą pytania o to kim są, czy kim chcą zostać, lub nie podjęły próby uzyskania na nie odpowiedzi. O czekuje się, że poszczególne typy statusu tożsam ości znajdują odzw ierciedlenie w chara kterystyce planów formowanych przez dorastających: i to zarówno w treści celów, jak i w ich ważności, jak też w ich wymiarze temporalnym. Zgodnie z pow yższym w skazaniem w referow anych badaniach zw rócono uw agę na rolę różnego statusu tożsam ości dla aspektu treściow ego i tem poralnego ich planów życiowych.
B A D A N Y P R O B L E M
Z aplanow ane badania em piryczne miały przynieść odpow iedź na następujące pytania:
- Jaki status tożsam ości jest charakterystyczny dla m łodzieży w okresie
późnej adolescencji?
- Jakie cele życiow e obiera w spółczesna m łodzież i jakie jest ich rozplanow anie tem poralne?
- Czy treść i w ym iar tem poralny planów zm ieniają się w zależności od statusu tożsam ości dorastających? W przyjętym m odelu badania głów ną zm ienną zależną była struktura planów , na którą składają się treść celów i ich lokalizacja tem poralna. Jako zm ienne niezależne potraktow ano typy statusu tożsam ości m łodzieży.
Osoby badane
Badania nad rozwojem tożsamości i planów życiowych z uwzględnieniem kontekstu społeczno- ekonom icznegozostałyprzeprowadzoneod września do listopada 2000r. Objęto nimi 100 osób ( dziewcząt i 40 chłopców). Grupę badaną stanowili uczniowie liceum, które zostało wylosowane z listy wszystkich szkół ponadpodstawowych Poznania. Badana m łodzież znajdow ała się w przedziale w iekow ym 17.0 - 17.10. W szyscy badani byli uczniam i klas m aturalnych, czyli znajdow ali się oni w m om encie podejm ow ania istotnych decyzji życiow ych dotyczących - przede w szystkim - w yboru uczelni oraz zaw odu.
Metoda badań
G łów nym i technikam i badaw czym i były:
- K w estionariusz E uronet (A .Flam m er, A .G rob, 1992), który w ykorzystano do rozpoznania treści i w ym iaru tem poralnego planów życiow ych,
- G roningeńska R ozw ojow a Skala Tożsam ości GIDS opracow ana przez H .Bosm ę (1985) a będąca zm odyfikow aną w ersją m etody do pom iaru statusów tożsam ości J.M arcii. Z kw estionariusza EU R O N E T w ykorzystano 2 skale: treść celów życiow ych i lokalizacja tem poralna celów. Pierw sza z tych skal pozw oliła poznać strukturę celów na podstaw ie
Hanna Liberska
54 _.^ Hanna Liberska T a b e la 2. L o k a liz a c ja te m p o ra ln a c e ló w ż y c io w y c h p rze z d z ie w c z ę ta i c h ło p c ó w C e l : L o k a liz a c ja c e ló w w z d łu ż lin ii ż y c ia : D z ie w c z ę ta (^) C h ło p c y O dnalezienie bliskiej osoby (milos'ci)
21.4 (^) 23.
Z aw arcie m ałżeństw a (^) 25.9 29. Z dobycie satysfakcjonującego Z aw odu
23.8 24.
P rokreacja 26.6 31. P odjęcie odpow iedzialności za rodziców
48.5 50.
U żyteczność dla kraju 37.2 32. Zdobycie sław y 26.0 34. Podróżow anie i poznaw anie św iata 28.3 25. (O b jaś n ie n ia : O .B. o k reś la ły m o m e n t rea liz a c ji c e lu p o d a ją c w ła s n y w ie k (tzn. lata ż y c ia ), w k tó ry m d a n y cel sp o d z ie w a ją się o sią g n ą ć ) odpow iedziom przypisuje się odpowiednie wartości. W przytoczonym przykładzie są to odpowiednio: 2, 1, 0.) M ateriał zebrany podczas badania był oceniany przez zespół przeszkolonych sędziów kom petentnych ze w zględu na treść i silę poszczególnych zobow iązań oraz natężenie eksploracji, i klasyfikow any do kategorii określających poszczególne statusy tożsam ości. (W analizie w ykorzystano w yniki osób badanych, które sędziow ie zaklasyfikow ali w sposób całkow icie zgodny.)
