Kultura masowa, Ćwiczenia z Socjologia

Pobierz Kultura masowa i więcej Ćwiczenia w PDF z Socjologia tylko na Docsity!

Świat Idei i Polityki

Paulina Wenderlich

Kultura masowa – aktywni konsumenci,

bierni obywatele?

Implikacje w sferze publicznej

Streszczenie: Problemem badawczym poruszanym przez autorkę ni- niejszego artykułu jest aktywność vs bierność obywateli w kontekście szeroko rozumianej kultury masowej. Postęp technologiczny, procesy globalizacyjne, ujednolicenie i kreowanie potrzeb, pojawienie się nowych mediów, nastawienie na sukces i prestiż, szeroko pojęty konsumpcjo- nizm to tylko nieliczne z czynników, które przyczyniają się do zerwania związków z przestrzenią i czasem. Powodują one m.in. standaryzację przekazów i zniekształcenie rzeczywistości. Zjawiska te są nieodłącznym elementem kultury masowej, jej pozytywnych i negatywnych implikacji w sferze publicznej.

Słowa kluczowe : kultura masowa, sfera publiczna, aktywność kon- sumencka, bierność obywatelska.

Głównym założeniem i celem niniejszych rozważań będzie aktyw- ność vs bierność obywateli w kontekście szeroko rozumianej kultury masowej. Używając terminu kultura masowa , mam na myśli nie tyle materialne wytwory (byt samoistny) ludzkich działań w rozumieniu kulturoznawczym, co społeczne przejawy uczestnictwa w kulturze czy relacje pomiędzy społeczeństwem a kulturą w rozumieniu socjologii kultury. Należy zwrócić uwagę na zasady współżycia społecznego, sposoby postępowania, wzorce oraz kryteria ocen es-

414 Paulina Wenderlich: Kultura masowa – aktywni konsumenci, bierni obywatele

tetycznych i moralnych, które w istotnym stopniu warunkują różne formy aktywności i partycypacji odbiorców/obywateli. Postęp technologiczny, procesy globalizacyjne, ujednolicenie i kreowanie potrzeb, pojawienie się nowych mediów, nastawienie na sukces i prestiż, szeroko pojęty konsumpcjonizm^1 to tylko nie- liczne z czynników, które przyczyniają się do zerwania związków z przestrzenią i czasem. Powodują one m.in. standaryzację przeka- zów i zniekształcenie rzeczywistości. Zjawiska te są nieodłącznym elementem kultury masowej, jej pozytywnych i negatywnych impli- kacji. Gospodarka wolnorynkowa i ciągle rozszerzająca się oferta konsumencka zmuszają do tworzenia kolejnych pojęć i zjawisk, które należy realizować w praktyce. Wymagana jest kreatywność i na- stawienie na permanentny sukces. Kreatywny powinien być każdy, bez względu na zawód, który wykonuje, a nagrodą za skuteczne wprowadzenie ostatniej innowacji jest jeszcze większy nacisk na po- wtórzenie sukcesu i wykreowanie jeszcze lepszego pomysłu 2. Z jednej strony są to działania perswazyjno-manipulacyjne, którym trudno nie ulec, z drugiej strony powinniśmy być świadomi, jak bardzo procesy umasowienia wpływają na nasze działania. Współcześnie poszerza się zakres wiedzy ogólnospołecznej i ogólno - kulturowej. Jest to związane z procesami charakterystycznymi dla społeczeństw konsumpcyjnych i kultur postmodernistycznych. Do takich procesów możemy zaliczyć również homogenizację kultury i umasowienie z jednej strony oraz heterogeniczność i fragmenta- ryzację z drugiej. Wszelkie tego typu zmiany powodują deformację społecznych potrzeb i postaw, co wpływa na nadaktywność w sferze szeroko rozumianej konsumpcji, ale jednocześnie powoduje coraz bardziej widoczne zniechęcenie, lęki, bierność w stosunku do życia publicznego, społeczno-politycznego.

