Kultura i mity – Orfeusz i Eurydyka, Egzaminy z Religia

Pobierz Kultura i mity – Orfeusz i Eurydyka i więcej Egzaminy w PDF z Religia tylko na Docsity!

Kultura i mity – Orfeusz i Eurydyka

Kultura i mity – Orfeusz i Eurydyka

Ważne daty

1580 – J. Kochanowski, Treny

1607 – premiera Orfeusza Monteverdiego

1636/8 – P.P. Rubens Orfeusz i Eurydyka

1762 – premiera opery Glucka Orfeusz i Eurydyka

1854 – poemat symfoniczny Orfeusz Liszta

1858 – premiera Orfeusza w piekle Offenbacha

1861 – C. Carrot Orfeusz wyprowadzający Eurydykę z podziemi

1866 – Émile Lévy Śmierć Orfeusza

1867 – C. Carrot Ranna Eurydyka

1893 – A. Rodin Orfeusz i Eurydyka

Kultura i mity – Orfeusz i Eurydyka

Orfeusz w otoczeniu zwierząt, mozaika rzymska, Regionalne Muzeum Archeologiczne w Palermo, wikipedia.org, domena publiczna

Nie można jednoznacznie powiedzieć, czy była to postać historyczna czy też legendarna. Według niektórych autorów Orfeusz brał udział w wyprawie Argonautów, która miałaby mieć miejsce w XII w. p.n.e. Trudno również jednoznacznie wskazać, kim byli jego rodzice. Najpopularniejsza jest wersja, że był on synem samego Apollina i muzy Kalliope. To tłumaczyłoby powszechne przekonanie o niezwykłym talencie Orfeusza – śpiewał i grał on na lirze tak pięknie, że sama przyroda i wszystkie żywe stworzenia chciały słuchać jego niezwykłych melodii. W czasie wspomnianej wyprawy Argonautów bohaterowie musieli przepłynąć koło wyspy syren, które zwabiały podróżnych swoim śpiewem, a następnie zabijały żeglarzy. Dzięki Orfeuszowi, który grał na lirze, udało się Grekom bezpiecznie przepłynąć obok wyspy.

Pieśniarz ten znany był powszechnie jako król jednej z greckich krain – Tracji.

Henri-Jean Guillaume Marn, „Orfeusz w lesie”, 1895 r., miejsce przechowywania nieznane, wikimedia.org, domena publiczna

Ćwiczenie 1

Wiesz już, że Orfeusz był królem Tracji. Wskaż, na obszarze których współczesnych państw położona była ta starożytna kraina.

Rumunia

Grecja

Albania

Turcja

Włochy

Bułgaria

spowodowanie śmierci Eurydyki spotkała go jednak kara od bogów. Sprawili oni, że pszczoły wyginęły. Aristajos zaczął przepraszać bogów i chciał, aby te pożyteczne owady z powrotem pojawiły się na ziemi. Złożył w ofierze woły, które pozostawił na słońcu. Po dziewięciu dniach narodziły się z nich rój nowych pszczół. Według niektórych podań Aristajos został zamieniony w konstelację Wodnika, stając się jednym z dwunastu znaków zodiaku.

Ćwiczenie 3

Nimfy leśne poinformowały Orfeusza o tym, co zdarzyło się w dolinie Tempe. Król bardzo rozpaczał po śmierci ukochanej żony. Rozpacz doprowadziła go do podjęcia niebezpiecznej misji. Postanowił zejść do podziemi, by prosić władców krainy zmarłych o powrót Eurydyki na ziemię.

Już po przekroczeniu bram do świata umarłych Orfeusz napotkał przeszkodę w postaci Charona. Nie wolno mu było przewieźć nikogo żywego na drugi brzeg Styksu. Król Tracji znał jednak swoją najmocniejszą stronę. Zaczął grać na lirze, a oczarowany dźwiękami przewoźnik nie potrafił mu odmówić przysługi. Bez problemu przeszedł również obok Cerbera, trójgłowego psa, który uniemożliwiał duszom ucieczkę z krainy cieni. Same Erynie, boginie zemsty, płakały, kiedy słuchały pięknej melodii granej przez Orfeusza. W końcu bohater dotarł do panujących w podziemiu Hadesa i Persefony i poprosił ich, oczywiście przy akompaniamencie swej liry, aby pozwolono mu zabrać ze sobą Eurudykę z powrotem na ziemię.

Aristajos miał zostać zamieniony w jeden ze znaków zodiaku. Wskaż łacińską nazwę tego znaku.