W Y N IK I B A D A N
Calos'c uzyskanych rezultatów pokazuje, że najw ażniejszym i celam i dla badanej grupy m łodzieży są: dobre zdrow ie, a następnie odnalezienie milos'ci, odebranie dobrej edukacji i zdobycie satysfakcjonującego zaw odu. D alsze m iejsca w hierarchii ważnos'ci dążeń zajm ują m istrzostw o w zaw odzie połączone z w ysokim i zarobkam i, m ałżeństw o i prokreacja oraz
- równorzędnie - dobre kontakty z przyjaciółmi. Hierarchie ważnos'ci celów tw orzone przez dziew częta i chłopców nie różnią się istotnie (t = 2,21 > t , df= 13, a = 0.05). Różnice w ystąpiły
jed y n ie w przypadku celów zorientow anych na odnalezienie partnera/m iłości, bycie użytecznym dla kraju i uzyskanie dobrej edukacji (T abela 1). Pierw sze dw a cele okazały się w ażniejsze dla chłopców , a cel trzeci - okazał się w ażniejszy dla dziew cząt. Podstaw ow ą dym ensją uw zględnioną w badaniach była rozciągłość tem poralna planów i lokalizacja celów w horyzoncie czasow ym. Zebrane dane pokazały, iż badana m łodzież zarysow uje sw ą drogę życiow a sięgającą okresu późnej dorosłości. Badani oczekują zrealizow ania sw ych dążeń zw iązanych z edukacją i przygotow aniem do podjęcia aktyw ności zaw odow ej około 24 r.ż.. Jednak w cześniej, bo ju ż około 22 r.ż m aja nadzieję odnaleźć bliską osobę i naw iązać z nią intym ne stosunki. M om ent założenia rodziny przypada w planach badanych na drugą połow ę trzeciej dekady życia a nieco później oczekiw ane są narodziny potom ka. W połow ie czw artej dekady życia badani pragną okazać się użytecznym i dla kraju. N atom iast w yw iązanie się z obow iązku opieki nad starzejącym i się rodzicam i badani przew idują dopiero po koniec piątej dekady życia. Porów nanie sposobu rozm ieszczenia w ybra nych celów w zdłuż drogi życiow ej pokazuje, że jest on bardziej w yrów nany w planach chłopców
Kształtow anie się tożsam ości a konstruowanie planów życiowych przez dorastających
T a b e la 3. H ie rarch ie w ażn o śc i p o sz cz e g ó ln y ch ce ló w d la m ło d zieży o ró żn y m sta tu sie to żsam o ści. Cel: Tożsam ość osiągnięta^ Tożsam ość nadana^ Tożsam ość m oratyw na^ Tożsam ość dyfuzyjna
M iejsce w hierarchii
W ażność M iejsce w hierarchii
W ażność M iejsce w hierarchii
W ażność M iejsce w hierarchii
W ażność
Zdrow ie I 4.0 I 3.9 I 3.1 III^ 2. Satysfak cjonujący zaw ód
III 3.6 III 3.6 III^ 2.5^ VIII^ 2.
Podjęcie odpow ie dzialności za rodziców
VI 2.8 VI^ 3.2 X^ 1.5^ XI^ 1.
D obra edukacja
III 3.6 11 3.8 VI 2.1 IX^ 2.
Rados'c ,z czasu w olnego
VI 2.8 VIII 2.7 11 2.9 IV 2.
Sym patia ludzka
VII 2.7 X 2.4 IV 2.4 XI 1.
W ysokie zarobki
VIII 2.6 IV^ 3.5 VII^ 2.0^ VI^ 2.
W ysokie kom petencje zaw odow e
IV 3.2 IV 3.5 XI 1.3 VII^ 2.
Prokreacja VIII 2.6 VI 3.2 IV 2.4^ X^ 1. Z aw arcie m ałżeństw a
V 3.1 V 3.3 VII^ 2.0 XII^ 1.
Z nalezie nie bliskiej osoby (m iłość)
II 3.8 V 3.3 V 2.3 IV 2.
P odróżo w anie
IX 2.4 IX 2.6 VIII^ 1.9^ II^ 3.
U żytecz ność dla kraju
IV 3.2 VIII 2.7 XII 0.8 XIII 0.
