Kultura jako komunikacja, Notatki z Kulturoznawstwo i wiedza o mediach

Pobierz Kultura jako komunikacja i więcej Notatki w PDF z Kulturoznawstwo i wiedza o mediach tylko na Docsity! 1. Problematyka semiotyczna. 2. Znak, komunikat nakłaniający, estetyczny. Semiotyka jest to nauka o znaku i znaczeniu. • Bodziec – zmiana w otoczeniu działająca na zmysły, musi wystąpić reakcja na bodziec. • Znak – przedmiot fizyczny postrzegany zmysłami, bodziec, to, co powoduje reakcję, prowadzi do interpretacji. Aby bodziec był znakiem, musi wystąpić przynajmniej dwa razy. Aby można się było czegoś nauczyć, musi to wystąpić więcej, niż jeden raz, stanowić odniesienie do tego, co było. Znak jest czymś, co dla kogoś zastępuje coś innego pod pewnym względem lub ze względu na pewną cechę. Użytkownik (czynny lub bierny) nabywa znajomość znaków przez uczenie się. Znak prowadzi do przedmiotu wypowiedzi, odniesienie. Charles Morris – każdy znak ma trzy odniesienia, które tworzą relacje: - relacja syntaktyczna: znaki tworzą sekwencję, reguluje to gramatyka; - relacja semantyczna: relacja znaku do pojęcia, znaczenia. - relacja pragmatyczna: relacja znaku do użytkownika i użytkownika do znaku. Podział znaków De Saussure nie podzielił znaków, ale wyróżnił dwie klasy: - znaki niezależne od kultury, naturalne - znaki wyuczone (kultura), czyli symbole Charles Sanders Peirce – znaki trojakiego typu: - znaki naturalne - znaki przypadkowe (symptomy) - znaki celowe (sygnały) • Znaki arbitralne (symbole): znaki językwe, różny przedmiot, różny znak odsyła do tej samej treści. • Ikony: ikon jest to znak podobny do tego, co reprezentuje (np. obrazek), onomatopeja. 1 • Indeks – znak przyporządkowany do danego obiektu, miejsca, czasu (np. numer sali wykładowej). Ikoniczność i indeksalność: podpis jest symboliczny i indeksalny. Informacja – jest przekazem, redukuje niewiedzę. Redundancja – powtórzenie wzmacniające lub potwierdzające informację. Podział wypowiedzi 1. Sensowne a. Konstatujące: rzeczywistość istnieje niezależnie od wypowiedzi. - prawda - fałsz b) Performatywne (sprawiające): ustanawiają rzeczywistość. - o mocy illokucyjnej - nieskuteczne (niefortunne) 2. Bezsensowne. Performatywy mogą być wyraźne (ostre) lub mniej wyraźne (np. świat przedstawiony w powieści nie istnieje poza tekstem, najpierw jest wypowiedź, później świat, w przeciwieństwie do konstatywnych) Komunikacja wg R. Jacobsena: nadawca – przekaz – odbiorca. Warunkiem komunikacji jest wspólny język, kontekst, nawiązanie kontaktu. Komunikat estetyczny – nie jest przekazem międzyludzkim, rozbija się na dwa akty: akt nadania i akt odbioru, niezbędny jest kontakt odbiorcy z dziełem, może być oddalony. Komunikat nakłaniający: agitacja i reklama. 2 Zasada reprezentacji – przejęte dosłownie, nie jest przez nic zastępowane. Abstrakcja pojęć reprezentowana przez projekt graficzny obraz, i przez rzeźbę. Alegoryzm, symbolizm. Figury synsymetryczne i niemożliwe. Relacja między znakiem a znaczeniem: ekwiwalencja lub komplementarność. • Tautologia – obraz to powtórzenie tego, co w tekście. • Pełna ilustracja. • Ilustracja analityczna. • Abstrakcyjny ekspresjonizm. Słowo i obraz projektują wspólnie filozofię sztuki i świata. 