(^1) J. Storey, Studia kulturowe i badania kultury popularnej. Teorie i metody , Kraków 2003, s. 107 – 127. (^2) Z. Bauman, Bauman o popkulturze: wypisy , koncepcja i wybór M. Halawa, P. Wróbel, Warszawa 2008, s. 28.

416 Paulina Wenderlich: Kultura masowa – aktywni konsumenci, bierni obywatele

tak w ramach układu pierwotnego, jak i instytucjonalnego” 5. Genezy zjawiska możemy – jak twierdzi Antonina Kłoskowska, autorka pu- blikacji Kultura masowa. Krytyka i obrona – doszukiwać się w cza- sie po rewolucji przemysłowej. Autorka podkreśla rozwój techniki i technologii (prasa, radio, telewizja i aktualnie Internet), których wytwory z czasem stawały się tańsze i łatwiej dostępne. Zwraca także uwagę na zmiany społeczno-kulturowe, takie jak: urbanizacja, fluktuacje demograficzne, przeobrażenie wspólnoty w społeczeństwo, upadek kultury ludowej jako elementu tożsamości, rytm i charakter pracy oraz powstanie czasu wolnego^6. Podkreśla, że kultura masowa „odnosi się do zjawisk współczesnego przekazywania identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł ku wielkim masom odbiorców oraz do jednolitych form zabawowej, rozrywkowej działalności wielkich mas ludzkich” 7. Czynniki te są więc silnie utożsamiane z rozwojem mediów ma- sowych i masowej komunikacji. Herbert Irving Schiller, lewicowy analityk mediów XX w., określa współczesną komunikację jako narzędzie zniewolenia i manipulacji. Elity dominujące starają się podporządkować masy swoim celom, a środki masowego prze- kazu dokonują produkcji, przetwarzania i nadawania kształtu wyobrażeniom i informacjom, które tworzą i utrwalają postawy oraz zachowania. Efektem tego jest celowe fałszowanie rzeczy- wistości i odwracanie się od prawdy życia na rzecz mitów, które służą wyjaśnieniu i gloryfikacji panujących warunków. Mity mają odwrócić uwagę od alternatywnych rozwiązań. Schiller określa środki masowego przekazu mianem systemu kontroli i sterowania umysłami, do czego wykorzystywanych jest pięć podstawowych mitów: mit indywidualizmu i osobistego wybory, mit neutralności, mit niezmienności natury ludzkiej, mit braku konfliktu społecznego oraz mit pluralizmu masowych środków komunikowania 8. Walter

(^5) Tamże, s. 146. (^6) Tamże, s. 148 – 149; A. Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona , Warszawa 1980. (^7) E. Wnuk-Lipiński, Rozumienie kultury. Szkice socjologiczne , Warszawa 1979. (^8) J. Kossak, Teorie kultury Karola Marksa i problemy współczesnego humani-