Aquarius

Taurus

Sagiarius

Peter Paul Rubens, „Orfeusz i Eurydyka” 1636 - 1638 r., Prado, Madryt, Hiszpania, wikipedia.org, domena publiczna

Władcy krainy umarłych zgodzili się na to. Postawili jednak Orfeuszowi warunek. Będzie mógł odzyskać żonę i wyprowadzić ją z Hadesu, jeśli w drodze powrotnej nie odwróci się, by spojrzeć na kroczącą za nim ukochaną. Pieśniarz zgodził się na to. Hermes, przewodnik dusz, przyprowadził cień Eurydyki. Rozpoczęła się droga powrotna małżeństwa na ziemię. Motyw ten znalazł wiele przedstawień w sztuce europejskiej.

Auguste Rodin, „Orfeusz i Eurydyka”, 1893 r., Metropolitan Museum of Art, wikimedia.org, CC BY-SA 3.

Tłumaczenie:

Ćwiczenie 4

Rozpacz Orfeusza

Po nieudanej próbie ocalenia żony Orfeusz pogrążył się w rozpaczy. Błąkał się po świecie bez celu, opłakując Eurydykę. Przypadkiem natknął się pewnego razu na tłum bachantek, które w transie rzuciły się na niego i rozszarpały jego ciało, co stało się częstym tematem dla wyobrażeń malarskich już od czasów starożytnych.

Ułóż chronologicznie wydarzenia przedstawione w micie.

Orfeusz bezpowrotnie utracił ukochaną, ponieważ złamał warunki umowy i w drodze powrotnej chciał spojrzeć na swoją żonę.

Aristajos zakochał się w Eurydyce, która przed nim uciekała. W czasie ucieczki została ugryziona przez jadowitego węża i zmarła.

Dzięki grze na lirze udało mu się dotrzeć do Hadesa i uzyskał pozwolenie na powrót Eurydyki.

Orfeusz i Eurydyka żyli jako zgodne, szczęśliwe małżeństwo.

Orfeusz zstąpił do podziemi, by odzyskać ukochaną.

Fragment wazy greckiej przedstawiający śmierć Orfeusza, wikimedia.org, CC BY-SA 2.

Opowieść głosi, że głowa Orfeusza potoczyła się wzdłuż wzgórza i spadła do rzeki. Mimo że oderwana od ciała i zanurzona w wodzie miała ciągle powtarzać imię ukochanej żony. Wraz z nurtem rzeki dopłynęła do morza, aby ostatecznie zatrzymać się na wyspie Lesbos, gdzie została pochowana. W tym miejscu powstałą wyrocznia. Rozszarpane ciało pieśniarza miały zebrać Muzy, którym wiernie służył całym swym życiem. Pochowały je u stóp Olimpu.

Émile Lévy, „Śmierć Orfeusza”, 1866 r., Musée d’Orsay, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

Ćwiczenie 5

w prywatnych domach. Wyznawcy orfizmu nie mogli zabijać istot żywych ani spożywać mięsa (za wyjątkiem uczt rytualnych).

Ćwiczenie 6

Orfeusz w trenie Jana Kochanowskiego

Na podstawie zdobytej wiedzy na temat orfizmu wybierz zdania prawdziwe.

Złote tabliczki były tylko ozdobą zmarłego w ostatniej drodze.

Orfizm związany był z kultem bogini Demeter.

Orfeusz miał zapoczątkować misteria orfickie.

Wtajemniczenie w misteria orfickie miało zapewnić szczęście dla duszy po śmierci.

Treść wierzeń orfików rekonstruujemy na podstawie zachowanych fragmentów pism orfickich.

Zasad orfickich nauczali wędrowni nauczyciele, przekazujący swą wiedzę w prywatnych domach.

Wyznawcy orfizmu wierzyli w nieśmiertelność duszy.

Orfizm był religią państwową.

Portret Jana Kochanowskiego, 1884 r., drzeworyt Aleksandra Regulskiego wg rysunku Józefa Buchbindera, miejsce przechowywania nieznane, wikipedia.org, domena publiczna

Mit o Orfeuszu i Eurydyce opisywany był nie tylko przez poetów starożytnych. Wiele motywów tej historii znalazło się w utworach pisarzy, szczególnie poetów. Już u Jana Kochanowskiego w trenie XIV czytamy następujące wersy:

Gdzie te wrota nieszczesne, któremi przed laty Puszczał sie w ziemię Orfeus, szukając swej straty, Żebych ja też tąż ścieżką swej namilszej córy Poszedł szukać i on bród mógł przebyć, przez który Srogi jakiś przewoźnik wozi blade cienie I w lasy niewesołe cyprysowe żenie. A ty mię nie zostawaj, wdzięczna lutni moja, Ale ze mną pospołu pódź aż do pokoja Surowego Plutona: owa go [to] łzami, To temi żałosnemi zmiękczywa pieśniami, Że mi moję namilszą dziewkę jeszcze wróci, A ten nieuśmierzony we mnie żal ukróci. (J. Kochanowski, Tren XIV 1‐12, Wrocław, 2009)

Podmiot liryczny, zrozpaczony ojciec, chciałby przywrócić do życia swą córkę. Chciałby, jak niegdyś Orfeusz, zejść do krainy umarłych, by tam przebłagać władcę zmarłych – Plutona – aby pozwolił wrócić jego zmarłej córce na ziemię.

Do mitu nawiązywali również m.in. C. K. Norwid ( Fortepian Szopena), K. K. Baczyński (poemat Orfeusz w lesie), K. I. Gałczyński ( Ulica Sarg) oraz Czesław Miłosz ( Orfeusz i Eurydyka).

Ćwiczenie 7

Sam Orfeusz opisywany jako autor cudownej muzyki, która potrafiła wzruszyć nawet bóstwa podziemne (a były one przecież wyjątkowo nieprzychylne ludziom), stał się inspiracją dla wielu znanych kompozytorów. Zapoznaj się z informacjami na ten temat zawartymi w poniższej animacji.

Film edukacyjny pt. „Mit o Orfeuszu w Operze”

Ułóż fragmenty wiersza Czesława Miłosza Orfeusz i Eurydyka tak by odpowiadały porządkowi wydarzeń przedstawionemu w micie.

Aż zaszedł do pałacu rządców tej krainy. Persefona, w swoim ogrodzie uschniętych grusz i jabłoni, Czarnym od nagich konarów i gruzłowatych gałązek, A tron jej, żałobny ametyst, słuchała.

Ruszyli. Najpierw on, a za nim, ale nie zaraz, Stukanie jego sandałów i drobny tupot Jej nóg spętanych suknią jak całunem. Stroma ścieżka pod górę fosforyzowała W ciemności, która była jak ściany tunelu.

Nie wiem, rzekła bogini, czy ją kochałeś, Ale przybyłeś aż tu, żeby ją ocalić. Będzie tobie wrócona. Jest jednak warunek. Nie wolno ci z nią mówić. I w powrotnej drodze Oglądać się, żeby sprawdzić, czy idzie za tobą.

Dniało. Ukazały się załomy skał Pod świetlistym okiem wyjścia z podziemi. I stało się jak przeczuł. Kiedy odwrócił głowę, Za nim na ścieżce nie było nikogo.

Stojąc na płytach chodnika przy wejściu do Hadesu Orfeusz kulił się w porywistym wietrze, Który targał jego płaszczem, toczył kłęby mgły, Miotał się w liściach drzew.

Ćwiczenie 8

Słowniki

Słownik pojęć

Argonauci

uczestnicy wyprawy po „złote runo” pod wodzą Jazona.

Lira

instrument muzyczny; lira antyczna składała się z korpusu rezonansowego o kształcie miskowatym (początkowo skorupa żołwia), dwóch ramion, osadzonych w korpusie i połączonych u góry jarzmem, oraz 7 strun szarpanych palcami lub plektronem; w starożytnej Grecji służyła głównie do akompaniamentu przy śpiewie i deklamacji.

Eurydyka

żona Orfeusza.

Misteria

w religii starożytnej Grecji i Rzymu termin oznaczający odrębną kategorię obrzędów religijnych, ustanawiających szczególną więź między człowiekiem a bogiem oraz stwarzających nadzieję na szczęście po śmierci (zbawienie).

Orfeusz

mitologiczny tracki poeta i pieśniarz, słynny z cudownej mocy swej muzyki.

Po zapoznaniu się ze sławnymi kompozycjami odwołującymi się do mitu o Orfeuszu, połącz w pary autora i jego dzieło.

Monteverdi Orfeusz

Offenbach^ Orfeusz i Eurydyka, opera w trzech aktach

Gluck balet Orfeusz

Strawiński Orfeusz, opera w pięciu aktach

Liszt operetka Orfeusz w piekle

J. Kochanowski, Tren XIV 1‐12, Wrocław 2009.

J. Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Poznań 1989.

Wergiliusz, Georgiki, przeł. Z. Abramowiczówna, Wrocław 1953.