5. Stereotyp i skandal. Skandal – naruszenie tabu wbrew społecznej umowie. Sytuacje skandalizujące są prowokowane, aby zwrócić uwagę na dzieło sztuki. Stereotyp – ocena, schematyczne myślenie, uprzedniość w stosunku do doświadczenia. Skandal – sytuacje wyjątkowe, ocena etyczna. Stereotyp i skandal jako mechanizmy komunikacji literackiej, proces percepcji, opozycyjność, negatywne konotacje. Schemat, stereotyp fabularny w literaturze, np. bajka, kryminał, powieść detektywistyczna itp. ) W świadomości czytelnika istnieje pewien schemat. W komunikacji stereotyp jest mechanizmem ambiwalentnym, z jednej strony ułatwiającym komunikację poprzez redukcję toku myślowego, z drugiej strony może utrudniać komunikację z grupami posługującymi się innymi stereotypami. Idiolekt – novum, pojawia się, wymaga skupienia uwagi. Ingarden – miejsca niedookreślenia (fenomenologia lektury) – dopowiadamy to, co ewokowane w tekście, a nie napisane; wynikają z natury języka, słowo kawałkuje rzeczywistość, która jest ciągła, język działa wybiórczo. Rzeczywistość jest wieloraka jednocześnie, język jest linearny, wybór jest subiektywny. 5 Stereotyp jest warunkiem koniecznym, zapewnia równowagę – uniwersalia, powszechniki w języku, rzeczowniki pospolite, bez tego nie byłoby możliwe poznanie nomotetyczne (poznanie praw ogólnych). Możliwe by było tylko poznanie idiograficzne (jednostkowe). Idiolekt w odbiorze dzieła sztuki, wyłom (nie każdy wyłom jest skandalem). Skandal wybucha, później cichnie. Stereotyp – długie trwanie. Skandalem nie jest rewolucja, bo dąży ona do ustalenia nowego porządku, może jednak posługiwać się skandalem. • Czarny skandal • Cichy skandal • Skandal z klauzulą poufne O skandalu przesądza sam fakt nadania wydarzeniu takiej rangi. Nie ma faktów skandalizujących samych w sobie. To, co dla kogoś jest skandalem, dla innej osoby być nim nie musi. Dla futurystów skandal był sposobem na zaistnienie. Skandal jest tym, co istnieje, a istnieć nie powinno. Typologizacja, naruszenie przynajmniej jednego z czterech kontekstów społecznych: ▲ Ujawnianie faktów, narusza się czyjeś dobro osobiste (pamflet, paszkwil, donos, pomówienie), naruszenie prywatności, czasami ujawnienie przestępstwa. Skandal ma tu charakter sensacyjno-kryminalny, niczego nie kreuje, tylko odkrywa. W trzech kolejnych typach skandal ma moc illokucyjną, przełamanie tabu. ▲ Światopoglądowo-aksjologiczny: kolizja w obrębie oceny, oceniając, nie ujawniając faktów, ocena osób wysoko postawionych. ▲ Naruszenie tabu obyczajowego: tematy zakazane, tabuizacja zmienia się na przestrzeni lat. ▲ Fakty artystyczno-stylistyczne, wulgaryzm w sztuce. W międzywojniu skandal występował najczęściej w poezji, jednak to nie futuryści byli największymi skandalistami. Te najgłośniejsze skandale były niezamierzone, stanowiły efekt uboczny. Emil Zegdałowicz – powieść „Zmory”, skandal wywołał niezamierzenie, raczej był to wypadek przy pracy. Kontrast wobec dotychczasowej twórczości autora (pisarz katolicki), siła zaskoczenia. Im bardziej dany twórca był gwarantem kanonu, tym większy rozdźwięk następował, tym głośniejszy skandal. Tuwim – wiersz „Wiosna” oburzał językiem i tematyką. Fizjologiczne pokazanie rzeczywistości. Protest nie dotyczył artystyczności, ale podjętych tematów. Prawda niekwestionowana, lecz nie przedstawiana wcześniej. Wiersz „Do prostego człowieka” w piśmie „Robotnik” , wiersz „Do generałów”. Anakolut – niepoprawność językowa. 