Paulina Wenderlich: Kultura masowa – aktywni konsumenci, bierni obywatele  417

Lippmann – pisarz, dziennikarz, myśliciel liberalny, doradca prezy- denta Franklina D. Roosevelta – w swoich pracach koncentrował się wokół znaczenia opinii publicznej, kreowanej i manipulowanej przez współczesne media. Podkreślał, że: „Normalny obywatel nie jest już zdolny racjonalnie ocenić kwestii publicznych, ponieważ media pro- dukują slogany, nie interpretacje”^9. Francuski komentator Lucien Romier zwrócił uwagę na dobór i układ informacji przekazywanych przez media: „Opinia publiczna ocenia ważność wydarzeń już nie na podstawie mniej lub bardziej przekonywujących wywodów publi- cystycznych, lecz wedle sposobu podania wiadomości, wedle układu graficznego”^10 .Sensacyjne newsy, udramatyzowane historyjki, odej- ście od rzeczowej analizy tematu, fragmentaryzacja, zniekształcenie i ubarwienie emocjonalne informacji powodują tworzenie (bardziej odpowiednim słowem będzie kreowanie) nadbudowy, którą Jean Baudrillard nazywa hiperrzeczywistością czy hiperrealnością. Nie posiada ona swego oryginału w realnym świecie, staje się bardziej istotna i prawdziwa od tego, co „widać gołym okiem”. Trudno więc odróżnić, co jest prawdą, a co kopią. Baudrillard uważa, że żyjemy w świecie symulakr, gdzie wykreowane medialne obrazy/wizerunki próbują wytworzyć efekt rzeczywistości 11 , w myśl często używanego potocznie hasła: „to musi być prawdą, bo tak podają media”, tym bardziej że przekaz jest monologiczny, jednokierunkowy. Jednym z podstawowych pytań, które pojawia się podczas ustala- nia przyczyn i cech charakterystycznych dla kultury masowej, jest: czy wytwory masowe tworzone są w odpowiedzi na oczekiwania odbiorców, żądających banalnych wrażeń i sensacyjnych informacji, a tzw. rynek ma je tylko zaspokoić, czy jest wręcz przeciwnie – to wy- twórca/producent kreuje potrzeby i chęć posiadania z nastawieniem na komercyjną perswazję? Przedstawione powyżej idee skłaniają

zmu , Warszawa 1987; M. Filipiak, Socjologia kultury. Zarys zagadnień , Lublin 2000, s. 155 – 159. (^9) K.T. Teoplitz, Media drukowane: wzlot i upadek opinii publicznej , [w:] Media i władza: demokracja , wolność przekazu i publiczna debata w warunkach globali- zacji mediów , red. P. Żuk, Warszawa 2006, s. 37. (^10) Tamże. (^11) E. Baldwin i in., Wstęp do kulturoznawstwa , Poznań 2007, s. 466 – 469.

Paulina Wenderlich: Kultura masowa – aktywni konsumenci, bierni obywatele  419

• zmiany w procesie twórczym (zaspokajanie oczekiwań ma- sowego odbiorcy, a nie tworzenie wysublimowanych potrzeb i gustów),
• projekcja i identyfikacja (odbiorca zatraca różnicę między tym, kim jest, a tym, co podaje mu kultura masowa, m.in.: wzory zachowań, style życia, sposoby kreowania wizerunku, tworze- nie szeregu mitów, w które odbiorca ma nieustannie wierzyć, np. mit sukcesu, szczęścia, piękna, młodości, nieprzeciętności),
• nieokreślony związek z rzeczywistością (trudno określić, co jest prawdą, a co wykreowanym tworem kultury masowej)^13.

Aktywni konsumenci w świecie mitów

Nie sposób nie zgodzić się z wymienionymi cechami, trafnie okreś- lającymi kierunki umasowienia kultury. Do tego zestawu warto dodać działania marketingowo-wizerunkowe, oparte na narzędziach perswazyjno-manipulacyjnych, wykorzystujących socjotechnikę, neurolingwistykę, psycholingwistykę, neuropsychologię itd. Jest to jeden z kluczowych elementów wpływających na wysoki poziom konsumpcji. Powyższy wniosek pośrednio zaakcentowany został przez M. Golkę, lecz na potrzeby niniejszego artykułu godny jest szczególnej uwagi. Rozwój środków masowego przekazu uruchomił zainteresowanie reklamodawców z różnych obszarów gospodarki, czego celem jest perswazyjno-manipulacyjne zachęcanie odbiorcy do nabycia lub skorzystania z określonych towarów lub usług. Podczas wykonywania codziennych czynności, zarówno tych wynikających z naszych zobowiązań, jak i w czasie wolnym, bez względu na to,w ja- kim miejscu się znajdujemy, jesteśmy „bombardowani” niezliczoną ilością reklam prasowych, telewizyjnych, radiowych, internetowych, zewnętrznych typu outdoor. Reklama powoduje ujednolicenie gustów i potrzeb, więc umożliwia masową produkcję. Każda z nich tylko potwierdza analizy teoretyczne i empiryczne z zakresu różnych dyscyplin naukowych, które zwracają uwagę na znaczny stopień

(^13) M. Golka, Socjologia kultury… , s. 152 – 159.