Dobre kontakty z przyjaciółm i
VII 2.7 VII 2.9 IX 1.8 I 3.
Staw a X^ 1.8^ XI^ 2.3^ VII^ 2.0^ V^ 2. ( O b jaśn ie n ia : w aż n o ść c e ló w p rz y jm o w a ła w arto ści licz b o w e: o d 1 d o 4)
Kształtowanie się tożsam ości a konstruowanie planów życiowych przez dorastających zachow anie dobrego zdrow ia (Tabela 3). Ta grupa badanych za w ażną uznaje um iejętność w ypoczyw ania i cieszenia się czasem w olnym. N atom iast dość w ażne są dla niej zdobycie satysfakcjonującego zaw odu, sym patia ludzka i prokreacja. Celem najm niej w ażnym jest użyteczność dla kraju. Z kolei badani o tożsam ości dyfuzyjnej za sw oje najw ażniejsze cele poczytują dobre kontakty z przyjaciółm i, podróżow anie oraz poznaw anie św iata (Tabela 3). N astępne m iejsce w ich hierarchii ważności zajm ują zdrow ie i rekreacja oraz odnalezienie ukochanej bliskiej osoby. Celem najm niej w ażnym jest dla nich użyteczność dla kraju oraz założenie rodziny (m ałżeństw o). Rezultaty pokazały, że podobieństw o między strukturam i w ażności celów życiow ych jakie budują badani o odm iennych statusach tożsam ości jest zróżnicow ane (W ykres2). N ajbardziej podobne są struktury planów form ow anych przez badanych o tożsam ości m oratoryjnej i dyfuzyjnej (r = 0.478, t < tn, d f = 1 4 , a = 0.01). Niższy stopień podobieństw a cechuje struktury planów form ow anych przez badanych o tożsam ości osiągniętej i nadanej (r = 0.316). Zbliżone podobieństw o w ykazują struktury celów osób badanych o tożsam ości nadanej i m oratoryjnej (r = 0.211) oraz osiągniętej i moratoryjnej (r = 0.224). Najmniejszy stopień podobieństwa wykazują struktury ważności celów budowane przez badanych o tożsamości nabytej i dyfuzyjnej (r = 0.042) oraz przez badanych o tożsamości osiągniętej i dyfuzyjnej (r = - 0.072). (Współczynniki korelacji nie pozwalają uznać struktur ważności tworzonych przez badanych o odmiennych statusach tożsamości za podobne.) Zebrane wyniki w skazują też, iż badani o odm iennym statusie tożsam ości różnią się sposobem rozm ieszczenia celów w perspektyw ie tem poralnej (W ykres 1). N ajdłuższe plany budują osoby o tożsam ości dyfuzyjnej, które w ybiegają w swoich planach do 57.2 r.ż.. Plany krótsze o około 7 lat tw orzą badani o tożsam ości osiągniętej (50.1 r.ż.). N atom iast badani o tożsam ości m oratoryjnej i nadanej w ybiegają
w sw ych m yślach o przyszłości osobistej do 46.4 r.ż). W yniki analizy wskazują, że badani 0 tożsam ości osiągniętej i nadanej konstruują plany o istotnie podobnej charakterystyce tem poralnej (r = 0.9435, t = 7,007 > to, d f = 6, a = 0.001), (wyk. 3). W ykazują one stosunkow o rów nom ierne rozłożenie celów w zdłuż osi czasu : w I dekadzie - 4 cele, w II - 3 cele a w III -. U m iarkow ane p odobieństw o charak tery zu je sposób rozlo k o w an ia celów w w ym iarze tem poralnym w planach osób o tożsam ości nadanej i m o ratoryjnej (r=0.789, t = 3,136 > ta, df = 6, = 0.05), osiągniętej i moratoryjnej (0.710, t = 2,472 > to, d f = 6, = 0.05) oraz osiągniętej i dyfuzyjnej (r = 0.709, t = 2,465 > ta, d f = 6, = 0.05), (W ykres 3). N ajm niejszy stopień podobieństw a w ykazuje sposób rozm ieszczenia celów w planach osób badanych o tożsam ości m oratoryjnej i dyfuzyjnej (r = 0.198), (Wykres 3). Otóż badani o tożsamości moratoryjnej oczekują zrealizowania aż 6 z 8 analizowanych celów na przełomie II i III dekady życia (ok. 20 r.ż.). Jedynie 2 cele osadzają na przełomie IV i V dekady życia (odpowiedzialność za rodziców i użyteczność dla kraju). Natomiast w planach młodzieży o tożsamości dyfuzyjnej cele rozłożone są bardziej regularnie. R ezultaty badań pokazały, że pom iędzy oceną w ażności głów nych celów życiow ych a ich osadzeniem tem poralnym w planach tw orzonych przez badaną m łodzież zachodzi um iarkow ana korelacja ujem na (r = - 0.506, t < ta, d f = 6, a = 0.01). C ele najw ażniejsze dla badanych lokow ane są bliżej teraźniejszości, czyli ok. 22