6 Skandal okołoliteracki – poza samą literaturą, lub na styku. Pierwszoplanowe są konteksty pozaliterackie. Wątki: plagiat, mistyfikacje od pseudonimu po allonim, przyznanie lub nie prestiżowej nagrody, rewelacje z życia autora. Łatwiej o skandal w sztukach wizualnych, niż w literaturze. 6. Montaż filmowy, infografika. • Kinomorf - jednostka ruchu w kinematografii, następstwo przynajmniej dwóch kadrów • Kadr – nieruchoma fotografia, pojedyncza klatka taśmy filmowej. Kadry następujące w czasie dają złudzenie ruchu. Moment przesunięcia jest eliminowany, zaś moment zatrzymania eksplorowany. • Ujęcie – najmniejsza ruchoma część filmu zawarta między dwoma cięciami. • Scena – jedno lub kilka ujęć dotyczących tego samego miejsca. • Sekwencja – seria następujących po sobie scen /i, lub czasu/ i, lub akcji. • Montaż filmowy – połączenie przynajmniej dwóch kadrów/dwóch ujęć/lub ułożenie następstwa scen. 1875 r. – bracia Lumiere tworzą pierwsze filmy, bez montażu: „Wjazd na stację”. Początki montażu sięgają schyłku XIX w. 1899 – George Albert Smith - „The kiss in the Tunnel” 1900 – James Williamson – “Attack on a China mission” 1901 – J. Williamson – “The big Swallow” 1903 – G.A. Smith – “Marry Jane’s Mishap” 1900 – 1905 – Szkoła w Brighton – zastosowanie ustawień kamery zmniejszających stopniowo dystans do filmowanego obiektu, od planu dalekiego do planu bliskiego. Pojęcie planu współcześnie: - plan totalny, - plan ogólny, - plan pełny, 7 Hiperbola – wyolbrzymienie, nie tylko przekaz słowny, ale obraz, muzyka. Hyperocha – odmiana hiperboli wyłączająca inne obiekty. Litota – przeciwieństwo hiperboli. Eufemizm – złagodzenie cechy, zwykle negatywnej. Panegiryk – utwór okolicznościowy wychwalający osobę, oracja, utwór pochwalny Panegiryk ukształtował poetykę reklamy. Najbliższe reklamie: genethliacon (narodziny) i epibaterion (poemat powitalny). Istotą panegiryku jest przesadnie wyrażona pochwała osoby, też przedmiotu (narodu, państwa, instytucji). Panegiryk – nastawiony retrospektywnie, reklama – wymierzona w przyszłość. Techniki idealizacji: uwypuklenie cech w panegiryku, wyraźnie określona referencja tu uzasadniona, w reklamie nie. Hiperbolizacja, kłamstwo w reklamie. W panegiryku fikcję można zweryfikować, w reklamie nie od razu, trzeba najpierw kupić, sprawdzić. W reklamie podmiot wypowiedzi, często zantropomorfizowany, zachwala sam siebie. Panegiryk oświeceniowy miał kształtować opinię, kreować wzór. Reklama podobnie, apel do potencjalnego nabywcy. Zjawisko eskalacji superlatywów, najlepszości: - ulepszone wersje tej samej rzeczy - kolejne wersje tej samej firmy, ale jednocześnie w stosunku do konkurencji - lepszy, ale bez wskazania kontekstu (od czego konkretnie lepszy) Gradacja pozorna. W panegiryku przeciwnie – informacje zweryfikowane w czasie, przestrzeni, konkretne. Styl: panegiryk – wysoki, reklama – polistylistyczność. Ekonomia wypowiedzi, gospodarowanie czasem: - panegiryk może być relatywnie długi, natomiast reklama jest krótka, natłok informacji w krótkim przedziale czasowym. Panegiryk – rozbudowany spiralnie, omówienia, nie wprost, porównania, metafory pseudominujące przedmiot. Pseudonimowanie – zastępowanie nazwy własnej osoby wychwalanej, mówienie w sposób niezwykły o osobie. Reklama jest opowieścią, istotna jest elokwencja i hasło. 