420 Paulina Wenderlich: Kultura masowa – aktywni konsumenci, bierni obywatele

nieracjonalności ludzkich zachowań. Nie podejmujemy decyzji tylko na podstawie kalkulacji zysków i strat. Przekazy reklamowe tworzone są w oparciu o aspekty irracjonalne – heurystyki, ste- reotypy, emocje i wrażenia, wyżej wymienione mity, podstawowe reguły z zakresu psychologii społecznej (reguła autorytetu, reguła społecznego dowodu słuszności, reguła dotycząca etapu zaangażowa- nia w sprawę itd.)^14. Większość przekazów zachęca konsumenta do zakupu, podkreśla niezbędność produktu, a jednocześnie wyjątko- wość nabywcy i wzmocnienie jego prestiżu poprzez nabycie towaru. Świat zaprojektowanych potrzeb, modeli życia, trendów, wizerunków, wykreował jednocześnie człowieka – nazwanego przez Zygmunta Bauman – homoconsumens. W książce Bauman o popkulturze… , autor podkreśla: „Konsument ceni w życiu lekkość oraz szybkość; a także nowość i urozmaicenie, którym lekkość i szybkość powinny sprzyjać i nadawać wciąż rosnące tempo. Życiowy sukces homoconsu- mens mierzy się nie wielkością zakupów, lecz ich częstotliwością”^15_._ Dodaje, że konsumenci to zbieracze wrażeń, w ciągłym pośpiechu, poszukiwaniu, pogoni za różnorodnością. W kontekście niniejszego artykułu bardzo istotny jest jeszcze jeden wniosek Z. Baumana. Kultura doby płynnej nowoczesności odbiega od nabywania wiedzy i gromadzenia doświadczeń. To – wbrew wszelkim pozorom – kul- tura niezaangażowania, nieciągłości i zapomnienia^16. Konsument aktywnie i bezrefleksyjnie komasuje doznania poprzez metanawyk, czyli nawyk zmiany nawyków. Nie zastanawia się raczej nad al- ternatywą, nad możliwością innego modelu życia lub zastanawia się, ale obawa przed przymusowym uświadomieniem sobie braku celu i strach przed społecznym odrzuceniem ponownie uaktywniają konsumenta. Dobrym przykładem są portale społecznościowe i feno-

(^14) Podstawy psychologii politycznej , red. K. Skarżyńska, Poznań 2002; B. Dobek- -Ostrowska, Komunikowanie polityczne i publiczne , Warszawa 2012; A. Pitrus, Znaki na sprzedaż , Warszawa 2000. (^15) Z. Bauman, Bauman o popkulturze... , s. 20; H. Marcuse, Człowiek jednowy- miarowy : badania nad ideologią rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego , War- szawa 1991; J. Szymkowska-Bartyzel, Amerykański mit , polski konsument , czyli reklamowe oblicza Ameryki , Kraków 2006. (^16) Z. Bauman, Bauman o popkulturze... , s. 16 – 17, 67.

422 Paulina Wenderlich: Kultura masowa – aktywni konsumenci, bierni obywatele

wychowawcze i edukacyjne. W obrębie kultury przyswajamy wiedzę, system wartości, wzory zachowań, zasady współżycia społecznego oraz potrzeby partycypacyjne. Kultura jest więc pierwszą i podsta- wową instancją edukacyjną. „Wszyscy uczestniczymy w kulturze” 18.