- 24 r.ż. (znalezienie bliskiej osoby i zdobycie satysfakcjonującego zaw odu). N atom iast cele mniej ważne przesuw ane są na późniejsze lata życia, tzn. na 30 - 35 r.ż. (użyteczność dla kraju 1 zdobycie sławy). W yjątek stanowi ulokow anie realizacji celu o um iarkow anej w ażności (2.5), jakim jest podjęcie opieki nad rodzicam i, w najodleglejszej perspektyw ie czasow ej. C ałość w yników badań w skazuje, że pom iędzy w ażnością celów a ich rozm ieszczeniem tem poralnym - niezależnie od typu tożsam ości badanych - zaw sze zachodzi korelacja ujem na. Jednak jest ona istotna statystycznie jedynie
w przypadku badanych o tożsam ości m oratoryj nej (r = - 0.907, t = 5,2783 > to, d f = 6, a = 0.01 ).
D Y SK U SJA
G eneralnie, rezultaty badań pozw oliły rozpoznać status tożsam ości m łodzieży w okresie późnej adolescencji. W św ietle w yników badań okazało się, że najbardziej typow e, pow szechne dla 18-latków są: status tożsam ości osiągniętej i status tożsam ości nadanej a najm niej typow y je st status tożsam ości dyfuzyjnej. W ysoka częstość w ystępow ania statusu tożsam ości nadanej jest uw arunkow ana praw dopodobnie dużą siłą więzi uczuciow ej łączącej dorastające dzieci z rodzicam i i znacznym uzależnieniem m łodych ludzi od dom u rodzinnego. D orastający przejaw iający tożsam ość nadaną koncentrują się w sw ych planach życiow ych na statusie m aterialnym i karierze zaw odow ej. N a drugim miejscu staw iają życie rodzinne - zaw ężając je do rodziny pochodzenia. Taki układ celów potw ierdza rolę identyfikacji z rodzicam i nie tylko dla uform ow ania tożsam ości nadanej, ale i dla sposobu m yślenia o przyszłości. Przesunięcie na pierw szy plan w ażności zadań zw iązanych z rozw ojem zaw odow ym m oże być zapow iedzią opóźnienia czy odroczenia procesu rozw iązyw ania kluczow ego konfliktu w czesnej dorosłości: intym ność vs. izolacja albo taż być zapow iedzią zablokow ania rozw oju zdolności do m iłości bez obaw y utraty autonom ii. W ym iar tem poralny planów tej grupy m łodzieży jest stosunkow o długi, bo sięga do drugiej połow y V dekady życia, a sposób rozm ieszczenia celów w zdłuż osi czasu je st rów nom ierny chociaż są one bardziej zagęszczone w okresie wczesnej dorosłości. Drugie miejsce pod względem liczebności - jak już sygnalizowano zajmuje młodzież o tożsamości osiągniętej. T a grupa młodych ludzi już uporała się z sam odzielnym rozwiązaniem kryzysu, sprawdziła swe możliwości i szanse rozwojowe oraz podjęła adekwatne do nich zobowiązania. Taki sposób określenia własnej tożsamości jest uznawany za
podstaw ę dla realistycznej koncepcji w łasnej drogi życiow ej (D anielew icz, 1990, Rostow ski, R ostow ska, 1986). Struktura planów życiow ych kreślonych przez m łodzież o tożsam ości osiągniętej składa się zarów no z celów bardzo w ażnych, jak i mniej w ażnych, które w ystępują w w yrów nanych proporcjach (odpow iednio: 6, 7 i 1 m ało w ażny). A naliza w ym iaru treściow ego pokazuje, że głów ne cele m łodych ludzi 0 tożsam ości osiągniętej koncentrują się w okół zw iązków intym nych, w ykształcenia i pracy a także obow iązków w obec osób najbliższych oraz