10 Zarówno przy tworzeniu opowieści, jak i hasła, twórcy reklam czerpią z konceptów literackich, z poezji marynistycznej (barokowa forma poezji ozdobnej). Reklama korzysta, ale dąży do skrócenia czasu, ekonomizacja wypowiedzi. Kondensacja reklamy ; polimedialność. Czym innym jest warstwa wizualna, a czym innym warstwa słowna. Wielokodowość – to, co przenika słowo. Może dopowiedzieć, obraz lub muzyka. Słowo bez obrazu nie ma tego samego znaczenia (dobrze poleżeć przy żubrze). Dodawanie znaczeń w sposób skokowy. Wypowiedź pozornie krótka, pole znaczeniowe równoległe, hiperbola musi być w jakiś sposób eliptyczna. • Elipsa – zdanie, z którego usunięto orzeczenie, skrótowość. Pojęcie nawiązuje do praw optyki: okrąg widziany pod kątem wydaje się elipsą (skrót myślowy). Z jednej strony skrótowość, z drugiej wyolbrzymienie, wygląda to jak oksymoron, ale jest możliwe. W obu formach (panegiryk i reklama) chodzi o deformację przedmiotu, opis poetycki deformuje, oddala od przedmiotu, od doświadczenia. Zasada główna – hiperbola rządzona innymi figurami. ▲ Figura per imitatione – przez przestawienie myśli i słów. ▲ Synekdocha – wyrażenie części za pomocą całości. ▲ Emfaza – nacisk, wyrażenie stosunku. ▲ Ironia – nadanie innego znaczenia myśli wyrażonej słowem. ▲ Metonimia – jak jest realny związek. ▲ Metafora – jak nie ma związku. ▲ Alegoria – ma jedno przypisane znaczenie, to znaczenie jest gdzieś podpowiedziane, nagromadzenie cech: globus, książki, biegania – alegoria nauki. Jeżeli jest spójna, to jest to parabola. Dwa toposy jako zespoły argumentów, za pomocą których można podnieść rangę opisywanego przedmiotu: - przyćmienie innych, pozostałych, - nie tylko dane obiekty zasługują na szacunek, ale ten również. 11 Są to dwie możliwości nobilitacji różniąc się stosunkiem do tła. W reklamie proszku do prania obiektem degradacji jest „zwykły proszek”, anonimowy. Celem pierwszego toposu jest wywyższenie maksymalne, wytworzenie wokół przedmiotu pustki. Drugi topos jest bezpieczniejszy, można łączyć go z retoryką wstępu. W cenie jest skromność, bycie prześladowany, przynależność do mniejszości. Exordium – wstęp. Przykład: towar równie dobry, jak renomowane, ale tańszy. Idealizacja przedmiotu – pominięcie cech negatywnych. W panegiryku cechy negatywne można przekształcić w pozytywne nazywając je inaczej, np. tyranizm jako stanowczość, niechęć do innowacji jako stabilność. W reklamie proces idealizacji jest trudniejszy, różne przeznaczenia obiektu, najczęściej przyziemne. Chwyty reklamowe: • Mówienie dookoła, aby uniknąć drastyczności przekazu („trudne dni” w reklamie podpasek). • Stan „przed” zestawiony ze stanem „po”. • Wyolbrzymianie stanu braku i stanu posiadania, problemy przedstawiane jako tragiczne, rozwiązanie w komediowym tonie, happy end. Nowy produkt ma być przełomowy. • Określanie cech produktu jako nadprzyrodzone: magiczny, cud; przejście ze sfery profanum do sfery sacrum. • Semantyka transgresji . Stan wyjątkowy, dla którego zwykłe metody się wyczerpują. Określenia przywodzące na myśl zaburzenia osobowości („obsesja smaku”, po spożyciu przestajesz być sobą”). Określenia adekwatne są zbyt słabe, zbyt mało chwytliwe, dominuje semantyka rewolucyjno-militarna. Toposy w reklamie i panegiryku: topika magii, cudu, raju. Epitet metaforyczny: magiczny smak. Kreacja przez słowo. Hiperbola intersemiotyczna: między słowem a obrazem (reklama gumy do żucia z lodowcowym pejzażem sugerującym świeżość w tle) Określenia mogą układać się w serię, przymiotniki często w triadę, co symbolizuje doskonałość. 12