Implikacje w sferze publicznej

W kontekście sfery publicznej kultura masowa:

• jest jednym z najbardziej skutecznych instrumentów manipu- lacji politycznej i ekonomicznej w XIX w.,
• wpływa na bierny stosunek wobec realnego życia w ujęciu indywidualnym i wspólnotowym (aktywny udział w sferze wirtualnej),
• człowiek jako obywatel traci wiarę w kogokolwiek i cokolwiek,
• zniekształca obraz rzeczywistości i wpływa na dyskurs pu- bliczny,
• wpływa na zatracenie związku z przestrzenią i czasem,
• powoduje problem z samodzielnym myśleniem,
• wpływa na procesy wychowawcze, socjalizacyjne i edukacyjne, objawiające się ogólną obojętnością i brakiem wzajemnego szacunku^19. To kilka głównych elementów charakteryzujących proces umaso- wienia. Odwołując się do manipulacji ekonomicznej, mam na myśli kulturę konsumpcyjną, która implikuje brak aktywności w wielu sfe- rach życia. Konsument nie musi podejmować intensywnego wysiłku fizycznego i intelektualnego, by nabyć dany produkt czy usługę. Kil- koma kliknięciami, bez potrzeby wychodzenia z domu, można doko- nać zakupu. Mechanizm ten przekłada się na pozostałe przestrzenie życia i wywołuje m.in. kryzys motywacji w realnym życiu, ale dość wysoki stopień aktywności w cyberprzestrzeni. Bierność obywatel-

(^18) W. Jakubowski, Kultura popularna , media i my , czyli refleksje o tożsamości mieszkańca „globalnej wios” , [w:] Kultura popularna: konteksty teoretyczne i spo- łeczno-kulturowe , red. A. Gromkowska-Melosik, Z. Melosik, Kraków 2010, s. 42. (^19) M. Golka, Socjologia kultury… , s. 159.

Paulina Wenderlich: Kultura masowa – aktywni konsumenci, bierni obywatele  423

ska nazywana przez Jürgena Habermasa „prywatyzmem obywatel- skim” w wymiarze makrospołecznym prowadzi do odpolitycznienia (depolityzacji sfery publicznej), a w wymiarze mikrospołecznym oznacza silne nastawienie na współzawodnictwo, co koresponduje z opartą na rywalizacji strukturą systemu edukacyjnego i systemu zatrudnienia, a w konsekwencji komercjalizację życia publicznego. Zjawisko to współistnieje z procesem celebrytyzacji i teatralizacji życia politycznego. Wykreowane wizerunki zastępują faktyczne dzia- łania polityczne i rozwiązywanie społecznych problemów. Nośnikami i jednocześnie kreatorami wymienionych zjawisk są media masowe, wykorzystujące irracjonalność ludzkich zachowań i odbioru informa- cji. Udramatyzowane sytuacje, dopełnione narracją wrogości i braku szacunku do współrozmówcy, powodują niechęć opinii publicznej, ale – paradoksalnie – również analogiczne zachowania w życiu prywatnym obywateli. Masowe środki przekazu często stawiają pseudoproblemy społeczne i – udając powagę – próbują rozwiązać je przy pomocy banałów. Mam przy tym na myśli pewnego rodzaju poetykę opisywania zdarzeń,wykorzystywaną przez tabloidy typu „Fakt” czy paradokumenty np. Trudne sprawy , Pamiętniki z wakacji , które prawdziwe problemy sprawdzają do poziomu „komedii” i gro- madzą przed telewizorami znaczną publiczność, co świadczy również o poziomie odbiorców i koresponduje z ich oczekiwaniami.

Bierni obywatele w sferze publicznej

Opisane wyżej mechanizmy przekładają się na zmniejszenie potrzeb partycypacyjnych w życiu społeczno-politycznym oraz niższe poczucie zaufania i odpowiedzialności obywatelskiej, czego dowodzą chociażby cykliczne badania przeprowadzane przez Centrum Badania Opinii Społecznej. W raporcie z badań dotyczących oceny instytucji publicz- nych w marcu 2015 r. wynika, że ocena działalności parlamentu była na ogół negatywna, choć minimalnie lepsza niż w lutym 2015 r. Lepiej niż w ostatnich miesiącach oceniana była działalność władz samorządowych oraz NFZ. W tym drugim przypadku niezmiennie dominowała dezaprobata. W ciągu pół roku minimalnie poprawiły