szerszych społeczności. Taki sposób m yślenia o przyszłości je s t zgodny z rozw ojem ego w edług E. Eriksona (1997) i w skazuje na dojrzałość psychospołeczną. C ele rozm ieszczone są stosunkow o rów nom iernie w horyzoncie czasow ym , który sięga aż do początku 6 dekady życia. N ależy jednak zaznaczyć, że uw aga tej grupy m łodzieży koncentruje się na w czesnej dorosłości, w którym to okresie lokuje ona aż 7 z rozpatryw anych 8 celów. W przypadku m łodzieży 18-letniej nie m ożna jednoznacznie stw ierdzić, czy zaplanow ania droga życiow a zostanie w pełni zrealizow ana - jed n ak m ożna stw ierdzić, iż obejm uje ona zadania życiow e charakterystyczne dla okresu w czesnej i średniej dorosłości. В ardzo specyficzną hierarchię celów życiow ych tw orzą m łodzi ludzie o tożsam ości m oratoryjnej. D la tej grupy m łodzieży pierw szoplanow e są cele zw iązane z zachow aniem dobrego zdrow ia 1 przyjem nym spędzeniem czasu w olnego a także z uzyskaniem satysfakcjonującego zaw odu. N ależy jednak zaznaczyć, że globalna ocena w ażności tych celów oscyluje w okół punktu “trochę w ażne”. G eneralnie m łodzież 0 tożsam ości m oratoryjnej nie dostrzega żadnych celów , które zasługiw ałyby na m iano w ażnych lub bardzo w ażnych. Taki sposób m yślenia o sobie 1 o swojej przyszłości m ożna interpretow ać jak o przejaw braku rozpoznania w łasnych potrzeb i braku orientacji w św iecie w artości ogólnoludzkich. N iem ożność dopracow ania się system u w ażnych celów życiow ych m oże też w ynikać z braku w iary w e w łasne m ożliw ości
Hanna Liberska
Hanna Liberska W y k r e s 3. K o re lac je w y m ia ró w tem p o raln y c h p lan ó w ż y cio w y c h m ło d zież y o o d m ie n nym sta tu sie to żsam o ści
Objaśnienia: ** * - a = 0 , 001
- a = 0 , 0 5 (N a jb a rd z ie j is to tn a k o re la c ja w y s tę p u je m ię d z y w y m ia ra m i te m p o ra ln y m i p la n ó w ż y c io w y c h k o n s tru o w a n y c h p rz e z m ło d z ie ż o to ż sa m o ś c i n a d a n e j i o s ią g n ię te j).
uznane za podstaw ow e w kulturze przełom u tysiącleci albo nie m ają w nich rozeznania, albo też czują się zagubieni we w spółczesnym życiu, które je st dla nich zbyt trudne, zbyt złożone. Nie znajdują w ażnych dla siebie celów i nie uw ażają za istotne zadań kulturow o przypisanych do kolejnych okresów życia. W konsekw encji m ogą nie podjąć w iększości lub przynajm niej niektórych z tych zadań. Lokalizacja tem poralna celów zaw artych w planach życiow ych w ykazuje pew ien charakterystyczny sposób grupow ania. O tóż spodziew ają się oni zrealizow ania swych najw ażniejszych celów jeszcze w okresie adolescencji a realizację pozostałych celów - tych subiektyw nie mniej w ażnych - przesuw ają niem al ku średniej dorosłości. M łodzież o tożsam ości dyfuzyjnej je st w stanie budow ać najdłuższe
plany życiow e, które sięgają praw ie końcow ej fazy średniej dorosłości. Jednak m a ona w yraźne trudności w określeniu zadań w ażnych dla okresu w czesnej dorosłości i w zw iązku z tym - podobnie jak m łodzież o tożsam ości m oratoryjnej - istnieją podstaw y, aby oczekiw ać zakłóceń w przejściu do dorosłego życia. R easum ując, lepiej przygotow ana do podjęcia w yzw ań i zadań kolejnego okresu życia jest m łodzież o tożsam ości nadanej i osiągniętej niż m łodzież o tożsam ości m oratoryjnej i dyfuzyjnej. Zatem status tożsam ości posiadanej przez 18-latków okazuje się w ażnym predyktorem sposobu m yślenia o przyszłości co znajduje odzw ierciedlenie w planach życiow ych przez nich form ow anych.