Paulina Wenderlich: Kultura masowa – aktywni konsumenci, bierni obywatele  425

autorka identyfikuje z erozją wartości kulturowych, które powinny być podstawą tradycji demokratycznego stanowienia woli politycz- nej. Kryzys ten uwarunkowany jest wychowaniem, interpretacją świata, niestabilną tożsamością, poczuciem braku sensu. Jest to nie tyle kryzys personalny, co niezdolność czy niechęć do uczest- nictwa w życiu publicznym, co może wzmagać dominację władzy politycznej^25. Oznacza więc bierność w życiu społeczno-politycznym. Kryzys legitymizacji związany jest z rozwojem kapitalizmu, uryn- kowieniem, silnym poczuciem współzawodnictwa, dysproporcjami społecznymi. Z jednej strony obywatele oczekują, że państwo bę- dzie ich bronić przed negatywnymi skutkami rozwoju gospodarki kapitalistycznej (wysokie świadczenia socjalne, rekompensaty itd.), a z drugiej pragną swobody i sukcesu. Oczekują od państwa ochrony, bezpieczeństwa i stabilizacji, ale niechętnie przestrzegają reguł życia społecznego, norm formalnych i nieformalnych, czego przykładem jest niska frekwencja wyborcza (wybory w 2014 r. do Parlamentu Eu- ropejskiego: frekwencja w Polsce – 23,83%, we wszystkich państwach członkowskich – 42,61% 26 ; wybory prezydenckie w 2015 r. w Polsce w I turze – 48,95%, w II turze frekwencja wzrosła o 6,39%^27 ) czy

• w przypadku Polski – wysoki odsetek nietrzeźwych kierowców, któ- rzy bezrefleksyjnie narażają siebie i innych uczestników przestrzeni publicznej na utratę życia/trwałe kalectwo^28. Z raportu CBOS-u wy- nika, że wielu wyborców podczas I tury wyborów prezydenckich w 2015 r. „nie poszło głosować, ponieważ czyni tak od lat i nie było powodu, by zmienili swoje apolityczne nastawienie. Za decyzją

(^25) Tamże, s. 78. (^26) http://www.europarl.europa.eu/elections2014-results/pl/country-results- -pl-2014.html, 12.05.2015. (^27) http://prezydent2015.pkw.gov.pl, 26.05.2015. (^28) W latach 2000 – 2009 pijani kierowcy w Polsce byli sprawcami ok. 10% ogółu wypadków drogowych, w których (w skali roku) zginęło kilkaset osób, a kilka ty- sięcy odniosło rany. Charakterystyczną i niepokojącą cechą nietrzeźwości na pol- skich drogach był w tym okresie fakt, iż w ponad 86% ujawnionych przypadków zawartość alkoholu we krwi kierujących przekraczała 0,5 promila, co nie było efektem wypicia piwa 0,3 l czy kieliszka wina do posiłku; J. Krzak, Pijani kierowcy w Polsce i w UE , „Analizy BAS” 2010, nr 14.

426 Paulina Wenderlich: Kultura masowa – aktywni konsumenci, bierni obywatele

o nieuczestniczeniu w wyborach najczęściej kryje się obojętny sto- sunek do spraw publicznych – brak zainteresowania polityką jako taką lub traktowanie wyborów de facto jako rzeczy drugorzędnej wobec innych dziedzin życia. Powody nieuczestniczenia w wyborach parlamentarnych wynikają także z braku przekonania o skutecz- ności procedur demokratycznych. Swoją nieobecność na wyborach ankietowani uzasadniali niewiarą w to, że wybory mogą cokolwiek zmienić w sytuacji kraju, a także poczuciem braku podmiotowości obywatelskiej, poczuciem braku sprawstwa oraz frustracją wynika- jącą z negatywnych ocen stanu spraw w Polsce i obecnego sposobu rządzenia”^29. Habermasowski „prywatyzm obywatelski” objawia się politycznym niezaangażowaniem połączonym z orientacją na czas wolny, konsumpcję, współzawodnictwo, prestiż^30. Mówiąc o obywate- lach i społeczeństwie – w kontekście politycznym – mamy na myśli opinię publiczną, która powinna być inicjatorem dojrzałych i świa- domych dyskursów publicznych. Warunkiem dokonywania w miarę racjonalnych wyborów jest więc istnienie mądrych i wykształconych obywateli. Nabierają oni takiego charakteru chociażby poprzez wy- chowanie, socjalizację i edukację. Kryzys motywacji i legitymizacji implikują siebie wzajemnie. Wynikają one z jednej strony z kryzysów indywidualnych, a z drugiej pobudzane są przez przekazy medialne oraz zachowania osób publicznych. Takie procesy jak celebrytyzacja i mediatyzacja polityki zniechęcają część obywateli do uczestnictwa w życiu społeczno-politycznym. Niska frekwencja wyborcza jest też odpowiedzią społeczeństwa na niespełnione obietnice aktorów poli- tycznych, którzy podczas widowiska, jakim jest kampania wyborcza, składają deklaracje bez pokrycia, dając dowód braku odpowiedzial- ności i wizji państwa. Nie bez powodu metaforą dobrze określającą sferę polityki jest teatr. Zwroty, takie jak: scena polityczna, aktor polityczny, scenariusz wystąpienia, spektakl polityczny, idealnie odzwierciedlają teatralizację życia politycznego i publicznego. Kre- owanie wizerunku stało się wartością samą w sobie, która nie mija

(^29) Nieobecni na wyborach , „Komunikat z badań CBOS” 2015, nr 95,http://www. cbos.pl/SPISKOM.POL/2015/K_095_15.PDF, 26.05.2015. (^30) K. Stasiuk, Krytyka kultury... , s. 77 – 78.

428 Paulina Wenderlich: Kultura masowa – aktywni konsumenci, bierni obywatele

alienację i poczucie lęku, wywiera negatywny wpływ na postawy i zachowania prospołeczne. Są to zjawiska sprzeczne z dążeniami do wzmocnienia mechanizmów demokracji i stanowią dla niej istotne zagrożenie, wpływając na obniżenie aktywności obywatelskiej. Gwałtowny wzrost potrzeb nabywania dóbr i usług jest ściśle powiązany z rozwojem monopolistycznych korporacji i środków masowego przekazu w oparciu o mechanizmy marketingowe, kon- kurencyjność i zysk. Koncerny medialne traktują przekazy nie jako rzetelne źródło informacji, a jako towar przynoszący olbrzymie zyski. W walce rynkowej zwyciężają wielkie korporacje, które niszczą ma- łych i średnich producentów, a także wypierają publiczne instytucje i inicjatywy. Ich motywacją są korzyści finansowe i interesy poli- tyczne. Mechanizmy te służą władzy wielkiego kapitału i powodują wyzysk najuboższych warstw społecznych. W kontekście niniejszego problemu badawczego pojawiają się dwa zasadnicze pytania: na ile zdajemy sobie sprawę z naszych ograni- czeń dotyczących zniekształconej komunikacji społeczno-kulturowej oraz w jakim stopniu automatyzm czynów prowadzi do zmian w po- strzeganiu rzeczywistości? Pytania te pozostawiam celowo otwarte. Trudno jest dokonać jednoznacznej i ostatecznie słusznej odpowiedzi. Samoświadomość nas – ludzi, konsumentów, osadzonych w szeroko pojętej kulturze – jest niezbędna w aktywizacji realnego dialogu i odbudowie utraconych w cyberkulturze kompetencji społecznych.