Kształtow anie się tożsam ości a konstruowanie planów życiowych przez dorastających
PO D SU M O W A N IE
W yniki badań w skazują na zróżnicow anie w rozw oju tożsam ości dziew cząt i chłopców w późnej fazie adolescencji. Ws'rôd 18-latków przew ażają osoby o statusie tożsamos'ci osiągniętej lub nadanej. Z decydow anie rzadziej u m łodzieży w ystępuje status tożsamos'ci m oratoryjnej lub dyfuzyjnej. Rezultaty badań ukazały teżróżnice w strukturze planów życiow ych dorastających dziew cząt i chłopców o odm iennych statusach tożsam ości. O kazało się, że m łodzież o statusie tożsam ości nadanej konstruuje plany życiow e stosunkow o rów nom iernie w ypełnione celam i, w śród których najw ażniejsze są: kariera zaw odow a i dobra m aterialne. N atom iast m łodzież o statusie tożsam ości osiągniętej za pierw szoplanow e cele życiow e uw aża naw iązanie bliskich więzi z innym i ludźm i oraz odebranie dobrej edukacji. D orastający o statusie tożsam ości m oratoryjnej
- pom im o że m ają trudności w skonstruow aniu w łasnej hierarchii dążeń - jak o najw ażniejsze określają cele hedonistyczne takie jak: przyjem ne spędzenie czasu i dobre zdrow ie. M łodzież ta
nie jest też w stanie ująć sw ego życia w długiej perspektyw ie czasow ej. N atom iast m łodzież o statusie tożsam ości dyfuzyjnej jako swe najw ażniejsze cele w skazuje zdobycie miłości drugiego człow ieka i znalezienie przyjaciół. Jednak m łodzież z tej grupy nie akceptuje w iększości wartości cenionych w naszej kulturze ani zadań charakterystycznych dla poszczególnych okresów rozw ojow ych. Podsumowując, wyniki badań ukazały interesujące związki pomiędzy statusem tożsamości młodych ludzi a konstruowanymi przez nich planami życiowymi. Rezultaty badań dostarczyły też podstaw dla sformułowania następujących wniosków:
- status tożsam ości posiadanej przez 18- latków okazuje się ważnym predyktorem sposobu m yślenia o przyszłości co znajduje odzw ierciedlenie w planach życiow ych przez nich form ow anych;
- lepiej przygotow ana do podjęcia wyzwań i zadań kolejnego okresu życia jest m łodzież o tożsam ości nadanej i osiągniętej niż m łodzież o tożsam ości m oratoryjnej i dyfuzyjnej.
LITERATURA:
B erzonsky, M .D., N urm i, J.E., K inney, A., Tam m i, К. (1999), Identity processing style and cognitive and attributional straregies: Sim ilarities and differences across different context. European Journal o f Pesonality, 13, 2, p .105 - 121. Brzezińska, A. (2000), Społeczna psychologia rozwoju. W arszaw a: Scholar. D anielew icz, D. (1990), Stosunki rodzice - dziecko a rozwój indyw idualny dorastających. W: M .T yszkow a (red.). R odzina a rozw ój jednostki, (s. 41-55). Poznań: N akładem CPBP 09. H avighurst, R.J., (1948), D evelopm ental task and education. N ew York: M cK ay. Erikson, E.H. (1968), Identity: Youth and Crisis. N ew York: N orton. Erikson, E.H. (1997), D zieciństw o i społeczeństwo. Poznan : Rebis. M arcia, J.E. (1980), Identity in adolescence. J.Adelson (ed.). H andbook o f adolescent psychology. N ew York: W iley. M arcia, J.E. ( 1987), The identity status approach to the study o f ego identity development. T.H oness, K .Jardley (eds.).Self and identity perspectives across the life. London: R outlege & Kegan. O leszkow icz, A. (1995), K ryzys m łodzieńczy - istota i przebieg. W rocław: W ydaw nictw o U niw ersytetu W rocław skiego. Papałia, D.E., O lds, S. (1986), H um an D evelopm ent. N ew York: M cG raw -H ill.