Bibliografia

Baldwin E. i in., Wstęp do kulturoznastwa , Poznań 2007. Bauman Z., Bauman o popkulturze: wypisy , koncepcja i wybór M. Halawa, P. Wró- bel, Warszawa 2008. Burszta W., Świat jako więzienie kultury. Przemyślenia , Warszawa 2008. Dobek-Ostrowska B., Komunikowanie polityczne i publiczne , Warszawa 2012. Filipiak M., Socjologia kultury. Zarys zagadnień , Lublin 2000. Fiske J., Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem , Wrocław 1998. Golka M., Socjologia kultury , Warszawa 2007. Griswold W., Socjologia kultury. Kultury i społeczeństwa w zmieniającym się świecie , Warszawa 2013.

Paulina Wenderlich: Kultura masowa – aktywni konsumenci, bierni obywatele  429

Habermas J., Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej , Warszawa 2007. http://www.europarl.europa.eu/elections2014-results/pl/country-results-pl-2014. html, 12.05.2015. http://prezydent2015.pkw.gov.pl, 26.05.2015. http://wyborcza.pl/1,75478,17983003,Przecwiczyc_PiS_na_sobie.html?utm_sour- ce=facebook.com&utm_medium=SM&utm_campaign=FB_Gazeta_Wyborcza, 26.05.2015. Jakubowski W., Kultura popularna , media i my , czyli refleksje o tożsamości mieszkańca »globalnej wioski« , [w:] Kultura popularna: konteksty teoretyczne i społeczno-kulturowe , red. A. Gromkowska-Melosik, Z. Melosik, Kraków 2010. Juza Sz., Kloc T., Uwikłani w sieci. Wzorce aktywności internetowej w kontekście uzależnienia od internetu i nieprzystosowania społecznego dzieci i młodzieży , „Innowacje Psychologiczne” 2012, nr 1, Lublin. Kaliszewski A., Główne nurty w kulturze XX i XIX wieku. Podręcznik dla studentów dziennikarstwa i komunikacji społecznej , Warszawa 2012. Kłoskowska A., Kultura masowa. Krytyka i obrona , Warszawa 1980. Kossak J., Teorie kultury Karola Marksa i problemy współczesnego humanizmu , Warszawa 1987. Krzak J., Pijani kierowcy w Polsce i w UE , „Analizy BAS”, nr 14, Warszawa 2010. Kublik A., Poćwiczyć PiS na sobie , „Gazeta Wyborcza” (online), http://wyborcza. pl/1,75478,17983003,Przecwiczyc_PiS_na_sobie.html?utm_source=facebook. com&utm_medium=SM&utm_campaign=FB_Gazeta_Wyborcza, 26.05.2015. Macdonald D., Teoria kultury masowej , [w:] Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów , red. A. Mencwel, Warszawa 2005. Marcuse H., Człowiek jednowymiarowy: badania nad ideologią rozwiniętego społe- czeństwa przemysłowego , Warszawa 1991. Nieobecni na wyborach , „Komunikat z badań CBOS” 2015, nr 95, http://www.cbos. pl/SPISKOM.POL/2015/K_095_15.PDF, 26.05.2015. Oceny instytucji publicznych , „Komunikat z badań CBOS” 2015, nr 42, http://www. cbos.pl/SPISKOM.POL/2015/K_042_15.PDF, 26.05.2015. Ortega y Gasset J., Bunt mas , Warszawa 2002. Ortega y Gasset J., Dehumanizacja sztuki i inne eseje , Warszawa 1996. Pitrus A., Znaki na sprzedaż , Warszawa 2000. Podstawy psychologii politycznej , red. K. Skarżyńska, Poznań 2002. Sloterdijk P., Pogarda mas , Warszawa 2003. Stasiuk K., Krytyka kultury jako krytyka komunikacji: pomiędzy działaniem komu- nikacyjnym , dyskursem a kulturą masową , Wrocław 2003. Storey J., Studia kulturowe i badania kultury popularnej. Teorie i metody , Kraków

Sympatia i niechęć do partii i inicjatyw politycznych , „Komunikat z badań CBOS” 2015, nr 99, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2015/K_099_15.PDF, 26.05.2015.